სიცხადისთვის, ცოტა სწორხაზოვანი დეკლარაციით დავიწყებ - ჩემი აზრით, საჯარო სკოლებში და სახელმწიფო უნივერსიტეტებში მღვდლების, ქადაგებების და ლოცვების ადგილი არ არის. რელიგიის ისტორიის გაკვეთილები სხვა საქმეა - მაგრამ ქადაგება და მოსწავლეების ინდოქტრინაცია საჯარო სასწავლებლების ფუნქცია არ უნდა იყოს. ვეთანხმები მოსაზრებას, რომ რელიგია ადამიანის პირადი, ინტიმური საქმეა და მისი გამოვლინება სახლის და ტაძრის სივრცეში უნდა ხდებოდეს; საჯარო სივრცეში კი დაცული უნდა იყოს რელიგიისგან თავისუფლების უფლება. ზოგადად, ვიზიარებ იმ ხალხის პოზიციას, ვისაც სწამს, რომ ადამიანის უფლებები და თავისუფლება რელიგიურ ინტერესებზე და პრაქტიკაზე უფრო მნიშვნელოვანია.
მაგრამ ის, რაზეც ახლა ვწერ, მხოლოდ სეკულარიზაციის პრინციპებს ან ლიბერალურ შეხედულებებს არ უკავშირდება. საკითხი ბევრად უფრო მწვავედ დგას და კონცეფციების თუ იდეოლოგიების შესახებ განყენებულ დისკუსიას კი არა, გადაუდებელ მოქმედებას საჭიროებს.
- ჯალალ ედ-დინმა დასაჯა ისინი. მემატიანე წერს, რომ მტკვარი - აი ხომ იცით, ახლაც რომ ჩამოდის…
- დიახ…
- წითლად შეიღებაო მტკვარი და იმდენი ის იყოო, დახოცილი, აი გვამი რომ ქვია, ხომ იცით, ადამიანის სხეულები?
- დიახ..
- ფეხით რომ გადასულიყავი ერთი ნაპირიდან მეორე ნაპირზეო, ფეხი არ დაგისველდებოდაო. აი, ასე იყო მოფენილი, თურმე, მტკვარი ამდენი მოწამე ხალხით.
ეს გახლავთ საუბარი სასულიერო პირს - როგორც წერენ, სასულიერო აკადემიის პრორექტორსა - და თბილისის 23-ე საჯარო სკოლის ერთ-ერთი დაწყებითი კლასის მოსწავლეებს შორის. მთელი საუბრის განმავლობაში ბავშვები ფეხზე დგანან და უსმენენ მოძღვარს, რომელიც განაგრძობს: „იქ მეზობელი მეზობელს ამხნევებდა, მამა შვილს ამხნევებდა, შვილს - დედ-მამა, ბებიები, ბაბუები, ყველანი იქ იყვნენ - ერთად აწამეს ყველანი. ხომ წარმოგიდგენიათ, ეს რამხელა ტკივილი იქნებოდა ყველასათვის?“
ფეხზე მდგომი ბავშვები მღვდელს კვლავ ერთადერთი სიტყვით უპასუხებენ: „დიახ!“.
ამ სცენის ამსახველი ვიდეოს ნახვის შემდეგ მოსვენება დავკარგე. ვიდეოს კომენტარებად ზოგმა დაწერა, სურათი იმდენად გროტესკულია, რომ უკვე სასაცილოც კიაო. მაგრამ მე, ეტყობა, იუმორის გრძნობა არ მეყო. ჩვეულებრივ, საქართველოს „ირანიზაციაზე“ და „თალიბანიზაციაზე“ განგაშს დისტანციით ვუყურებ ხოლმე და „ბავშვების მავნე ზეგავლენისგან დაცვის“ შესახებ პათეტიკურ განცხადებებშიც არაერთხელ შემიმჩნევია ზერელე მორალიზმი და გადაჭარბებული პანიკა. მაგრამ ამ შემთხვევაში ყველა ამ კლიშემ კონკრეტული მნიშვნელობა მიიღო.
