„წავიდეთ, სასახლეში დავიმალოთ... ნამდვილად რაღაც საშინელება მოხდება... მე უკვე მაცახცახებს... რაღაც საშინელება მოხდება!..“ – ამ განგაშით აღსავსე სიტყვებით მიმართავს იუდეის ტეტრარქი ჰეროდე თავის მეუღლეს – ჰეროდიას – რიხარდ შტრაუსის ოპერა „სალომეში“, როდესაც იგი საკუთარ გერს – სალომეს – იოქანაანის (იოანე ნათლისმცემლის) მოკვეთილ თავთან მოსაუბრეს ხედავს.
ჰეროდეს ეს ფრაზა კი წელს საქართველოში ყოფნისას ამეკვიატა, მაგრამ არა როგორც წინათგრძნობა ან „წინასწარმეტყველება“, არამედ როგორც ასოციაცია იმ აპოკალიფსურ განწყობაზე, რომელიც მე წელს საქართველოში განსაკუთრებულად გამძაფრებული მეჩვენა. მხედველობაში მაქვს, უკვე 2008 წლის აგვისტოს ომიდან მოყოლებული, ერთი მხრივ, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენელთა განუწყვეტელი ქადაგება განკითხვის ჟამის მოახლოებაზე, რომლისგანაც მხოლოდ ლოცვის გაძლიერება თუღა გვიხსნის; მეორე მხრივ კი, მორწმუნეების მხრიდან თითქოს სამყაროს აღსასრულისათვის მზადება, როდესაც მდგომარეობის გამოსწორების ყველა რაციონალური საშუალება ან საკუთარ შესაძლებლობებში რწმენა ამოწურულია და უკანასკნელ იმედად ლოცვაღა რჩება.
ისეთი შთაბეჭდილება შემექმნა, რომ საქართველოში ყოველდღიურ ყოფასაც კი მიღებული აქვს რელიგიური ცერემონიის სახე, რომელიც ხშირად საკმაოდ აგრესიული ფორმითაც გამოიხატება. აგრესიის სამიზნე თუ საეჭვო არსება კი ის ხდება, ვინც ამ რიტუალურ ქმედებებში არ მონაწილეობს და რაღაცით „სხვანაირია“.
მიუხედავად იმისა, რომ „სეკულარულ“ ოჯახში გავიზარდე, რელიგიურობა, განსაკუთრებით კი რელიგიური რიტუალები, საკმაოდ ადრეული ასაკიდან მიზიდავდა. უკვე 15 წლისა კი ქრისტიანობის პრაქტიკულად გაცნობასაც შევუდექი და მას შემდეგ ინტერესი, განსაკუთრებით მისი „თეორიული“ ნაწილის მიმართ, არასდროს შემნელებია, თუმცა კი ამავე ასაკში პირველი ეჭვებიც გამიჩნდა იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად ჰგავდა ახალი აღთქმის მოძღვრებას ის, რასაც ეკლესია, სამღვდელოება თუ იმ დროს ჯერ კიდევ არცთუ მრავალრიცხოვანი მორწმუნეები განასახიერებდნენ.
სულ ცოტა ხანში, უკვე პირველი კურსის სტუდენტობისას, მორწმუნეობა პროტესტის, ეროვნულობისა და ანტისაბჭოურობის ნიშნად იქცა: საჯარო და კოლექტიური პირჯვრის წერა, მუხლებზე დამხობა და ერთხმად ლოცვა მიტინგებსა და მანიფესტაციებზე 1988-89 წლებში სავალდებულო რიტუალური პროცედურა იყო. მასობრივი გარელიგიურების ტალღა კი 1989 წლის 9 აპრილის შემდეგ დაიწყო, როდესაც მთელმა საქართველომ თითქმის ერთბაშად გამოაცხადა თავი მორწმუნედ, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს ბიბლიაც კი ჯერაც საკმაოდ დეფიციტურ წიგნად რჩებოდა, ხოლო „მართლმადიდებლობა“ უდიდესი ნაწილისათვის უცხო სიტყვათა რიცხვს მიეკუთვნებოდა. გარელიგიურების მთავარი საფუძველი კი იყო კოლექტიური იდენტობის ინსტინქტი, რომელიც გაქრობის პირას მყოფი საბჭოთა იდეოლოგიის ჩამნაცვლებელს ეძებდა.
