ერთ დროს, სანამ “ოსკარების” დაჯილდოების ცერემონიალს თებერვლის ბოლოს გადმოსწევდნენ, ბერლინის კინოფესტივალს “ოსკარების გენერალურ რეპეტიციას” უწოდებდნენ. “ფინალური ნომინაციების” გამოცხადება ემთხვეოდა “ბერლინალეს” დასრულებას. ამბობენ, რომ ამერიკელი კინოაკადემიკოსები ყურადღებით ადევნებდნენ თვალყურს ფესტივალის მიმდინარეობას, ამერიკული ფილმების წარმატება-წარუმეტებლობას და ნომინანტებს სწორედ ასე ადგენდნენ.
შესაბამისად, ამერიკული ფილმების პრემიერები ყოველთვის ანშლაგით ეწყობოდა. თითქმის სამი ათას მაყურებელზე გათვლილი ფესტივალის მთავარი დარბაზი ყოველთვის გადაჭედილი იყო. უბრალოდ, სულ მრჩებოდა შთაბეჭდილება, რომ ევროპელი კრიტიკოსები სიხარულს ვერ მალავდნენ, თუკი მორიგი “საოსკარო ფილმი” მოლოდინს ვერ გაამართლებდა: ევროპის კინოფორუმებზე ყოველთვის შურდათ ჰოლივუდის.
ეს დრო წარსულს ჩაბარდა. შესაბამისად, ბერლინის ფესტივალის კონკურსში იკლო ამერიკულმა კინომ. ჰოლივუდს, უბრალოდ, აღარ აინტერესებდა თებერვლის ბერლინალე, თავისი პოლიტიკური და იდეოლოგიური კლიშეებით, უსაშველო პოლიტკორექტულობით, რომელიც ბოლო დროს განსაკუთრებით შეიმჩნეოდა. წლევანდელ ფესტივალზე უჩვენეს მხოლოდ ერთი “ოსკარის” ნომინანტი - “ძალაუფლება”, კრისტიან ბეილით მთავარ როლში (ფილმი უკვე შეგიძლიათ მოიძიოთ ინტერნეტში), ამერიკის ყოფილი ვიცე-პრეზიდენტის, დიკ ჩეინის, ისტორია, კლასიკური ჰოლივუდური “დრამატული კომედია”, რომელსაც არა მგონია რაიმე შანსი ჰქონდეს “ოსკარის” მთავრ ნომინაციაში - “საუკეთესო ფილმი”.
და როცა ამერიკული ფილმები არაა, ვიღაცამ ხომ უნდა შეავსოს სამაყურებლო კინოს ნიშა? ვიღაცამ ხომ უნდა თქვას, “ჩვენც შეგვიძლია სანახაობის გადაღებაო”... სანახაობის კი არა, აგერ სკანდინავიური კინო დროთა განმავლობაში შეიძლება, საერთოდ, ინგლისურენოვანი გახდეს. ნორვეგიული, შვედური, დანიური ბაზარი მეტისმეტად მცირეა იმისთვის, რომ ფილმმა აქ მოგება მოუტანოს ავტორს, სახელმწიფო კი მუდმივად ვერ გარჩენს (სიტუაცია, როგორც ხედავთ, საკმაოდ “ქართულია”). იყო დრო, როცა დანიურმა “დოგმამ” ფორმის რადიკალური ცვლილებით გადაწყვიტა მსოფლიო კინოსამყაროს ყურადღების მიპყრობა. კაცმა რომ თქვას, მიაღწიეს კიდეც თავისას - ყოველ შემთხვევაში, ლარს ფონ ტრიერი ხალხმა სწორედ “დოგმით” გაიცნო. მაგრამ დღეს ტრიერი “მსოფლიო მოქალაქეა” და ფილმებს ინგლისურ ენაზე იღებს. სხვანაირად არ გამოვიდა - ამერიკელებს არ უყვართ სუბტიტრების კითხვა - უცხოური ფილმების გახმოვანებას, ამ ველურობას, აქ არავინ კადრულობს. ჰოდა, რა უნდა ქნა? როგორ უნდა გაძვრე მსოფლიოს ყველაზე ძლევამოსილ ბაზარზე?
