რისთვის იბრძვის კულტურა? - უკრაინა, პოლონეთი და საქართველო კულტურული დეკოლონიზაციის პროცესში

წიგნის ფესტივალზე თბილისში ჩამოსულ პოლონელ და უკრაინელ სტუმრებს ამ შეხვედრაზე ჰკითხეს, მათი ქვეყნებიდან როგორ ჩანს საქართველოში მიმდინარე პროცესები განსაკუთრებით მაშინ, როცა ხშირად, ხალხის აზრი მთავრობისას არ ემთხვევა.

პოლონელი, უკრაინელი და ქართველი მწერლები, პუბლიცისტები, გამომცემლები ერთად ეძებდნენ პასუხებს სხვა კითხვებზეც - როგორ იქცა კულტურა იარაღად და თავდაცვის საშუალებად უკრაინის ომის ფონზე, როგორ ცდილობენ ე.წ. "პატარა ერები" კულტურულ დეკოლონიზაციას, ან რა იგულისხმება ამაში. როგორ უნდა გავთავისუფლდეთ „პატარა ერის“ თუ „მცირე კულტურების“ კომპლექსისგან, რა გზას ადგანან „ევროპელობის მაძიებელი“ ერები და „ახალი ევროპის“ შენების დასრულების პროცესში სად არის უკრაინის, საქართველოს ადგილი?

პოლონელმა ქართველოლოგმა და მთარგმნელმა, მაგდალენა ნოვაკოვსკამ პირველივე კითხვა ომის დროს იარაღად ქცეულ კულტურაზე დასვა - რა უნდა გაკეთდეს მის დასახმარებლად და საერთოდ, რა როლი მოირგო კულტურამ ომში.

ამ კითხვის პირველი ადრესატი „უკრაინული ინსტიტუტის“ (უკრაინის სახელმწიფო დაწესებულება, რომელიც წარმოადგენს უკრაინის კულტურას) დირექტორი, ვოლოდიმირ შეიკო იყო:

- ამ ომმა, თავად ომის თემის გარდა, მთელ მსოფლიოს მისცა ძალიან ბევრი სხვა დისკუსიის დაწყების ბიძგიც, მაგალითად, კულტურის დეკოლონიზაციაზე, კულტურის როლზე, როგორც თავდაცვის საშუალებაზე და იერიშის მიტანის ფორმაზეც. ავტორიტარული რეჟიმები, როგორიც რუსეთია, მაგალითად, კულტურას ძალიან წარმატებით იყენებდნენ ინსტრუმენტად თავიანთი ძალიან აგრესიული საგარეო თუ ეკონომიკური პოლიტიკისთვის და პირიქით, კულტურა თვითდაცვის პროცესშიც იქცა ინსტრუმენტად რუსეთის აგრესიის და უკრაინაში შემოჭრის წინააღმდეგ.

ეს ომი კულტურული ომია. ომი იდენტობის წინააღმდეგ და ამ მხრივაც საინტერესოა, როგორ იქცა კულტურა მშვიდობის მაშენებლის და დიალოგის ხელშემწყობიდან ერთგვარ ვირტუალურ, მეტაფორულ ბრძოლის ველად და როგორ იყენებს მას ორივე მხარე. ცხადია, სხვადასხვა მიზნით. ამ ბრძოლას, კულტურით, აქვს დიდი წარმატებაც, რუსეთის მხარის საუბედუროდ და უკრაინის მხარის სასიკეთოდ.

- ეს განსაკუთრებით კარგად გამოჩნდა ამ ომის განმავლობაში.