აღწერილი შემთხვევა, ჩემი აზრით, ფსიქოლოგიური ძალადობის აშკარა და ძალიან დამთრგუნველი მაგალითია - ცნობისმოყვარე, ფაქიზი და დაუცველი პატარების დაშინების მაგალითი ავტორიტეტის, სტატუსისა და ძალაუფლების მქონე „მამაოს“ მხრიდან. ამიტომაც ვამბობ, რომ ეს შემთხვევა სცილდება სეკულარიზმის - ანუ რელიგიისა და პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი სივრცეების განცალკევების საჭიროების - შესახებ მსჯელობას. ეს სასულიერო პირი რელიგიის შესახებ კი არ ქადაგებს, შემაშინებელ, 6-7 წლის ასაკის ბავშვის ფსიქიკისა და ნერვული სისტემისთვის ყოვლად შეუფერებელ ამბავს ჰყვება - თანაც შემზარავი დეტალების მაქსიმალური ხაზგასმით.
ცხადია, იმის ზუსტად თქმა, მაინც რა მოსდის ბავშვს, როცა წარმოიდგენს, როგორ აბიჯებს დახოცილი ხალხის გვამებს და ასე გადადის სისხლისგან წითლად შეღებილი მტკვრის ერთი ნაპირიდან მეორეზე, ფსიქოლოგებს თუ შეუძლიათ (წამების და სიკვდილის წინ მშობლების მიერ „გამხნევებული“ შვილების წარმოდგენაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ). მაგრამ კარგი რომ არაფერი მოსდის, ეს, მგონი, აშკარაზე აშკარაა. ბავშვებს მდიდარი წარმოსახვა აქვთ. ამ ასაკში, ალბათ, უკვე შესწევთ უნარი, ფანტაზიების სამყარო რეალობისგან განასხვაონ - მაგრამ მათთვის ხშირად წარმოსახვითი იერსახეებიც რეალისტურ კონტურებს იძენს. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეს იერსახეები ამაფორიაქებელი და ემოციურად დამუხტულია. ტანჯვის, გვამების, სისხლის, წამების, დაუნდობელი მტრის ხატის წარმოდგენამ - და ამ ყველაფრის „ღმერთის“ იდეასთან დაკავშირებამ - შეუძლებელია, დიდი შიში არ გამოიწვიოს. მით უმეტეს, როცა ამას მოჩვენებებისა და „შავი ხელის“ შესახებ ამბებით გატაცებული რომელიმე თანატოლი კი არა, ავტორიტეტი უყვებათ: ანაფორაში გამოწყობილი, ძალაუფლებისა და დიდი ირაციონალური კაპიტალის მქონე ზრდასრული ადამიანი.
ყველაფერს, ცხადია, ამ ერთ მღვდელს ვერ დავაბრალებთ. შიშის გამოწვევა, ირაციონალური შფოთვის გამძაფრება, სასჯელის იდეის ხაზგასმა, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას დღეს ზოგადად ახასიათებს. როცა საქმე ზრდასრულ მრევლს ეხება და მისი წევრები ამ ყველაფერს იზიარებენ - ეს, როგორც ლიბერალები იტყვიან ხოლმე, მათი არჩევანია და მას პატივი უნდა ვცეთ. კი, გარეშე თვალისთვის - მათთვის, ვისაც ამ ენასთან, თუ „დისკურსთან“, შეხება ხშირად არ გვიწევს - რბილად რომ ვთქვათ, უცნაურად აღიქმება ზოგიერთი სასულიერო პირის განცხადებები, მაგალითად, ცოდვილების დამკბენ „უცნაურ მწერებზე“, ზარების ხმით დახოცილ ბაქტერიებზე, ან უწინ ხეზე მცხოვრებ, ძალიან ლამაზ და ფაფუკ გველებზე. აღარაფერს ვამბობ უფრო სერიოზულ, უფრო პოლიტიკურ და უფრო შოვინისტურ მოსაზრებებზე, მაგალითად, „დაწყევლილი“ კათოლიკური ეკლესიის, დაბადებით თეთრი და შემდეგ ცოდვების გამო გაშავებული „საწყალი ზანგების“, ქალებში არსებული „სიბინძურის“ თუ რუსეთზე ღმერთის ნებით დამოკიდებული საქართველოს შესახებ. მაგრამ ზრდასრული ხალხი მაინც თავად ირჩევს, რა გაიზიაროს და რა - არა. ამასთან, იმის დაშვებაც შეიძლება, რომ კონტექსტის, თუ დისკურსის, „შიგნით“ ეს მოსაზრებები რაღაც სხვა მნიშვნელობებსაც ატარებს - იქნებ ნაკლებად უცნაურს, ვიდრე „გარედან“ ჩანს.
