დროთა განმავლობაში რაღაცები აბსოლუტურად უცვლელი რჩება. ცვლილებებს, პირველ რიგში, ალბათ, ზოგადსაკაცობრიო ღირებულებები არ ექვემდებარება. ისინი უფრო მატერიალური ფასეულობებისთვის, ყოფითი რაღაცებისთვის არის დამახასიათებელი. მაგალითად, იცვლება გემოვნება, მოდა, ვალუტის კურსი, თუმცა, პრეტენზია, რომ გემოვნებიანი ხარ, ანდა იგივე ვალუტის მოპოვების სურვილი უცვლელია.
აქედან გამომდინარე, არის რაღაცები, რასაც ცხოვრებაში ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გაექცევი. პირველ ყოვლისა, ცხადია, ეს სიკვდილია. მერე მოდის გადასახადები და მერე კიდევ “ბიტლზი”. დანარჩენი ყველაფერი წარმავალია.
მაგრამ არსებობს კიდევ მუდმივი ღირებულებები. მათ ასევე ვერაფერს ვერ აკლებს დრო. პირველად ამაზე ჩამაფიქრა ციცერონის ტომმა, რომელიც ყმაწვილობის ასაკში წავიკითხე.
“ლიტერატურული ძეგლების“ („Литературные памятники“) სერიით გამოსულ ციცერონის რუსულ თარგმანში შედიოდა ორი დიალოგი - “სიბერეზე” და “მეგობრობაზე” - და ერთი ტრაქტატი: “მოვალეობების შესახებ”. სამივე ნაწარმოებში ციცერონი ისე აყალიბებს სათქმელს, რომ დღეს დაწერილი გეგონება.
ძალიან იმოქმედა ჩემზე ამ წიგნმა. პირველ რიგში, იმას მივხვდი, რომ სანამ ადამიანი იარსებებდა, დამოკიდებულება სიბერის, მეგობრობის და მოვალეობის მიმართ არ შეიცვლებოდა. მერე იმას მივხვდი, რომ ეს იყო ძალიან დიდი ლიტერატურა, რომელსაც დრო ვერაფერს დააკლებდა. და მესამე: ეს იყო ძალიან კარგად გამოცემული წიგნი. ხარისხს არ ვგულისხმობ. პირიქით, პოლიგრაფიული თვალსაზრისით ძალიან სუსტი იყო. სამაგიეროდ, წიგნს ერთვოდა ნაწარმოებებთან დაკავშირებული ორი ვრცელი წერილი, შენიშვნები და ამომწურავი კომენტარები.
საერთოდ ამ სერიის წიგნები ღირს იმად, რომ ცოტა მეტი დრო დავუთმოთ. მათ საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემია ამზადებდა გამოსაცემად. ძირითადი, ლიტერატურული ღირებულების გარდა, ეს წიგნები იმით გამოირჩეოდა, რომ კონკრეტული ნაწარმოების შესახებ, ფაქტობრივად, ამომწურავ, ენციკლოპედიურ ინფორმაციას იძლეოდა. თანაც, ამ სერიით გამოცემული წიგნები არავითარი ჟანრობრივი ჩარჩოებით არ იყვნენ შემოსაზღვრულები. იქ მოხვედრის ძირითადი კრიტერიუმი ლიტერატურული ღირსებებით, ისტორიული და საზოგადოებრივი მნიშვნელობით განისაზღვრებოდა. ცხადია, ეს ყველაფერი - რუსული აქცენტის გათვალისწინებით.
ამ სერიის ოცდაათამდე წიგნი მოვიძიე სახლში. საკმაოდ ჭრელი და შთამბეჭდავი თავყრილობა გამოვიდა: ელიანი, რილკე, ფოლკნერი ლუის კეროლი, XX საუკუნის იაპონური ნოველები, მონტენი, ტორო, ანდრეი ბელი, რემბო, პლინიუს უმცროსი, ძველი ინგლისური პოეზია, ფლამენკა, ჯონ კიტსი, ბარონი მიუნჰაუზენი და ა.შ.
საინტერესოა, რომ ამათგან ერთიც არ მქონდა მაღაზიაში შეძენილი, ყველა ხელზე მქონდა ნაყიდი. დღევანდელისგან განსხვავებით, მაშინ წიგნის მაღაზია კი ბევრი იყო, მაგრამ სასურველი წიგნის შეძენა მხოლოდ შავ ბაზარზე შეიძლებოდა. “ძეგლები”, წესით, უნივერსიტეტის მეორე კორპუსის წინ, აკადემიური წიგნის მაღაზიაში უნდა გაყიდულიყო. კარგი მაღაზია იყო...
