ბოლო დროს სახელმწიფომ უნარშეზღუდულ მოზარდებზე ზრუნვა საგრძნობლად გააძლიერა. არასამთავრობო ორგანიზაციები ამ გააქტიურებას სიფრთხილით უყურებენ. ექსპერტები აცხადებენ, რომ სახელმწიფო ახალ ფინანსურ გარანტიებს სთავაზობს უნარშეზღუდულებს, მაგრამ ამავე დროს იმ ფინანსების კონტროლსაც აძლიერებს, რომელიც დონორებისგან მოდიოდა.
რამდენად შეცვლის უნარშეზღუდული მოზარდების მომავალს ის ახალი რეალობა, რომელსაც სახელმწიფო ქმნის?
თეონა ბელთაძე 21 წლისაა, შეზღუდული შესაძლებლობის გამო გადაადგილება მხოლოდ ეტლით შეუძლია და ისიც მშობლების დახმარებით. მომავალში ფსიქოლოგობაზე და კიდევ ერთ მთავარ რამეზე ფიქრობს:
”ძალიან ბევრი მაქვს ნაფიქრი, ჩემი მდგომარეობიდან გამომდინარე, იმაზე, როგორ ვიცხოვრებ მომავალში. იმედი მაქვს, მომავალში ისეთი პირობები გვექნება, რომ დამოუკიდებლად ცხოვრების შიში აღარ მექნება”, - გვეუბნება თეონა ბელთაძე.
მისი დედა, გულიკო თევზაძე, ამბობს რომ, როცა შვილის მომავალზე ფიქრისას ოპტიმიზმი არ ჰყოფნის, ფიქრს, უბრალოდ, თავს ანებებს:
”სირთულეები ცხოვრებაში მატულობს. რომ არ ეყოლება მშობელი, მერე რას იზამს? აი, მაშინაა უბედურება. მეშინია ამაზე დაფიქრების, თავს გავაქნევ ხოლმე, რომ ამაზე არ ვიფიქრო.”
გულიკო თევზაძე ამბობს, რომ შვილის მომავალი ასე იმიტომ ადარდებს, რომ სახელმწიფოს იმედი არა აქვს.
ამ ბოლო ხანებში უნარშეზღუდული მოზარდების მიმართ ზრუნვა სახელმწიფომ საგრძნობლად გააძლიერა. ძირითადი ტვირთი წლების განმავლობაში ამ თვალსაზრისით მშობლებს და დონორ ორგანიზაციებს აწვათ.
2008 წლის 1 დეკემბერს პარლამენტმა პირველი მოსმენით დაამტკიცა ”შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სოციალური ინტეგრაციის კონცეფცია”, თუმცა ამ კონცეფციით გათვალისწინებული ყველა ცვლილების ამოქმედებას სახელმწიფო მხოლოდ ახლა იწყებს.
პირველ პოზიტიურ შედეგს უნარშეზღუდული მოზარდები მალე იგრძნობენო, ამბობს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა, ხანდაზმულთა და მზრუნველობას მოკლებულთა მომსახურების სააგენტოს ხელმძღვანელი თამარ მახარაშვილი:
”ახალი დადგენილების მიხედვით, 1 ივნისიდან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ყველა ბავშვს სრულწლოვანებამდე პირად ანგარიშზე ჩაერიცხება 80 ლარი ყოველთვიურად და ამ თანხაზე მშობელს ან მეურვეს ხელი არ მიუწვდება, რადგან არის ძალიან ბევრი არაკეთილსინდისიერი მეურვე.”
ამ სიახლემდე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოზარდები სახელმწიფოსგან მხოლოდ პენსიას იღებდნენ, რომლის ოდენობაც ინვალიდობის ჯგუფის მიხედვით იყო განსაზღვრული. პირველი ჯგუფის ინვალიდები 90 ლარს იღებენ. ძირითადი დაფინანსება კი დონორი ორგანიზაციებიდან მოდიოდა. დონორების ამგვარი დახმარება უნარშეზღუდულ მოზარდებს მომავალში დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის ამზადებდა.
