XX საუკუნის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი მოაზროვნე, იტალიის კომპარტიის თანადამაარსებელი ანტონიო გრამში მიიჩნევდა, რომ ყველა სოციალურ ჯგუფს საკუთარი ინტელექტუალები ჰყავს. დღევანდელ საქართველოში კი შეიძლება ითქვას, რომ ყველა სოციალურ ჯგუფს თავისი საკუთარი „მოძღვარი“ ჰყავს, რომელსაც ზოგისათვის აქსესუარის დანიშნულება აქვს, ზოგსაც იმუნიტეტად და ხელშეუხებლობის გარანტად სჭირდება, რომ ვინმემ მასზე ცუდი რამ არ იფიქროს, არ გარიყოს, მარგინალად არ აგრძნობინოს თავი. ზოგსაც მოძღვრის ყოლა, მისდამი უსიტყვო მორჩილება და ეკლესიაში სიარული „სულიერების“ ილუზიას უქმნის, რადგანაც სულიერება რიტუალების შესრულებასა და ეკლესიის დანახვაზე პირჯვრის წერასთანაა გაიგივებული.
საქართველოს მართლმადიებელ ეკლესიას, რომელიც დღეს საქართველოში ყველაზე მაღალი ავტორიტეტის მქონე ორგანიზაციაა, რიტუალებისა და „სასწაულების“ გარდა სხვა არანაირი „სულიერების“ შეთავაზება არ შეუძლია ადამიანისთვის და თავადაა ყოველგვარი სულიერებისა და სულიერი კულტურის მთავარი მოძულე, რომელიც ყველგან და ყველაფერში, სადაც მისი ლოცვა-კურთხევის ბეჭედი არაა დასმული, ეშმაკეულებს ხედავს. უფრო მეტიც, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია იმდენად დაშორდა ყოველგვარ სულიერებას, იმდენად მოწყდა თავად მართლმადიდებლურ თეოლოგიურ საწყისებს, რომ მასზე, როგორც სულიერების გამომხატველ ინსტიტუციაზე, სერიოზული საუბარიც კი ძნელია. რელიგურობისა და „სულიერების“ ერთადერთი ნიშანი, რომლითაც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია მორწმუნეების დარწმუნებას ცდილობს, სრულიად მატერიალური ფორმებია, როგორიცაა მოტირალი ხატები ან სამღვდელო პირთა საფლავებიდან ამომავალი მადლი, რომელიც უბრალო ზეთს სასწაულმოქმედ წამლად აქცევს. ან იქნებ სულიერების გამოხატულება იყოს ეკლესიისათვის შემოწირულობების მოთხოვნა, რომელსაც არა მხოლოდ ცალკეული „მოძღვრები“, არამედ საეკლესიო სარეკლამო რგოლებიც ქადაგებენ, რასაც „სულიერების“ მსახურები ცოდვების მიტევებისა და სამოთხეში მოხვედრის გარანტად წარმოაჩენენ?
საქართველოში მასობრივი მორწმუნეობა სწორედ სულიერების დეფიციტისა და განათლებისა და კულტურის კატასტროფული ვარდნის შედეგია, როდესაც ადამიანები თავიანთ ბუნებრივ ლტოლვას არამატერიალური საგნებისადმი, სულიერების მარტივი სუროგატებით ამოვსებას ცდილობენ, რასაც ეკლესია უხვად სთავაზობს და ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ ისინი საკუთარ პროდუქტზე მაქსიმალურად დამოკიდებული გახადოს. ეს ფენომენი ყველაზე მეტად ნარკომანიას ჰგავს, როდესაც ადამიანი ნარკოტიკული ნივთიერების გამაბრუებელი ზემოქმედების ქვეშ დროებით მაინც ახერხებს მის წინაშე არსებული პრობლემებისგან გაქცევას, მაგრამ ამავე დროს თანდათანობით მისი სულიერი „სიმშვიდე“ მთლიანად ნარკოტიკების მოხმარებასა და მათი დოზის ზრდაზე ხდება დამოკიდებული.
