ბელგიელმა რეჟისორებმა, ძმებმა დარდენებმა, ერთხელ უკვე “წაართვეს” პედრო ალმოდოვარს “ოქროს პალმა”. 1999 წელს მათმა ფილმმა “როზეტამ” მოუგო ალმოდოვარის სურათს “ყველაფერი დედაჩემის შესახებ”, რომელიც ფესტივალის ბოლომდე კრიტიკოსთა ყველა გამოკითხვაში ლიდერობდა.
“ყველაფერი დედაჩემის შესახებ” დღემდე ითვლება ალმოდოვარის ერთ-ერთ საუკეთესო ფილმად, “როზეტა” კი ისეთი არაფერია. თავიანთი მთავარი ფილმები დარდენებმა მოგვიანებით გადაიღეს და ცოტა ხანში მეორედ მოიპოვეს “ოქროს პალმა”, განსხვავებით ალმოდოვარისგან, რომელიც დღემდე ვერ ეღირსა კანის ფესტივალის მთავარ ჯილდოს.
დღეს ალმოდოვარი და ძმები დარდენები ისევ კონკურენტები არიან. დღეს კრიტიკოსთა გამოკითხვებში ალმოდოვარი კანში ისევ ლიდერობს, ძმები დარდენების ფილმი “ყმაწვილი აჰმედი” კი აუტსაიდერია. მიუხედავად ოვაციებისა, რომელიც მოუწყვეს ბელგიელ რეჟისორებს მათი ახალი ფილმის პრემიერის შემდეგ, კრიტიკა უკმაყოფილოა - წერენ, რომ აჰმედის ამბავი არადამაჯერებელია, უფრო თამამები კი დარდენებს მთლად ისლამოფობიაში სდებენ ბრალს.
დარდენების კინოკომპანიის, “Les Films du Fleuve”-ის, ფანჯარა ქალაქ ლიეჟში მდინარე მაასსა და ლიეჟის პოსტინდუსტრიულ უბანზე, სერენზე, დევნილებისა და ღატაკების უბანზე გადის. “ეს ფანჯარა გვჭირდება იმისთვის, რომ დავინახოთ ჩვენი პერსონაჟები, - ამბობენ ძმები დარდენები. - ჩვენ არაფერს ვიგონებთ, ეს ისტორიები ნამდვილი ისტორიებია”.
თუკი 13 წლის ბიჭის, აჰმედის ამბავი, რომელსაც გვიამბობენ ჟან-პიერ და ლუკ დარდენები, მართლაც ნამდვილი ამბავია, მაშინ ყველამ ერთად უნდა გავიკვირვოთ - როგორ “გამოტოვა” კინოხელოვნებამ ამ პატარა ბიჭის ტრაგედია, როგორ არ ასახა აქამდე კინოკამერამ. მაგრამ საქმე სწორედ ისაა, რომ კინორეჟისორებს ფანჯარა, საიდანაც უყურებენ სამყაროს ძმები დარდენები, დიდი ხანია, - ვგონებ, ნეორეალიზმის მერე, - ამოქოლილი აქვთ. სოციალური კინო არსებობს, რასაკვირველია. აგერ კენ ლოუჩი მერამდენედ დებს ფიცს, რომ უკანასკნელ ფილმს იღებს, მაგრამ ვერ ეშვება კინოს და კვლავ გვიამბობს სისტემის მიერ დაჩაგრულ ადამიანებზე. ეგაა, რომ ვერავინ, ამას ხაზგასმით ვიმეორებ, ვერავინ ბედავს უსამართლო სისტემისა და ძალაუფლების ინსტიტუტებისგან დაჩაგრული, დათრგუნვილი და, როგორც აქ, “ყმაწვილ აჰმედში”, მოტყუებული ადამიანი წარმოადგინოს როგორც წამებული, როგორც წმინდანი. კენ ლოუჩთან ჩაგრული გმირის დასაცავად აუცილებლად გამოჩნდება ვინმე - მუშათა კლასი, პროფკავშირები, ოჯახის წევრები... ძმებ დარდენებთან - არასდროს! ერთადერთი, ვინც შეიძლება მოულოდნელად მოევლინოს დარდენების წამებულ გმირს, არის თითქმის გაღმერთებული კინოკამერა. და აქაც გადაჭარბების გარეშე უნდა ითქვას, რომ არც ერთ სხვა რეჟისორთან კინოში, დრეიერის, როსელინისა და პაზოლინის შემდეგ (დარდენები სწორედ მათ ასახელებენ ხოლმე თავიანთ მასწავლებლებად), კამერა არ ყოფილა ასეთი “განსულიერებული”, ასეთი პრინციპულად მნიშვნელოვანი.
დარდენების ამ ახალ ფილმსაც, ფაქტობრივად, ორი მთავარი გმირი ჰყავს - ყმაწვილი აჰმედი და კინოკამერა. აჰმედი სკოლაში სწავლობს, თუმცა მისი ფიქრები მთლიანად მოცულია ინტერნეტწინასწარმეტყველებისა და ადგილობრივი იმამის ქადაგებებით. იცავს რიტუალებს და გულმოდგინედ იბანს ხელებს ყოველი ლოცვის წინ.
