„უკრაინიდან საქართველომდე“ - სვენ ბისკოპი ევროპული უსაფრთხოების „ბრმა წერტილებზე“

„თუ ევროპა არ მოიქცევა ისე, როგორც დიდი მოთამაშეები იქცევიან, მაშინ სხვების სათამაშო მოედნად ვიქცევით. ან თავს დავაძალებთ „დიდების ლიგაში“ შესვლას - აშშ-ის, ჩინეთისა და რუსეთის გვერდით, ანაც შევეგუებით, რომ გვერდზე გაგვწევენ“, - ეუბნება პროფესორი სვენ ბისკოპი, გავლენიანი ბელგიელი პოლიტოლოგი და ეგმონტის ინსტიტუტის პროგრამის, „ევროპა მსოფლიოში“ დირექტორი რადიო თავისუფლებას.

ვაჟა თავბერიძესთან ინტერვიუში ბისკოპი „ძველი ნორმალობის“ დაბრუნებაზე – დიდი ძალების პოლიტიკაზე საუბრობს და განიხილავს, როგორ უნდა იმოქმედოს ევროპამ რეგიონის სტაბილიზაციისთვის, და რას მოასწავებს ეს ყველაფერი უკრაინის, საქართველოსა და მოლდოვისათვის.

რადიო თავისუფლება: „ძველი ნორმალობის დაბრუნება“ - ასე ჰქვია თქვენს ერთ-ერთ ბოლო ესეს, სადაც წერთ, რომ ე.წ. დიდი თამაში დაბრუნდა. ვინ და რა წესებით თამაშობს ამ თამაშს და რას უქადის იგი თავად მოთამაშეებს?

სვენ ბისკოპი: მე ვამბობ, რომ ეს თამაში არსადაც არ წასულა - მსოფლიო ისევ ისეა მოწყობილი და მუშაობს, როგორც ადრე, ახალი არაფერია - უბრალოდ ჩვენ, დასავლეთევროპელებმა, მისთვის თვალის არიდება ვამჯობინეთ და კარგა ხანს - ათწლეულების განმავლობაში, თავს ვაგონებდით, რომ გამოგვივიდა კიდეც... საერთაშორისო პოლიტიკა ყოველთვის „დიდი ძალების“ პოლიტიკა იყო. დიდ ძალებს შეუძლიათ, ითანამშრომლონ, მაგრამ, უპირველეს ყოვლისა, ისინი ერთმანეთის მეტოქეები არიან და ახლა ეს ფაქტი ჩვენს დღის წესრიგში იძულებითა და უცერემონიოდ დაბრუნდა.

დღეს ევროპის დიდი სტრატეგიის (Grand Strategy) ფუნდამენტური კითხვაა: ვართ თუ არა დიდი ძალა, დიდი მოთამაშე? თუ არა, მაშინ საბოლოოდ სხვების სათამაშო მოედნად ვიქცევით. ეს უკვე ვნახეთ - ტრამპი ამბობს: „პუტინს პირდაპირ ველაპარაკე, ევროკავშირი არ მაინტერესებს, მერე მოგიყვებით, რა გადავწყვიტე“. ალტერნატივა ასეთია: ან თავს ვაძალებთ „დიდების ლიგაში“ შესვლას - აშშ-ის, ჩინეთისა და რუსეთის გვერდით, ან ვეგუებით, რომ გვერდზე გაგვწევენ. ეკონომიკურად, ევროკავშირი უდავოდ ზესახელმწიფოთა, დიდი ძალების გვერდით მოიაზრება. პოლიტიკურად - ნაკლებად. სამხედრო თვალსაზრისით კი - საერთოდ არა.

რადიო თავისუფლება: და ალბათ ამის საუკეთესო მაგალითია ის, რომ ევროპისათვის უკრაინის ომზე მოლაპარაკებების მაგიდასთან სკამი ვერ მოიძებნა. როგორ ფიქრობთ, შეძლებს ევროპა მოლაპარაკებებში თავისი ადგილი დაიბევოს?