მერე, როგორც ხდებოდა ხოლმე, ნელ-ნელა პროფილი შეიცვალა - ხან რას ხსნიდნენ და ხან რას. ერთი პერიოდი ისევ მიიპყრო ჩემი ყურადღება, როცა გერმანული ლუდის დუქანი გაიხსნა. სახელი არ მახსოვს, ახლობლები გერმანულ ადგილს ვეძახდით. ძალიან მაგარი “საპახმელიო” ადგილი იყო: შედარებით ხელმისაწვდომი, ცოტა ხალხი, კარგი სამზარეულო, კარგი ლუდი და კარგი მომსახურება. მომსახურება კი ისეთი რამეა, რაც წიგნებზე არანაკელებ მაღელვებს. თანაც წიგნებისა არ იყოს, ამ სფეროს წარმომადგენლებმაც სერიოზული ტრანსფორმაცია განიცადეს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ.
გუშინ: დაახლოებით 45 წლის, სლავური იერსახის ქალი. ხმარობს რადიკალურად წითელ პომადას, შთამბეჭდავი გარეგნობით არ გამოირჩევა: აქვს ზედემეტად ოვალური ფორმები, მონაცრისფრო თვალები. მის თეთრ, გახამებულ წინსაფარს ალაგ-ალაგ წითელი ღვინის ლაქები ამჩნევია.
მის ქმარს მნიშვნელოვანი თანამდებობა უჭირავს თავდაცვის სამინისტროში, მაგრამ ოციოდე წლის წინათ, როცა ერთმანეთი გაიცნეს, კაცი უბრალო რიგითი იყო, ქალი კი უსტ-ილიმსკის რკინიგზის სადგურის ბუფეტის ოფიციანტი. თავიდან ის სასადილოს ჩვეულებრივი კლიენტი იყო, მაგრამ ერთ საღამოს, როცა ტრადიციულად განმარტოვდნენ სადგურის ტუალეტში, ქალი გამოუტყდა, რომ მისგან ორსულად იყო. ახლა ისინი ბედნიერად ცხოვრობენ სამ შვილთან ერთად. ორივემ გაიკეთა კარიერა: კაცი პოლკოვნიკი გახდა, ხოლო ქალი საბჭოთა საქართველოს დედაქალაქის ცენტრალური რესტორნის ოფიციანტი.
ქალი არასდროს კარგავს მოთმინებას და მუდამ მკაცრ იერს ინარჩუნებს. პირად შეურაცხყოფად აღიქვამს კლიენტისგან შეკვეთის მიღებას და მაშინაც კი აუღელვებელია, როცა მომხმარებელს 45 წუთს ალოდინებს მენიუს მისაღებად. მას არაფრის ეშინია და ხშირად დაცვის ფუნქციებსაც ასრულებს. თვალები მხოლოდ მაშინ თუ გაუბრწყინდება, როცა გაზინტლულ „ჩოთქს“ აჩხაკუნებს და გაქონილ ქვითარზე ანგარიშს წერს.
დღეს: მისი თანამედროვე კოლეგა დაახლოებით 25 წლისაა; აქვს უმაღლესი ლინგვისტური განათლება (უპირატესად ინგლისური ენის განხრით). საშუალოზე ოდნავ მაღალია და მიმზიდველი გარეგნობით გამოირჩევა. აცვია თავისუფლად. საკმაოდ კარგად არის გაწვრთნილი. ამიტომ სახეზე გამუდმებით ღიმილი აქვს აღბეჭდილი და წარამარა ცვლის საფერფლეებს, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მაგიდას არამწევლები უსხედან. დასავლური სერვისიდან ისიც შეითვისა, რომ კლიენტი ყოველთვის მართალია; თუმცა, ამ პოსტულატს ცხოვრებაში არ ატარებს, მაგრამ ხშირად შეფის გასაგონად, ახალბედა კოლეგას მჟღერი ხმით მიმართავს: „მაკა, არ დაგავიწყდეს - კლიენტ ვსეგდა პრავ!“
რატომღაც უცხოელებს უფრო მეტი ყურადღებით ემსახურება, ვიდრე გადასახადების ადგილობრივ გადამხდელებს. როცა ბარში კლიენტი არ არის, ტელევიზორში სერიალს უყურებს, თუ დაცვის ბიჭმა არ დაასწრო სპორტულ არხზე გადართვა („აუჰ, კარგი რა, დათო!“).
ანგარიშს თეთრის მეათასედის სიზუსტით ადგენს ყველაზე თანამედროვე კომპიუტერზე. და თუ შემთხვევით მაინც შეეშალა თავის სასარგებლოდ, ბოდიშს ისე ელეგანტურად მოგიხდით, რომ წყენა უმალ გაგივლით.