ბავშვების შემთხვევა კი სხვაა. ამ შემთხვევაში „არჩევანზე“ ლაპარაკი უადგილოა; მათ ძალიან გაუჭირდებათ დისტანცირება უფროსის - მით უფრო, ავტორიტეტიანი სასულიერო პირის - შეგონებებისგან. და ზუსტად ამიტომ, ბავშვებთან მიმართებით განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო.
მთავარი პრობლემა, ჩემი აზრით, საპატრიარქოში და მისი წარმომადგენლების მოქმედებაში კი არა, სახელმწიფო სტრუქტურების უუნარობაშია. წესით და რიგით, სწორედ სახელმწიფო უნდა იყოს იმის გარანტი, რომ საჯარო სკოლაში ბავშვი ასეთი რამისგან დაცული იქნება. დაწყებითი განათლება საქართველოში სავალდებულოა - ბავშვის სკოლაში ტარებას მშობლებს სახელმწიფო ავალდებულებს. შესაბამისად, სწორედ სახელმწიფო უნდა აგებდეს პასუხს იმაზე, რომ საჯარო სკოლებში მისულმა ბავშვმა ფსიქოლოგიური ტრავმები არ მიიღოს.
თან ხომ ცხადია, რომ ეს შემთხვევა გამონაკლისი არ არის. აქამდეც არაერთხელ გამიგონია, როგორ უყვებიან მღვდლები მოსწავლეებს ჰაერში მფრინავი დემონების შესახებ; როგორ აიძულებს კლასის დამრიგებელი გოგონებს თავსაფრების ტარებას, საკლასო ოთახში ლოცვის დროს დასახურად; როგორ იქცევა რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელი მოსწავლე თანაკლასელების ათვალწუნების ობიექტად. 2003 წლის შემდეგ განათლების სფეროში დაწყებულ რეფორმას ეს განუკითხაობა, თითქოს, უნდა აღეკვეთა - მაგრამ, როგორც ვხედავთ, ასე არ მომხდარა.
იმის ახსნისას, თუ რატომ არ მომხდარა, არა მგონია არგუმენტად სასწავლო პროცესის „დეცენტრალიზაცია“, სკოლების თვითრეგულაცია და სახელმწიფოს როლის მინიმალიზაცია გამოდგეს. ჯერ ერთი, როგორც ვხედავთ, განათლების სფერო - ყველა სხვა სფეროსთან ერთად - კვლავაც უაღრესად ცენტრალიზებულია და უშუალოდ ექვემდებარება სამთავრობო, პოლიტიკურ კონტროლს. და სულაც რომ ლიბერტარიანულ სამოთხეში ვცხოვრობდეთ, ბავშვების ტრავმისგან დაცვის პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს ბოლომდე მაინც ვერ მოეხსნებოდა.
