23 აგვისტოს, საქართველოს კულტურისა და ძეგლთა დაცვის სამინისტროს ინიციატივით, გაიმართა მრგვალი მაგიდა თბილისში, ყოფილი ”მხატვრის სახლის” ადგილას ასაგები შენობის პროექტის შეჩერებასთან დაკავშირებით. აქ შეკრებილთა აზრით, აუცილებელია რუსთაველის გამზირზე მდებარე ისტორიული ნაგებობის ადგილას დაგეგმილი კომპლექსის ფასადზე კონკურსი გამოცხადდეს, თუმცა ამ ეტაპზე სამინისტროს არანაირი ბერკეტი არ გააჩნია საამისოდ - პროექტი დედაქალაქის მერიამ დაამტკიცა. დისკუსიის დაწყებამდე რადიო თავისუფლების თბილისის სტუდიას ესტუმრა არასამთავრობო ორგანიზაცია ”თბილისის ჰამქრის” წარმომადგენელი ცირა ელისაშვილი, რომელსაც ყოფილი ”მხატვრის სახლის” თემაზე ჩვენი კოლეგა, გიორგი გვახარია ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: კულტურის სამინისტროს განცხადებით დავიწყოთ. ბევრი თვლის, რომ ეს იყო დაგვიანებული განცხადება, თუმცა, როგორც გაირკვა, კულტურის სამინისტრომ ამდაგვარი განცხადება ადრეც გააკეთა. სამინისტრო თავს იმით იმართლებს, რომ არანაირი ბერკეტი არა აქვს ჩაერიოს ქალაქის მშენებლობაში. ასეა ეს?
ცირა ელისაშვილი: სამწუხაროდ, დღევანდელი კანონმდებლობიდან გამომდინარე, ესაა კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ...
რადიო თავისუფლება: რომელიც როდის მიიღეს?
ცირა ელისაშვილი: რომელიც მიიღეს 2007 წელს, შემდგომში კი, 2008 წლის მაისში, ამ კანონში კარდინალური ცვლილებები შევიდა. ამ ცვლილებების საფუძველზე, კულტურის სამინისტროს ჩამოერთვა ძეგლთა დაცვის კომპეტენცია თბილისის ტერიტორიაზე და მთლიანად გადაეცა თბილისის მერიას. ამ პერიოდიდან დაწყებული, კულტურის სამინისტროს სამართლებრივი ბერკეტი ძეგლთა დაცვის კუთხით არა აქვს თბილისში, თუმცა უნდა ითქვას, რომ იმხანად ეს იყო არა დეცენტრალიზაციის კუთხით წარმოებული პოლიტიკა, არამედ საკუთარი პასუხისმგებლობის მთლიანად გადაბარება და იმ ძალიან დიდი ტვირთის მოცილება, რასაც თბილისის ურბანული ძეგლები ჰქვია, და გადაცემა თბილისის მერიისთვის.
რადიო თავისუფლება: მერიის კულტურის სამსახურისთვის?
ცირა ელისაშვილი: არა. ეს იყო მერიის არქიტექტურის საბჭო, რომელიც არქიტექტურის სამსახურთან ფუნქციონირებდა, ე.წ. მეთოდური სამსახური, რომელიც დღესაც არსებობს, რადგან ცვლილებებს ამ კანონში პრეზიდენტმა ვეტო დაადო. იქ ვითომდა პარიტეტი იყო დაცული: უნდა ყოფილიყო სამი წარმომადგენელი კულტურის სამინისტროდან, სამი მერიიდან, რამდენიმე საკრებულოდან და არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან. სამწუხაროდ, ეს შემადგენლობა ისეთი იყო, რომ კულტურის სამინისტროს 3 ადამიანი ამინდს ვერ ქმნიდა. ამიტომ დამტკიცდა ის ოდიოზური პროექტები...
რადიო თავისუფლება: რომელს გაიხსენებდით მაინც?