80-იანი წლების ბოლოს საქართველოს „გაქრისტიანება“ წმინდად პოლიტიკურ-იდეოლოგიური ტრანსფორმაციის შედეგი იყო და მას უშუალოდ პოლიტიკური მოძრაობის ლიდერები ხელმძღვანელობდნენ. ახალ სარწმუნოებას კი ადამიანები ქუჩაში ეცნობოდნენ და ეკლესიაში შესვლა და სანთლის დანთება მანიფესტაციების დასკვნით სცენას წარმოადგენდა.
90-იანი წლებიდან უკვე სახელმწიფოს, კერძოდ, უშუალოდ პრეზიდენტ შევარდნაძის ხელშეწყობით, ეკლესია იმ იდეოლოგიური ვაკუუმის შევსებას იწყებს, რომელიც იდეოკრატიული საბჭოთა კავშირის გაქრობით წარმოიშვა. იდეოკრატიულობაში ისეთი არათავისუფალი პოლიტიკური სისტემა იგულისხმება, როდესაც ერთგვარ რელიგიურ ხარისხში აყვანილი იდეოლოგია საზოგადოების თითოეულ წევრს კარნახობს და თავს ახვევს აზროვნებისა და ცხოვრების ნორმებს და ადამიანს საკუთარი, განსხვავებული არჩევნის საშუალებას არ უტოვებს.
მართლმადიდებლობა თანამედროვე საქართველოში სწორედ საბჭოთა იდეოკრატიის ნიადაგზე, მის ჩანაცვლებად ამოიზარდა. მაგრამ ეკლესიის აღზევებისათვის სახელმწიფოს მიერ მინიჭებულ პოლიტიკურ ფუნქციებზე უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორი აღმოჩნდა თავად ქართული საზოგადოების მოუმწიფებლობა, რათა რომელიმე ავტორიტეტული ინსტანციის დირექტივების გარეშე, საკუთარი გონებისა თუ ეთიკური პრინციპების ხელმძღვანელობით ეარსება. თუკი საბჭოთა ადამიანებს პარტიული ინსტრუქტორები კარნახობდნენ, თუ რა იყო კარგი და ცუდი, ვინ იყო მტერი და მოყვასი, რა შეიძლებოდა და რა არა, - პოსტსაბჭოთა საქართველოში ეს ფუნქცია გადაეცა მოძღვრებს, სამღვდელოებას, რომელთა „ლოცვა-კურთხევაც“ მოწმუნეთათვის „სწორი“ ცხოვრების, „სწორი“ აზროვნების განმსაზღვრელი ერთადერთი კრიტერიუმიღაა. მოძღვარმა უნდა გაგვცეს პასუხი მთავარ შეკითხვაზე - „როგორ მოვიქცეთ?“ პასუხი კი მორჩილება და რიტუალების შესრულებაა.
საზოგადოებამ, რომელსაც დამოუკიდებელი აზროვნებისა თუ ყოფის გამოცდილება არ გააჩნდა, თავად შექმნა ისეთი ინსტანცია მოძღვრის სახით, რომელიც მას ასეთი პასუხისმგებლობისგან, თავის თავზე უფლებიდან გაათავისუფლებდა. საკუთარი თავის ამგვარ დამოკიდებულებაში მოქცევა კი არათავისუფლების ის ფორმაა, რომელსაც ევროპელი განმანათლებლები ადამიანთა უმწეო მდგომარეობას უწოდებდნენ. „უმწეობა“ არ გულისხმობს ფიზიკურ უძლურებას, არამედ ავტორიტეტების გარეშე აზროვნების მიმართ გაუბედაობას და შიშს. მისი ერთ-ერთი მიზეზი ერთგვარი გონებრივი თუ მენტალური სიზარმაცეც შეიძლება იყოს, ანუ კომფორტულია, როდესაც ჩვენ მაგივრად სხვა ფიქრობს, სხვა იღებს გადაწყვეტილებებს, რომლებსაც ჩვენ მერე მორჩილად მივყვებით.