ცხადია, რომ მიზეზი საპატრიარქოს გავლენას უკავშირდება - მისი გაკრიტიკების, მისთვის წინააღმდეგობის გაწევის სირთულეს. რაც უნდა დამთრგუნველად გამოიყურებოდეს ამ კონკრეტული კლასის დამრიგებელი, რომელიც ღიმილით ადევნებს თვალს გვამებით სავსე მტკვრის შესახებ ქადაგებას - და როგორი რელიგიური პოპულიზმის დემონსტრირებასაც უნდა ახდენდნენ სახელისუფლო თუ ოპოზიციური პოლიტიკოსები - შეუძლებელია ასეთი „გაკვეთილები“ ბევრს მოსწონდეს. უბრალოდ, სამღვდელოების წარმომადგენლებს წინააღმდეგობას ვერ უწევენ - მასწავლებელი იმავე მღვდლის რისხვას, ან თავისი კოლეგებისგან გაკიცხვას უფრთხის, პოლიტიკოსი - „მართლმადიდებლობასთან მებრძოლის“ და „ტრადიციების წამრთმევის“ იარლიყს.
ასეთი ტაბუების შექმნას და გამყარებას თავისი მიზეზები აქვს, და ამაზე ახლა ვერ ვისაუბრებთ. ახლა მთავარი სხვა რამ არის. ვხედავთ, რომ ჩვენს დღევანდელ რეალობაში ვერ ხერხდება მართლმადიდებლობის გამიჯვნა საჯარო სკოლებსა და უნივერსიტეტებში მიმდინარე სასწავლო პროცესისგან; იქ მოსწავლეების რელიგიური ინდოქტრინაცია ხდება და არა რელიგიების ისტორიის რაციონალური შესწავლა. ასეთ ვითარებაში ეფექტიანი იქნებოდა რელიგიური სწავლების საერთოდ შეწყვეტა - ყოველ შემთხვევაში მანამ, სანამ მოხერხდებოდა შედარებით კვალიფიციური მასწავლებლების მომზადება, რომლებიც ქადაგების ნაცვლად მოსწავლეებს და სტუდენტებს რელიგიის ისტორიას და თეოლოგიის საფუძვლებს გააცნობდნენ. მაგრამ რადგან ეს შეუძლებელია, მაშინ მინიმალური ზომები მაინც აუცილებლად უნდა გატარდეს - სახელმწიფო სტრუქტურებმა და, საკუთრივ, სკოლებმა ოდნავი კონტროლის დამყარება მაინც უნდა სცადონ. ვთქვათ, სასულიერო პირებს სთხოვონ, ბავშვთა ფსიქოლოგებთან ან პედაგოგებთან შეათანხმონ, რას და როგორი ფორმით მოუყვებიან ბავშვებს და მოზარდებს. სცადონ მაინც - იქნებ თავად სამღვდელოებაშიც მოიძებნონ პირები, რომლებიც არ იქნებოდნენ წინააღმდეგი, მეტი სიფრთხილითა და პასუხისმგებლობით მოეკიდონ ბავშვებთან და მოზარდებთან ურთიერთობას.
მესმის, რომ ეს თემა, შესაძლოა, დიდად აქტუალურად არ აღიქმებოდეს დღევანდელ რეალობაში, როცა ხალხის ერთი ნაწილი ახალი პოლიტიკური მხსნელის გამოჩენით არის აღტკინებული; მეორე ნაწილი იმაზე დარდობს თუ ქილიკობს, რომ ჩვენი საზოგადოება ჯერაც ვერ გათავისუფლებულა „მესიის“ მოლოდინისგან; მესამე, პოლიტიკური ძალაუფლების სტრუქტურებთან დაახლოებული ნაწილი კი სულ უფრო აშკარად ავლენს პანიკის სიმპტომებს, ახლად აღმოცენებული წონიანი ოპონენტის წინააღმდეგ ერთმანეთზე უფრო ტლანქი და თავაშვებული ნაბიჯების გადადგმით. მაგრამ მე ასე არ ვფიქრობ. იმისათვის, რომ მესიებს და მხსნელებს აღარ ველოდოთ - და აღარც მმართველ ფიგურებს მივცეთ ძალაუფლების უზურპაციისა და თავაშვებული ნაბიჯების გადადგმის უფლება - საჭიროა კრიტიკული აზროვნების, ძალაუფლების მიმართ სკეპტიციზმისა და სამოქალაქო გამბედაობის გაღვივება. საამისოდ კი მეეჭვება, სასწავლებლებში დოგმების, მითებისა და შიშზე აგებული მორჩილების კულტივაცია სწორი გზა იყოს.