მაგრამ ეკლესიის უმაღლეს ავტორიტეტად ქცევა, უპირველეს ყოვლისა, მაინც პოლიტიკური ფაქტორებითაა განპირობებული: რამდენადაც იდეოკრატიული, ანუ ტოტალური იდეოლოგიით მართული საბჭოთა სისტემის დანგრევის შემდეგ საქართველოში ვერცერთმა პოლიტიკურმა ძალამ ვერანაირი საკუთარი ალტერნატიული ღირებულებების შექმნა ვერ შეძლო, გარდა რელიგიურ ხარისხში აყვანილი ნაციონალიზმისა, და ამიტომაც საკუთარ იდეოლოგიურ საყრდენად ეკლესიის გამოყენება სცადა. 90-იანი წლების დამდეგიდან მოყოლებული, ჟურნალისტების თანხლებით პოლიტიკოსების ეკლესიაში სიარული მათი „პიარ-კამპანიის“ აუცილებელი ნაწილია. 1995 წლიდან პრეზიდენტის ეკლესიაში ინაუგურაციებით კი საქართველოში სიმბოლურად შუა საუკუნეების მონარქისტული იდეოლოგიის სუროგატი დამკვიდრდა. ამგვარი გარეგნული საკრალიზაციით ხელისუფლება საკუთარი ავტორიტეტის გამყარებას ცდილობს, რაც, თუნდაც ფორმალურ დონეზე, შუა საუკუნეებისაკენ გადადგმული ნაბიჯია. ეს კი თავად ეკლესიას უმაღლეს სალეგიტიმაციო ფუნქციას უბრუნებს და მას ქმედითუნარიან პოლიტიკურ ორგანიზაციად გარდაქმნის.
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ბოლო ოცწლეულის მანძილზე არა მხოლოდ უმაღლეს ავტორიტეტად, არამედ ყველაზე პრივილეგირებულ უმსხვილეს ფეოდალადაც იქცა, რომელიც შეიძლება იმაზე მეტ ქონებას ფლობს, ვიდრე მას შუა საუკუნეებში ჰქონდა. მისი მაღალი ავტორიტეტი კი არა ეკლესიის დამსახურებებისა და „განსაკუთრებული როლის“ შედეგია, არამედ გარდა საგანმანათლებლო-კულტურული კრიზისისა, ძირითადად ორ საფუძველს ემყარება. ესენია: 1. პოლიტიკისა და პოლიტიკური იდეების დაბალი ავტორიტეტი და მათდამი ადამიანების უნდობლობა და 2. ეკლესიის განსაკუთრებული, ფაქტობრივად, შეუზღუდავი პრივილეგირებულობა, რომელიც მას სახელმწიფოსა და მმართველი პოლიტიკური ძალებისგან აქვს მიღებული, რაც 2002 წლის საკონსტიტუციაო შეთანხმებით („კონკორდატი“) ოფიციალურად გაფორმდა. ეკლესია თავისუფალია გადასახადებისგან, არ მოწმდება მისი კომერციული საქმიანობა, ყოველწლიურად იღებს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მილიონობით ლარს, რომ არაფერი ვთქვათ ბიუჯეტით გაუთვალისწინებელ ძვირფას საჩუქრებზე – მიწებზე, შენობებზე, ავტომანქანებზე და ა.შ.
ასეთ ფონზე ეკლესიისა და სახელმწიფოს (ხელისუფლების) მოჩვენებითი დაპირისპირება ფარსია, რომელსაც ორივე მხარე თავის სასარგებლოდ იყენებს: მმართველი პოლიტიკური ძალა (ნაციონალური მოძრაობა) ეკლესიისა და მის ირგვლივ გაერთიანებული ოპოზიციური პარტიების ფონზე საკუთარ თავს ყველაზე პროგრესულ და ლიბერალურ ძალად მოგვაჩვენებს და გვავიწყებს იმ ფაქტს, რომ ეკლესიის ასეთი უმასშტაბო გაძლიერება სწორედ ნაცმოძრაობის მმართველობის ქვეშ და მისივე ძალისხმევით განხორციელდა. ეკლესია, თავის მხრივ, ხელისუფლებასთან ზოგჯერ კრიჭაში დგომით, რასაც უმალვე ახალ-ახალი ძვირფასი საჩუქრები მოჰყვება ხოლმე ხელისუფლების მხრიდან, სააკაშვილის მმართველობით უკმაყოფილო ადამიანებს მისი უკეთესი ალტერნატივისა და ხალხის კეთილდღეობაზე მზრუნველი კეთილი მამის ილუზიას უქმნის.