არასამთავრობო ორგანიზაციებში ამბობენ, რომ სახელმწიფოს მონაწილეობის წილის გაზრდას ერთი დადებითი მხარე აქვს - ეს არის სოციალური გარანტიის შეგრძნება. ”შეიძლება ბიუჯეტში გათვალისწინებული 4,5 მილიონი ლარი ყველა ბავშვისთვის საკმარისი არაა, მაგრამ იცი, რომ 3 წელიწადში დაფინანსება არ დასრულდება”, - ამბობს თავმჯდომარე კავშირისა „ინვალიდი ბავშვი, ოჯახი, საზოგადოება” მაია ბიბილეიშვილი. თუმცა იგი ასევე ამბობს, რომ სახელმწიფოს გააქტიურებამ, თავის მხრივ, დონორების პასიურობა გამოიწვია და სულ უფრო რთულდება უცხოური ორგანიზაციებიდან დაფინანსების მოძიება:
”ვარდების რევოლუციის შემდეგ დონორების დახმარების სამიზნე გახდა მთავრობა და არა არასამთავრობოები. ფინანსდება პატარა პროექტები. ძირითადად, საკანონმდებლო ბაზის მოწესრიგებასა და ევროპულ კანონებთან შესაბამისობაზე იხარჯება თანხები. ესეც მნიშვნელოვანია, მაგრამ თუ ადრე საგრანტო პროგრამები ცხადდებოდა და მონაწილეობის მიღება შეგვეძლო, ასე აღარაა. პირადი კონტაქტებით თუ ხერხდება დაფინანსების მიღება.”
ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტროში აცხადებენ, რომ ის თანამშრომლობა, რომელიც წლების წინ არსებობდა არასამთავრობოებსა და დონორებს შორის, არაეფექტური იყო. ახლა დონორები მხოლოდ იმ პროექტების დაფინანსებას შეძლებენ, რომელთაც სახელმწიფო აღიარებს პრიორიტეტულად.
ჯანმრთელობისა და სოციალური უზრუნველყოფის დაცვის სამინისტროს სოციალური დაცვის პროგრამების სამმართველოს უფროსი გიორგი კაკაჩია აცხადებს:
”დონორი ორგანიზაციების მონაწილეობა დღესაც გრძელდება, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში მათი მონაწილეობა გამოიხატებოდა რაღაც სერვისების დაფუძნებით. ისინი ამ სერვისებს კი აფუძნებდნენ, მაგრამ არავის არაფერს ეკითხებოდნენ. ზოგ შემთხვევაში ეს ყველაფერი იმით მთავრდებოდა, რომ პროექტის დასრულების შემდეგ იწყებოდა წივილ-კივილი, ახლა რა გვეშველებაო. ახლა უკვე სახელმწიფო განსაზღვრავს იმ პრიორიტეტებს, რაც უნდა დაფინანსდეს.”
„USAID საქართველო“ 10 წელზე მეტია უნარშეზღუდულთა სერვისებს აფინანსებს, თუმცა უკანასკნელ დროს მათაც შეწყვიტეს უნარშეზღუდული პირების პროექტების დაფინანსება. „USAID საქართველოს“ პროექტების მენეჯმენტის სპეციალისტი მედეა კაკაჩია მათი ორგანიზაციის მხრიდან დაფინანსების შეწყვეტის მიზეზებს ასე განმარტავს:
”მართალია, ჩვენ გავაგრძელებთ არასამთავრობოების დაფინანსებას, მაგრამ ამ ეტაპზე შეწყვეტილი გვაქვს, რადგან სახელმწიფომ საკუთარ თავზე აიღო იმ არასამთავრობოების დაფინანსება, რომლებსაც ჩვენ ვუწევდით დახმარებას იმავე მოცულობით, რასაც ჩვენ ვაფინანსებდით.”
საქართველოში შეზღუდული უნარების მქონე მოზარდების ზუსტი რაოდენობა უცნობია. სტატისტიკაში მხოლოდ ის 10 ათას 324 ბავშვი ხვდება, ვინც სახელმწიფოსგან პენსიას იღებს. პენსია კი მხოლოდ მათ ენიშნებათ, ვისაც სახელმწიფო ინვალიდის სტატუსს ანიჭებს. სტატუსის მინიჭება ხანგრძლივი პროცედურაა და ზოგ შემთხვევაში 3-5 წელს გრძელდება. უნარშეზღუდული მოზარდების უმრავლესობას ინვალიდის სტატუსი არც კი აქვს, აცხადებენ ექსპერტები.
არასამთავრობო ორგანიზაციები მიიჩნევენ, რომ თუ დონორები მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ გამოცხადებულ პრიორიტეტებს დააფინანსებენ, ძალიან ბევრი ბავშვი, რომელსაც ოფიციალურად ინვალიდის სტატუსი არა აქვს, მაგრამ რეალურად უნარშეზღულია, დახმარების გარეშე დარჩება.