მაგრამ ის, რაზეც ახლა ვწერ, მხოლოდ სეკულარიზაციის პრინციპებს ან ლიბერალურ შეხედულებებს არ უკავშირდება. საკითხი ბევრად უფრო მწვავედ დგას და კონცეფციების თუ იდეოლოგიების შესახებ განყენებულ დისკუსიას კი არა, გადაუდებელ მოქმედებას საჭიროებს.
- ჯალალ ედ-დინმა დასაჯა ისინი. მემატიანე წერს, რომ მტკვარი - აი ხომ იცით, ახლაც რომ ჩამოდის…
- დიახ…
- წითლად შეიღებაო მტკვარი და იმდენი ის იყოო, დახოცილი, აი გვამი რომ ქვია, ხომ იცით, ადამიანის სხეულები?
- დიახ..
- ფეხით რომ გადასულიყავი ერთი ნაპირიდან მეორე ნაპირზეო, ფეხი არ დაგისველდებოდაო. აი, ასე იყო მოფენილი, თურმე, მტკვარი ამდენი მოწამე ხალხით.
ეს გახლავთ საუბარი სასულიერო პირს - როგორც წერენ, სასულიერო აკადემიის პრორექტორსა - და თბილისის 23-ე საჯარო სკოლის ერთ-ერთი დაწყებითი კლასის მოსწავლეებს შორის. მთელი საუბრის განმავლობაში ბავშვები ფეხზე დგანან და უსმენენ მოძღვარს, რომელიც განაგრძობს: „იქ მეზობელი მეზობელს ამხნევებდა, მამა შვილს ამხნევებდა, შვილს - დედ-მამა, ბებიები, ბაბუები, ყველანი იქ იყვნენ - ერთად აწამეს ყველანი. ხომ წარმოგიდგენიათ, ეს რამხელა ტკივილი იქნებოდა ყველასათვის?“
ფეხზე მდგომი ბავშვები მღვდელს კვლავ ერთადერთი სიტყვით უპასუხებენ: „დიახ!“.
ამ სცენის ამსახველი ვიდეოს ნახვის შემდეგ მოსვენება დავკარგე. ვიდეოს კომენტარებად ზოგმა დაწერა, სურათი იმდენად გროტესკულია, რომ უკვე სასაცილოც კიაო. მაგრამ მე, ეტყობა, იუმორის გრძნობა არ მეყო. ჩვეულებრივ, საქართველოს „ირანიზაციაზე“ და „თალიბანიზაციაზე“ განგაშს დისტანციით ვუყურებ ხოლმე და „ბავშვების მავნე ზეგავლენისგან დაცვის“ შესახებ პათეტიკურ განცხადებებშიც არაერთხელ შემიმჩნევია ზერელე მორალიზმი და გადაჭარბებული პანიკა. მაგრამ ამ შემთხვევაში ყველა ამ კლიშემ კონკრეტული მნიშვნელობა მიიღო.
აღწერილი შემთხვევა, ჩემი აზრით, ფსიქოლოგიური ძალადობის აშკარა და ძალიან დამთრგუნველი მაგალითია - ცნობისმოყვარე, ფაქიზი და დაუცველი პატარების დაშინების მაგალითი ავტორიტეტის, სტატუსისა და ძალაუფლების მქონე „მამაოს“ მხრიდან. ამიტომაც ვამბობ, რომ ეს შემთხვევა სცილდება სეკულარიზმის - ანუ რელიგიისა და პოლიტიკური თუ საზოგადოებრივი სივრცეების განცალკევების საჭიროების - შესახებ მსჯელობას. ეს სასულიერო პირი რელიგიის შესახებ კი არ ქადაგებს, შემაშინებელ, 6-7 წლის ასაკის ბავშვის ფსიქიკისა და ნერვული სისტემისთვის ყოვლად შეუფერებელ ამბავს ჰყვება - თანაც შემზარავი დეტალების მაქსიმალური ხაზგასმით.