ასეთი რეალობა უკლებლივ ყველა პოლიტიკურ ძალასა და არაერთ ცალკეულ საზოგადოებრივ ჯგუფს ეკლესიის მიმართ დამოკიდებულებაში სრული ოპორტუნიზმისაკენ უბიძგებს, რამდენადაც დღევანდელ საქართველოში აღარ არსებობს „ხსნა“ – პოლიტიკური თუ კომერციული წარმატება – ეკლესიის ლოცვა-კურთხევის გარეშე. ამისათვის ისინიც კი, ვინც საკუთარ თავს ლიბერალებად ან მემარცხენეებად მიიჩნევენ, თვალს ხუჭავენს ეკლესიის რეალურ პოლიტიკურ სახეზე და უნდათ, რომ საეკლესიო პირთა ექსტრემისტული თუ შოვინისტური გამონათქვამები ან ეკლესია-მონასტრების მიერ მოსახლეობის შევიწროება და მომხვეჭელური ქმედება კერძო შემთხვევებად წარმოაჩინონ. ეკლესიის უკეთ გაცნობისა და მასთან დიალოგისაკენ მოწოდებით კი, „ლიბერალები“, უპირველეს ყოვლისა, კრიტიკულად განწყობილ აბსოლუტურ უმცირესობას ემიჯნებიან. ამგვარი რიტორიკა არა გულუბრყვილო თვითმოტყუება, არამედ საკუთარი ოპორტუნიზმის ზომიერებითა და კეთილგონიერებით შენიღბვის ერთობ უღიმღამო მცდელობაა.
არანაირი განსაკუთრებული თეორიული ცოდნა და ანალიტიკური უნარები არაა იმისათვის საჭირო, რომ ეკლესიიდან მომავალი აგრესია, შეუწყნარებლობა, შუა საუკუნეების დროინდელი სექსიზმი და ქალთმოძულეობა, ადამიანების ფსიქოლოგიური მანიპულაცია და წამქეზებლობა დავაფიქსიროთ და მას კერძო შემთხვევების კვალიფიკაცია არ მივცეთ. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ეროვნული თუ სარწმუნოებრივი შუღლის გაღვივება უმეტეს შემთხვევაში მართლმადიდებელი ეკლესიის უმაღლესი ორგანოს – წმინდა სინოდის წევრებისგან – ეპისკოპოსებისა და მიტროპოლიტებისგან მოდის, აბსურდული უნდა იყოს იმისი მტკიცება, რომ ეს გამონაკლისებია. საქმე ეხება არა ცალკეულ, კერძო შემთხვევებს, არამედ თავად საპატრიარქოსა და სინოდის გეგმაზომიერ პოლიტიკას. სამაგალითოდ კმარა რუსთავის მიტროპოლიტ ათანასე ჩახვაშვილის აგრესიული შოვინიზმით გამსჭვალული ქადაგების მოსმენაც, რომლისთვისაც მას ნებისმიერ დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში სასამართლოს წინაშე პასუხისგება მოუწევდა. მაგრამ საქართველოში ეკლესია ის ერთადერთი ინსტიტუციაა, რომელიც კანონზე მაღლა დგას და კანონმდებლობა მასზე მხოლოდ მის სასარგებლოდ ვრცელდება.