რამდენად შეცვლის უნარშეზღუდული მოზარდების მომავალს ის ახალი რეალობა, რომელსაც სახელმწიფო ქმნის?
თეონა ბელთაძე 21 წლისაა, შეზღუდული შესაძლებლობის გამო გადაადგილება მხოლოდ ეტლით შეუძლია და ისიც მშობლების დახმარებით. მომავალში ფსიქოლოგობაზე და კიდევ ერთ მთავარ რამეზე ფიქრობს:
”ძალიან ბევრი მაქვს ნაფიქრი, ჩემი მდგომარეობიდან გამომდინარე, იმაზე, როგორ ვიცხოვრებ მომავალში. იმედი მაქვს, მომავალში ისეთი პირობები გვექნება, რომ დამოუკიდებლად ცხოვრების შიში აღარ მექნება”, - გვეუბნება თეონა ბელთაძე.
მისი დედა, გულიკო თევზაძე, ამბობს რომ, როცა შვილის მომავალზე ფიქრისას ოპტიმიზმი არ ჰყოფნის, ფიქრს, უბრალოდ, თავს ანებებს:
”სირთულეები ცხოვრებაში მატულობს. რომ არ ეყოლება მშობელი, მერე რას იზამს? აი, მაშინაა უბედურება. მეშინია ამაზე დაფიქრების, თავს გავაქნევ ხოლმე, რომ ამაზე არ ვიფიქრო.”
გულიკო თევზაძე ამბობს, რომ შვილის მომავალი ასე იმიტომ ადარდებს, რომ სახელმწიფოს იმედი არა აქვს.
ამ ბოლო ხანებში უნარშეზღუდული მოზარდების მიმართ ზრუნვა სახელმწიფომ საგრძნობლად გააძლიერა. ძირითადი ტვირთი წლების განმავლობაში ამ თვალსაზრისით მშობლებს და დონორ ორგანიზაციებს აწვათ.
2008 წლის 1 დეკემბერს პარლამენტმა პირველი მოსმენით დაამტკიცა ”შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა სოციალური ინტეგრაციის კონცეფცია”, თუმცა ამ კონცეფციით გათვალისწინებული ყველა ცვლილების ამოქმედებას სახელმწიფო მხოლოდ ახლა იწყებს.
პირველ პოზიტიურ შედეგს უნარშეზღუდული მოზარდები მალე იგრძნობენო, ამბობს შეზღუდული შესაძლებლობების მქონე პირთა, ხანდაზმულთა და მზრუნველობას მოკლებულთა მომსახურების სააგენტოს ხელმძღვანელი თამარ მახარაშვილი:
”ახალი დადგენილების მიხედვით, 1 ივნისიდან შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე ყველა ბავშვს სრულწლოვანებამდე პირად ანგარიშზე ჩაერიცხება 80 ლარი ყოველთვიურად და ამ თანხაზე მშობელს ან მეურვეს ხელი არ მიუწვდება, რადგან არის ძალიან ბევრი არაკეთილსინდისიერი მეურვე.”
ამ სიახლემდე შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე მოზარდები სახელმწიფოსგან მხოლოდ პენსიას იღებდნენ, რომლის ოდენობაც ინვალიდობის ჯგუფის მიხედვით იყო განსაზღვრული. პირველი ჯგუფის ინვალიდები 90 ლარს იღებენ. ძირითადი დაფინანსება კი დონორი ორგანიზაციებიდან მოდიოდა. დონორების ამგვარი დახმარება უნარშეზღუდულ მოზარდებს მომავალში დამოუკიდებელი ცხოვრებისთვის ამზადებდა.
