25 სექტემბერს ილიას სახელმწიფო უნივერსიტეტში ჩატარებული კონფერენციის ფარგლებში მოეწყო გამოფენა, რომელზეც გამოფინეს მხატვარ ლია უკლებას ნახატი „ღვთისმშობელი სათამაშო პისტოლეტით“. ნახატზე გამოსახულია ორსული მარიამ ღვთისმშობელი, რომელსაც თავზე სათამაშო პისტოლეტი აქვს მიდებული. ნახატის გამოფენას მოჰყვა სპეციალური განცხადება საპატრიარქოს მხრიდან, მუქარები უკლებას მისამართით და მღელვარება მორწმუნეებს შორის. ნახატმა დაარღვია ღვთისმშობლის გამოსახვის რამდენიმე კანონიკური წესი, მაგრამ მღელვარების ერთ-ერთი მთავარ მიზეზად მაინც ის იქცა, რომ მართლმადიდებლურ რელიგიაში თვითმკვლელობა სასტიკ ცოდვად არის მიჩნეული. მართლმადიდებელი ეკლესიის წმინდანის, ნიკოლოზ სერბის წერილებში ვკითხულობთ:
„ქრისტეს ეკლესია თავიდანვე მტკიცედ აღდგა თვითმკვლელობის, როგორც სასიკვდილო ცოდვის წინააღმდეგ. ნეტარმა ავგუსტინემ თქვა: ‘თვითმკვლელი ადამიანს ჰკლავს’, ანუ თვითმკვლელი მკვლელს უთანაბრდება. აღმოსავლეთის ეკლესიაში თვითმკვლელობა უფრო მკაცრად განისჯებოდა. ალექსანდრიის პატრიარქის ტიმოთეს, მეთოთხმეტე წესის თანახმად, თვითმკვლელს წესის აგებისა და დაკრძალვის უფლება ერთმეოდა.“
საპატრიარქოს მიერ უკლებას ნახატის შესახებ გავრცელებულ განცხადების თანახმად, საპატრიარქოს მიაჩნია, რომ ასეთ შემთხვევაში გამოხატვის თავისუფლებაზე შეზღუდვები უნდა დაწესდეს. შეზღუდვების ხასიათს საპატრიარქო არ აკონკრეტებს, თუმცა იქვე აღნიშნავს, რომ ევროპის ბევრ ქვეყანაში მკრეხელობა სისხლის სამართლის დანაშაულად ითვლება. ერთი სიტყვით, საპატრიარქოს განცხადებაში მინიშნება იმაზეა, რომ საქართველოშიც საჭიროა მკრეხელობის კრიმინალიზება.
ვიდრე მსოფლიოს სხვა ქვეყნების გამოცდილების განხილვას შევუდგებოდეთ, პირველ რიგში განვიხილოთ ის, თუ რას ნიშნავს მკრეხელობა. აქ პრობლემა სწორედ ის არის, რომ ამ ტერმინის ზუსტი განმარტება არ არსებობს, რის გამოც მკრეხელობის ბრალდებით სახელმწიფოებისა და რელიგიების არსებობის ისტორიაში დასჯილან სხვადასხვა შეხედულების პირები, ვისაც, რელიგიური ავტორიტეტებისა თუ სახელმწიფოს აზრით, შეურაცხყოფა მიუყენებია სიწმინდეებისთვის. მნიშვნელოვანია იმის აღნიშვნაც, რომ „სიწმინდეში“ მხოლოდ რელიგიური ხასიათის სიწმინდეები არ იგულისხმება. მაგალითად, ცნობილ თურქ მწერალს, ნობელის პრემიის ლაურეატს ორჰან ფამუქს 2005 წელს ბრალი დასდეს თურქეთის სისხლის სამართლის კოდექსის 301-ე მუხლის დარღვევაში. მოგვიანებით ეს მუხლი შეცვალეს, მაგრამ მის დღევანდელ ვერსიაშიც იკითხება ის, რომ თურქი ერის, თურქეთის რესპუბლიკისა და უმაღლესი სახელმწიფო ორგანოების შეურაცხყოფა ისჯება პატიმრობით ორიდან ექვს წლამდე. ამ შემთხვევაში, სიწმინდედ გამოცხადებულია თურქი ერი და სახელმწიფო, შესაბამისად მათი შეურაცხყოფა მიჩნეულია მკრეხელობად.