ვოლოდიმირ შეიკო: დიახ, ეს აჩვენა ამ წელიწად-ნახევარმა. ბევრი ადამიანის გულამდე მიაღწია და ისინი რაღაცაში დაარწმუნა. აქ არ ვგულისხმობ მხოლოდ ვიზუალურ ხელოვნებას ან ლიტერატურას, მუსიკას თუ თეატრს. ვგულისხმობ კულტურას, უფრო ფართო გაგებით, რომელიც განსაზღვრავს, ვინ ვართ ჩვენ, როგორი ურთიერთობები გვაქვს დანარჩენ სამყაროსთან, რისკენ მივისწრაფვით. იმასაც ვიტყოდი, რომ ეს ომი ჩვენი კოლექტიური შანსია - გადავიაზროთ, ვინ ვართ როგორც ერი, როგორც კულტურები და გამოვიყენოთ ეს ჩვენი კულტურა, როგორც ერთობლივი მცდელობა მსოფლიოში ჩვენი ხმის მოსაპოვებლად. ევროპაში გეოპოლიტიკური ბალანსის ჩვენ სასიკეთოდ შესაცვლელად. და როცა ვამბობ „ჩვენ“, აქ ვგულისხმობ ქვეყნებს აღმოსავლეთ ევროპასა და სამხრეთ კავკასიაში.

„მე თუ მკითხავთ, უკრაინამ ეს ომი უკვე მოიგო“, - საუბარს ვალდემარ კულიგოვსკი აგრძელებს, ადამ მიცკევიჩის უნივერსიტეტის პროფესორი.

- იცით, რატომ? ჩვენ, თითქმის ყველგან, უკრაინული კულტურის მიმართ უზარმაზარი ინტერესის მომსწრე გავხდით. უკრაინული ლიტერატურა ითარგმნება. უკრაინელ მუსიკოსებს მუდმივად იწვევენ ფესტივალებსა და კონცერტებზე. უკრაინელებმა მოიგეს ეს ომი მედიაშიც და პოპკულტურის სივრცეშიც. მილიონობით ადამიანი უყურებს, როგორ ასრულებს უკრაინელი ჯარისკაცების ჯგუფი უკრაინის ჰიმნს უზარმაზარი ბომბისგან დარჩენილი თხრილის წინ, ან უსმენს უკრაინელ მევიოლინეს, რომელიც კიევის ცენტრში უკრაინულ ხალხურ მელოდიას უკრავს. ის სიმღერა თუ გახსოვთ, ბაირაქტარზე? ის მსოფლიო ჰიტად იქცა და არის ირონიული სიმღერა პუტინსა და რუს ჯარისკაცებზე. ამ დროს კი, მე ვერ ვიხსენებ ვერც ერთ რუსულ სიმღერას ამ ომზე, ვერც რუს პოეტს ვიხსენებ, ვინც რამე დაწერა, ან რუს მომღერალს... აი, ამიტომ მოიგო უკვე უკრაინამ ეს ომი.

- იმიტომ, რომ კულტურა არ არის მხოლოდ გართობის და ერთად დროის კარგად გატარების ადგილი. ეს არის ფასეულობების შექმნის სივრცე. და უკრაინამ ამ ომის დროს მხოლოდ რაღაც კარგი სიმღერები და ლიტერატურა კი არ შემოგვთავაზა, არამედ საზოგადოების ახალი ფორმაც - მოხალისე, თვითპასუხისმგებლობიანი საზოგადოების, რომელმაც არ მისცა ძალაუფლება მაღალჩინოსნებს, - აგრძელებს აზრს საერთაშორისო არტისტული გაერთიანების პროგრამის Wolne Słowo-ს კურატორი ანა ლაზარი.

რა არის ის, რაც ამ პროცესში უკრაინელებს, ქართველებსა და პოლონელებს გვაერთიანებს? - ეს იყო თითქმის ყველა დისკუსიის მთავარი კითხვა, რომელიც კი თბილისში ბოლო დღეებში, წიგნის ფესტივალის მიმდინარეობისას გაიმართა.

