ოთხწლიანი მუშაობისას ყველაზე ხილული მისი საქმიანობის შედეგები 2021 წელს გახდა - მან შეძლო საზოგადოებისთვის ეჩვენებინა, როგორ სასტიკად ექცეოდნენ ნინოწმინდის პანსიონში ბავშვებს და აიძულა ხელისუფლება, დამოუკიდებელი ექიმებისგან შემდგარ კონსილიუმს ემსჯელა პატიმარ მიხეილ სააკაშვილის ჯანმრთელობის მდგომარეობაზე.
რაც უფრო პრინციპულია ომბუდსმენი ადამიანის უფლებების დაცვის საქმეში, მით მეტია მასზე თავდასხმები - წელს ნინო ლომჯარიას ოფისთან ძალადობრივი ჯგუფები აქციებს მართავდნენ, ჩინოვნიკები კი მიკერძოებულობაში ადანაშაულებდნენ, ასობით ტროლი და ბოტი იყო ჩართული მისი დისკრედიტაციის კამპანიებში.
უკან მოტოვებულ მძიმე წელზე, ყოველდღიურობასა და გეგმებზე, თავისი საქმიანობის სირთულეებზე რადიო თავისუფლების კითხვებს ნინო ლომჯარია პასუხობს.
რადიო თავისუფლება: ჩვენი გამოკითხვისას, ვის ჩათვლიდით 2021 წლის ადამიანად, ბევრმა მკითხველმა თქვენ დაგასახელათ. ფიქრობთ, რომ წელს შეძელით ადამიანები იმაში დაგერწმუნებინათ, რომ შეიძლება ერთმა დამოუკიდებელმა ინსტიტუტმაც ღირსეული წინააღმდეგობა გაუწიოს სახელმწიფო მანქანას?
ნინო ლომჯარია: მე არ მქონია ისეთი განცდა, რომ წელს რაიმე განსაკუთრებული გავაკეთეთ, ესეც ისეთივე წელი იყო ჩვენთვის, როგორც წინა წლები. ვაკეთებდით ჩვენს საქმეს, მაგრამ რაღაც საკითხები იყო ძალიან აქტუალური და საზოგადოების მხრიდან ძალიან დიდი მხარდაჭერა ვიგრძენი.
რადიო თავისუფლება: თვლით, რომ ნინოწმინდის და სააკაშვილის შემთხვევაში თქვენ ბეწვის ხიდზე მოგიწიათ გავლამ?
ნინო ლომჯარია: ყველაზე რთული, ალბათ, მართლაც ის არის, რომ ჩვენ გვიწევს გავლა დანის პირზე, სადაც არცერთი ნაბიჯი არ უნდა გადადგა არასწორად. შეიძლება ყველაფერი დააზიანო, რაც აქამდე გიკეთებია. თუ ორ ძირითად ამბავზე ვილაპარაკებთ, მიხეილ სააკაშვილის საქმესა და ნინოწმინდის პანსიონზე, ორივე შემთხვევაში ძალიან ფრთხილად და ფაქიზად გავიარეთ. როდესაც ასეთი რამ გაქვს გასაკეთებელი, უნდა ფოკუსირდე იმაზე, რა არის შენი მანდატი. რა არის სწორი და რა არის სამართლიანი, ეგ გაძლევს მიმართულებას, იარო სწორად. როგორც კი სხვა რამეზე დაიწყებ ფიქრს, იქ უშვებ შეცდომებს.
ნინოწმინდაში ჩვენ დაგვიპირისპირდნენ სასულიერო პირები და ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში ხელისუფლება დუმდა. მე ვფიქრობ, დუმდა მანამ, სანამ არ დაინახა, რომ ჩვენ ძალიან პრინციპულად, ნაბიჯ-ნაბიჯ მივდიოდით იქით, რომ მათ ეღიარებინათ პრობლემა.
აღიარება და დათმობა მოხდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც დაინახეს, რომ სხვა გზა აღარ იყო. იყო პერსონალური თავდასხმები, დეზინფორმაციული კამპანია, მოგვიწყვეს აქციები, სრული მიუღებლობა იყო, მაგრამ საბოლოო ჯამში მათ დაინახეს, რომ საზოგადოებამ დაინახა რა იყო სწორი და ამ სწორ მხარეს დადგა.