სვენ ბისკოპი: იმისთვის, რომ მოლაპარაკებების პროცესზე რეალური გავლენა მოვიპოვოთ, უნდა გამოვიყენოთ ის ბერკეტები, რაც ჩვენ გვაქვს. მაგალითად, მკაფიოდ უნდა განვაცხადოთ, რომ უკრაინა გახდება ევროკავშირის წევრი. ტრამპი ამაზე ვერ მოილაპარაკებს [რუსეთთან], იმიტომ რომ ეს მისი გადასაწყვეტი არ არის. შეგვიძლია შევახსენოთ, რომ რუსეთზე სანქციები გვაქვს დაწესებული, და ვუთხრათ, რომ მათი გაუქმება ან ეტაპობრივი მოხსნაც ჩვენი გადასაწყვეტია - და არა ტრამპისა. გარდა ამისა, ევროკავშირს შეუძლია უსაფრთხოების გარანტიების ნაწილში ნაბიჯების გადადგმაც – მათ შორის, ადგილზე სამხედრო ძალის განთავსება. ეს ყველაფერი ევროპას საშუალებას მისცემს, არა უბრალოდ დაესწროს მოლაპარაკებებს, არამედ თავად ჩამოაყალიბოს დღის წესრიგი. ოღონდ ეს მხოლოდ მაშინ იმუშავებს, თუ სიტყვას საქმეც მოჰყვება.

რადიო თავისუფლება: მაგრამ განა უსაფრთხოების გარანტიების გაცემა – უკრაინაში ჯარის განთავსება – ნატოს მეხუთე მუხლთან შეხებაში არ მოვა? ამერიკას კი ამის გაგონებაც არ სურს.

სვენ ბისკოპი: ცხადია. და სწორედ ამიტომ, ჩვენ ამერიკელებს მკაფიოდ უნდა ვუთხრათ, რომ, მოეწონებათ თუ არა, ნატო ამ პროცესში მაინც იქნება ჩართული, რადგან სწორედ აშშ-ის მოკავშირეები, ნატოს წევრი ქვეყნები, მისცემენ უკრაინას უსაფრთხოების გარანტიებს. მათ ჩვენ გვთხოვეს უსაფრთხოების გარანტიების უზრუნველყოფა. მაგრამ მერე დასძინეს: „ოღონდ, თუ ამის გამო პრობლემები შეგექმნებათ, თქვენს თავს თქვენვე უნდა მიხედოთ, ნატო არ ჩაერევა“. ამით ისინი ტრანსატლანტიკურ სოლიდარობას ძირს უთხრიან. ჩვენ კი უნდა ვუპასუხოთ: „ასე არ გამოვა - უკრაინაში იქნებიან ნატოს წევრი ქვეყნების ჯარები, და თქვენ ვერ გამოაცალკევებთ უკრაინას ევროპული უსაფრთხოების კონტექსტიდან. თუ იქ ომი გაჩაღდა, ეს ომი მხოლოდ უკრაინას არ შეეხება - ნატოს წევრი ქვეყნებიც აღმოჩნდებიან ჩართული, და ეს კონფლიქტი მთლიანად ევროპაზე გავრცელდება“.

ამერიკის არგუმენტს შეიძლება იურიდიული ლოგიკა ჰქონდეს, მაგრამ სტრატეგიული რეალობისგან სრულიად მოწყვეტილია. სწორედ ამიტომ, ჯობს ყველაფერი პირდაპირ ითქვას - რაც უფრო მკაფიო იქნება ჩვენი პოზიცია, მით უფრო დიდ შემაკავებელ ეფექტს მოახდენს ის რუსეთზე.

