მოკვდა სათნო კაცი.
ისიც მოკვდავი ყოფილა.
ამ სათაურს იოლად ამოხსნის ყველა, ვისაც ლიტერატურა ძლიერ უყვარს. ვინც იცის, ვინ იყო ზე მორეირა, ჟოაო აბადო, მანუელო კოსტა, დონ დიეგო და მოხუცი სანტოსი, იგი იმასაც მიხვდება, ვინ არის დიდი მეექვსე. არასდროს გაგრძნობინებდა, რომ იგი იყო პირველი. ან მეორე. თუნდაც მესამე... უთუოდ რიგში სადღაც უკან ჩაიმალებოდა. ამაში იყო მისი ძალა. თუმცა ძალიანაც ვერ იმალებოდა. მაღალი იყო. ამ სიტყვის როგორც პირდაპირი, ისე გადატანითი მნიშვნელობითაც.
ახლა ბევრი გაიხსენებს მას და ეს გასაგებია. გურამ დოჩანაშვილმა დიდხანს იცოცხლა. ბევრმა მოასწრო მისი გაცნობა. პირადად და ირიბად. წიგნიდან და ცხოვრებაში.
ლამაზ-ქალაქსა და კარცერ-ლუქსზე, კაატინგასა და დაბურძგვლაზე, და ა.შ., სხვები ჩემზე უკეთ დაწერენ. მე აქ უფრო მაინტერესებს კაცი, რომელსაც ძლიერ უყვარდა კაცი - ადამიანი.
გურამი იყო პირველი დიდი მწერალი, და უფრო დიდი ადამიანი, ვინც მე ნაცოდვილარი შემიქო. თუმცა შექებაც არის და შექებაც. კომპლიმენტების მეტი რა მიმიღია ცხოვრებაში, მაგრამ მისი ნათქვამი ცოტათი სხვანაირი იყო. გამორჩეული. დაუნანებელი. განსაკუთრებით იქ და მაშინ.
ერთხელ რაღაც მოთხრობა შემიქო. დაუჯერებელი რამე მითხრა. ასე მეც კი ვერ დავწერდი შენს ასაკშიო. ნეტა, ვინმე თუ გაიხსენებს სხვა რომელიმე ქართველ მწერალს, დამწყები ავტორისთის მსგავსი რამე რომ უთქვამს? სხვაც ბევრი უთქვამს გურამს ჩემთვის, კიდევ უფრო ტკბილი და დაუჯერებელი, მაგრამ არ არის საჭირო მათი ჩამოთვლა. ეს ამბავიც მისი ხელგაშლილობის საილუსტრაციოდ გავიხსენე.
ბევრს ჰყვებოდა ხოლმე მწერლობასა და მწერლებზე, ადამიანებსა და ადამიანობაზე, ზოგადად ხელოვნებასა და ხელოვნურობაზე... მოსაყოლი კი ბევრი ჰქონდა. სალტიკოვ-შჩედრინიდან ჭაბუა ამირეჯიბამდე, ალ პაჩინოდან ზვიად გამსახურდიამდე, ანა კალანდაძედან ჯუმბერ პატიაშვილამდე, და ა.შ. კიდევ ტოლსტოიზე - ძალიან ბევრს... ჰყვებოდა გადახტომებით, წყვეტილად, ბოლომდე ართქმებით, სიხარულით. ერთხელ ღვთისმშობელი რაღაცისთვის უნდა შეედარებინა, მაგრამ უცბად ვერ მოიფიქრა, რისთვის. რა აღარ ვცადეო, გაზაფხული, განთიადი, მყინვარი, სხვა და სხვა, ჰორიზონტიც კიო, მაგრამ არაფერი ერგებოდაო. ან განა რას უნდა შეედაროსო ღვთის მშობელი? თან რატომღაც ვიცოდი, სიტყვა ორმარცვლიანი უნდა ყოფილიყოო. გამიჩერდა ხელი, ვეღარაფრით გავაგრძელე მუშაობა, სანამ არ მოვიდაო ის სიტყვა - თვითონ. „ღვთისმშობელი ლამაზი იყო, როგორც თვითონ“. ამას გულუბრყვილო, სათნო კაცი თუღა გეტყვის. მეც ვუსმენდი.
ზოგჯერ არა მარტო მე. უცნაური სუბიექტები ხშირად ჩნდებოდნენ მის ორბიტაზე. ვინ აღარ მინახავს მასთან. რუსლან მიქაბერიძეც კი საკუთარი ლექსებით და რეზო ჩხეიძეც ნახევრადშეჭმული ტორტით. მისი კარიც მუდამ ღია იყო - ამ სიტყვის პირდაპირი მნიშვნელობით. ან რა აზრი ჰქონდა სიფრიფანა, ლამის მუყაოს კარის დაკეტვას. მიდიოდნენ და მოდიოდნენ, ის კი რჩებოდა. მეგონა, სულ დარჩებოდა.
კარგად მახსოვს, როგორ დაბარბაცებდა ხოლმე თბილისური ზამთრის გათოშილ ბინაში, როგორც დაჭრილი დევი გამოქვაბულში. მუხლებთან გამობერილ სპორტულ შარვალში ჩატანებული დიდი ზომის ჯემპრი გრძელი სახელოებით, ჯემპრზე - სქელი თბილი ჟილეტი, თავზე ნაქსოვი ქუდი, ფეხზე ადიდასები.