ცირა ელისაშვილი: ჩვენ შეგვიძლია დავიწყოთ გუდიაშვილის მოედნის პროექტიდან, ”იმელის” პროექტიდან, ”ზარია ვოსტოკას” რედაქცია და ახლა უკვე ”მხატვრის სახლი”...
რადიო თავისუფლება: მე ვესაუბრე ადამიანებს, რომლებიც ასე თუ ისე ამართლებენ ამ პროექტს. არაერთმა ადამიანმა მითხრა, ”ეს ისეთი ადგილია, მანდ რაც არ უნდა აშენდეს, პროექტს ყოველთვის ეყოლება ოპონენტებიო”. იხსენებენ წინა პროექტს, მინის შენობას, რომელიც ინტერნეტში ვნახე მეც და რომელიც, ჩემი აზრით, უკეთესი იყო იმაზე, რაც დღეს გვაქვს, მაგრამ იმ პროექტის მიმართაც იყო პრეტენზიები. ჩემს კითხვაზე, რატომ არ შეიძლება აღგვედგინა „მხატვრის სახლი“ იმ სახით, როგორი სახითაც არსებობდა, სანამ დაიწვებოდა, გაურკვეველი პასუხები მივიღე (ზოგმა ისიც მითხრა, ”ცუდი შენობა” იყოო). იქნებ იმ შენობის ისტორიაც გავიხსენოთ.
ცირა ელისაშვილი: ამ ადგილზე პირველი შენობა 1853-65 წლებში ააშენა ცნობილმა არქიტექტორმა ოტო სიმონსონმა. შემდეგ ასევე ცნობილმა თბილისელმა არქიტექტორმა ალბერტ ზალცმანმა, რომლის აშენებულია გვერდზე ეროვნული გალერეა, ააგო ის, რასაც ჩვენ უკვე „მხატვრის სახლი“ დავარქვით. ეს იყო სასტუმრო ”ორიენტი”, რომლის პირველი სართული კომერციული კუთხით იყო დატვირთული (საკერავი მანქანების მაღაზია, გრამოფონის მაღაზია და ა.შ. ჯორჯაძის ქუჩისკენ კი იდგა ერთსართულიანი სახლი - მანანა ორბელიანის საცხოვრებელი სახლი, მემორიალური სახლი, რომელსაც ჰქონდა ძეგლის სტატუსი, მაგრამ რამდენიმე წლის წინ ეს სტატუსი ჩამოართვეს, რათა გაფართოებულიყო სამშენებლო მოედანი სწორედ იმისთვის, რაც ახლა კეთდება.
რადიო თავისუფლება: და ფული შემოსულიყო?
ცირა ელისაშვილი: და ფული შემოსულიყო ბიუჯეტში. ბოლო დროს ამით ყველაფერს ვამართლებთ ხოლმე. გარდა იმისა, რომ მემორიალური შენობა იყო (მანანას სალონში უნდა მომხდარიყო 1832 წლის შეთქმულება), არქიტექტურული კუთხით ეს იყო პირველი კლასიცისტური ტიპის ნაგებობა გარეთუბანში. ამ ორი დატვირთვის გამო ეს შენობა უნდა შენარჩუნებულიყო. სამწუხაროდ, მას მოუხსნეს, კანონდარღვევით, ძეგლის სტატუსი, მერე კი დაანგრიეს. ამიტომ 1992 წლიდან დაწყებული მოლოდინი იმისა, რომ აქ რაღაც განსაკუთრებული უნდა ჩაიდგეს, ისეთი, რაც კონტექსტში ჩაეწერება რუსთაველის პროსპექტის გარემოს და თავადაც, როგორც არქიტექტურა, იქნება საინტერესო... ეს მოლოდინი ნამდვილად არის და ძალიან რთულია ნებისმიერი არქიტექტორისთვის ასეთ ურბანულ ტერიტორიაზე რაღაცის დადგმა.
რადიო თავისუფლება: ძველის აღდგენა არ შეიძლებოდა?