რადიო თავისუფლება: ასევე, ევროკავშირს საკუთარი პოზიციების განსამტკიცებლად სთავაზობთ, რომ მან უნდა „დაიცვას თავისი პასუხისმგებლობის ზონა - უკრაინიდან კავკასიამდე, ახლო აღმოსავლეთიდან ჩრდილოეთ აფრიკამდე”. რას ნიშნავს ეს პრაქტიკული გადმოსახედიდან?

სვენ ბისკოპი: ეს ნიშნავს, რომ უსაფრთხოებისადმი არსებული მიდგომა უნდა შეიცვალოს. დღეს, ფაქტობრივად, მოკავშირეებსა და კანდიდატ ქვეყნებს ვეუბნებით: „დიახ, ჩვენ თქვენს მხარეს ვართ, გვერდში გიდგავართ... ოღონდ იმ პირობით, რომ ომი არ დაიწყება. თუ თავს დაგესხმებიან, თქვენი პრობლემაა. მაგრამ თუ როგორღაც გადარჩებით, მერე სიამოვნებით განვიხილავთ, რა შეგვიძლია გავაკეთოთ, მერე ისევ თქვენ გვერდით ვიქნებით“.

ეს, რბილად რომ ვთქვა, არასერიოზული მიდგომაა. განსაკუთრებით იმ აქტორისთვის, რომელსაც ამბიციები აქვს, სერიოზულ გეოპოლიტიკურ მოთამაშედ მიიჩნეოდეს. ეს არ ნიშნავს, რომ ომში ჩაბმა გვმართებს, მაგრამ მინიმუმ, როგორც არამებრძოლმა მხარემ, ის, რაც უკრაინისთვის გავაკეთეთ - უნდა გავაკეთოთ ასევე საქართველოსა და მოლდოვისთვისაც, თუ მათი წევრობის განაცხადს მართლა სერიოზულად ვუდგებით. ბევრს ამ დაპირების მასშტაბი არ ესმის, მაგრამ ჩემთვის, როგორც კი საქართველოს ევროკავშირის კანდიდატის სტატუსი მიენიჭა, ეს ავტომატურად ნიშნავდა, რომ თუ საქართველო საფრთხის წინაშე აღმოჩნდება, ევროკავშირმა მის მიმართ ისეთივე მიდგომა უნდა გაატაროს, როგორც უკრაინის შემთხვევაში, მასშტაბური სამხედრო და თავდაცვითი დახმარება, ყველაფერი, თავად ომში ჩართვის გარდა.

რადიო თავისუფლება: ავიღოთ სცენარი: რუსეთი საქართველოში ისევ აპირებს შემოჭრას. რომელი ვარიანტი უფრო სავარაუდოა: რომ ევროკავშირი საკუთარ პასუხისმგებლობას იკისრებს და ჩაერევა (თუნდაც, როგორც არამებრძოლი მხარე), თუ შეეცდება, „შარს“ თავი აარიდოს და რეალობას თვალი არ გაუსწოროს?

სვენ ბისკოპი: ახლა უკვე ისეთი ვითარებაა, რომ ყველა ვარიანტი რისკიანია. „უსაფრთხო” არჩევანი აღარ არსებობს. ევროკავშირმა უნდა გაიაზროს: თუ უკრაინის ევროკავშირში გაწევრიანებას ვუჭერთ მხარს, მაშინ, როდესაც ომი შეწყდება, მისი უსაფრთხოებაც უნდა უზრუნველვყოთ. ანალოგიური მიდგომა უნდა გვქონდეს სხვა კანდიდატ ქვეყნებთანაც.

რადიო თავისუფლება: დიახ, და უკრაინის შემთხვევაში, ბევრისგან განსხვავებით, „მშვიდობისმყოფელების” გაგზავნით არ კმაყოფილდებით - ამბობთ, რომ უსაფრთხოების გარანტიები რეალური უნდა იყოს და იქ შეიარაღებული ძალებიც უნდა განთავსდეს. ხედავთ ამისთვის საკმარის პოლიტიკურ ნებას ევროპაში?