რადიო თავისუფლება: რა გეხმარებათ გააკეთოთ ის, რაც თავიდან შეიძლება შეუძლებელი ჩანდეს - სიჯიუტე, რომ მანამ არ გაჩერდები, სანამ პრობლემა არ მოგვარდება?
ნინო ლომჯარია: მიზანს ალბათ აღწევ მაშინ, როცა არ კარგავ წონასწორობას. იგივე ნინოწმინდის შემთხვევაში ძალიან დიდი მცდელობები იყო, რომ მე პერსონალური თავდასხმის რეჟიმში გადავსულიყავი, მესაუბრა ისეთ საკითხებზე, რაც მათ მეტ უპირატესობას მისცემდა, ეს არ გავაკეთე. არ უნდა დაკარგო ბალანსი და ფოკუსი, რას ითხოვ. მაგალითად, ნინოწმინდის საქმეზე ჩვენი ფოკუსი მუდმივად იყო სახელმწიფო.
რადიო თავისუფლება: არ მგონია, მარტივი იყოს, იცოდე ძალადობის, კანონდარღვევის, უსამართლობის ამდენი შემთხვევა და შეგეძლოს მხოლოდ ის, რომ ეს ამბები ანგარიშებში გააერთიანო, რომელსაც ისევ ვიწრო წრე კითხულობს.
ნინო ლომჯარია: მე ძირითადად მიწევს ძალიან ემოციურ საკითხებზე ურთიერთობა ადამიანებთან. ძალიან ხშირად პირისპირ მისაუბრია ადამიანებთან, რომლებსაც, მაგალითად, მოუკლეს შვილები, ძალიან ტრავმირებულ და ტრაგიკულ ადამიანებთან, ადამიანებთან, რომლებსაც ყველა იმედი გადაწურული აქვთ და მოდიან შენთან, როგორც უკანასკნელ იმედთან და ეს ძალიან ემოციურია, ძალიან გინდა დაეხმარო და ბევრს იღებ ამის გამო შენს თავზე.
სახლში მისვლისას პრობლემებს სამსახურში ვერ ტოვებ. არც შაბათ-კვირას ქრება ეს პრობლემები და ჩემთვის ყველაზე რთული ამ საქმეში ალბათ არის ის, რომ მუდმივად ხარ სახალხო დამცველი. არ არის დრო, როცა არ ხარ სახალხო დამცველი და ეს პრობლემები არასოდეს ქრება.
ეს, ალბათ, ჩემი ერთ-ერთი სისუსტეცაა, რომ მიჩნდება ემოციური კავშირი იმ ადამიანთან, ვინც ჩემთან მოდის და ითხოვს დახმარებას. როგორც საკუთარ პრობლემას, ისე ვიღებ მის პრობლემებს. ეს კარგიცაა, მაგრამ ცუდია იმიტომ, რომ შეიძლება პროფესიულად გადაიწვა და სხვას დააკლო. ვფიქრობ ისე შევხედო საქმეებს, როგორც საქმეს, ვალდებულებას, მაგრამ ძალიან რთულია.
რადიო თავისუფლება: რას ეუბნებით ხოლმე შვილებს, როცა სახლში გვიან ბრუნდებით? ელაპარაკებით თქვენს სამსახურზე? მაგალითად, იციან, რომ მათ დედას ვიღაცები ემუქრებიან?
ნინო ლომჯარია: სახლში როცა მივდივარ ძირითადად ბავშვებს უკვე სძინავთ ან იძინებენ. მათთან ძალიან იშვიათად ვლაპარაკობ ჩემს საქმეებზე, ძირითადად ვლაპარაკობთ როგორი იყო მათი დღე, რა ეწყინათ, რა გაუხარდათ. დიდად თვითონაც არ მეკითხებიან ჩემს საქმეებზე. ადევნებენ თვალყურს, ტელევიზორი ჩართულია სახლში და რაღაც კითხვებს მისვამენ, იციან რაც ხდება, მაგრამ მაინც ვცდილობ, რომ მოვარიდო პოლიტიკურ ამბებს.
ალბათ, ჩემმა შვილებმა იციან ყველაზე ნაკლები იმაზე, რაც ხდება ჩემს თავს.