ცირა ელისაშვილი: ძველის აღდგენა რატომ? ეს უკვე ფაქტია, რომ შენობა აღარ არის, აღარ არსებობს. ჩვენ თუ გვინდა იმიტაცია, როგორც პლეხანოვზე, კი ბატონო, შეიძლება აღდგენა. დანამდვილებით ვიცი, რომ 1992 წელს, როდესაც შენობა ნაწილობრივ დაინგრა, მისი ანაზომები გაკეთდა. შეიძლებოდა ამის აღდგენა, თუმცა წმინდა კულტურულ-მემკვიდრეობითი კუთხით მიზანშეწონილი არ არის. მაგრამ ის, რომ თავად ის შენობა ძალიან კარგი იყო (ზალცმანისეული) და ის, რომ არა აღდგენა, მაგრამ...
რადიო თავისუფლება: სტილიზებული პროექტი?
ცირა ელისაშვილი: რიტმის განმეორება, მასშტაბის განმეორება, გადაძახილი ამ თვალსაზრისით შესაძლებელი იყო.
რადიო თავისუფლება: თუმცა პროექტის დამცველები ამბობენ, რომ ახლა რიტმიც დაცულია, გადაძახილიცაა (განსაკუთრებით რუსთაველის თეატრთან კავშირს იხსენებენ). ამ ხალხს რა პასუხს გასცემთ? პროექტის დამცველებს? გაგახსენებთ, რომ არქიტექტორთა კავშირში პროექტის გარშემო დისკუსიაც გაიმართა უკვე.
ცირა ელისაშვილი: რიტმი დარღვეულია, მოცულობა დარღვეულია, არქიტექტურული სტილი გაუგებარია. ესაა აშენება ”ა ლა ძველის” რეჟიმში ახალი ნაგებობისა, რომელიც არც თანამედროვეა და არც ძველია... გასაგებია, რომ რენცო პიანოს არავინ ელოდებოდა თბილისში...
რადიო თავისუფლება: თუმცა კარგი არქიტექტორების მოწვევა შესაძლებელი იყო, არა?
ცირა ელისაშვილი: შესაძლებელი იყო, კი ბატონო. როდესაც დახურული კონკურსი იმართება, დახურული სწორედ იმიტომაა, რომ კონკრეტული კუთხით კონკრეტულ არქიტექტორს დაუკავშირდე. დამკვეთის ბიზნესშესაძლებლობებს თუ გავითვალისწინებთ, ამის შესაძლებლობა იყო. სამწუხაროდ, ეს არ იყო გამოყენებული. მაგრამ მთავარი ისაა, რომ ეს არაა თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმის თუ გალერეის შენობა. ეს ფუნქცია რომ მოვაშოროთ, ვთქვათ, რომ ეს უნდა იყოს ან სასტუმრო, ან ბიზნესცენტრი, ან რაღაც სხვა, შეიცვლება ფასადი? არ შეიცვლება ფასადი, რადგანაც ის არაა გააზრებული. როდესაც პომპიდუს ცენტრი აშენდა, ის ტექნიკური ინფრასტრუქტურა, რომელიც გარეთ გამოიტანეს, კონცეპტუალურად იყო გააზრებული, რათა გაზრდილიყო საგამოფენო სივრცე. ეს აქ ნაფიქრი არ არის.
რადიო თავისუფლება: პერსპექტივა როგორია? ანუ ამ შენობას ვერ გადაურჩება თბილისი?
ცირა ელისაშვილი: პერსპექტივა არის ჩვეული. ყოველ შემთხვევაში, ჩვენთვის. მიუხედავად იმისა, რომ შეხების წერტილი ბატონ ჯოხთაბერიძესთან (ამ ტერიტორიის მფლობელია კომპანია ”მაგთი”, რომელიც, გავრცელებული ინფორმაციით, თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმს აშენებს. რედ ), რომელმაც შემოგვითვალა, რომ არაფერი შეიცვლება, რადგან ყველაფერი უკვე დამტკიცებულია... მიუხედავად ამისა, ჩვენ ჩვენს პოზიციას გამოვხატავთ. პეტიცია უკვე არსებობს, აქ აქციებიც გაგრძელდება, კულუარული შეხვედრებიც იქნება, გასაჩივრებაც იქნება იმ პროექტის, რომელიც დამტკიცებულია. რას მივიღებთ, ეს სხვა არის, მაგრამ ბრძოლა გაგრძელდება.