სვენ ბისკოპი: ეს სურვილი აშკარად ჩანს ბრიტანეთში, და მაკრონიც ღიად საუბრობს ამაზე. ოღონდ, ვფიქრობ, საფრანგეთში ამაზე აზრი ორად გაიყოფა, დიდი განხეთქილება იქნება და მას მოუწევს, ქვეყანას ამისკენ გაუძღვეს. გერმანიაშიც ვხედავთ, რომ მერცი თავდაცვის საკითხებში საკმაოდ რადიკალურია.

მაგრამ ალტერნატივა რა არის? არ გავაკეთოთ ეს, უკრაინა ბედის ანაბრად მივატოვოთ - და შემდეგ ჯერზე, როცა რუსეთი თავს დაესხმება, მთელი ქვეყანა დაიპყროს? ამით უკეთეს მდგომარეობაში აღმოვჩნდებით? არა. შემდეგი იქნება მოლდოვა, საქართველო - და მერე უკვე ნატოს წევრი ქვეყნები. ასე რომ, სჯობს ახლავე გავიაზროთ, რომ ეს რისკი გარდაუვალია. თუ არჩევანის გაკეთება მომიწევს, მე პირადად მირჩევნია, გვერდით 110 უკრაინული ბრიგადა მყავდეს, - დღეს ევროპაში ყველაზე დიდი არმია, - ვიდრე მათ გარეშე დავრჩე რუსული საფრთხის პირისპირ.

დასავლეთ ევროპაში ნელ-ნელა ხვდებიან, რომ ახლა ყველაფერი ამაზე დგას. ბრიტანეთი, განსაკუთრებით, უკვე აღიქვამს, რომ ეს 2014 წელი აღარ არის, ახლა 2025-ია. თუ დღეს უკრაინას მივატოვებთ, რუსეთი ამას უცილობლად გამოიყენებს და მოლდოვასა და საქართველოს ხელში ჩაგდებას ეცდება – ამაში ეჭვი არ მეპარება.

რადიო თავისუფლება: რას მოუტანდა - ან, უფრო სწორად, რას დააკარგვინებდა ეს ევროპას, სტრატეგიული გადმოსახედიდან?

სვენ ბისკოპი: აქ სულ სხვა თამაში იწყება, რადგან კავკასია თავისი მნიშვნელობით გამორჩეული რეგიონია - არა მარტო მისი ბუნებრივი რესურსების გამო, არამედ იმიტომაც, რომ ის შუა დერეფნის ნაწილია, რომელიც ცენტრალურ აზიაზე წვდომას გვაძლევს. თუ აღმოსავლეთ ფლანგზე გავლენას დავკარგავთ, ამას ავტომატურად მოჰყვება ამ რესურსების დაკარგვაც და ცენტრალური აზიიდან მოწყვეტაც. ეს კი ჩვენთვის დაუშვებელია.

ვიპოვით კი საკუთარ თავში ძალას, საჭირო ნაბიჯები გადავდგათ? თუ უკრაინას გვერდში დავუდგებით და არ მივატოვებთ, მაშინ მოლდოვის საკითხი შედარებით მარტივი იქნება, რადგან ის რუმინეთსა და უკრაინას შორისაა მოქცეული. მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში საქმე ბევრად რთულადაა, საქართველოს გეოგრაფიულად გაცილებით რთული მდგომარეობა აქვს.

რადიო თავისუფლება: დიახ, თქვენს ნაწერებში საქართველოს „განაპირა ფორპოსტად“ მოიხსენიებთ. გეოპოლიტიკაში, რა ფუნქცია აქვთ ასეთ განაპირა ფორპოსტებს?

სვენ ბისკოპი: ფორპოსტს შეუძლია იყოს სამხედრო ბაზა, მაგრამ საქართველოს შემთხვევაში ეს მოცემულობა არ გვაქვს. ის შეიძლება იყოს რთულად დასაცავი ადგილი - ან, პირიქით, ციხესიმაგრე, რომელსაც კარგად თუ დაიცავ, სერიოზულ სტრატეგიულ უპირატესობას მოგცემს...