რადიო თავისუფლება: რაზე ფიქრობთ, რომ საკმარისი შედეგი არ გაქვთ და ისურვებდით კიდევ გემუშავათ შედეგის მიღებამდე?
ნინო ლომჯარია: სისტემური პრობლემები, რაც არსებობს პენიტენციურ სისტემაში და აწუხებს ყველა პატიმარს.
ისინი, ვინც ჩემით უკმაყოფილოა, ამბობენ ხოლმე, რომ მიშა სააკაშვილს უფრო მეტ ყურადღებას ვუთმობ, ვიდრე სხვა პატიმრებს, რაც არ არის სწორი. სხვა პატიმრების პრობლემებზე რომ ლაპარაკობ, ის არ არის ასეთი საჯარო და იგივენაირად ვერ საუბრობ მათ პრობლემებზე, თუმცა ამ სისტემურ პრობლემებს, მათ შორის სააკაშვილის საქმესაც, ვუყურებ იმ ჭრილში, რომ მის საქმეს შეიძლება ჰქონდეს პოზიტიური გავლენა სხვა პატიმრების უფლებრივ მდგომარეობაზე. თუნდაც ფსიქიკური ჯანმრთელობა პენიტენციურ სისტემაში, რაზეც წლებია ძალიან კრიტიკულად ვწერთ. ასეთი გახმაურებული საქმეები ასეთ პრობლემებს წინ წამოწევს ხოლმე და თუ ჩვენ მივაღწევთ, რომ ასეთ საქმეებში გვქონდეს წინსვლა, ეს აისახება სხვა პატიმრების უფლებრივ მდგომარეობაზეც. თუნდაც იგივე შიმშილობის მართვა, რომლის პროტოკოლიც ჩვენ არც გვქონია.
ყველაზე მეტად, ალბათ, რაზეც ვფიქრობ, ღმერთო, რაღაც უნდა გავაკეთოთ, რაღაც უნდა შეიცვალოს, არის ბავშვთა უფლებები. შეიძლება ტრაფარეტული ფრაზაა, მაგრამ საქართველოში არ გვაქვს ბავშვთა მხარდამჭერი ინსტიტუტები, განსაკუთრებით ძალადობის მსხვერპლი ბავშვების. ყველაზე მეტად განვიცდი იმას, რომ საქართველოში ძალიან ხშირია ბავშვებზე ძალადობის შემთხვევები და არ არსებობს ადგილი, სადაც ბავშვს შეუძლია ამაზე ილაპარაკოს და მიიღოს მხარდაჭერა. მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი მოწყვლადი ჯგუფი გვყავს, ალბათ ბავშვები არიან ყველაზე დაუცველები ყველა თვალსაზრისით.
მქონია შემთხვევები, როცა უბრალოდ მაგიდის გარშემო დავმსხდარვართ ჩემთვის უცნობ ადამიანებთან და გვისაუბრია გულწრფელად ბავშვობის ტრავმებსა და გამოცდილებებზე და ყველა მეორე ადამიანი ჰყვება ისეთ ისტორიებს, რომელიც შეგზარავს. ბავშვებზე ძალადობის, შევიწროების შემთხვევები, მინდა ვუთხრა საზოგადოებას, რომ არის ძალიან გავრცელებული და მინდა ვუთხრა საზოგადოებას, რომ ჩვენც მივაქციოთ ჩვენს შვილებს ყურადღება. ყველაზე რთული ამაში იყო ის, რომ ყველა ამბობდა, რომ მშობლისთვის არ უთქვამთ. არავინ არ იცის ეს ამბები, იმიტომ, რომ ეშინოდათ რეაქციის, ფიქრობდნენ, რომ არ დაუჯერებდნენ, მას დაადანაშაულებდნენ. ეს ამბები ხდება, ჩვენ უნდა ვიცოდეთ, რომ ხდება.
რადიო თავისუფლება: როცა გისმენთ ხოლმე, ახლაც და სხვა საჯარო გამოსვლების დროსაც, ხშირად ვფიქრობ, რომ ძალიან ფრთხილობთ და ზომავთ სათქმელს. მესმის, რომ საჯარო მოხელე ხართ, ხშირად კრიტიკული მზერის სამიზნეც - რომ არ იყოთ სახალხო დამცველი, რაზე ისურვებდით ღიად იმაზე ლაპარაკს, რასაც ფიქრობთ?