უმწეო საზოგადოება ავტორიტარულია და მას ყველაზე მეტად თავისუფალი, არავიზე დამოკიდებული არსებობის ეშინია. ავტორიტეტი, რომელიც მორწმუნეებისათვის ზებუნებრივი ძალის წარმომადგენელია, აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას განასახიერებს და მისი არათუ კრიტიკა, არამედ არაღიარებაც კი ღვთაებრივ წესრიგზე თავდასხმის ტოლფასია. ამიტომაც ასეთ საზოგადოებაში ადვილია ფანატიზმისა და ექსტრემიზმის გაჩენა, რამდენადაც ადამიანებისათვის ბევრად უფრო ახლობელია ჩვევად ქცეული მონობის დაცვა, ვიდრე უცნობი თავისუფლებისათვის ბრძოლა.
„ტრადიცია“ აქ სწორედ ჩვეულ არათავისუფლებას ნიშნავს და მის დამცველებს ნებისმიერი სიახლე უბედურების მომასწავებლად ეჩვენებათ. ასეთი ცნობიერება კი არცთუ იშვიათად ბადებს კოლექტიურ პარანოიას, რისი ნიმუშიც 2010 წლის აგვისტოში თითქოს ბათუმში დაგეგმილი „გეი აღლუმის საწინააღმდეგო ლოცვა“ იყო, როდესაც შეკრებილი სამღვდელოება და მრევლი ისე ეძებდა არარსებული გეი-აღლუმის მონაწილეებს, როგორც XVI საუკუნეში ინკვიზიცია კუდიანებსა და ალქაჯებს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ფარსი საზოგადოების განზრახ შეცდომაში შეყვანისა და მანიპულაციის შედეგი იყო, მასში მონაწილეთა სახეებზე შიშის ამოკითხვაც შეიძლებოდა: შიში არა მხოლოდ რაღაც უცნობისა და გაუგებარის წინაშე, არამედ უფრო მეტად საკუთარი უმწეობის დაკარგვის მიმართ. ანუ თუ დავუშვებთ, ლეგალურს გავხდით იმას, რომ ვიღაცას სხვანაირად ფიქრი და ცხოვრება შეუძლია, მაშინ ამან საკუთარი თვითმოტყუებაც შეიძლება გამოგვიაშკარაოს.
თუ განსხვავებული და კრიტიკული აზრი საჯაროდ, ტელევიზიის ეკრანიდან ისმის, როგორც ეს 15 დეკემბრის გადაცემა „დიალოგში“ მოწვეულმა სტუმრებმა – ბექა მინდიაშვილმა და გიგა ზედანიამ გაბედეს, ასეთი რამ სამღვდელოებაშიც და მორწმუნეებშიც განგაშის საფუძველი ხდება. ჯერ პატრიარქმა, შემდეგ კი თითქმის მთელმა სამღვდელოებამ ეკლესიის კრიტიკა ღვთის წინაშე ცოდვად გამოაცხადა და მაკრიტიკებლებს ღმერთისგან დასჯა უწინასწარმეტყველა. ეკლესიის მხრიდან ასეთი „გაფრთხილების“ შინაარსის გასაგებად იოანე მოციქულის განმარტება – „ღმერთი სიყვარული არს“ არ გამოგვადგება და პასუხი ალბათ უფრო საბჭოთა წარსულში უნდა ვეძებოთ, სადაც მხოლოდ პარტია იყო უცდომელი, ხოლო იდეოლოგია – ერთადერთი ჭეშმარიტება, რომლის კრიტიკის დაშვებამაც მთელი საბჭოთა სისტემის ნგრევა გამოიწვია. უკრიტიკობა და ბრმად მორჩილება კი მორწმუნე ადამიანთა მხრიდან იმ რეალური პრობლემებისგან გაქცევას და თავის დამალვას ჰგავს, რომლებიც ლოცვის გაძლიერებით ვერ გვარდება.