მაგრამ, საბოლოოდ, ეს თავად საქართველოს არჩევანია - რა სურს საქართველოს, რა როლი? რას აპირებს მისი მთავრობა? რას ფიქრობს ქართველი ხალხი? თუ დავაკვირდებით არჩევნების შედეგებს - რუსული ჩარევა რომ არ ყოფილიყო, რამდენად განსხვავებული იქნებოდა შედეგები? ამაზე პასუხი, სამწუხაროდ, მე არ მაქვს.

რადიო თავისუფლება: რუსული ჩარევის არარსებობის შემთხვევაშიც კი, ფაქტად დარჩებოდა ის, რომ მმართველმა პარტიამ თავი ომსა და მშვიდობას შორის არჩევანად წარმოაჩინა. ეს იყო მათი მთავარი სლოგანი.

სვენ ბისკოპი: ნამდვილად ასეა. მაგრამ ეს არ ცვლის იმ რეალობას, რომ საქართველოს გეოგრაფიული მდებარეობა სერიოზულ პრობლემებს ქმნის სამხედრო მხარდაჭერის თვალსაზრისით. მასთან წვდომა მხოლოდ თურქეთის გავლით შეიძლება, ხოლო ანკარის ნებართვა გარანტირებული არ არის.

ეს კი ბევრ სხვა რთულ შეკითხვას ბადებს. მაგალითად: თურქეთი რა როლს თამაშობს ევროპული უსაფრთხოების სისტემაში? როგორი ურთიერთობა უნდა გვქონდეს მასთან? აქ უამრავი ურთიერთგამომრიცხავი ინტერესია.

რადიო თავისუფლება: წერთ, რომ „როგორც მინიმუმი, ევროკავშირს მზად უნდა ჰქონდეს სამოქმედო გეგმები (contingency plans), საქართველოსა და მოლდოვის არასაბრძოლო მხარდაჭერისთვის - სამხედრო აგრესიის შემთხვევაში“. განვიხილოთ - რას მოიცავს ეს გეგმები?

სვენ ბისკოპი: პირველ რიგში, გამაოგნებელია, რომ, როგორც ჩანს, ბრიუსელში ამაზე სერიოზულად არც კი უფიქრიათ. როცა ქვეყანას კანდიდატის სტატუსს აძლევ, ეს არ არის ცალმხრივი პროცესი - პასუხისმგებლობა მხოლოდ კანდიდატებს არ ეკისრებათ, ევროკავშირსაც აქვს თავისი ვალდებულებები, მათ შორის, უსაფრთხოების თვალსაზრისითაც. და შემდეგ გაოცებით კითხულობენ, რატომ მოჰყვა ამას რუსეთის უკურეაქცია საქართველოში. აბა, სხვას რას ელოდნენ? ეს ხომ თამაშია, რომელშიც უკვე ჩაერთე, არა? ვერ შენიშნე, რომ ამ გეოპოლიტიკურ დაპირისპირებაში შეაბიჯე? ეს „საგანგებო მდგომარეობის“ გეგმები ნიშნავს, რომ რუსეთის მხრიდან სამხედრო აგრესიის შემთხვევაში, მოლდოვისა და საქართველოსთვის გავაკეთებთ იმას, რასაც დღეს უკრაინისთვის ვაკეთებთ - მასშტაბურ სამხედრო და ფინანსურ დახმარებას. მაგრამ ეს ომის პირობებში. სხვა შემთხვევაში, ეს გულისხმობს უსაფრთხოების, თავდაცვის, სამხედრო სექტორებში თანამშრომლობის გაღრმავებას, ინვესტიციებს - მათ შორის, კიბერსფეროშიც.

რადიო თავისუფლება: ხომ არ გეჩვენებათ, რომ ათი წლით მაინც დაგიგვიანდათ ეს იდეა?