ცხადია, იმის ზუსტად თქმა, მაინც რა მოსდის ბავშვს, როცა წარმოიდგენს, როგორ აბიჯებს დახოცილი ხალხის გვამებს და ასე გადადის სისხლისგან წითლად შეღებილი მტკვრის ერთი ნაპირიდან მეორეზე, ფსიქოლოგებს თუ შეუძლიათ (წამების და სიკვდილის წინ მშობლების მიერ „გამხნევებული“ შვილების წარმოდგენაზე რომ აღარაფერი ვთქვათ). მაგრამ კარგი რომ არაფერი მოსდის, ეს, მგონი, აშკარაზე აშკარაა. ბავშვებს მდიდარი წარმოსახვა აქვთ. ამ ასაკში, ალბათ, უკვე შესწევთ უნარი, ფანტაზიების სამყარო რეალობისგან განასხვაონ - მაგრამ მათთვის ხშირად წარმოსახვითი იერსახეებიც რეალისტურ კონტურებს იძენს. განსაკუთრებით მაშინ, როცა ეს იერსახეები ამაფორიაქებელი და ემოციურად დამუხტულია. ტანჯვის, გვამების, სისხლის, წამების, დაუნდობელი მტრის ხატის წარმოდგენამ - და ამ ყველაფრის „ღმერთის“ იდეასთან დაკავშირებამ - შეუძლებელია, დიდი შიში არ გამოიწვიოს. მით უმეტეს, როცა ამას მოჩვენებებისა და „შავი ხელის“ შესახებ ამბებით გატაცებული რომელიმე თანატოლი კი არა, ავტორიტეტი უყვებათ: ანაფორაში გამოწყობილი, ძალაუფლებისა და დიდი ირაციონალური კაპიტალის მქონე ზრდასრული ადამიანი.
ყველაფერს, ცხადია, ამ ერთ მღვდელს ვერ დავაბრალებთ. შიშის გამოწვევა, ირაციონალური შფოთვის გამძაფრება, სასჯელის იდეის ხაზგასმა, საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას დღეს ზოგადად ახასიათებს. როცა საქმე ზრდასრულ მრევლს ეხება და მისი წევრები ამ ყველაფერს იზიარებენ - ეს, როგორც ლიბერალები იტყვიან ხოლმე, მათი არჩევანია და მას პატივი უნდა ვცეთ. კი, გარეშე თვალისთვის - მათთვის, ვისაც ამ ენასთან, თუ „დისკურსთან“, შეხება ხშირად არ გვიწევს - რბილად რომ ვთქვათ, უცნაურად აღიქმება ზოგიერთი სასულიერო პირის განცხადებები, მაგალითად, ცოდვილების დამკბენ „უცნაურ მწერებზე“, ზარების ხმით დახოცილ ბაქტერიებზე, ან უწინ ხეზე მცხოვრებ, ძალიან ლამაზ და ფაფუკ გველებზე. აღარაფერს ვამბობ უფრო სერიოზულ, უფრო პოლიტიკურ და უფრო შოვინისტურ მოსაზრებებზე, მაგალითად, „დაწყევლილი“ კათოლიკური ეკლესიის, დაბადებით თეთრი და შემდეგ ცოდვების გამო გაშავებული „საწყალი ზანგების“, ქალებში არსებული „სიბინძურის“ თუ რუსეთზე ღმერთის ნებით დამოკიდებული საქართველოს შესახებ. მაგრამ ზრდასრული ხალხი მაინც თავად ირჩევს, რა გაიზიაროს და რა - არა. ამასთან, იმის დაშვებაც შეიძლება, რომ კონტექსტის, თუ დისკურსის, „შიგნით“ ეს მოსაზრებები რაღაც სხვა მნიშვნელობებსაც ატარებს - იქნებ ნაკლებად უცნაურს, ვიდრე „გარედან“ ჩანს.