ნინო ლომჯარია: ძალიან ხშირად მიფიქრია, რომ დამთავრდება ჩემი ვადა და მერე ვიტყვი ყველაზე ყველაფერს. ყოფილა შემთხვევები, როცა დამიწერია რაღაც სტატუსი და წამიშლია. ალბათ, ათასობით ინტერვიუ მქონია და არ ვიცი დამიჯერებთ თუ არა, მაგრამ ყველა ინტერვიუს წინ ვფიქრობ, რა უნდა ვთქვა. ნამდვილად ყველა სიტყვას ვწონი წინასწარაც და საუბრის დროსაც. ისეთ პოლარიზებულ საზოგადოებასა და ქვეყანაში ვცხოვრობთ, არ მინდა ვინმეს მივცე საფუძველი, იმ ინსტიტუტის დისკრედიტაცია მოახდინოს, რომელსაც წარმოვადგენ. თუმცა ვფიქრობ, რომ მაინც ვახერხებ ვიყო ხოლმე ძალიან კრიტიკული.
ყველაზე ყველაფერს არ ვამბობ, რასაც ვფიქრობ. ძირითადად რასაც ვმალავ, არის ეს ჩემი ემოციები.
რადიო თავისუფლება: ფიქრობთ ხოლმე იმაზე, რით განსხვავდებით სხვა სახალხო დამცველებისგან?
ნინო ლომჯარია: მე მართლა ძალიან დიდ პატივს ვცემ ყველა სახალხო დამცველს, იმის მიუხედავად, ვინ რას ფიქრობს, ამბობს და აკეთებს დღეს. მე ვფიქრობ, ყველა სახალხო დამცველმა შეინარჩუნა ეს ინსტიტუტი, როგორც ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი ინსტიტუტი და სახალხო დამცველის აპარატს აქვს დღეს დამოუკიდებელი ინსტიტუტის ისტორია, რაც სხვა ინსტიტუტებს არ აქვთ. ეს, ალბათ, თითოეული მათგანის ნერვების, ჯანმრთელობის დამსახურებაა. არ ვიცი მათგან რა განმასხვავებს, სიმართლე რომ გითხრათ, არც ერთ მათგანს არ ვეჯიბრები. შეიძლება იყოს ის, რომ ცვლილებები შემოვიტანე და ჩარჩოები გავაფართოვე, მათ შორის შეფასებებში. უფრო მკაფიო ვიყავი შეიძლება შეფასებებში.
არ არის მარტივი ასეთ ქვეყანაში, განვითარებადი დემოკრატიის ქვეყანაში იყო სახალხო დამცველი, იყო მარტო და არ გქონდეს ხელთ არანაირი ბერკეტი, გარდა რეკომენდაციებისა, შენი კეთილსინდისიერებისა და პროფესიონალიზმისა და ებრძოდე ყველაზე ძლიერ ძალებს ამ ქვეყანაში.
რადიო თავისუფლება: იცით რა იქნება მერე, როცა აღარ იქნებით სახალხო დამცველი?
ნინო ლომჯარია: არ ვიცი, გულწრფელად არ ვიცი, რა იქნება. ველოდები როდის დამთავრდება ჩემი ვადა, რომ დავისვენო და რაღაცეებს სხვა მხრიდან შევხედო და დავფიქრდე, მინდა თუ არა ასეთი ცხოვრება, როგორიც ახლა მაქვს. ძალიან ხშირად ვარ ძალიან დაღლილი და არის შემთხვევები, როცა ვფიქრობ, რომ მეტი აღარ შემიძლია. ასეთ დროს ვფიქრობ ხოლმე, რომ რა კარგია, რომ ჩემი ვადა დამთავრდება და მერე უფრო მარტივი ცხოვრება მექნება, თუმცა არ ვიცი, მართლა არ ვიცი…
რადიო თავისუფლება: თქვენ იცით, რა ბერკეტები აქვს ადამიანს ცვლილებებისთვის საჯარო სამსახურშიც და არასამთავრობო სექტორშიც. ამ ცოდნით, სად უფრო წარმოგიდენიათ თქვენი თავი?