ამავე დროს, ეკლესიის თემა, ჩემი აზრით, საქართველოში ერთგვარი ლაკმუსის ქაღალდიცაა ამა თუ იმ პოლიტიკური თუ სოციალური იდეის სინაღდისა და დამაჯერებლობის შესამოწმებლად. „ლიბერალებისა“ თუ „მემარცხენეების“ მზარდი ლოიალურობა ეკლესიის მიმართ, სინამდვილის შელამაზება, აღმსარებლობითი ჟანრის თვითკრიტიკა და სრულიად აბსურდული მოწოდებები დიალოგისაკენ იმ ორგანიზაციასთან, რომელიც არათუ გამორიცხავს განსხვავებულ აზრებსა და პოზიციებს, არამედ მათ გამო საშინელი სამსჯავროთი და შეჩვენებით იმუქრება, საქართველოში ლიბერალური იდეების სიხისტესა და საფუძველმორყეულობაზე მეტყველებს, რომლებიც ადვილად „ირყევიან, ვითარცა ლერწამნი ქართაგან ძლიერთა“.
საქართველოში ლიბერალური იდეების სისუსტე იმითაცაა განპირობებული, რომ ამ იდეებით გატაცებულებმა ალტერნატიული ღირებულებების შემოტანა და დამკვიდრება ვერ შეძლეს, ვერ შეძლეს ფეოდალური ცნობიერებისგან თავისუფალი გარემოს შექმნა, ალბათ იმ მიზეზითაც, რომ თავად „ლიბერალებისათვის“ არ ყოფილა ეს ღირებულებები არც გააზრებულ-გაცნობიერებული და, საბოლოო ჯამში, არც ღირებული. გარიყვისა და უმცირესობაში ყოფნის საფრთხის თავიდან ასაცილებლად კი მართლმადიდებლობა იდეალური და უკანასკნელი თავშესაფარია ქართველი „ლიბერალებისათვის“, რომელიც, როგორც ერთ დროს გზასაცდენილ, მაგრამ მერე დაბრძენებულ და გონს მოგებულ შვილებს, ისევ გულში ჩაიხუტებს და მათთვის კუთვნილ „მადლსაც“ უწილადებს.
საქართველოს მართლმადიებელ ეკლესიას, რომელიც დღეს საქართველოში ყველაზე მაღალი ავტორიტეტის მქონე ორგანიზაციაა, რიტუალებისა და „სასწაულების“ გარდა სხვა არანაირი „სულიერების“ შეთავაზება არ შეუძლია ადამიანისთვის და თავადაა ყოველგვარი სულიერებისა და სულიერი კულტურის მთავარი მოძულე, რომელიც ყველგან და ყველაფერში, სადაც მისი ლოცვა-კურთხევის ბეჭედი არაა დასმული, ეშმაკეულებს ხედავს. უფრო მეტიც, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია იმდენად დაშორდა ყოველგვარ სულიერებას, იმდენად მოწყდა თავად მართლმადიდებლურ თეოლოგიურ საწყისებს, რომ მასზე, როგორც სულიერების გამომხატველ ინსტიტუციაზე, სერიოზული საუბარიც კი ძნელია. რელიგურობისა და „სულიერების“ ერთადერთი ნიშანი, რომლითაც საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია მორწმუნეების დარწმუნებას ცდილობს, სრულიად მატერიალური ფორმებია, როგორიცაა მოტირალი ხატები ან სამღვდელო პირთა საფლავებიდან ამომავალი მადლი, რომელიც უბრალო ზეთს სასწაულმოქმედ წამლად აქცევს. ან იქნებ სულიერების გამოხატულება იყოს ეკლესიისათვის შემოწირულობების მოთხოვნა, რომელსაც არა მხოლოდ ცალკეული „მოძღვრები“, არამედ საეკლესიო სარეკლამო რგოლებიც ქადაგებენ, რასაც „სულიერების“ მსახურები ცოდვების მიტევებისა და სამოთხეში მოხვედრის გარანტად წარმოაჩენენ?
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია იმდენად დაშორდა ყოველგვარ სულიერებას, იმდენად მოწყდა თავად მართლმადიდებლურ თეოლოგიურ საწყისებს, რომ მასზე, როგორც სულიერების გამომხატველ ინსტიტუციაზე, სერიოზული საუბარიც კი ძნელია.