მნიშვნელობა არა აქვს, რა არის გამოცხადებული სიწმინდედ: ერი, სახელმწიფო თუ რელიგია; ნებისმიერ შემთხვევაში რთულია (თუ შეუძლებელი არა) იმის განმარტება, რა ფორმის შეურაცხყოფა ითვლება მკრეხელობად. იმის გამო, რომ რელიგიური მოძღვრებები, როგორც წესი, მოიცავენ შეხედულებებს საზოგადოებრივი ცხოვრების აბსოლუტურად ყველა სფეროზე, მკრეხელობად შეიძლება ჩაითვალოს ამ სფეროებში რელიგიური დოგმებიდან გადახვევა. მაგალითად, მართლმადიდებელი რელიგიის შემთხვევაში, მკრეხელობად შეიძლება ჩაითვალოს ის, რომ სკოლებსა და უნივერსიტეტებში ისწავლება დარვინის ევოლუციის თეორია, რომელიც ეწინააღმდეგება სამყაროს შექმნის ქრისტიანულ ვერსიას. ასევე, მკრეხელობად შეიძლება ჩაითვალოს ფიზიკის, გეოლოგიის, პალეონტოლოგიის, სოციოლოგიისა თუ სხვა ისეთი დისციპლინების სწავლება, რომლებიც ეწინააღმდეგება გარკვეული სახის რელიგიურ შეხედულებებს (თუმცა, როგორც წინა ბლოგში ვწერდი, აუცილებელი არ არის, რწმენა და მეცნიერება ერთმანეთს ეწინააღმდეგებოდეს. ერთმანეთთან წინააღმდეგობაში შეიძლება მოვიდნენ რელიგიური მოძღვრებების კონკრეტული ინტერპრეტაციები და მეცნიერება). მაგალითად, ბევრი ფიზიკოსი მიიჩნევს, რომ სამყარო დიდი აფეთქების შედეგად წარმოიშვა და მასში სასწაულების ადგილი არ არის (მაშინ, როდესაც ბევრი რელიგია და მორწმუნე თანამედროვე მსოფლიოში მიმდინარე მოვლენებსაც სასწაულებით ხსნის). პალეონტოლოგები მიიჩნევენ, რომ დინოზავრები 65 მილიონი წლის წინ გადაშენდნენ, მაშინ როდესაც ზოგიერთი მართლმადიდებელი სწავლული თვლის, რომ იყო დრო, როდესაც ადამიანები და დინოზავრები ერთად ცხოვრობდნენ, სოციოლოგები რელიგიას უყურებენ როგორც სოციალურ ინსტიტუტს, და არა როგორც ღმერთის ამქვეყნიურ წარმომადგენლობას და ა.შ. ეს ყველაფერი შეიძლება ეწინააღმდეგებოდეს რელიგიას და ვიღაცამ შეიძლება ჩათვალოს, რომ ამ დისციპლინებში დაგროვილი ცოდნის გავრცელება მკრეხელობაა და, შესაბამისად, აკრძალვას უნდა დაექვემდებაროს.