სვენ ბისკოპი: შესაძლოა, ასეც იყოს. ამაზე გაცილებით ადრე უნდა გვესაუბრა. მაგრამ ეს ხედვის, პერსპექტივების თემაცაა – ან უფრო, მისი შეცვლის. მე თვითონაც კი, ათი წლის წინ ამ განსაზღვრებებით არ ვფიქრობდი. უბრალოდ, ახლა გვიან ვაცნობიერებთ, რომ ჩვენც, ნებით თუ უნებლიეთ, რუსეთთან გეოპოლიტიკურ დაპირისპირებაში აღმოვჩნდით. და ეს დაპირისპირება, ეს მატჩი ჩვენი წესების მიხედვით არ ტარდება – რუსეთი საქართველოს არ ეკითხება: „აჰ, ევროპისგან ეს შეთავაზება მიიღეთ? მაშინ, ჩვენ უკეთესს შემოგთავაზებთ”. არა. რუსეთი სხვაგვარად მოქმედებს.

რადიო თავისუფლება: გლობალურად რომ შევხედოთ, რას მოასწავებს „ძველი ნორმალობის“ დაბრუნება იმ ქვეყნებისთვის, რომელთაც რუსეთი საკუთარ „ახლო სამეზობლოდ” თვლის?

სვენ ბისკოპი: აშკარად ჩანს, რომ რუსეთი ცდილობს სტრატეგიული სიღრმის შექმნას – ან ტერიტორიების პირდაპირ მიერთებით, ან მათი ფაქტობრივად ვასალურ სახელმწიფოებად გადაქცევით. ახალი ამ ყველაფერში ისაა, რომ რეგიონში ახლა უკვე ჩინეთიც აქტიურად ჩაერთო.

და ეს პარადოქსულია: რუსეთი გაიძახის, რომ დასავლური ექსპანსიისგან იცავს თავს, მაგრამ ჩინეთის გავლენის ზრდა მის ტერიტორიაზე გაცილებით უფრო მასშტაბურია. უბრალოდ, ამაზე ხმამაღლა ვერ საუბრობენ, რადგან ამას ვეღარაფერს უხერხებენ. და თუ თავს უზენაეს ლიდერად, შეუცდომელ დიქტატორად აცხადებ, შენთვისვე სჯობს, ასეთ საკითხებზე ხმა არ ამოიღო, ხომ ასეა?

ჩინეთის შემოსვლა თამაშში ცენტრალური აზიის ქვეყნებს გარკვეულ მანევრირების სივრცეს აძლევს. მაგრამ საქართველოსთვის ამ სიტუაციის სათავისოდ გამოყენება გაცილებით რთული იქნება, რადგან რუსეთის გავლენა იქ უკვე ძალიანაა გამყარებული.

ზოგჯერ ვფიქრობ – იქნებ, როცა საქართველოს კანდიდატის სტატუსი შევთავაზეთ, მეტისმეტად შორს წავედით?

რადიო თავისუფლება: „ქართული ოცნების“ ხელისუფლება ამას ასე შეაფასებდა: „თუ ასეა, მაშინ რა არჩევანი გვქონდა, გარდა რუსეთისთვის მორჩილება გამოცხადებისა?“ თუ რეალპოლიტიკა დაბრუნდა, რა ალტერნატივები აქვს საქართველოს?

სვენ ბისკოპი: ეს რთული კითხვაა, რადგან შეიძლება ითქვას, რომ რაც არ უნდა გაეკეთებინა ან არ გაეკეთებინა ევროკავშირს, რუსეთი მაინც ეცდებოდა თავისი დღის წესრიგის გატარებას.

ასე რომ, ევროკავშირის ან ზოგადად დასავლეთის შეცდომები ვერ გაამართლებს ვერც რუსეთის აგრესიას და ვერც იმ გადაწყვეტილების დასაბუთებად გამოდგება, რომ საქართველოს მთავრობამ ასე მორჩილად, ასე იოლად დათმო პოზიციები.