- მეც ჯერ მხოლოდ კითხვები მაქვს და პასუხებს ვეძებ. მეფიქრება, კარგი, ჩვენ ვართ ფოკუსირებული კულტურის დეკოლონიზაციაზე, მაგრამ რა იქნება ამ პროცესის ბოლოს? როგორ კულტურას მივიღებთ? ეს მხოლოდ ჩვენი ეროვნული კულტურა იქნება, რომლის გათავისუფლებასაც ახლა ყველანი ვცდილობთ იმპერიული ზრახვებისგან? ისიც მაინტერესებს, დღეს, მართვის რა გზებს იყენებენ ის იმპერიები, რომლებიც, გვეგონა, რომ მე-19 საუკუნეში დარჩნენ, სინამდვილეში კი, ისევ აგრძელებენ თავისი როლის თამაშს. განსხვავება ის არის, რომ ისინი ცდილობენ მართონ არა მიწა, არამედ აზროვნება. ეს სულ უნდა გვახსოვდეს. რაღაც უფრო ფართო გვჭირდება, ვიდრე მხოლოდ ჩვენი ეროვნული კულტურაა და ეს, შესაძლოა, იყოს სწორედ, ცენტრალური ევროპის კულტურა, - ამბობს კრაკოვის საერთაშორისო კულტურის ცენტრის ხელმძღვანელის მოადგილე, ლუკაშ გალუსეკი.

- „ახალი ევროპა“ - ხშირად გვესმის ეს ორი სიტყვა ერთად. რას ნიშნავს ის, თქვენ როგორ ხედავთ მისი შენების პროცესს და ამ პროცესში ჩვენი ქვეყნების როლს?

ლუკაშ გალუსეკი: მე მგონია, რომ ყველანი ძალიან უცებ აღმოვჩნდით ძალიან მკაცრ რეალობაში (უკრაინის მოვლენებს ვგულისხმობ) და დავინახეთ, რომ ევროპის მშენებლობა ჯერ არ დასრულებულა. უკრაინის ომის ფონზე, ძალიან ბევრს ვსაუბრობთ დეიმპერიალიზაციაზე, დეკოლონიზაციაზე - ევროპის მშენებლობის დასრულებაც ამ პროცესებთან არის დაკავშირებული. თუ აქამდე ვამბობდით, ჩვენ ოდესმე უნდა მივუერთდეთ ევროპას, დღეს ჩვენ ვხდებით ევროპის მშენებლობის დასრულების ავტორები.

აქ ისტორიაც უნდა გავიხსენოთ: მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ, მაშინდელი ახალი ევროპის, ევროკავშირის მშენებლობა ნაციზმის და ფაშიზმის მემკვიდრეობასთან გამკლავებას ეფუძნებოდა და მაშინდელი „ახალი ევროპაც“ ამ ნამსხვრევებზე აღმოცენდა. ეს ევროპის მშენებლობის მხოლოდ ერთი ფაზა იყო. მერე ამას მოჰყვა კომუნიზმის ნგრევა, როცა გვეგონა, რომ ყველაფერი დასრულდა, ურჩხული დამარცხდა. თუმცა მალე დავინახეთ, რომ მაშინ ამ დიდი ურჩხულის მხოლოდ ერთი თავი მოიჭრა. ახლა კი მის დანარჩენ თავებთან ბრძოლა გვიწევს. შემთხვევითი არ არის, რომ ამ ურჩხულის არსი ყველაზე უკეთ სწორედ აღმოსავლეთევროპელებმა გავიგეთ და ახლა ინიციატივა ჩვენს მხარესაა. ჩვენ, აღმოსავლეთევროპელებმა უნდა დავასრულოთ ახალი ევროპის მშენებლობის ბოლო ეტაპი და აქ ვგულისხმობ სწორედ უკრაინას, პოლონეთს, საქართველოს.