მკრეხელობის აკრძალვის მომხრეებმა ამ არგუმენტზე შეიძლება გვიპასუხონ, რომ რელიგია მეცნიერების დამკვიდრებული დარგების აკრძალვას კი არა, მხოლოდ კონკრეტული რელიგიური სიწმინდეების შეურაცხყოფის აკრძალვას მოითხოვს. მაშინ იბადება კითხვა: რომელია ეს კონკრეტული რელიგიური სიწმინდეები? ერთი ვერსიით, ეს შეიძლება იყოს ეკლესია, ღმერთი და კანონიკური წმინდანები. მეორე ვერსიით, ამ სიწმინდეებში უნდა შევიდნენ სამღვდელო პირებიც. სამღვდელო პირი, წესით, საჯარო პირია და მისი კრიტიკა კანონით არ ისჯება. თუ სამღვდელო პირის შეურაცხყოფას სიწმინდეების შეურაცხყოფას გავუთანაბრებთ, უკიდურესად რთული პრობლემის წინაშე აღმოვჩნდებით: რამდენად ექნება სახელმწიფოს უფლება, დასაჯოს დანაშაულის ჩამდენი სამღვდელო პირი ეკლესიის თანხმობის გარეშე? თუ სამღვდელო პირი ხელშეუხებელია და პასუხს მხოლოდ წმინდა სინოდის წინაშე აგებს, აქვს თუ არა სახელმწიფოს უფლება, კანონის დამრღვევი მღვდელი მართლმსაჯულების წინაშე წარადგინოს? თუ ამ კითხვაზე უარყოფითად ვუპასუხებთ, მაშინ გამოვა, რომ სასულიერო პირებს სახელმწიფოსა და სამართალდამცველ ორგანოებზე მეტ ძალაუფლებას მივანიჭებთ. ეს კი მიგვიყვანს შარიათის კანონების მსგავსი კანონების აღიარებამდე და, საბოლოოდ, დემოკრატიის შეზღუდვამდე, თეოკრატიული დიქტატურის დამყარებამდე.
განსახილველი დაგვრჩა საკითხი, უნდა ჩაითვალოს თუ არა მკრეხელობად ეკლესიის, ღმერთისა და კანონიკური წმინდანების შეურაცხყოფა. ჩემი აზრით, პირველი შემთხვევა, ანუ ეკლესიის ფიზიკური შეურაცხყოფა უნდა დაისაჯოს, როგორც რელიგიური გრძნობების შეურაცხყოფა, ხოლო ღმერთისა და კანონიკური წმინდანების შეურაცხყოფა საერთოდ არ უნდა ისჯებოდეს.
ეკლესიის ქონების ხელყოფა უნდა დაისაჯოს მხოლოდ იმ შემთხვევაში, თუ საქმე გვაქვს ფიზიკურ ხელყოფასთან − მაგალითად,როგორც ეს მოხდა 2014 წელს, როდესაც ქობულეთში მშენებარე მუსლიმური სასწავლებლის, ანუ მედრესეს კარზე მართლმადიდებელი მრევლის წარმომადგენელთა ჯგუფმა ღორის თავი მიაჭედა. ამ შემთხვევაში აშკარაა კონკრეტული, ფიზიკურად მოცემული რელიგიური ობიექტის (და არა სიმბოლოს!) შეურაცხყოფა, რაც შეიძლება სასჯელის (თუმცა არა პატიმრობის) მიზეზი გახდეს; და, თუ დასჯაა, უნდა დაისაჯონ როგორც ქრისტიანები, ისე სხვა რელიგიური კონფესიების წარმომადგენლები. აქ საქმე გვაქვს არა რაიმე რელიგიური სიმბოლოს ინტერპრეტაციასთან, არამედ უკვე რელიგიური თაყვანისცემის ფიზიკურად მოცემული ობიექტის შეურაცხყოფასთან. თუ წინასწარ იცი, რომ ამა თუ იმ კონკრეტული რელიგიისთვის ეს წმინდა ობიექტია (მაგალითად, სვეტიცხოვლის ტაძარი) და მაინც ფიზიკურად შეურაცხყოფ მას, მაშინ შეიძლება ჩავთვალოთ, რომ საფრთხეს უქმნი ამ რელიგიის თავისუფლებას. სხვა შემთხვევაში, თუ მაგალითად, რომელიმე პირი ეკლესიაში ისე არ მოიქცა, როგორც მოძღვარმა მიუთითა, ეს სასჯელს არ უნდა ითვალისწინებდეს, გარდა იმ შემთხვევისა, თუ ეს პირი ფიზიკურ ზიანს მიაყენებს ეკლესიას ან სასულიერო პირს, ან არ დაემორჩილება სასულიერო პირის მოთხოვნას, დატოვოს ეკლესია.