აი, ასე შეცვალა მიმტანები დრომ, ციცერონს კი ვერაფერი დააკლო.
აქედან გამომდინარე, არის რაღაცები, რასაც ცხოვრებაში ვერავითარ შემთხვევაში ვერ გაექცევი. პირველ ყოვლისა, ცხადია, ეს სიკვდილია. მერე მოდის გადასახადები და მერე კიდევ “ბიტლზი”. დანარჩენი ყველაფერი წარმავალია.
მაგრამ არსებობს კიდევ მუდმივი ღირებულებები. მათ ასევე ვერაფერს ვერ აკლებს დრო. პირველად ამაზე ჩამაფიქრა ციცერონის ტომმა, რომელიც ყმაწვილობის ასაკში წავიკითხე.
“ლიტერატურული ძეგლების“ („Литературные памятники“) სერიით გამოსულ ციცერონის რუსულ თარგმანში შედიოდა ორი დიალოგი - “სიბერეზე” და “მეგობრობაზე” - და ერთი ტრაქტატი: “მოვალეობების შესახებ”. სამივე ნაწარმოებში ციცერონი ისე აყალიბებს სათქმელს, რომ დღეს დაწერილი გეგონება.
ძალიან იმოქმედა ჩემზე ამ წიგნმა. პირველ რიგში, იმას მივხვდი, რომ სანამ ადამიანი იარსებებდა, დამოკიდებულება სიბერის, მეგობრობის და მოვალეობის მიმართ არ შეიცვლებოდა. მერე იმას მივხვდი, რომ ეს იყო ძალიან დიდი ლიტერატურა, რომელსაც დრო ვერაფერს დააკლებდა. და მესამე: ეს იყო ძალიან კარგად გამოცემული წიგნი. ხარისხს არ ვგულისხმობ. პირიქით, პოლიგრაფიული თვალსაზრისით ძალიან სუსტი იყო. სამაგიეროდ, წიგნს ერთვოდა ნაწარმოებებთან დაკავშირებული ორი ვრცელი წერილი, შენიშვნები და ამომწურავი კომენტარები.
საერთოდ ამ სერიის წიგნები ღირს იმად, რომ ცოტა მეტი დრო დავუთმოთ. მათ საბჭოთა კავშირის მეცნიერებათა აკადემია ამზადებდა გამოსაცემად. ძირითადი, ლიტერატურული ღირებულების გარდა, ეს წიგნები იმით გამოირჩეოდა, რომ კონკრეტული ნაწარმოების შესახებ, ფაქტობრივად, ამომწურავ, ენციკლოპედიურ ინფორმაციას იძლეოდა. თანაც, ამ სერიით გამოცემული წიგნები არავითარი ჟანრობრივი ჩარჩოებით არ იყვნენ შემოსაზღვრულები. იქ მოხვედრის ძირითადი კრიტერიუმი ლიტერატურული ღირსებებით, ისტორიული და საზოგადოებრივი მნიშვნელობით განისაზღვრებოდა. ცხადია, ეს ყველაფერი - რუსული აქცენტის გათვალისწინებით.
ამ სერიის ოცდაათამდე წიგნი მოვიძიე სახლში. საკმაოდ ჭრელი და შთამბეჭდავი თავყრილობა გამოვიდა: ელიანი, რილკე, ფოლკნერი ლუის კეროლი, XX საუკუნის იაპონური ნოველები, მონტენი, ტორო, ანდრეი ბელი, რემბო, პლინიუს უმცროსი, ძველი ინგლისური პოეზია, ფლამენკა, ჯონ კიტსი, ბარონი მიუნჰაუზენი და ა.შ.
საინტერესოა, რომ ამათგან ერთიც არ მქონდა მაღაზიაში შეძენილი, ყველა ხელზე მქონდა ნაყიდი. დღევანდელისგან განსხვავებით, მაშინ წიგნის მაღაზია კი ბევრი იყო, მაგრამ სასურველი წიგნის შეძენა მხოლოდ შავ ბაზარზე შეიძლებოდა. “ძეგლები”, წესით, უნივერსიტეტის მეორე კორპუსის წინ, აკადემიური წიგნის მაღაზიაში უნდა გაყიდულიყო. კარგი მაღაზია იყო...
