აფხაზური არც Საბჭოთა აფხაზეთში იყო წამყვანი ენა, თუმცა, იყო აფხაზური თეატრი, უნივერსიტეტი აფხაზურენოვანი სექტორით, ტელემაუწყებლობა აფხაზურად…
ერთ-ერთი მიზეზი, რის გამოც 90-იან წლებში და მერეც აფხაზები დამოუკიდებლობას ითხოვდნენ, სწორედ ენა იყო. ამბობდნენ, რომ საქართველოს შემადგენლობაში მათ არ ჰქონდათ თვითგამორკვევის პირობები, მათ შორის, აფხაზური ენის სწავლისა და განვითარების. აფხაზეთმა დე ფაქტო დამოუკიდებლობა სამი ათეული წლის წინ გამოაცხადა, მაგრამ იქ ენის გამოყენების თვალსაზრისით ბევრი არაფერი შეცვლილა. დღეს აფხაზეთში საქმისწარმოება რუსულად მიდის, რუსულად საუბრობენ დე ფაქტო პარლამენტსა და სხვა სახელმწიფო სტრუქტურებში. რუსულად სწავლობენ ადგილობრივ ინსტიტუტებში. ხალხი ერთმანეთს რუსულად ელაპარაკება.
მაგალითად, აფხაზეთის დე ფაქტო პრეზიდენტის ოფიციალური საიტი სამენოვანია. მასზე ინფორმაციის ნახვა რუსულად, აფხაზურად და ინგლისურად შეიძლება, მაგრამ, ყველაფრის არა, მაგალითად, ერთ-ერთ განყოფილებას სახელწოდება „დოკუმენტები“ მართლაც სამ ენაზე აწერია, მაგრამ თავად დოკუმენტები, მათ შორის აფხაზეთის კანომდებლობა, მხოლოდ რუსულად არის ატვირთული.
აფხაზური ენის სპეციალისტი ირმა ოსია, რომელიც დღემდე ყოველწლიურად ჩადის აფხაზეთში, ამბობს, რომ აფხაზური ყველა აფხაზმა იცის, მაგრამ ერთმანეთს მაინც რუსულად ელაპარაკებიან.
„ბებია შვილიშვილს რუსულად ელაპარაკება, რომ ვეკითხები რატომ-მეთქი, მივეჩვიეთო. ისიც უთქვამთ, რაში დაგვჭირდება აფხაზურიო. საქმისწარმოება აფხაზურად არ არის, რადგან აფხაზების გარდა იქ რუსები და სომხებიც ცხოვრობენ, რომლებმაც აფხაზური საერთოდ არ იციან.
ამ ბოლო დროს უფრო დაიწყეს ბაღებში სწავლება, წიგნებსაც უშვებენ, მაგრამ ეს ის დონე არ არის, რომ ენა ძირფესვიანად შეასწავლო ადამიანს“.
1989 წლის აღწერით, საქართველოში ცხოვრობდა 95,9 ათასი აფხაზი, აფხაზეთში - 93,3 ათასი, მთლიანად საბჭოთა კავშირში - 105 ათასი. 2003 წელს აფხაზეთში ჩატარებული აღწერის მიხედვით, თვითგამოცხადებულ რესპუბლიკაში 94,5 ათასი აფხაზი იყო.
აფხაზების გაცილებით დიდი რაოდენობა აფხაზეთს მიღმა ცხოვრობს, მათ შორის 400 ათასამდე ეთნიკური აფხაზია თურქეთში, სირიასა და იორდანიაში.
7 სექტემბერს აფხაზეთში ადგილობრივმა ტელევიზიამ („აფხაზეთის ტელევიზია“) სწავლის დაწყებასთან დაკავშირებით სიუჟეტი მოამზადა. სატელევიზიო რეპორტაჟიდან ირკვევა, რომ სოხუმის №14 სკოლაში წელს აფხაზური სექტორის გახსნა ვერ მოხერხდა, აფხაზურის მცოდნე ბავშვი არ იყო. ამავე სიუჟეტში ამბობენ, რომ სულ სოხუმში 13 სკოლაა, აქედან 3 აფხაზური, 1 - სომხური და 9 - რუსული, რუსული სკოლებიდან ხუთს აფხაზური სექტორიც აქვს.
აფხაზური აფხაზურ-ადიღური ოჯახის ენაა. მისი დამწერლობა კირილიცას ეფუძნება. აფხაზური ენის სპეციალიტები აფხაზურ ენას ერთ-ერთ ყველაზე რთულ ენად ახასიათებენ, თუნდაც მხოლოდ იმიტომ, რომ მასში 64 ბგერაა, რთულია აფხაზურის გრამატიკაც და ენის დამოუკიდებლად სწავლაც.
„ვინმემ თუ არ აგიხსნა და გაჩვენა, შეუძლებელია გამოთქვა“, - ამბობს ირმა ოსია.
27 სექტემბერს აფხაზეთში „აფხაზური ენის“ დღე აღნიშნეს. „ეხო კავკაზა“ აფხაზეთში მცხოვრებლებს გაესაუბრა, ჰკითხა, ფლობენ თუ არა ისინი აფხაზურ ენას და ემუქრება თუ არა მას საფრთხე.