ბავშვების შემთხვევა კი სხვაა. ამ შემთხვევაში „არჩევანზე“ ლაპარაკი უადგილოა; მათ ძალიან გაუჭირდებათ დისტანცირება უფროსის - მით უფრო, ავტორიტეტიანი სასულიერო პირის - შეგონებებისგან. და ზუსტად ამიტომ, ბავშვებთან მიმართებით განსაკუთრებული სიფრთხილეა საჭირო.
მთავარი პრობლემა, ჩემი აზრით, საპატრიარქოში და მისი წარმომადგენლების მოქმედებაში კი არა, სახელმწიფო სტრუქტურების უუნარობაშია. წესით და რიგით, სწორედ სახელმწიფო უნდა იყოს იმის გარანტი, რომ საჯარო სკოლაში ბავშვი ასეთი რამისგან დაცული იქნება. დაწყებითი განათლება საქართველოში სავალდებულოა - ბავშვის სკოლაში ტარებას მშობლებს სახელმწიფო ავალდებულებს. შესაბამისად, სწორედ სახელმწიფო უნდა აგებდეს პასუხს იმაზე, რომ საჯარო სკოლებში მისულმა ბავშვმა ფსიქოლოგიური ტრავმები არ მიიღოს.
თან ხომ ცხადია, რომ ეს შემთხვევა გამონაკლისი არ არის. აქამდეც არაერთხელ გამიგონია, როგორ უყვებიან მღვდლები მოსწავლეებს ჰაერში მფრინავი დემონების შესახებ; როგორ აიძულებს კლასის დამრიგებელი გოგონებს თავსაფრების ტარებას, საკლასო ოთახში ლოცვის დროს დასახურად; როგორ იქცევა რელიგიური უმცირესობის წარმომადგენელი მოსწავლე თანაკლასელების ათვალწუნების ობიექტად. 2003 წლის შემდეგ განათლების სფეროში დაწყებულ რეფორმას ეს განუკითხაობა, თითქოს, უნდა აღეკვეთა - მაგრამ, როგორც ვხედავთ, ასე არ მომხდარა.
იმის ახსნისას, თუ რატომ არ მომხდარა, არა მგონია არგუმენტად სასწავლო პროცესის „დეცენტრალიზაცია“, სკოლების თვითრეგულაცია და სახელმწიფოს როლის მინიმალიზაცია გამოდგეს. ჯერ ერთი, როგორც ვხედავთ, განათლების სფერო - ყველა სხვა სფეროსთან ერთად - კვლავაც უაღრესად ცენტრალიზებულია და უშუალოდ ექვემდებარება სამთავრობო, პოლიტიკურ კონტროლს. და სულაც რომ ლიბერტარიანულ სამოთხეში ვცხოვრობდეთ, ბავშვების ტრავმისგან დაცვის პასუხისმგებლობა სახელმწიფოს ბოლომდე მაინც ვერ მოეხსნებოდა.
ცხადია, რომ მიზეზი საპატრიარქოს გავლენას უკავშირდება - მისი გაკრიტიკების, მისთვის წინააღმდეგობის გაწევის სირთულეს. რაც უნდა დამთრგუნველად გამოიყურებოდეს ამ კონკრეტული კლასის დამრიგებელი, რომელიც ღიმილით ადევნებს თვალს გვამებით სავსე მტკვრის შესახებ ქადაგებას - და როგორი რელიგიური პოპულიზმის დემონსტრირებასაც უნდა ახდენდნენ სახელისუფლო თუ ოპოზიციური პოლიტიკოსები - შეუძლებელია ასეთი „გაკვეთილები“ ბევრს მოსწონდეს. უბრალოდ, სამღვდელოების წარმომადგენლებს წინააღმდეგობას ვერ უწევენ - მასწავლებელი იმავე მღვდლის რისხვას, ან თავისი კოლეგებისგან გაკიცხვას უფრთხის, პოლიტიკოსი - „მართლმადიდებლობასთან მებრძოლის“ და „ტრადიციების წამრთმევის“ იარლიყს.