რაც შეეხება შეურაცხყოფის მიყენებას ღმერთისა და წმინდანებისთვის, ამის დასჯა რადიკალურად უარყოფით შედეგებს გამოიღებს. თუ ამ „დანაშაულისთვის“ ხალხის დასჯა დავიწყეთ, მაშინ ერთი რელიგიის სასარგებლოდ სხვა რელიგიების აკრძალვა შეიძლება მოგვიწიოს. მაგალითად, ისლამის მიხედვით, იესო ღმერთის ერთ-ერთი მოციქულია, თუმცა ის არ არის ღმერთის შვილი (ეს კი მართლმადიდებელი ქრისტიანობის შეურაცხყოფად შეიძლება ჩაითვალოს); სომხური გრიგორიანული ეკლესია მონოფიზიტურია და, კათოლიკური და მართლმადიდებელი ეკლესიებისგან განსხვავებით, ქრისტეს ერთბუნებობას აღიარებს, და არა ორბუნებობას (ღვთაებრივი და ადამიანური); კათოლიკურსა და მართლმადიდებელ ეკლესიებს შორის განხეთქილება უკვე დაახლოებით ათას წელს ითვლის და სხვადასხვა თეოლოგიურსა და კანონიკურ საკითხს მოიცავს (მაგალითად, სულიწმინდის ბუნებას, მღვდლების ცელიბატის საკითხს და სხვ.) და ა.შ. ერთი სიტყვით, ის, რასაც ერთი რელიგია სიწმინდედ აღიარებს, მეორისთვის შეიძლება მკრეხელობად ჩაითვალოს. ამას გარდა, ღმერთის სწავლებაზე ექსკლუზიური უფლება არც ერთ რელიგიას არ უნდა ჰქონდეს. ყველა რელიგია და ყველა მორწმუნე ადამიანი ერთმანეთის წინაშე უფლებრივად თანასწორი უნდა იყოს. ყველა ადამიანს უნდა ჰქონდეს უფლება, გამოთქვას აზრი ღმერთზე, რამდენად მიუღებელი და მკრეხელურიც (შესაბამისად, შეურაცხმყოფელიც) უნდა იყოს ეს აზრი სხვისთვის.
იმ შეხედულებას, ზემოთ რომ ჩამოვაყალიბე, მსოფლიოს ბევრ ქვეყანაში ან არასრულად იზიარებენ, ან მთლიანად უარყოფენ. სამაგალითო ქვეყანა, რომელიც სიტყვის თავისუფლებას აბსოლუტურ და ხელშეუხებ ღირებულებად აღიარებს, ამერიკის შეერთებული შტატებია. აშშ-ში არ ისჯება არც ე.წ. „სიძულვილის ენის“, ანუ hate speech-ის გამოყენება (რასობრივ, ეთნიკურ ან რაიმე სხვა ნიადაგაზე ადამიანთა ჯგუფის შეურაცხყოფა). ზედმეტია იმის თქმა, რომ არ ისჯება მკრეხელობა.