ჰეროდეს ეს ფრაზა კი წელს საქართველოში ყოფნისას ამეკვიატა, მაგრამ არა როგორც წინათგრძნობა ან „წინასწარმეტყველება“, არამედ როგორც ასოციაცია იმ აპოკალიფსურ განწყობაზე, რომელიც მე წელს საქართველოში განსაკუთრებულად გამძაფრებული მეჩვენა. მხედველობაში მაქვს, უკვე 2008 წლის აგვისტოს ომიდან მოყოლებული, ერთი მხრივ, საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის წარმომადგენელთა განუწყვეტელი ქადაგება განკითხვის ჟამის მოახლოებაზე, რომლისგანაც მხოლოდ ლოცვის გაძლიერება თუღა გვიხსნის; მეორე მხრივ კი, მორწმუნეების მხრიდან თითქოს სამყაროს აღსასრულისათვის მზადება, როდესაც მდგომარეობის გამოსწორების ყველა რაციონალური საშუალება ან საკუთარ შესაძლებლობებში რწმენა ამოწურულია და უკანასკნელ იმედად ლოცვაღა რჩება.
ისეთი შთაბეჭდილება შემექმნა, რომ საქართველოში ყოველდღიურ ყოფასაც კი მიღებული აქვს რელიგიური ცერემონიის სახე, რომელიც ხშირად საკმაოდ აგრესიული ფორმითაც გამოიხატება. აგრესიის სამიზნე თუ საეჭვო არსება კი ის ხდება, ვინც ამ რიტუალურ ქმედებებში არ მონაწილეობს და რაღაცით „სხვანაირია“.
მიუხედავად იმისა, რომ „სეკულარულ“ ოჯახში გავიზარდე, რელიგიურობა, განსაკუთრებით კი რელიგიური რიტუალები, საკმაოდ ადრეული ასაკიდან მიზიდავდა. უკვე 15 წლისა კი ქრისტიანობის პრაქტიკულად გაცნობასაც შევუდექი და მას შემდეგ ინტერესი, განსაკუთრებით მისი „თეორიული“ ნაწილის მიმართ, არასდროს შემნელებია, თუმცა კი ამავე ასაკში პირველი ეჭვებიც გამიჩნდა იმასთან დაკავშირებით, თუ რამდენად ჰგავდა ახალი აღთქმის მოძღვრებას ის, რასაც ეკლესია, სამღვდელოება თუ იმ დროს ჯერ კიდევ არცთუ მრავალრიცხოვანი მორწმუნეები განასახიერებდნენ.
სულ ცოტა ხანში, უკვე პირველი კურსის სტუდენტობისას, მორწმუნეობა პროტესტის, ეროვნულობისა და ანტისაბჭოურობის ნიშნად იქცა: საჯარო და კოლექტიური პირჯვრის წერა, მუხლებზე დამხობა და ერთხმად ლოცვა მიტინგებსა და მანიფესტაციებზე 1988-89 წლებში სავალდებულო რიტუალური პროცედურა იყო. მასობრივი გარელიგიურების ტალღა კი 1989 წლის 9 აპრილის შემდეგ დაიწყო, როდესაც მთელმა საქართველომ თითქმის ერთბაშად გამოაცხადა თავი მორწმუნედ, მიუხედავად იმისა, რომ იმ დროს ბიბლიაც კი ჯერაც საკმაოდ დეფიციტურ წიგნად რჩებოდა, ხოლო „მართლმადიდებლობა“ უდიდესი ნაწილისათვის უცხო სიტყვათა რიცხვს მიეკუთვნებოდა. გარელიგიურების მთავარი საფუძველი კი იყო კოლექტიური იდენტობის ინსტინქტი, რომელიც გაქრობის პირას მყოფი საბჭოთა იდეოლოგიის ჩამნაცვლებელს ეძებდა.