ასეთი ტაბუების შექმნას და გამყარებას თავისი მიზეზები აქვს, და ამაზე ახლა ვერ ვისაუბრებთ. ახლა მთავარი სხვა რამ არის. ვხედავთ, რომ ჩვენს დღევანდელ რეალობაში ვერ ხერხდება მართლმადიდებლობის გამიჯვნა საჯარო სკოლებსა და უნივერსიტეტებში მიმდინარე სასწავლო პროცესისგან; იქ მოსწავლეების რელიგიური ინდოქტრინაცია ხდება და არა რელიგიების ისტორიის რაციონალური შესწავლა. ასეთ ვითარებაში ეფექტიანი იქნებოდა რელიგიური სწავლების საერთოდ შეწყვეტა - ყოველ შემთხვევაში მანამ, სანამ მოხერხდებოდა შედარებით კვალიფიციური მასწავლებლების მომზადება, რომლებიც ქადაგების ნაცვლად მოსწავლეებს და სტუდენტებს რელიგიის ისტორიას და თეოლოგიის საფუძვლებს გააცნობდნენ. მაგრამ რადგან ეს შეუძლებელია, მაშინ მინიმალური ზომები მაინც აუცილებლად უნდა გატარდეს - სახელმწიფო სტრუქტურებმა და, საკუთრივ, სკოლებმა ოდნავი კონტროლის დამყარება მაინც უნდა სცადონ. ვთქვათ, სასულიერო პირებს სთხოვონ, ბავშვთა ფსიქოლოგებთან ან პედაგოგებთან შეათანხმონ, რას და როგორი ფორმით მოუყვებიან ბავშვებს და მოზარდებს. სცადონ მაინც - იქნებ თავად სამღვდელოებაშიც მოიძებნონ პირები, რომლებიც არ იქნებოდნენ წინააღმდეგი, მეტი სიფრთხილითა და პასუხისმგებლობით მოეკიდონ ბავშვებთან და მოზარდებთან ურთიერთობას.
მესმის, რომ ეს თემა, შესაძლოა, დიდად აქტუალურად არ აღიქმებოდეს დღევანდელ რეალობაში, როცა ხალხის ერთი ნაწილი ახალი პოლიტიკური მხსნელის გამოჩენით არის აღტკინებული; მეორე ნაწილი იმაზე დარდობს თუ ქილიკობს, რომ ჩვენი საზოგადოება ჯერაც ვერ გათავისუფლებულა „მესიის“ მოლოდინისგან; მესამე, პოლიტიკური ძალაუფლების სტრუქტურებთან დაახლოებული ნაწილი კი სულ უფრო აშკარად ავლენს პანიკის სიმპტომებს, ახლად აღმოცენებული წონიანი ოპონენტის წინააღმდეგ ერთმანეთზე უფრო ტლანქი და თავაშვებული ნაბიჯების გადადგმით. მაგრამ მე ასე არ ვფიქრობ. იმისათვის, რომ მესიებს და მხსნელებს აღარ ველოდოთ - და აღარც მმართველ ფიგურებს მივცეთ ძალაუფლების უზურპაციისა და თავაშვებული ნაბიჯების გადადგმის უფლება - საჭიროა კრიტიკული აზროვნების, ძალაუფლების მიმართ სკეპტიციზმისა და სამოქალაქო გამბედაობის გაღვივება. საამისოდ კი მეეჭვება, სასწავლებლებში დოგმების, მითებისა და შიშზე აგებული მორჩილების კულტივაცია სწორი გზა იყოს.