ნანა: „აფხაზურად კითხვა არ ვიცი, რადგან თავის დროზე გულრიფშის რაიონში ქართულს ასწავლიდნენ, მაგრამ ლაპარაკით, რა თქმა უნდა, ვლაპარაკობ, რადგან აფხაზი ვარ. მართალია, დედა არ მყავს აფხაზი, მაგრამ როცა სკოლა დავამთავრე და მუშაობა დავიწყე, ენაც ვისწავლე, დაქალები მყავდა აფხაზები. ვხედავ, რომ ბევრი ახალგაზრდა, ყოველ შემთხვევაში, ვისაც მე ვიცნობ, ლაპარაკობს აფხაზურად. ადრე ასე არ იყო. ახლა, ვაკვირდები, რომ აფხაზურად უფრო მეტად ლაპარაკობენ, ამიტომ ვფიქრობ, ახლა პირიქით ის პროცესი მიდის, რომ ხალხი აფხაზურს სწავლობს“.
მათე ცქვიტარია: „სამწუხაროდ, ვერ ვლაპარაკობ, მაგრამ მესმის აფხაზური, ყოფით დონეზე. ლიტერატურა რომ ვიკითხო, იმდენი ცოდნა არ მაქვს. მგონია, სახელმწიფო პოლიტიკა [იგულისხმება დე ფაქტო აფხაზეთის სახელმწიფო. Რა.თ] ამ მხრივ უფრო ქმედითი უნდა იყოს, საბავშვო ბაღებსა და სკოლებში მეტი უნდა იმუშაონ. ეს ენა ერთ-ერთი ურთულესია, ამიტომ ბავშვობიდან უნდა ისწავლებოდეს. რა თქმა უნდა, ისეთი მაგალითებიც არის, როცა ასაკში [უსწავლიათ]... სულ ჯორჯ ჰიუტის (ცნობილი ბრიტანელი კავკასიოლოგი) მაგალითი მახსენდება, რომელმაც უკვე დიდმა ისწავლა აფხაზური. მაგრამ მაინც მგონია, რომ ადრეულ ასაკში უმჯობესია, სკოლებში და საბავშვო ბაღებში“.
მილენა კვეკვესკირი: „საკმაოდ კარგად ვიცი აფხაზური. უმეტესად სკოლაში ვისწავლე, რადგან, სამწუხაროდ, ოჯახში პრაქტიკის საშუალება არ იყო, მიუხედავად იმისა, რომ აფხაზები ვართ. საბჭოთა პოლიტიკის გამო ბებიას აფხაზურთან პრობლემები ჰქონდა და აფხაზურად ხშირად არ ვლაპარაკობდით. აფხაზური, შეიძლება ითქვას, სკოლაში ვისწავლე. ლიტერატურას ვკითხულობდი აფხაზურად და ახლაც თავისუფლად შემიძლია კითხვა.
რაც შეეხება საფრთხეს, პირდაპირი საფრთხე, შესაძლოა, არა, მაგრამ ირიბად ამას ვგრძნობ. შესაძლოა, ეს იმის ბრალი იყოს, რომ სახელმწიფოს [იგულისხმება დე ფაქტო აფხაზეთის სახელმწიფო - Რ.თ.] არასწორი პოლიტიკა აქვს. ხალხის შეზღუდვას არ ვემხრობი, რომ მხოლოდ აფხაზურად ილაპარაკონ და ასე შემდეგ, ამას - არა. მგონია, რომ სწორი რეფორმა უნდა გაატარონ, სწორედ სკოლებში, იმისთვის, რომ ბავშვებს მშობლიური ენის სწავლა გაუადვილდეთ, სიამოვნებით ისწავლონ“.
ირინა კოკოსკირი: „ვხედავთ, რომ ახალგაზრდობა ყოველდღიურ ცხოვრებაში ენას ნაკლებად იყენებს, განსაკუთებით ქალაქში. აფხაზური ენა არ გახდა ისეთი მიმზიდველი, განვითარებისთვის მამოტივირებელი, რომ ამ ენაზე ილაპარაკონ“.
აფხაზური ენის სტატუსი დაცულია საქართველოს კონსტიტუციის მე-2 მუხლის მე-3 პუნქტით. კონსტიტუციაში წერია, რომ „საქართველოს სახელმწიფო ენა არის ქართული, ხოლო აფხაზეთის ავტონომიურ რესპუბლიკაში აგრეთვე - აფხაზური“.
„საქართველოს განათლების სამინისტრომ გამოუშვა სახელმძღვანელოები აფხაზური სკოლებისთვის, 1-4 კლასებისთვის. წიგნები ითარგმნება აფხაზურად. აფხაზეთშიც ვაძლევთ, უფრო გალის რაიონებს, ასევე ბათუმში, სადაც ბევრი აფხაზი ცხოვრობს, - ამბობს ირმა ოსია, - წელს რამდენიმემ დამირეკა, აფხაზურის სწავლა უნდოდათ. ბევრია დაინტერესებული, მაგრამ იმის გამო, რომ რთული ენაა, [იწყებენ და] მერე მიატოვებენ ხოლმე“.