რადიო თავისუფლება: კულტურის სამინისტროს განცხადებით დავიწყოთ. ბევრი თვლის, რომ ეს იყო დაგვიანებული განცხადება, თუმცა, როგორც გაირკვა, კულტურის სამინისტრომ ამდაგვარი განცხადება ადრეც გააკეთა. სამინისტრო თავს იმით იმართლებს, რომ არანაირი ბერკეტი არა აქვს ჩაერიოს ქალაქის მშენებლობაში. ასეა ეს?
ცირა ელისაშვილი: სამწუხაროდ, დღევანდელი კანონმდებლობიდან გამომდინარე, ესაა კანონი კულტურული მემკვიდრეობის შესახებ...
რადიო თავისუფლება: რომელიც როდის მიიღეს?
ცირა ელისაშვილი: რომელიც მიიღეს 2007 წელს, შემდგომში კი, 2008 წლის მაისში, ამ კანონში კარდინალური ცვლილებები შევიდა. ამ ცვლილებების საფუძველზე, კულტურის სამინისტროს ჩამოერთვა ძეგლთა დაცვის კომპეტენცია თბილისის ტერიტორიაზე და მთლიანად გადაეცა თბილისის მერიას. ამ პერიოდიდან დაწყებული, კულტურის სამინისტროს სამართლებრივი ბერკეტი ძეგლთა დაცვის კუთხით არა აქვს თბილისში, თუმცა უნდა ითქვას, რომ იმხანად ეს იყო არა დეცენტრალიზაციის კუთხით წარმოებული პოლიტიკა, არამედ საკუთარი პასუხისმგებლობის მთლიანად გადაბარება და იმ ძალიან დიდი ტვირთის მოცილება, რასაც თბილისის ურბანული ძეგლები ჰქვია, და გადაცემა თბილისის მერიისთვის.
რადიო თავისუფლება: მერიის კულტურის სამსახურისთვის?
ცირა ელისაშვილი: არა. ეს იყო მერიის არქიტექტურის საბჭო, რომელიც არქიტექტურის სამსახურთან ფუნქციონირებდა, ე.წ. მეთოდური სამსახური, რომელიც დღესაც არსებობს, რადგან ცვლილებებს ამ კანონში პრეზიდენტმა ვეტო დაადო. იქ ვითომდა პარიტეტი იყო დაცული: უნდა ყოფილიყო სამი წარმომადგენელი კულტურის სამინისტროდან, სამი მერიიდან, რამდენიმე საკრებულოდან და არასამთავრობო ორგანიზაციებიდან. სამწუხაროდ, ეს შემადგენლობა ისეთი იყო, რომ კულტურის სამინისტროს 3 ადამიანი ამინდს ვერ ქმნიდა. ამიტომ დამტკიცდა ის ოდიოზური პროექტები...
რადიო თავისუფლება: რომელს გაიხსენებდით მაინც?
ცირა ელისაშვილი: ჩვენ შეგვიძლია დავიწყოთ გუდიაშვილის მოედნის პროექტიდან, ”იმელის” პროექტიდან, ”ზარია ვოსტოკას” რედაქცია და ახლა უკვე ”მხატვრის სახლი”...