არასამთავრობო ორგანიზაციებში ამბობენ, რომ სახელმწიფოს მონაწილეობის წილის გაზრდას ერთი დადებითი მხარე აქვს - ეს არის სოციალური გარანტიის შეგრძნება. ”შეიძლება ბიუჯეტში გათვალისწინებული 4,5 მილიონი ლარი ყველა ბავშვისთვის საკმარისი არაა, მაგრამ იცი, რომ 3 წელიწადში დაფინანსება არ დასრულდება”, - ამბობს თავმჯდომარე კავშირისა „ინვალიდი ბავშვი, ოჯახი, საზოგადოება” მაია ბიბილეიშვილი. თუმცა იგი ასევე ამბობს, რომ სახელმწიფოს გააქტიურებამ, თავის მხრივ, დონორების პასიურობა გამოიწვია და სულ უფრო რთულდება უცხოური ორგანიზაციებიდან დაფინანსების მოძიება:
”ვარდების რევოლუციის შემდეგ დონორების დახმარების სამიზნე გახდა მთავრობა და არა არასამთავრობოები. ფინანსდება პატარა პროექტები. ძირითადად, საკანონმდებლო ბაზის მოწესრიგებასა და ევროპულ კანონებთან შესაბამისობაზე იხარჯება თანხები. ესეც მნიშვნელოვანია, მაგრამ თუ ადრე საგრანტო პროგრამები ცხადდებოდა და მონაწილეობის მიღება შეგვეძლო, ასე აღარაა. პირადი კონტაქტებით თუ ხერხდება დაფინანსების მიღება.”
ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტროში აცხადებენ, რომ ის თანამშრომლობა, რომელიც წლების წინ არსებობდა არასამთავრობოებსა და დონორებს შორის, არაეფექტური იყო. ახლა დონორები მხოლოდ იმ პროექტების დაფინანსებას შეძლებენ, რომელთაც სახელმწიფო აღიარებს პრიორიტეტულად.
ჯანმრთელობისა და სოციალური უზრუნველყოფის დაცვის სამინისტროს სოციალური დაცვის პროგრამების სამმართველოს უფროსი გიორგი კაკაჩია აცხადებს:
”დონორი ორგანიზაციების მონაწილეობა დღესაც გრძელდება, მაგრამ ხშირ შემთხვევაში მათი მონაწილეობა გამოიხატებოდა რაღაც სერვისების დაფუძნებით. ისინი ამ სერვისებს კი აფუძნებდნენ, მაგრამ არავის არაფერს ეკითხებოდნენ. ზოგ შემთხვევაში ეს ყველაფერი იმით მთავრდებოდა, რომ პროექტის დასრულების შემდეგ იწყებოდა წივილ-კივილი, ახლა რა გვეშველებაო. ახლა უკვე სახელმწიფო განსაზღვრავს იმ პრიორიტეტებს, რაც უნდა დაფინანსდეს.”
„USAID საქართველო“ 10 წელზე მეტია უნარშეზღუდულთა სერვისებს აფინანსებს, თუმცა უკანასკნელ დროს მათაც შეწყვიტეს უნარშეზღუდული პირების პროექტების დაფინანსება. „USAID საქართველოს“ პროექტების მენეჯმენტის სპეციალისტი მედეა კაკაჩია მათი ორგანიზაციის მხრიდან დაფინანსების შეწყვეტის მიზეზებს ასე განმარტავს:
”მართალია, ჩვენ გავაგრძელებთ არასამთავრობოების დაფინანსებას, მაგრამ ამ ეტაპზე შეწყვეტილი გვაქვს, რადგან სახელმწიფომ საკუთარ თავზე აიღო იმ არასამთავრობოების დაფინანსება, რომლებსაც ჩვენ ვუწევდით დახმარებას იმავე მოცულობით, რასაც ჩვენ ვაფინანსებდით.”
საქართველოში შეზღუდული უნარების მქონე მოზარდების ზუსტი რაოდენობა უცნობია. სტატისტიკაში მხოლოდ ის 10 ათას 324 ბავშვი ხვდება, ვინც სახელმწიფოსგან პენსიას იღებს. პენსია კი მხოლოდ მათ ენიშნებათ, ვისაც სახელმწიფო ინვალიდის სტატუსს ანიჭებს. სტატუსის მინიჭება ხანგრძლივი პროცედურაა და ზოგ შემთხვევაში 3-5 წელს გრძელდება. უნარშეზღუდული მოზარდების უმრავლესობას ინვალიდის სტატუსი არც კი აქვს, აცხადებენ ექსპერტები.
არასამთავრობო ორგანიზაციები მიიჩნევენ, რომ თუ დონორები მხოლოდ სახელმწიფოს მიერ გამოცხადებულ პრიორიტეტებს დააფინანსებენ, ძალიან ბევრი ბავშვი, რომელსაც ოფიციალურად ინვალიდის სტატუსი არა აქვს, მაგრამ რეალურად უნარშეზღულია, დახმარების გარეშე დარჩება.