საქართველოში მასობრივი მორწმუნეობა სწორედ სულიერების დეფიციტისა და განათლებისა და კულტურის კატასტროფული ვარდნის შედეგია, როდესაც ადამიანები თავიანთ ბუნებრივ ლტოლვას არამატერიალური საგნებისადმი, სულიერების მარტივი სუროგატებით ამოვსებას ცდილობენ, რასაც ეკლესია უხვად სთავაზობს და ყველაფერს აკეთებს იმისათვის, რომ ისინი საკუთარ პროდუქტზე მაქსიმალურად დამოკიდებული გახადოს. ეს ფენომენი ყველაზე მეტად ნარკომანიას ჰგავს, როდესაც ადამიანი ნარკოტიკული ნივთიერების გამაბრუებელი ზემოქმედების ქვეშ დროებით მაინც ახერხებს მის წინაშე არსებული პრობლემებისგან გაქცევას, მაგრამ ამავე დროს თანდათანობით მისი სულიერი „სიმშვიდე“ მთლიანად ნარკოტიკების მოხმარებასა და მათი დოზის ზრდაზე ხდება დამოკიდებული.
მაგრამ ეკლესიის უმაღლეს ავტორიტეტად ქცევა, უპირველეს ყოვლისა, მაინც პოლიტიკური ფაქტორებითაა განპირობებული: რამდენადაც იდეოკრატიული, ანუ ტოტალური იდეოლოგიით მართული საბჭოთა სისტემის დანგრევის შემდეგ საქართველოში ვერცერთმა პოლიტიკურმა ძალამ ვერანაირი საკუთარი ალტერნატიული ღირებულებების შექმნა ვერ შეძლო, გარდა რელიგიურ ხარისხში აყვანილი ნაციონალიზმისა, და ამიტომაც საკუთარ იდეოლოგიურ საყრდენად ეკლესიის გამოყენება სცადა. 90-იანი წლების დამდეგიდან მოყოლებული, ჟურნალისტების თანხლებით პოლიტიკოსების ეკლესიაში სიარული მათი „პიარ-კამპანიის“ აუცილებელი ნაწილია. 1995 წლიდან პრეზიდენტის ეკლესიაში ინაუგურაციებით კი საქართველოში სიმბოლურად შუა საუკუნეების მონარქისტული იდეოლოგიის სუროგატი დამკვიდრდა. ამგვარი გარეგნული საკრალიზაციით ხელისუფლება საკუთარი ავტორიტეტის გამყარებას ცდილობს, რაც, თუნდაც ფორმალურ დონეზე, შუა საუკუნეებისაკენ გადადგმული ნაბიჯია. ეს კი თავად ეკლესიას უმაღლეს სალეგიტიმაციო ფუნქციას უბრუნებს და მას ქმედითუნარიან პოლიტიკურ ორგანიზაციად გარდაქმნის.
საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესია ბოლო ოცწლეულის მანძილზე არა მხოლოდ უმაღლეს ავტორიტეტად, არამედ ყველაზე პრივილეგირებულ უმსხვილეს ფეოდალადაც იქცა, რომელიც შეიძლება იმაზე მეტ ქონებას ფლობს, ვიდრე მას შუა საუკუნეებში ჰქონდა. მისი მაღალი ავტორიტეტი კი არა ეკლესიის დამსახურებებისა და „განსაკუთრებული როლის“ შედეგია, არამედ გარდა საგანმანათლებლო-კულტურული კრიზისისა, ძირითადად ორ საფუძველს ემყარება. ესენია: 1. პოლიტიკისა და პოლიტიკური იდეების დაბალი ავტორიტეტი და მათდამი ადამიანების უნდობლობა და 2. ეკლესიის განსაკუთრებული, ფაქტობრივად, შეუზღუდავი პრივილეგირებულობა, რომელიც მას სახელმწიფოსა და მმართველი პოლიტიკური ძალებისგან აქვს მიღებული, რაც 2002 წლის საკონსტიტუციაო შეთანხმებით („კონკორდატი“) ოფიციალურად გაფორმდა. ეკლესია თავისუფალია გადასახადებისგან, არ მოწმდება მისი კომერციული საქმიანობა, ყოველწლიურად იღებს სახელმწიფო ბიუჯეტიდან მილიონობით ლარს, რომ არაფერი ვთქვათ ბიუჯეტით გაუთვალისწინებელ ძვირფას საჩუქრებზე – მიწებზე, შენობებზე, ავტომანქანებზე და ა.შ.