Pew Research Center-ის მონაცემებით, 2012 წლისთვის ევროპის ქვეყნების 16 %-ში არსებობდა მკრეხელობის ამკრძალავი კანონები. ეს რიცხვი გაცილებით მაღალია ახლო აღმოსავლეთისა და ჩრდილოეთ აფრიკის რეგიონისთვის (ამ რეგიონის ქვეყნების 70 %-ში იკრძალება მკრეხელობა). 2012 წლისთვის მკრეხელობის კანონები მოქმედებდა ევროპის რვა ქვეყანაში: დანიაში, გერმანიაში, საბერძნეთში, ირლანდიაში, იტალიაში, მალტაში, ჰოლანდიასა და პოლონეთში. დანიაში ამ კანონს 50-წლიანი ისტორია აქვს, მაგრამ იგი არასოდეს გამოუყენებიათ. ჰოლანდიამ იმავე 2012 წელს გააუქმა თავისი კანონი მკრეხელობის წინააღმდეგ.
მკრეხელობისადმი დამოკიდებულების თვალსაზრისით, ევროპაში ყველაზე რადიკალური შემთხვევაა საბერძნეთი, სადაც არსებობს კანონი, რომლის მიხედვითაც მკრეხელობა პატიმრობით ისჯება. ეს კანონი შარშან, 2014 წელსაც გამოიყენეს 28 წლის ფილიპოს ლოიზოსის წინააღმდეგ. ლოიზოსმა შექმნა ფეისბუკის გვერდი, სადაც მართლმადიდებელი წმინდანი, პაისი მთაწმინდელი გააშარჟა (გვერდზე მამა პაისის სახელი გადაკეთებული იყო „მამა პასტიციოდ“; პასტიციო ბერძნული საჭმელია). მკრეხელობისთვის ლოიზოსს ათთვიანი პატიმრობა შეუფარდეს.
საბერძნეთის მსგავსი კანონი მოქმედებს პოლონეთშიც. ამ ქვეყნის სისხლის სამართლის კოდექსის 196-ე მუხლის მიხედვით, „ყველას, ვისაც დაუმტკიცდება ბრალი, რომ შეურაცხყო რელიგიური ობიექტი ან ადგილი, უნდა დაეკისროს ჯარიმა, შეეფარდოს თავისუფლების აღკვეთა ან მაქსიმუმ ორწლიანი პატიმრობა.“ ბოლო 15 წლის მანძილზე პოლონეთში მკრეხელობისთვის მართალია არავინ დაუპატიმრებიათ, მაგრამ სხვადასხვა წლებში 196-ე მუხლით ბრალდებულთათვის საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომა შეუფარდებიათ ან ჯარიმები დაუკისრებიათ. მაგალითად, 2002 წელს საზოგადოებისთვის სასარგებლო შრომის შესრულება შეეფარდა მხატვარ დოროტა ნიეზნალსკას, რომელმაც გდანსკის ერთ-ერთ გალერეაში გამოფინა ნახატი, რომელზეც ჯვარზე გაკრული იყო მამაკაცის სასქესო ორგანო.
2004 წელს, იმავე პოლონეთში, „ჰევი მეტალის“ სტილის ნორვეგიულმა ბენდმა „გორგოროტმა“ თავის კონცერტზე დეკორაციებად გამოიყენა ნახატები, რომლებზეც ჯვარზე შიშველი ქალები იყვნენ გაკრული. ბენდის წევრებს არა, მაგრამ მათი კონცერტის პოლონელ ორგანიზატორს, მკრეხელობის კანონის დარღვევისთვის, სასამართლომ დააკისრა 10 ათასი ზლოტის, ანუ სამი ათასამდე აშშ დოლარის გადახდა. მსგავსი ბრალდებები პოლონეთში 2004 წლის შემდეგაც არაერთ პირს წაუყენეს, მაგრამ დასჯით არავინ დაუსჯიათ.