80-იანი წლების ბოლოს საქართველოს „გაქრისტიანება“ წმინდად პოლიტიკურ-იდეოლოგიური ტრანსფორმაციის შედეგი იყო და მას უშუალოდ პოლიტიკური მოძრაობის ლიდერები ხელმძღვანელობდნენ. ახალ სარწმუნოებას კი ადამიანები ქუჩაში ეცნობოდნენ და ეკლესიაში შესვლა და სანთლის დანთება მანიფესტაციების დასკვნით სცენას წარმოადგენდა.
90-იანი წლებიდან უკვე სახელმწიფოს, კერძოდ, უშუალოდ პრეზიდენტ შევარდნაძის ხელშეწყობით, ეკლესია იმ იდეოლოგიური ვაკუუმის შევსებას იწყებს, რომელიც იდეოკრატიული საბჭოთა კავშირის გაქრობით წარმოიშვა. იდეოკრატიულობაში ისეთი არათავისუფალი პოლიტიკური სისტემა იგულისხმება, როდესაც ერთგვარ რელიგიურ ხარისხში აყვანილი იდეოლოგია საზოგადოების თითოეულ წევრს კარნახობს და თავს ახვევს აზროვნებისა და ცხოვრების ნორმებს და ადამიანს საკუთარი, განსხვავებული არჩევნის საშუალებას არ უტოვებს.
მართლმადიდებლობა თანამედროვე საქართველოში სწორედ საბჭოთა იდეოკრატიის ნიადაგზე, მის ჩანაცვლებად ამოიზარდა. მაგრამ ეკლესიის აღზევებისათვის სახელმწიფოს მიერ მინიჭებულ პოლიტიკურ ფუნქციებზე უფრო მნიშვნელოვანი ფაქტორი აღმოჩნდა თავად ქართული საზოგადოების მოუმწიფებლობა, რათა რომელიმე ავტორიტეტული ინსტანციის დირექტივების გარეშე, საკუთარი გონებისა თუ ეთიკური პრინციპების ხელმძღვანელობით ეარსება. თუკი საბჭოთა ადამიანებს პარტიული ინსტრუქტორები კარნახობდნენ, თუ რა იყო კარგი და ცუდი, ვინ იყო მტერი და მოყვასი, რა შეიძლებოდა და რა არა, - პოსტსაბჭოთა საქართველოში ეს ფუნქცია გადაეცა მოძღვრებს, სამღვდელოებას, რომელთა „ლოცვა-კურთხევაც“ მოწმუნეთათვის „სწორი“ ცხოვრების, „სწორი“ აზროვნების განმსაზღვრელი ერთადერთი კრიტერიუმიღაა. მოძღვარმა უნდა გაგვცეს პასუხი მთავარ შეკითხვაზე - „როგორ მოვიქცეთ?“ პასუხი კი მორჩილება და რიტუალების შესრულებაა.
საზოგადოებამ, რომელსაც დამოუკიდებელი აზროვნებისა თუ ყოფის გამოცდილება არ გააჩნდა, თავად შექმნა ისეთი ინსტანცია მოძღვრის სახით, რომელიც მას ასეთი პასუხისმგებლობისგან, თავის თავზე უფლებიდან გაათავისუფლებდა. საკუთარი თავის ამგვარ დამოკიდებულებაში მოქცევა კი არათავისუფლების ის ფორმაა, რომელსაც ევროპელი განმანათლებლები ადამიანთა უმწეო მდგომარეობას უწოდებდნენ. „უმწეობა“ არ გულისხმობს ფიზიკურ უძლურებას, არამედ ავტორიტეტების გარეშე აზროვნების მიმართ გაუბედაობას და შიშს. მისი ერთ-ერთი მიზეზი ერთგვარი გონებრივი თუ მენტალური სიზარმაცეც შეიძლება იყოს, ანუ კომფორტულია, როდესაც ჩვენ მაგივრად სხვა ფიქრობს, სხვა იღებს გადაწყვეტილებებს, რომლებსაც ჩვენ მერე მორჩილად მივყვებით.