ასეთი რეალობა უკლებლივ ყველა პოლიტიკურ ძალასა და არაერთ ცალკეულ საზოგადოებრივ ჯგუფს ეკლესიის მიმართ დამოკიდებულებაში სრული ოპორტუნიზმისაკენ უბიძგებს
ასეთ ფონზე ეკლესიისა და სახელმწიფოს (ხელისუფლების) მოჩვენებითი დაპირისპირება ფარსია, რომელსაც ორივე მხარე თავის სასარგებლოდ იყენებს: მმართველი პოლიტიკური ძალა (ნაციონალური მოძრაობა) ეკლესიისა და მის ირგვლივ გაერთიანებული ოპოზიციური პარტიების ფონზე საკუთარ თავს ყველაზე პროგრესულ და ლიბერალურ ძალად მოგვაჩვენებს და გვავიწყებს იმ ფაქტს, რომ ეკლესიის ასეთი უმასშტაბო გაძლიერება სწორედ ნაცმოძრაობის მმართველობის ქვეშ და მისივე ძალისხმევით განხორციელდა. ეკლესია, თავის მხრივ, ხელისუფლებასთან ზოგჯერ კრიჭაში დგომით, რასაც უმალვე ახალ-ახალი ძვირფასი საჩუქრები მოჰყვება ხოლმე ხელისუფლების მხრიდან, სააკაშვილის მმართველობით უკმაყოფილო ადამიანებს მისი უკეთესი ალტერნატივისა და ხალხის კეთილდღეობაზე მზრუნველი კეთილი მამის ილუზიას უქმნის.
ასეთი რეალობა უკლებლივ ყველა პოლიტიკურ ძალასა და არაერთ ცალკეულ საზოგადოებრივ ჯგუფს ეკლესიის მიმართ დამოკიდებულებაში სრული ოპორტუნიზმისაკენ უბიძგებს, რამდენადაც დღევანდელ საქართველოში აღარ არსებობს „ხსნა“ – პოლიტიკური თუ კომერციული წარმატება – ეკლესიის ლოცვა-კურთხევის გარეშე. ამისათვის ისინიც კი, ვინც საკუთარ თავს ლიბერალებად ან მემარცხენეებად მიიჩნევენ, თვალს ხუჭავენს ეკლესიის რეალურ პოლიტიკურ სახეზე და უნდათ, რომ საეკლესიო პირთა ექსტრემისტული თუ შოვინისტური გამონათქვამები ან ეკლესია-მონასტრების მიერ მოსახლეობის შევიწროება და მომხვეჭელური ქმედება კერძო შემთხვევებად წარმოაჩინონ. ეკლესიის უკეთ გაცნობისა და მასთან დიალოგისაკენ მოწოდებით კი, „ლიბერალები“, უპირველეს ყოვლისა, კრიტიკულად განწყობილ აბსოლუტურ უმცირესობას ემიჯნებიან. ამგვარი რიტორიკა არა გულუბრყვილო თვითმოტყუება, არამედ საკუთარი ოპორტუნიზმის ზომიერებითა და კეთილგონიერებით შენიღბვის ერთობ უღიმღამო მცდელობაა.