დედამისი სვამს. უფროსი და, რომელსაც აჰმედი ბოზს ეძახის, ბიჭებს ხვდება. მაგრამ დარდენების გმირს ოჯახის წევრები უკვე აღარ აინტერესებს, მას სხვა მიზანი აქვს - მოკლას თავისი მასწავლებელი. ჯერ ხელს არ ართმევს (“ნამდვილი მუსლიმი არასდროს ჩამოართმევს ხელს ქალს”), მერე კი, როცა შეიტყობს, რომ მასწავლებელს ებრაელი ბოიფრენდი ჰყავს, მის მოკვლას გადაწყვეტს.
13 წლის აჰმედი დარწმუნებულია, რომ მის რელიგიას მტრები ჰყავს. მტერი უნდა განადგურდეს, რათა აჰმედს სამოთხეში მოხვედრის შანსი მიეცეს. სიტყვები, ფრაზები, აზრები, რომლებსაც აჰმედი იმეორებს, ნაცნობია ყოველი ჩვენგანისთვის. და არა აქვს მნიშვნელობა, ვისგან გვესმის ეს ფრაზები: იმისგან, ვინც თავის თავს “მაჰმადიანს” უწოდებს, თუ იმისგან, ვინც ამბობს - “მართლმადიდებელი ქრისტიანი ვარ და ქრისტიანობა არ კრძალავს თავისი მტრის განადგურებასო”.
ალმოდოვარისა არ იყოს, კრიზისის ნიშნები ბოლო დროს ძმებ დარდენებსაც დაეტყოთ. მათი ბოლო ნამუშევრები მათ შედევრებს - პირველ რიგში კი, ფილმს “ვაჟიშვილი” - ვერ უტოლდებიან. “ყმაწვილი აჰმედის” პრემიერის წინ დარწმუნებული ვიყავი, რომ დარდენების ახალი სურათი იმ კლიშეებით იქნებოდა სავსე, რომლებიც მრავლად ვიხილეთ ტერორიზმსა და ემიგრაციაზე გადაღებულ ევროპულ ფილმებში. ამ სურათების ავტორები დაჟინებით გვიმტკიცებენ, რომ “ტერორიზმი პოეზიაა”, “ტერორიზმი, პირველ რიგში, სოციალური მოვლენაა”, “ტერორისტებსაც უნდა გავუგოთ” და ა.შ... მაგრამ არა, დარდენებმა სულ სხვა მიმართულებით შემოაბრუნეს ეს თემა - ევროპა “ყმაწვილ აჰმედში” არაფერს დაინანებს აჰმედის “გამოსასწორებლად”; ფსიქოლოგების, სოციალური მუშაკების, პედაგოგების მთელი ჯარი ჩაერთვება აჰმედის აღზრდაში. მაგრამ კათარზისი მოხდება მხოლოდ მაშინ, როდესაც დარდენების გმირი თავად იგრძნობს, რა არის ტკივილი. ჰოდა, ბავშვს როცა სტკივა, ვის ეძახის, პირველ რიგში? სულ ერთია, მუსლიმია, ქრისტიანი თუ, საერთოდ, ურჯულო? ცხადია, დედას. პირველ რიგში, დედას ეძახის.
თავის დროზე ლუკ დარდენი ემანუელ ლევინასთან სწავლობდა, მერე კი არაერთხელ აღნიშნა, რომ სწორედ ფრანგი ფილოსოფოსის იდეებმა მოახდინა გადამწყვეტი გავლენა მის ფილმებზე. დარდენებისთვის ყოფიერება თვითუარყოფის და ასე, საკუთარი თავის მიტოვების შემდეგ, “შინ ხელახალი დაბრუნების” პროცესს გამოხატავს. “სხვაში შესვლის” ამ რიტუალს ბელგიელ რეჟისორებთან სწორედ კინოკამერა ასრულებს - ადამიანი, რომელსაც ზურგიდან იღებს კინოკამერა, და ქალაქის გარეუბანში, ავტობანთან, ტყეში გაქცეული გმირი - ის სახეები, რომლითაც ეგრევე იცნობთ ძმებ დარდენების ხელწერას. კამერა ამ ადამიანს დასდევს - ჩამორჩება და დაეწევა ხოლმე. უკან არ იხევს და არ ერიდება აღწეროს მისი ტანჯვა, - თან ისე აღწეროს, რომ, ფაქტობრივად, წმინდანები გახადოს ეს ხალხი.
ყმაწვილი აჰმედი წმინდანობაზე ოცნებობდა. წერილიც დაუწერა დედას, ვიცი, რომ იამაყებ ჩემითო. რამდენად წარმატებით დაასრულებს ის თავის ჩანაფიქრს, ამას ნახავთ, როცა ძმებ დარდენების ახალი ფილმი ჩვენს ეკრანებზე გამოვა (იმედია!). მაგრამ ძმებ დარდენების კინოკამერა რომ აჰმედს წმინდანად გადააქცევს, ამის წინასწარ თქმას არ მოვერიდები.
ჩემი პალმა ჟან-პიერ და ლუკ დარდენებს! ისინი იმსახურებენ მესამე “ოქროს პალმის რტოს”!