როგორც ვხედავთ, მკრეხელობის კანონები მხოლოდ აზიისა და აფრიკის უკიდურესად ტრადიციონალისტურ ქვეყნებში არ არის გავრცელებული. ევროპის განსაკუთრებით კონსერვატორულ ქვეყნებში (მათ შორის, ევროკავშირის წევრ სახელმწიფოებშიც) დღემდე მოქმედებს მსგავსი კანონები. მართალია, ეს კანონები არ შეესაბამება საერთაშორისო ნორმებს, მაგრამ იმის გამო, რომ ამ ქვეყნების (განსაკუთრებით საბერძნეთისა და პოლონეთის) მოსახლეობები რელიგიურად კონსერვატულია, კანონების გაუქმებას ჯერჯერობით არავინ გეგმავს.
ის, რომ მკრეხელობის კანონები გავრცელებულია როგორც ნაკლებად, ისე მეტად განვითარებულ ქვეყნებში, იმაზე მიანიშნებს, რომ მკრეხელობის კრიმინალიზება უშუალოდ არ უკავშირდება ქვეყნის ეკონომიკური განვითარების დონეს. ეს იმაზე უფროა დამოკიდებული, რამდენად დაცულია ქვეყანაში სეკულარიზმისა და ლიბერალური დემოკრატიის პრინციპები ან, უკეთ, რამდენად არის ფეხმოკიდებული საზოგადოებაში ლიბერალური ნორმები.
ბოლო დროს ლიბერალიზმსა და სეკულარიზმისადმი ლიბერალურ მიდგომას მემარცხენე მხრიდანაც გამოუჩნდნენ კრიტიკოსები. თუ ადრე ამ საკითხებზე ლიბერალების ოპონენტები, ძირითადად, კონსერვატორები იყვნენ, ახლა მემარცხენეებიც არანაკლებ აქტიურობენ (განსაკუთრებით, „შარლი ებდოს“ შემდეგ). თანამედროვე მემარცხენეების არგუმენტი, მართალია, არსებითად განსხვავდება კონსერვატორების არგუმენტისგან, მაგრამ, მათთვის სასურველი შედეგის თვალსაზრისით, კონსერვატორების მიზნის მსგავსია. ამ უკანასკნელთა არგუმენტი მარტივია: მკრეხელობა საზოგადოებრივი მორალის შეურაცხყოფაა და უნდა დაისაჯოს. მემარცხენეების ნაწილი ამ დასკვნამდე უფრო შორი გზით მიდის. მათი აზრით, იდეალურ შემთხვევაში მკრეხელობა, მართალია, არ უნდა ისჯებოდეს, მაგრამ, რადგან კონსერვატორი მოსახლეობა მოცემულ ეტაპზე მზად არ არის, მშვიდობიანად მიიღოს რელიგიური შეხედულებების შეურაცხმყოფელი გამოხატვის ფორმები, საჭიროა მკრეხელობის რეგულირება. თუ ამ არგუმენტის ლოგიკას გავყვებით, გამოვა, რომ დადგება დრო, როცა მორწმუნეები მკრეხელობის ფაქტებს მშვიდად შეხვდებიან (ანუ, აღარ გამოთქვამენ აგრესიულ მუქარებს, უარს იტყვიან ძალის გამოყენებაზე). როდის დადგება ეს დრო, მემარცხენეები არ გვეუბნებიან, თუმცა, სავარაუდოდ, გულისხმობენ, რომ ეს მოხდება მას შემდეგ, რაც გაუმჯობესდება ეკონომიკური მდგომარეობა. საქმე ის არის, რომ მკრეხელობის რეგულირება ხდება იმ ქვეყნებშიც კი, სადაც საქართველოზე უკეთესი ეკონომიკური პირობებია. მაშ, როდის და როგორ დადგება ეს „უკეთესი ეკონომიკური