არანაირი განსაკუთრებული თეორიული ცოდნა და ანალიტიკური უნარები არაა იმისათვის საჭირო, რომ ეკლესიიდან მომავალი აგრესია, შეუწყნარებლობა, შუა საუკუნეების დროინდელი სექსიზმი და ქალთმოძულეობა, ადამიანების ფსიქოლოგიური მანიპულაცია და წამქეზებლობა დავაფიქსიროთ და მას კერძო შემთხვევების კვალიფიკაცია არ მივცეთ. თუ გავითვალისწინებთ, რომ ეროვნული თუ სარწმუნოებრივი შუღლის გაღვივება უმეტეს შემთხვევაში მართლმადიდებელი ეკლესიის უმაღლესი ორგანოს – წმინდა სინოდის წევრებისგან – ეპისკოპოსებისა და მიტროპოლიტებისგან მოდის, აბსურდული უნდა იყოს იმისი მტკიცება, რომ ეს გამონაკლისებია. საქმე ეხება არა ცალკეულ, კერძო შემთხვევებს, არამედ თავად საპატრიარქოსა და სინოდის გეგმაზომიერ პოლიტიკას. სამაგალითოდ კმარა რუსთავის მიტროპოლიტ ათანასე ჩახვაშვილის აგრესიული შოვინიზმით გამსჭვალული ქადაგების მოსმენაც, რომლისთვისაც მას ნებისმიერ დემოკრატიულ და სამართლებრივ სახელმწიფოში სასამართლოს წინაშე პასუხისგება მოუწევდა. მაგრამ საქართველოში ეკლესია ის ერთადერთი ინსტიტუციაა, რომელიც კანონზე მაღლა დგას და კანონმდებლობა მასზე მხოლოდ მის სასარგებლოდ ვრცელდება.
ეკლესიის თემა, ჩემი აზრით, საქართველოში ერთგვარი ლაკმუსის ქაღალდიცაა ამა თუ იმ პოლიტიკური თუ სოციალური იდეის სინაღდისა და დამაჯერებლობის შესამოწმებლად.
ამავე დროს, ეკლესიის თემა, ჩემი აზრით, საქართველოში ერთგვარი ლაკმუსის ქაღალდიცაა ამა თუ იმ პოლიტიკური თუ სოციალური იდეის სინაღდისა და დამაჯერებლობის შესამოწმებლად. „ლიბერალებისა“ თუ „მემარცხენეების“ მზარდი ლოიალურობა ეკლესიის მიმართ, სინამდვილის შელამაზება, აღმსარებლობითი ჟანრის თვითკრიტიკა და სრულიად აბსურდული მოწოდებები დიალოგისაკენ იმ ორგანიზაციასთან, რომელიც არათუ გამორიცხავს განსხვავებულ აზრებსა და პოზიციებს, არამედ მათ გამო საშინელი სამსჯავროთი და შეჩვენებით იმუქრება, საქართველოში ლიბერალური იდეების სიხისტესა და საფუძველმორყეულობაზე მეტყველებს, რომლებიც ადვილად „ირყევიან, ვითარცა ლერწამნი ქართაგან ძლიერთა“.
საქართველოში ლიბერალური იდეების სისუსტე იმითაცაა განპირობებული, რომ ამ იდეებით გატაცებულებმა ალტერნატიული ღირებულებების შემოტანა და დამკვიდრება ვერ შეძლეს, ვერ შეძლეს ფეოდალური ცნობიერებისგან თავისუფალი გარემოს შექმნა, ალბათ იმ მიზეზითაც, რომ თავად „ლიბერალებისათვის“ არ ყოფილა ეს ღირებულებები არც გააზრებულ-გაცნობიერებული და, საბოლოო ჯამში, არც ღირებული. გარიყვისა და უმცირესობაში ყოფნის საფრთხის თავიდან ასაცილებლად კი მართლმადიდებლობა იდეალური და უკანასკნელი თავშესაფარია ქართველი „ლიბერალებისათვის“, რომელიც, როგორც ერთ დროს გზასაცდენილ, მაგრამ მერე დაბრძენებულ და გონს მოგებულ შვილებს, ისევ გულში ჩაიხუტებს და მათთვის კუთვნილ „მადლსაც“ უწილადებს.