უმწეო საზოგადოება ავტორიტარულია და მას ყველაზე მეტად თავისუფალი, არავიზე დამოკიდებული არსებობის ეშინია. ავტორიტეტი, რომელიც მორწმუნეებისათვის ზებუნებრივი ძალის წარმომადგენელია, აბსოლუტურ ჭეშმარიტებას განასახიერებს და მისი არათუ კრიტიკა, არამედ არაღიარებაც კი ღვთაებრივ წესრიგზე თავდასხმის ტოლფასია. ამიტომაც ასეთ საზოგადოებაში ადვილია ფანატიზმისა და ექსტრემიზმის გაჩენა, რამდენადაც ადამიანებისათვის ბევრად უფრო ახლობელია ჩვევად ქცეული მონობის დაცვა, ვიდრე უცნობი თავისუფლებისათვის ბრძოლა.
„ტრადიცია“ აქ სწორედ ჩვეულ არათავისუფლებას ნიშნავს და მის დამცველებს ნებისმიერი სიახლე უბედურების მომასწავებლად ეჩვენებათ. ასეთი ცნობიერება კი არცთუ იშვიათად ბადებს კოლექტიურ პარანოიას, რისი ნიმუშიც 2010 წლის აგვისტოში თითქოს ბათუმში დაგეგმილი „გეი აღლუმის საწინააღმდეგო ლოცვა“ იყო, როდესაც შეკრებილი სამღვდელოება და მრევლი ისე ეძებდა არარსებული გეი-აღლუმის მონაწილეებს, როგორც XVI საუკუნეში ინკვიზიცია კუდიანებსა და ალქაჯებს. მიუხედავად იმისა, რომ ეს ფარსი საზოგადოების განზრახ შეცდომაში შეყვანისა და მანიპულაციის შედეგი იყო, მასში მონაწილეთა სახეებზე შიშის ამოკითხვაც შეიძლებოდა: შიში არა მხოლოდ რაღაც უცნობისა და გაუგებარის წინაშე, არამედ უფრო მეტად საკუთარი უმწეობის დაკარგვის მიმართ. ანუ თუ დავუშვებთ, ლეგალურს გავხდით იმას, რომ ვიღაცას სხვანაირად ფიქრი და ცხოვრება შეუძლია, მაშინ ამან საკუთარი თვითმოტყუებაც შეიძლება გამოგვიაშკარაოს.
თუ განსხვავებული და კრიტიკული აზრი საჯაროდ, ტელევიზიის ეკრანიდან ისმის, როგორც ეს 15 დეკემბრის გადაცემა „დიალოგში“ მოწვეულმა სტუმრებმა – ბექა მინდიაშვილმა და გიგა ზედანიამ გაბედეს, ასეთი რამ სამღვდელოებაშიც და მორწმუნეებშიც განგაშის საფუძველი ხდება. ჯერ პატრიარქმა, შემდეგ კი თითქმის მთელმა სამღვდელოებამ ეკლესიის კრიტიკა ღვთის წინაშე ცოდვად გამოაცხადა და მაკრიტიკებლებს ღმერთისგან დასჯა უწინასწარმეტყველა. ეკლესიის მხრიდან ასეთი „გაფრთხილების“ შინაარსის გასაგებად იოანე მოციქულის განმარტება – „ღმერთი სიყვარული არს“ არ გამოგვადგება და პასუხი ალბათ უფრო საბჭოთა წარსულში უნდა ვეძებოთ, სადაც მხოლოდ პარტია იყო უცდომელი, ხოლო იდეოლოგია – ერთადერთი ჭეშმარიტება, რომლის კრიტიკის დაშვებამაც მთელი საბჭოთა სისტემის ნგრევა გამოიწვია. უკრიტიკობა და ბრმად მორჩილება კი მორწმუნე ადამიანთა მხრიდან იმ რეალური პრობლემებისგან გაქცევას და თავის დამალვას ჰგავს, რომლებიც ლოცვის გაძლიერებით ვერ გვარდება.