პირობები“? იქნებ მაშინ, როდესაც შედარებით ეგალიტარულ საზოგადოებაში ვიცხოვრებთ, სადაც დაკმაყოფილებული იქნება ჩვენი ძირითადი საჭიროებები? თუმცა, სოციალურად ხომ შედარებით ეგალიტარულ საზოგადოებაში ვცხოვრობდით საბჭოთა დროს (სიღარიბე შედარებით ნაკლებად იყო, ადამიანები უფრო თანასწორები იყვნენ სოციალურად), მაგრამ ეს გავლენას არ ახდენდა ჩვენს დემოკრატიულ აზროვნებაზე (უმალ პირიქით). იქნებ საქმე არა რესურსების ეგალიტარულ განაწილებაში, არამედ დაგროვილი სიმდიდრის რაოდენობაშია? მაგრამ მაშინ გავიხსენოთ არაბთა გაერთიანებული საამიროები, სადაც ერთ სულ მოსახლეზე შემოსავალი წელიწადში 45 ათას დოლარამდეა, მაგრამ ამ ქვეყნის ხელისუფლებას ეს ხელს არ უშლის, რომ ჰქონდეს ცენზურის ოფიციალური ორგანოები და მკრეხელობა სისხლის სამართლის კანონით ისჯებოდეს. ასეთი უხეში ეკონომიკური დეტერმინიზმი (ეკონომიკა განსაზღვრავს აზროვნებას), არც ემპირიულად დასტურდება, და არც ფილოსოფიური თვალსაზრისით არის გამართლებული.
ფილოსოფიურად თუ მივუდგებით, სხვა მიზნებთან ერთად, ადამიანის ერთ-ერთი უმაღლესი მიზანია, მიაღწიოს თავისუფლებას. ამავე დროს, ვიცით, რომ ბევრ შემთხვევაში თავისუფლება ეწინააღმდეგება სხვა მიზნებს. მეტიც, თავისი აბსოლუტური ფორმით თავისუფლება ეწინააღმდეგება სახელწიფოს არსებობას და კოლექტიურ ვალდებულებებს. აბსოლუტური თავისუფლება გულისხმობს ადამიანის პირად სივრცეში ნებისმიერი ფორმით ჩაურევლობას. ამ შემთხვევაში ადამიანი არ იხდის გადასახადებს, არ ემორჩილება სხვადასხვა წესებს, არ მიდის ჯარში და ა.შ. ერთი სიტყვით, ადამიანი მთლიანად თავისუფალია იმ გაგებით, რომ მას არ აქვს ვალდებულებები სახელმწიფოსა და საზოგადოების წინაშე. ასეთი თავისუფლება მიუღწეველია, რადგან ადამიანი სოციალური არსებაა და იგი არსებობს საზოგადოებაში, სხვა ადამიანებთან ერთად. მაშ, რას ნიშნავს თავისუფლება? თავისუფლებაში დღეს ჩვენ გვესმის ადამიანისთვის გარკვეული, შეზღუდული სივრცის მიცემა საკუთარი თავის გამოსახატად. ეს თავისუფლების ლიბერალური გაგებაა და მისი შინაარსი საუკუნეების მანძილზე ყალიბდებოდა. თანამედროვე ფორმით, ის, თუ რას ნიშნავს თავისუფლება მოცემულია გაეროს „ადამიანის უფლებების უნივერსალურ დეკლარაციაში“, რომელიც 1948 წელს მიიღეს. ამ უფლებების ჩამოთვლას არ დავიწყებ, რადგან ისინი მოცემულია საქართველოს კონსტიტუციაშიც, რომელიც ეთანხმება ადამიანების უფლებების უნივერსალურ დეკლარაციას. ერთ-ერთი ასეთი უფლებაა ზემოხსენებული სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება.