ახლა აღარ ჩამოვთვლი იმ არაამერიკელ რეჟისორებს, რომლებმაც ბოლო დროს “ინგლისურენოვანი ფილმების” გადაღება დაიწყეს. მათ შორის ყველაზე ორიგინალური ალფონსო კუარონი აღმოჩნდა. დიდ საერთაშორისო კინოფესტივალებზე მექსიკაში გადაღებული კამერული, მცირებიუჯეტიანი ფილმების წარმატებამ მას საშუალება მისცა შეეღწია ჰოლივუდში და აქაურებისთვის მოეწონებინა თავი, უფრო მეტიც, “ოსკარის”ლაურეატიც გამხდარიყო. ამის შემდეგ უკვე თავისუფლად შეიძლებოდა დაბრუნებულიყო სახლში და ახლა ისევ მექსიკაში, და არა მცირე ბიუჯეტით, გადაეღო ესპანურენოვანი “რომა”, რომელიც წლევანდელი “ოსკარის” მთავარი ნომინანტია. არაა გამორიცხული, რომ მომავალში ლარს ფონ ტრიერიც დაუბრუნდეს დანიას ( და დანიურ ენას), იორგას ლანტიმოსი - საბერძნეთს, გილერმო დელ ტორო - მექსიკას. სახელი მოპოვებულია! მათ დასაკარგი არც არაფერი აქვთ.
ჰოლივუდს აშკარად უმიზნებს გერმანელი რეჟისორი ფატიჰ აკინიც, ეთნიკურად თურქი, რომლის თურქულ წარმოშობას განუწყვეტლივ უსვამენ ხაზს, იმიტომ რომ თურქი ემიგრანტების თემა ყოველთვის მნიშვნელოვანი იყო მის ფილმებში (არადა, აკინი გერმანიაში დაიბადა და აქ მიიღო განათლება). 2012 წელს კანის ფესტივალზე უჩვენეს ფატიჰ აკინის დოკუმენტური ფილმი “ნაგავი სამოთხის ბაღში”, რომელიც რეჟისორმა მიუძღვნა საქართველო-თურქეთის საზღვართან მდებარე თავის მამა-პაპათა სოფელს, ჩამბურნუს. ამავე კანის ფესტივალზე 2017 წელს წარმატებით უჩვენეს აკინის ფილმი “ზღვარზე”, რომელიც ამერიკული “ოქროს გლობუსით” აღინიშნა, როგორც წლის საუკეთესო უცხოენოვანი ფილმი. აკინის ამ ფილმის წარმატება, პირველ რიგში, განაპირობა მთავარი როლის შემსრულებელმა, ჰოლივუდის ვარსკვლავმა დიანა კრიუგერმა, რომელმაც, მოგეხსენებათ, სწორედ გერმანული ფილმებით დაიწყო თავისი კარიერა.
წელს ბერლინის ფესტივალის კონკურსში ჩართეს ფატიჰ აკინის ფილმი “ოქროს ხელთათმანი”, რომელიც, ვფიქრობ, ჯერჯერობით “ბერლინალე-2019”-ის ლიდერია, მიუხედავად იმისა, რომ აკინის სურათის განადგურება უკვე არაერთმა კრიტიკოსმა მოასწრო.