„ამ ომმა ძალიან ბევრი მითი დაამსხვრია რუსეთის და მისი კულტურის სიძლიერის და სიდიადის შესახებ“, - თქვა მაგდალენა ნოვაკოვსკამ, რაზეც ვოლოდიმირ შეიკო რეპლიკით გამოეხმაურა, რომ დროა, თავიდან მოვიშოროთ ტერმინები „დიდი კულტურა“ და „პატარა კულტურა“:

- რადგან ყველა კულტურა არის თვითმყოფადი და ეს ტერმინებიც იმ კოლონიალისტური იერარქიის ნაწილია, რომელიც ჩვენ ყველას მემკვიდრეობით გვერგო. არავის სჯეროდა, რომ სამ დღეზე მეტხანს გავძლებდით და როგორც ცნობილი უკრაინელი მწერალი, ოქსანა ზაბუჟკო წერს ხოლმე, ეს უნარი, წინ აღვდგომოდით უზარმაზარი ქვეყნის მიერ ასეთ გრანდიოზულ შემოჭრას ჩვენს ქვეყანაში, იმის მაჩვენებელია, რომ უკრაინას უკვე ჰქონდა სახელმწიფოებრიობის, სამხედრო სამსახურის, კულტურის, განათლების შენების საფუძველი, ანუ ის, რაც ქმნის და აშენებს ნამდვილ საზოგადოებას. ეს მთლიანად გადაიხედა როგორც რუსეთის, ისე დასავლეთის მიერ, რომლებიც ფიქრობდნენ, რომ ყველაფერი რამდენიმე დღეში დასრულდებოდა უკრაინისთვის. ეს იმის ნიშანია, რომ „მცირე ერებად“ მოხსენიებული ერები სერიოზულად უნდა მივიღოთ.

- მეც ვფიქრობ, რომ ცენტრალურევროპელობა ზუსტად იმაში გამოიხატება, რომ ჩვენ უნდა გავუმკლავდეთ ამ „სიდიდის კომპლექსს“ და „სიმცირის კომპლექსს“. მთელი ცხოვრება ვებრძვით იმას, რომ არ ვიყოთ „პატარები“, არ ვიყოთ „მცირე კულტურა“ და ვცხოვრობთ ილუზიებში, რომ სინამდვილეში „ძალიან დიდები“ ვართ... მე მგონია, რომ ის, რომ დღეს პოლონეთში უფრო „პატარა კულტურებს“, - ვგულისხმობ, ვისი ხმაც აქამდე საკმარისად არ ისმოდა, - ვაძლევთ გამოთქმის შესაძლებლობას, უფრო მეტად ვაქცევთ ყურადღებას მათ, და ისიც, რომ ახლა აქ, საქართველოში ვლაპარაკობთ პოლონურ თუ უკრაინულ კულტურაზე, სწორედ ეს არის ცვლილება და ცენტრალურევროპელობის ახალი აღქმა. სხვათა შორის, ჩემი წიგნიც, სახელწოდებით „სამყაროს პატარა ცენტრი“, ამაზეა. ის სამყაროს დეცენტრალიზაციას ეძღვნება. მასში მე ვწერ იმაზე, რომ ასეთი სამყაროს ცენტრები უნდა ბევრი იყოს, - თქვა პოლონელმა გამომცემელმა და მწერალმა, კრიშტოფ ჩიჟევსკიმ (ეს წიგნი ქართულადაც არის ნათარგმნი).

როგორ გვხედავთ? უკრაინასა და პოლონეთში როგორ მოჩანს საქართველო და აქ მიმდინარე პროცესები? ეს კითხვა ვოლოდიმირ შეიკოსაც დაუსვეს:

- მეც მგონია, რომ ქართველი ხალხის დამოკიდებულება და პროტესტი მეტად ჩანს, ვიდრე ის, რასაც ამბობს თქვენი მთავრობა. ამ ორ ხალხს შორის არსებული სოლიდარობის გრძნობა და მეგობრობა, ძალიან ძლიერია. შეიძლება ყველაზე ძლიერიც, ამ რეგიონში. ხოლო რაც დღეს თქვენს საშინაო პოლიტიკაში ხდება და რა განცხადებებსაც ცალკეული პოლიტიკოსები აკეთებენ, ის ასე ფართოდ არც ითარგმნება და შუქდება. სამაგიეროდ, ქართველი ხალხის მხარდაჭერა, ყველა საპროტესტო აქცია ყველგან ჩანს და ის მუდამ პრესის პირველ გვერდებზეა.