მერე, როგორც ხდებოდა ხოლმე, ნელ-ნელა პროფილი შეიცვალა - ხან რას ხსნიდნენ და ხან რას. ერთი პერიოდი ისევ მიიპყრო ჩემი ყურადღება, როცა გერმანული ლუდის დუქანი გაიხსნა. სახელი არ მახსოვს, ახლობლები გერმანულ ადგილს ვეძახდით. ძალიან მაგარი “საპახმელიო” ადგილი იყო: შედარებით ხელმისაწვდომი, ცოტა ხალხი, კარგი სამზარეულო, კარგი ლუდი და კარგი მომსახურება. მომსახურება კი ისეთი რამეა, რაც წიგნებზე არანაკელებ მაღელვებს. თანაც წიგნებისა არ იყოს, ამ სფეროს წარმომადგენლებმაც სერიოზული ტრანსფორმაცია განიცადეს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ.
გუშინ: დაახლოებით 45 წლის, სლავური იერსახის ქალი. ხმარობს რადიკალურად წითელ პომადას, შთამბეჭდავი გარეგნობით არ გამოირჩევა: აქვს ზედემეტად ოვალური ფორმები, მონაცრისფრო თვალები. მის თეთრ, გახამებულ წინსაფარს ალაგ-ალაგ წითელი ღვინის ლაქები ამჩნევია.
მის ქმარს მნიშვნელოვანი თანამდებობა უჭირავს თავდაცვის სამინისტროში, მაგრამ ოციოდე წლის წინათ, როცა ერთმანეთი გაიცნეს, კაცი უბრალო რიგითი იყო, ქალი კი უსტ-ილიმსკის რკინიგზის სადგურის ბუფეტის ოფიციანტი. თავიდან ის სასადილოს ჩვეულებრივი კლიენტი იყო, მაგრამ ერთ საღამოს, როცა ტრადიციულად განმარტოვდნენ სადგურის ტუალეტში, ქალი გამოუტყდა, რომ მისგან ორსულად იყო. ახლა ისინი ბედნიერად ცხოვრობენ სამ შვილთან ერთად. ორივემ გაიკეთა კარიერა: კაცი პოლკოვნიკი გახდა, ხოლო ქალი საბჭოთა საქართველოს დედაქალაქის ცენტრალური რესტორნის ოფიციანტი.
ქალი არასდროს კარგავს მოთმინებას და მუდამ მკაცრ იერს ინარჩუნებს. პირად შეურაცხყოფად აღიქვამს კლიენტისგან შეკვეთის მიღებას და მაშინაც კი აუღელვებელია, როცა მომხმარებელს 45 წუთს ალოდინებს მენიუს მისაღებად. მას არაფრის ეშინია და ხშირად დაცვის ფუნქციებსაც ასრულებს. თვალები მხოლოდ მაშინ თუ გაუბრწყინდება, როცა გაზინტლულ „ჩოთქს“ აჩხაკუნებს და გაქონილ ქვითარზე ანგარიშს წერს.
დღეს: მისი თანამედროვე კოლეგა დაახლოებით 25 წლისაა; აქვს უმაღლესი ლინგვისტური განათლება (უპირატესად ინგლისური ენის განხრით). საშუალოზე ოდნავ მაღალია და მიმზიდველი გარეგნობით გამოირჩევა. აცვია თავისუფლად. საკმაოდ კარგად არის გაწვრთნილი. ამიტომ სახეზე გამუდმებით ღიმილი აქვს აღბეჭდილი და წარამარა ცვლის საფერფლეებს, იმ შემთხვევაშიც კი, როცა მაგიდას არამწევლები უსხედან. დასავლური სერვისიდან ისიც შეითვისა, რომ კლიენტი ყოველთვის მართალია; თუმცა, ამ პოსტულატს ცხოვრებაში არ ატარებს, მაგრამ ხშირად შეფის გასაგონად, ახალბედა კოლეგას მჟღერი ხმით მიმართავს: „მაკა, არ დაგავიწყდეს - კლიენტ ვსეგდა პრავ!“
რატომღაც უცხოელებს უფრო მეტი ყურადღებით ემსახურება, ვიდრე გადასახადების ადგილობრივ გადამხდელებს. როცა ბარში კლიენტი არ არის, ტელევიზორში სერიალს უყურებს, თუ დაცვის ბიჭმა არ დაასწრო სპორტულ არხზე გადართვა („აუჰ, კარგი რა, დათო!“).
ანგარიშს თეთრის მეათასედის სიზუსტით ადგენს ყველაზე თანამედროვე კომპიუტერზე. და თუ შემთხვევით მაინც შეეშალა თავის სასარგებლოდ, ბოდიშს ისე ელეგანტურად მოგიხდით, რომ წყენა უმალ გაგივლით.
აი, ასე შეცვალა მიმტანები დრომ, ციცერონს კი ვერაფერი დააკლო.