ზემოთ ლარს ფონ ტრიერი შემთხვევით არ გამახსენდა. თუ გინდათ დააფასოთ “ოქროს ხელთათმანი”, სწორედ ტრიერის უკანასკნელ სკანდალურ ფილმს უნდა შეადაროთ. ორივე სურათის მთავარი გმირი სერიული მკვლელია. მაგრამ ტრიერს ფილმში “სახლი, რომელიც ჯეკმა ააშენა” აინტერესებს მკვლელობისა და მკვლელის ანატომია, უფრო სწორად, ფილმის კონტექსტს თუ გავითვალისწინებთ, “მკვლელობის არქიტექტურა”, ყველაფერ დანარჩენზე - დროზე, გარემოზე - ის, ფაქტობრივად, უარს ამბობს. აკინი სწორედაც რომ პირიქით, აღადგენს რეალურ ამბებს, 70-იან წლებში მომხდარ მკვლელობათა სერიას, გვიამბობს რეალურ პერსონაჟზე, სახელგანთქმულ ჰამბურგელ მანიაკზე, საკმაოდ ნატურალისტურად გვიჩვენებს მკვლელობის აქტსაც , თუმცა ყველაზე ნაკლებად სწორედ მკვლელობის რიტუალი აინტერესებს. როგორც კი მანიაკი, დახლოებით 30 წელს გადაცილებული “ბოროტი კვაზიმოდო”, ფრიც ჰონკი, მოკლული ქალების “გადახერხვას” იწყებს (სხეულის ნაწილებს ჩემოდანში ათავსებს და ხან სად ყრის და ხან სად), კამერა სადღაც გვერდზე “გადაიხრება” ხოლმე. ამ სცენების მსვლელობისას მაყურებელი, რომელსაც თან ეშინია და თან აინტერესებს, რა ხდება კადრის მოჭრილ კუთხეში, დარწმუნებულია, რომ უყურებს კლასიკურ “ჰორორს”, მაგრამ სულ რამდენიმე წამში გრძნობს ავტორის ირონიას. ეს კი ქმნის დისტანციას “სანახაობასთან”, გამიჯვნის ეფექტს აღდგენილი 70-იანი წლებისგან (“ოქროს ხელთათმანი“კინოფირზეა გადაღებული). რეჟისორი სახიფათო გზას ირჩევს - არ ერიდება გროტესკს, უტრირებას: მთავარი გმირი უშნო კი არა, ძალიან მახინჯია; სახლი, რომელშიც ის ცხოვრობს, - ბინძური კი არა, ძალიან ბინძური (ფატიჰ აკინი ატმოსფეროს შექმნის ისეთი ოსტატია, რომ ამ ეპიზოდებში თითქოს სუნს გრძნობ ეკრანიდან). ესაა 20-იანი წლების გერმანელი ექსპრესიონისტების და, პირველ რიგში, ფრიდრიხ მურნაუს სტილის გაცოცხლება, იმ მიმართულების სტილიზაცია, რომელსაც 60-იან წლებშიც მიმართეს გერმანელმა რეჟისორებმა, როცა ძალიან გაუჭირდათ, და სწორედ ექსპრესიონისტების ენის დახმარებით გადაარჩინეს დასავლეთგერმანული კინო.
მაგრამ ფატიჰ აკინი, მეეჭვება, გერმანული კინოს გადარჩენისთვის იღვწოდეს. ქმნის რა 70-იანი წლების გერმანული საზოგადოების, უფრო სწორად, მისი “ჭაობის” პორტრეტს, რეჟისორი თითქოს ეკითხება გერმანელ მაყურებელს, რამდენადაა იგი დარწმუნებული, რომ ბოროტება განიდევნა ქვეყნიდან, უფრო კონკრეტულად კი, განიდევნა სხვისი ტკივილის ხარჯზე სიამოვნების მიღების ეს სურვილი, რომელსაც 60-70-იან წლებში გერმანელი რეჟისორები ისევ ხედავდნენ ქვეყანაში, ამტკიცებდნენ რა, რომ ნაციზმი მათ სამშობლოში ბოლომდე არ დამარცხებულა, რომ გერმანელი მეშჩანი ჯერ კიდევ მზადაა მოკლას ან, უბრალოდ, აწვალოს მასზე უფრო სუსტი და დაუცველი. თავად რეჟისორმა რამდენჯერმე აღნიშნა უკვე, რომ “ოქროს ხელთათმანი” არც ჰორორია და არც სოციალური დრამა. პრესკონფერენციაზე მან “კრავთა დუმილი” ახსენა, ფილმი, რომლის პრემიერა სწორედ აქ, ბერლინის ფესტივალზე, გაიმართა.
ეს იყო ჩემი პირველი “ბერლინალე”. ჯონატან დემი მაშინ ჟიურის პრიზით დაჯილდოვდა საუკეთესო რეჟისურისათვის. ასეთივე პრიზის მოპოვების შანსი აქვს ფატიჰ აკინს 2019 წლის ბერლინის კინოფესტივალზე. და, რაც მთავარია, ახლა უკვე ნამდვილად აქვს შანსი გაემგზავროს და დამკვიდრდეს ჰოლივუდში.