ნინო ლომჯარია: საჯარო სამსახურში არ ვიცი, ეს დამოკიდებულია ხელისუფლებაზე და ხელისუფლებას სახალხო დამცველები აღარ უყვარს მისი ვადის გასვლის შემდეგ. თუმცა ვფიქრობ, რომ ალბათ საჯარო სივრცეში დავრჩები. ვფიქრობ ბევრი რამ მაქვს ნანახი, ბევრი პროცესის უშუალო მონაწილე ვყოფილვარ და მგონია, რომ ისევ აქ მაქვს ექსპერტიზაც და შემიძლია რაღაც კარგის გაკეთება ამ ქვეყნისთვის, თუმცა რა ფორმით, ეს არ ვიცი. რომ გითხრათ, რომ წავალ და რაღაც ბიზნესში ჩავერთვები, მიუხედავად იმისა, რომ ძალიან კარგი იდეაა, ეს უფრო გამიჭირდება, რომ დავიკარგო და წავიდე სადღაც, ჩემი საქმის საკეთებლად.
რადიო თავისუფლება: პოლიტიკაში წასვლას გამორიცხავთ?
ნინო ლომჯარია: მე ძალიან კარგად ვაცნობიერებ, რას ნიშნავს ყოფილი სახალხო დამცველისთვის პირდაპირ პოლიტიკაში წასვლა. ძალიანაც რომ მინდოდეს, სახალხო დამცველის ინსტიტუტს არ მივაყენებ ამ ზიანს, თუმცა არ მინდა. გულწრფელი რომ ვიყო, ოდესმე შეიძლება პოლიტიკაში წავიდე, ამას არ გამოვრიცხავ, მაგრამ ეს იქნება თუ არა, არ ვიცი.
რადიო თავისუფლება: როცა პარლამენტი თქვენს კანდიდატურას განიხილავდა, ოპოზიციამ მხარი არ დაგიჭირათ, იყო შენიშვნები იმასთან დაკავშირებითაც, რომ წარდგენილი 4 კანდიდატურიდან გაუმჭვირვალედ მოხდა თქვენი შერჩევა. "ქართული ოცნების" მაშინდელი შემადგენლობის უმეტესობამ 2017 წელს ხმა უპრობლემოდ მოგცათ - არსებობდა გარკვეული წინაპირობები, რის სანაცვლოდაც იღებდით ამ მხარდაჭერას?
ნინო ლომჯარია: არც მანამდე და არც მერე სახალხო დამცველობისას, ხელისუფლების მხრიდან არავის არ უთქვამს, რა მოლოდინები ჰქონდათ ჩემი მხრიდან ან რა უნდოდათ გამეკეთებინა, არც არავის მიუნიშნებია, რას ელოდნენ ჩემგან, მართლა, გულწრფელად გეუბნებით. ეს არასოდეს არ მიგრძვნია არავისგან ან ვინ უნდა დამენიშნა, ან როგორ მემუშავა. ვიცი, რომ სხვა სახალხო დამცველებს ჰქონდათ ეს პრობლემა, არ ვგულისხმობ, რომ ისინი ამაზე წავიდნენ, მაგრამ ყოფილა მცდელობა მათზე ზემოქმედების. ჩემს შემთხვევაში არც წინაპირობები ყოფილა, არც მერე რაიმე ზეგავლენის მცდელობა მე არ მიგრძვნია.
რადიო თავისუფლება: რა რეაქცია გაქვთ ხოლმე, როცა ისმენთ ხელისუფლების წარმომადგენლების განცხადებებს თქვენზე?
ნინო ლომჯარია: თავიდან მწყინდა, ვიცნობ ამ ადამიანებს, მიცნობენ, ერთად გვიმუშავია და როცა პირად ურთიერთობებში ნორმალური ურთიერთობა გაქვს, უცებ საჯარო განცხადებებში ყველანაირ წითელ ხაზებს გადადიან, რა თქმა უნდა, გულდასაწყვეტი იყო, მაგრამ რაღაც დროის შემდეგ იმუნიტეტი გამომიმუშავდა. ერთი მხრივ, უნდა უპასუხო, მაგრამ თუ ძალიან ხშირად გალაპარაკებენ ამაზე, უფრო მარტივია გამოჩნდე როგორც დაინტერესებული მხარე. ამასაც სჭირდება ბალანსი, ზოგს შეიძლება სერიოზულად უპასუხო, ზოგს ძალიან მკაცრად, ზოგს უთხრა - „კაი, ჩემო ძმაო“ და გაატარო ხუმრობაში.