უჭირდა.
ძალიან უჭირდა.
აუტანლად უჭირდა.
ერთხელ ვიღაც კაცი მოიყვანა საკვირაო წირვიდან და შინ ჩაისახლა. ასეთებიც ხდებოდა. წყალწყალა ღვინოს სვამდნენ. ვინც გურამს იცნობდა, კარგად იცის, რას ნიშნავს „წყალწყალა ღვინო“. რაღაც ამბავს იხსენებდა და უცბად სტუმარს ჰკითხა ჩემზე, იცი ეს ვინ არისო? ისიც პატიოსანი კაცი იყო, რა ვიციო. ეჰ, ჩემო გრიშა, ეს არისო, - აქ მოკლე პაუზა გააკეთა და თქვა, - ეს არისო ოშკი და ზარზმა... თითქოს რა შუაში იყო იმ მომენტში ან ოშკი ან ზარზმა, მაგრამ ამით სულ სხვა რამ ითქვა. ითქვა, რომ ამ წამსაც, ნასვამსაც კი მახსოვხარო. ამაშია საქმე. დარწმუნებული ვარ, მარტო მე არა ვარ ასეთი, ვიცი, რომ კიდევ ბევრია, ვისაც ასე ყურადღებით და ფაქიზად მოეპყრა იგი ცხოვრებაში. დარწმუნებული ვარ, ყველას თავისი გასახსენებელი აქვს ამ ადამიანთან დაკავშირებით, მან ბევრს მისცა რაღაც ისეთი, რაც არასდროს არავისგან მიუღია. მე პირადად ასეთი მემახსოვრება გურამ დოჩანაშვილი. ყურადღებიანი, ხელგაშლილი, სათნო.
ჩვენი ურთიერთობა სულ რამდენიმე თვეს გაგრძელდა. ერთხელაც მე გავქრი მისი ცხოვრებიდან. ვიცი, ვაწყენინე, თუმცა ნამდვილად კიდევ უფრო ვაწყენინებდი, ასე რომ არ მოვქცეულიყავი... მე სწორედ მაშინ დავიწყე ისე წერა, რის გამოც დღემდე ვილანძღები. მაშინ ხომ საერთოდ ყოველი უთოდან ჩემი სახელი ისმოდა. რატომ უნდა ჩამეგდო უხერხულ მდგომარეობაში კაცი, რომელიც მიყვარდა? მის ღიმილში, ნესტოები ოდნავ რომ დაებერებოდა და თვალებში ჭინკები გაუჩნდებოდა, იყო რაღაც ძალიან ძველი, დავიწყებული და ბავშვური. სად გურამ დოჩანაშვილი, ვინც პატრიარქის ხელიდან ზიარებას იღებდა, და სად მე, ვინც „პატრიარქის ძუძუზე“ ვწერდი? და ეს კიდევ მთლად კანფეტი იყო იმის ფონზე, რაც ჩემს მაშინდელ მოთხრობებში ხდებოდა. სად იგი, ვისაც არცერთი სიტყვა ემეტებოდა ღვთისმშობლისთვის შესადარებლად და სად მე, ვინც ჩემს ძაღლს ვადარებდი ღვთისმშობელს?
კარგად მახსოვს, თითქმის ოცი წლის წინ (!) რომ მოვიდა ჩემი წიგნის პრეზენტაციაზე „ლიტერატურულ კაფეში“. თან, რაც მთავარია, ისე, რომ მე არ დამიპატიჟებია, მისივე ფეხის გამო. არ მინდოდა შემეწუხებინა. საიდანღაც გაიგო და მოვიდა... ნეტა, რომელი ერთი მისი „კოლეგა“ მისულა ასე ოდესმე ახალგაზრდა ავტორის საღამოზე დაუპატიჟებლად, საკუთარი ინიციატივით. ვისაც ახსოვს ის საღამო, ისიც ემახსოვრება, როგორი თბილი, ხელგაშლილი და სათნო იყო იგი. სიტყვით გამოსვლისას უცბად თქვა, მე რომ მოვკვდებიო... რა დაამატა, ამას ახლა არა აქვს მნიშვნელობა. მაშინ მე ვიგრძენი, როგორი გაჟღენთილი იყო თვითონ სიკვდილით. კერძოდ - ამ ორი მდგომარეობით, სიკვდილ-სიცოცხლით. თითქოს ამ სიტყვებს შორის დასმულ დეფიზზე იდგა, როგორც ბაგირზე. ვინმე ჯან-ღონით სავსე და საღ-სალამათი სწორ ადგილზე ვერ დადგება ხოლმე წესიერად, ის კი იდგა და იდგა მობარბაცე, გაღუნული ფეხით... მე კი მეგონა, სულ იდგებოდა. ისე ახლოს იყო სიკვდილთან, ისეთი სავსე იყო სიკვდილით, თითქოს არასდროს მოკვდებოდა. თითქოს უკვდავი იყო. დიდხანს იდგა სავსე უზომო ტკივილით.
მოკვდა სათნო კაცი.
მოკვდა და დაისვენა.