რადიო თავისუფლება: მე ვესაუბრე ადამიანებს, რომლებიც ასე თუ ისე ამართლებენ ამ პროექტს. არაერთმა ადამიანმა მითხრა, ”ეს ისეთი ადგილია, მანდ რაც არ უნდა აშენდეს, პროექტს ყოველთვის ეყოლება ოპონენტებიო”. იხსენებენ წინა პროექტს, მინის შენობას, რომელიც ინტერნეტში ვნახე მეც და რომელიც, ჩემი აზრით, უკეთესი იყო იმაზე, რაც დღეს გვაქვს, მაგრამ იმ პროექტის მიმართაც იყო პრეტენზიები. ჩემს კითხვაზე, რატომ არ შეიძლება აღგვედგინა „მხატვრის სახლი“ იმ სახით, როგორი სახითაც არსებობდა, სანამ დაიწვებოდა, გაურკვეველი პასუხები მივიღე (ზოგმა ისიც მითხრა, ”ცუდი შენობა” იყოო). იქნებ იმ შენობის ისტორიაც გავიხსენოთ.
ცირა ელისაშვილი: ამ ადგილზე პირველი შენობა 1853-65 წლებში ააშენა ცნობილმა არქიტექტორმა ოტო სიმონსონმა. შემდეგ ასევე ცნობილმა თბილისელმა არქიტექტორმა ალბერტ ზალცმანმა, რომლის აშენებულია გვერდზე ეროვნული გალერეა, ააგო ის, რასაც ჩვენ უკვე „მხატვრის სახლი“ დავარქვით. ეს იყო სასტუმრო ”ორიენტი”, რომლის პირველი სართული კომერციული კუთხით იყო დატვირთული (საკერავი მანქანების მაღაზია, გრამოფონის მაღაზია და ა.შ. ჯორჯაძის ქუჩისკენ კი იდგა ერთსართულიანი სახლი - მანანა ორბელიანის საცხოვრებელი სახლი, მემორიალური სახლი, რომელსაც ჰქონდა ძეგლის სტატუსი, მაგრამ რამდენიმე წლის წინ ეს სტატუსი ჩამოართვეს, რათა გაფართოებულიყო სამშენებლო მოედანი სწორედ იმისთვის, რაც ახლა კეთდება.
რადიო თავისუფლება: და ფული შემოსულიყო?
ცირა ელისაშვილი: და ფული შემოსულიყო ბიუჯეტში. ბოლო დროს ამით ყველაფერს ვამართლებთ ხოლმე. გარდა იმისა, რომ მემორიალური შენობა იყო (მანანას სალონში უნდა მომხდარიყო 1832 წლის შეთქმულება), არქიტექტურული კუთხით ეს იყო პირველი კლასიცისტური ტიპის ნაგებობა გარეთუბანში. ამ ორი დატვირთვის გამო ეს შენობა უნდა შენარჩუნებულიყო. სამწუხაროდ, მას მოუხსნეს, კანონდარღვევით, ძეგლის სტატუსი, მერე კი დაანგრიეს. ამიტომ 1992 წლიდან დაწყებული მოლოდინი იმისა, რომ აქ რაღაც განსაკუთრებული უნდა ჩაიდგეს, ისეთი, რაც კონტექსტში ჩაეწერება რუსთაველის პროსპექტის გარემოს და თავადაც, როგორც არქიტექტურა, იქნება საინტერესო... ეს მოლოდინი ნამდვილად არის და ძალიან რთულია ნებისმიერი არქიტექტორისთვის ასეთ ურბანულ ტერიტორიაზე რაღაცის დადგმა.
რადიო თავისუფლება: ძველის აღდგენა არ შეიძლებოდა?
ცირა ელისაშვილი: ძველის აღდგენა რატომ? ეს უკვე ფაქტია, რომ შენობა აღარ არის, აღარ არსებობს. ჩვენ თუ გვინდა იმიტაცია, როგორც პლეხანოვზე, კი ბატონო, შეიძლება აღდგენა. დანამდვილებით ვიცი, რომ 1992 წელს, როდესაც შენობა ნაწილობრივ დაინგრა, მისი ანაზომები გაკეთდა. შეიძლებოდა ამის აღდგენა, თუმცა წმინდა კულტურულ-მემკვიდრეობითი კუთხით მიზანშეწონილი არ არის. მაგრამ ის, რომ თავად ის შენობა ძალიან კარგი იყო (ზალცმანისეული) და ის, რომ არა აღდგენა, მაგრამ...