რა დგას ლიბერალური თავისუფლების იდეის უკან? ეს არის შეხედულება, რომლის მიხედვითაც ნებისმიერ ადამიანს უნდა ჰქონდეს გარკვეული სივრცე, რომელშიც მას უმრავლესობის აზრი ვერ მისწვდება. ვინაიდან მმართველობის ყველაზე მისაღები ფორმა − დემოკრატიაც კი გულისხმობს გარკვეული შეზღუდვებისა და საერთო წესების არსებობას (სხვადასხვა ცენტრალიზებული თუ დეცენტრალიზებული ვარიანტის სახით), ადამიანი ყოველთვის შეზღუდული იქნება უმრავლესობის მიერ მიღებული გადაწყვეტილებებით. ამავე დროს, უმრავლესობა არ უნდა მართავდეს ადამიანის ყველა შეხედულებას, არამედ ინდივიდს უნდა ჰქონდეს თავისუფლების გარკვეული სივრცე, სადაც იგი შეძლებს თავის დაცვას სახელმწიფოსა და უმრავლესობის ჩარევისგან. როცა ადამიანს ამ თავისუფალ სივრცეს ვუტოვებთ, ვაღიარებთ, რომ სახელმწიფო არ ფლობს აბსოლუტურ მონოპოლიას ჭეშმარიტებაზე: ზოგჯერ უმრავლესობაც შეიძლება ცდებოდეს. ამას გარდა, უმრავლესობა კიდეც რომ არ ცდებოდეს, განსხვავებული შეხედულების ადამიანს მან თავისი აზრი კი არ უნდა მოახვიოს თავზე (ანუ აიძულოს, უმრავლესობის აზრზე გადავიდეს), არამედ ამ ადამიანმა თავად უნდა გაიაზროს, რა არის ჭეშმარიტება. ჭეშმარიტების გააზრების იდეის უკან დგას უფრო ფუნდამენტური იდეა, რომ ადამიანი მოაზროვნე არსებაა, რომელსაც თავისუფალი ნება აქვს. ადამიანი გაიაზრებს იმას, რა არის კარგი და რა − ცუდი და გადაწყვეტილებასაც ამის შესაბამისად იღებს. თუ ადამიანს ვაიძულებთ, მიიღოს ჭეშმარიტება, ეს დააზიანებს ჭეშმარიტების არსს და ჩვენც თავს მოვიტყუებთ იმით, თითქოს მან ჭეშმარიტება აღიარა. ჭეშმარიტებამდე ადამიანი მხოლოდ თავისუფალი ნებით შეიძლება მივიდეს. თავს მოხვეული ჭეშმარიტება (არც სუბიექტური, არც ობიექტური გადმოსახედიდან), ჭეშმარიტება არ არის.
სიტყვისა და გამოხატვის თავისუფლება ერთ-ერთი ფუნდამენტური ლიბერალური უფლებაა სწორედ იმიტომ, რომ იგი ადამიანს უტოვებს თავისუფალი აზროვნებისა და თავისუფალი გადაწყვეტილების შესაძლებლობას. ცხადია, ეს უფლება არსებობს სხვა უფლებებთან და თავისუფლებებთან, ასევე, ვალდებულებებთან ერთად, მაგრამ ამავე დროს, ის არის ყველა დანარჩენის წინამორბედი და გარანტორი, რადგან მხოლოდ მასშია მოცემული ჭეშმარიტებამდე მისვლის არსი. პარადოქსულად ჟღერს, მაგრამ მკრეხელობის კანონები ადამიანის თავისუფალი ნების შეზღუდვით ემსახურება სწორედ ჭეშმარიტების შეზღუდვას, და არა მის დაცვას. სამწუხაროდ, ქართულ საზოგადოებაში თითქმის ყველა ჯფუფი, მათ შორის რელიგიური ჯგუფებიც, მიდრეკილები არიან იმისკენ, რომ თავიანთი ჭეშმარიტებები მუშტებით, ბლაგვი საგნებით, „ტაბურეტკებით“ და ცოცხებით დაიცვან. შესაბამისად, ეს ადამიანები შეურაცხყოფას აყენებენ არა მხოლოდ იმათ, ვისაც ფიზიკურად უსწორდებიან, არამედ, უწინარესად, სწორედ იმ იდეას (ჭეშმარიტებას), რისიც სწამთ.