ბოლო თავდასხმა, როცა კობახიძე ფაქტობრივად დაგვემუქრა, ჩავთვალე, რომ იყო სახიფათო და ამაზე რეაგირება აუცილებელი იყო. ეს არ მეხებოდა მხოლოდ მე, ეხებოდათ იმ ადამიანებს, ვინც დამთანხმდა, ყოფილიყვნენ ჩემი ექსპერტები. და ამას ექნებოდა არა მარტო მათზე გავლენა, ყველა სხვა ადამიანზე, რომელიც ოდესმე გადაწყვეტდა ჩემთან ემუშავა და ამიტომ ჩავთვალე, რომ ამაზე უნდა გვქონოდა მძაფრი რეაგირება.
თავდასხმები არის ყველაზე, ვინც არ ფიქრობს და არ იქცევა ისე, როგორც მათ უნდათ ან აწყობთ იმ კონკრეტულ შემთხვევაში. ოდესმე თუ გვექნება გულწრფელი ლაპარაკის საშუალება, თითოეულ მათგანს ვეტყვი, რომ რაც სახალხო დამცველმა გააკეთა მაშინ [დამოუკიდებელი კონსილიუმის შეკრება მიხეილ სააკაშვილის საქმეზე], იმ კონკრეტულ შემთხვევაში, ალბათ, ამისთვის მადლობას გვეტყვიან ადრე თუ გვიან, თუ ამაზე ფიქრობენ, მაგრამ ამაზე არ ფიქრობდნენ მაშინ.
ეს რომ არ გვექნა, მაშინ რა უნდა მომხდარიყო, ადამიანი მომკვდარიყო? როგორ უნდა გაგვეგრძელებინა ამ ვითარებაში ცხოვრება? მე ვფიქრობ ხშირად ჩვენი საქმიანობით კრიზისების დეესკალაციასაც ვაკეთებთ და ეს ყველა ნორმალური ადამიანის და მათ შორის ხელისუფლების ინტერესშიც უნდა იყო. გავა დრო და მიხვდებიან, რომ რასაც ჩვენ ვაკეთებთ, არ არის მათი საწინააღმდეგო ან ვინმეს საწინააღმდეგო, ეს არის უბრალოდ სწორი.
რადიო თავისუფლება: როცა პირადად ხვდებით ხოლმე მათ, ვინც აგრესიულად გესხმით თავს და აკეთებენ განცხადებებს თქვენს მიკერძოებულობასა თუ არაპროფესიონალიზმზე, როგორია ეს შეხვედრები?
ნინო ლომჯარია: სრულიად ნორმალური, ჩვეულებრივ ვლაპარაკობთ ხოლმე. უცნაურია, მაგრამ ადამიანების უმეტესობა სხვანაირად იქცევა კამერებთან და ტელევიზორში და სხვანაირად იქცევა სხვაგვარ სიტუაციებში. ეს არამარტო ხელისუფლების წარმომადგენლებს ეხებათ.
მგონია, რომ ქართველ პოლიტიკოსებს აკლიათ გულწრფელობა. ისინი სხვანაირები არიან რეალურ ცხოვრებაში და სხვანაირები საჯაროდ. ეს არ არის ის, რაც ხალხს უნდა. ხალხს უნდა, გულწრფელი დაგინახონ. მე ვფიქრობ, ქართველ ამომრჩეველს ამიტომაც აკლია დღეს პოლიტიკოსების რწმენა.
სხვათა შორის, როცა [ხელისუფლების წარმომადგენლები] მხვდებიან ხოლმე, მეუბნებიან, რატომ მაკრიტიკებენ და რა არ მოსწონთ. მათ, ხელისუფლებას ვგულისხმობ, აქვთ მოლოდინი, რომ სახალხო დამცველმა უნდა დაიცვას ისინი. სახალხო დამცველს არ შეუძლია დაიცვას ხელისუფლებაში მყოფი პირი, მათ შორის, მაშინაც, თუ ის ფიქრობს, რომ ვინმე არასწორი ან არაეთიკური ფორმით ესხმის თავს. სახალხო დამცველმა უნდა დაიცვას ჩვეულებრივი, რიგითი მოქალაქეები ხელისუფლების თავდასხმებისგან.