რადიო თავისუფლება: სტილიზებული პროექტი?
ცირა ელისაშვილი: რიტმის განმეორება, მასშტაბის განმეორება, გადაძახილი ამ თვალსაზრისით შესაძლებელი იყო.
რადიო თავისუფლება: თუმცა პროექტის დამცველები ამბობენ, რომ ახლა რიტმიც დაცულია, გადაძახილიცაა (განსაკუთრებით რუსთაველის თეატრთან კავშირს იხსენებენ). ამ ხალხს რა პასუხს გასცემთ? პროექტის დამცველებს? გაგახსენებთ, რომ არქიტექტორთა კავშირში პროექტის გარშემო დისკუსიაც გაიმართა უკვე.
ცირა ელისაშვილი: რიტმი დარღვეულია, მოცულობა დარღვეულია, არქიტექტურული სტილი გაუგებარია. ესაა აშენება ”ა ლა ძველის” რეჟიმში ახალი ნაგებობისა, რომელიც არც თანამედროვეა და არც ძველია... გასაგებია, რომ რენცო პიანოს არავინ ელოდებოდა თბილისში...
რადიო თავისუფლება: თუმცა კარგი არქიტექტორების მოწვევა შესაძლებელი იყო, არა?
ცირა ელისაშვილი: შესაძლებელი იყო, კი ბატონო. როდესაც დახურული კონკურსი იმართება, დახურული სწორედ იმიტომაა, რომ კონკრეტული კუთხით კონკრეტულ არქიტექტორს დაუკავშირდე. დამკვეთის ბიზნესშესაძლებლობებს თუ გავითვალისწინებთ, ამის შესაძლებლობა იყო. სამწუხაროდ, ეს არ იყო გამოყენებული. მაგრამ მთავარი ისაა, რომ ეს არაა თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმის თუ გალერეის შენობა. ეს ფუნქცია რომ მოვაშოროთ, ვთქვათ, რომ ეს უნდა იყოს ან სასტუმრო, ან ბიზნესცენტრი, ან რაღაც სხვა, შეიცვლება ფასადი? არ შეიცვლება ფასადი, რადგანაც ის არაა გააზრებული. როდესაც პომპიდუს ცენტრი აშენდა, ის ტექნიკური ინფრასტრუქტურა, რომელიც გარეთ გამოიტანეს, კონცეპტუალურად იყო გააზრებული, რათა გაზრდილიყო საგამოფენო სივრცე. ეს აქ ნაფიქრი არ არის.
რადიო თავისუფლება: პერსპექტივა როგორია? ანუ ამ შენობას ვერ გადაურჩება თბილისი?
ცირა ელისაშვილი: პერსპექტივა არის ჩვეული. ყოველ შემთხვევაში, ჩვენთვის. მიუხედავად იმისა, რომ შეხების წერტილი ბატონ ჯოხთაბერიძესთან (ამ ტერიტორიის მფლობელია კომპანია ”მაგთი”, რომელიც, გავრცელებული ინფორმაციით, თანამედროვე ხელოვნების მუზეუმს აშენებს. რედ ), რომელმაც შემოგვითვალა, რომ არაფერი შეიცვლება, რადგან ყველაფერი უკვე დამტკიცებულია... მიუხედავად ამისა, ჩვენ ჩვენს პოზიციას გამოვხატავთ. პეტიცია უკვე არსებობს, აქ აქციებიც გაგრძელდება, კულუარული შეხვედრებიც იქნება, გასაჩივრებაც იქნება იმ პროექტის, რომელიც დამტკიცებულია. რას მივიღებთ, ეს სხვა არის, მაგრამ ბრძოლა გაგრძელდება.
