8-9 მაისს ევროპაში ზეიმობენ ნაციზმზე გამარჯვებას. ეს ზეიმი ძირითადად ამ ომის მხოლოდ ერთ სახეს წარმოაჩენს. ამიტომ გადავწყვიტე მცირე ამონარიდი გამეკეთებინა ჩვენი ძველი წიგნიდან და ამით მკითხველისათვის ეს დღე ცოტა უფრო განსხვავებული პერსპექტივიდან მეჩვენებინა.
ეს ისტორია ოცდახუთიოდ წლის წინ დაიწყო, როცა ლევ კოპელევის ავტობიოგრაფიული ნაწარმოები «Хранить вечно» წავიკითხე. 1945 წელს მაიორი ლევ კოპელევი (19012-1997), შეეცადა წინ აღდგომოდა წითელარმიელების მიერ ჩადენილ საშინელებებს, რომლების მომსწრეც ის გახლდათ. დაბეზღებული თანამებრძოლების მიერ, კოპელევი „სმერშის“ მიერ იქნება დაპატიმრებული. „მტრის შეწყალების და ბურჟუაზიული ჰუმანიზმის გავრცელების“ გამო, მას მიუსჯიან 10 წლით გულაგს. ამ ავტობიოგრაფიულმა ნაწარმოებმა საოცრად დიდი ზეგავლენა მოახდინა ჩემზე და გადამაწყვეტინა მომეძებნა ომის ვეტერანები, რომლებიც ლევ კოპელევის მსგავსად წითელარმიელების მიერ დასავლეთ და ცენტრალურ ევროპაში ჩადენილი დანაშაულებების თვითმხილველნი იყვნენ. ათიოდე წლის წინ მქონდა ბედნიერება გამეცნო გრიგორი პომერანცი, რომელსაც დაახლოებით ისეთივე გამოცდილება ჰქონდა მიღებული ომში, როგორც კოპელევს. პომერანცის საშუალებით შემდეგ გავიცანი მეორე მსოფლიო ომის სხვა ვეტერანები. ასე ნელ-ნელა, „კარდაკარ კაკუნით“ მოვიძიე თორმეტი ვეტერანი, რომლებმაც ღიად მომიყვნენ იმ საშინელებებს, რის მომსწრე, ან ზოგჯერ მონაწილე, თვითონ გახლდნენ.
ამ 12 ადამიანს, რომლებსაც მე ვესაუბრე, ცოტა ჰქონდათ ცხოვრებაში ერთმანეთთან საერთო გარდა იმისა, რომ 1941-1945 სამხედრო ფორმა მოირგეს და 1418 დღის განმავლობაში დანტესთვისაც კი წარმოუდგენელ ჯოჯოხეთში იცხოვრეს. 1941 წლის ივნისში ეს 12 ვეტერანი იყო უბრალო საბჭოთა მოქალაქე: ზოგი სტუდენტი, ერთი მუშა, ერთი გლეხი... გაზრდილები უპატრონო ბავშვთა სახლში ან კომუნისტური არისტოკრატიის ოჯახში. ომის შემდეგ რამდენიმე მათგანმა აირჩია დისიდენტობის (ელენა ბონერი) ან ნახევრად დისიდენტობის (გრიგორი პომერანცი) გზა, ზოგიერთი მათგანი მარგინალიზებული აღმოჩნდა ებრაული წარმოშობის გამო, უმეტესობამ მოახერხა სრული ადაპტაცია საბჭოთა სისტემაში. მიუხედავად ამისა, ყველა მათგანმა იცხოვრა შინაგან ემიგრაციაში.
სიცოცხლის გზის ბოლოს მისული ამ ვეტერანთა ნათხრობი (დღეს სამწუხაროდ უკვე ყველა გარდაცვლილია) საოცრად გულწრფელია. მათი საომარი ცხოვრების ეპიზოდები კი უფრო შემზარავი, ვიდრე თქვენ ამას წაიკითხავთ ამ ომის ისეთი დიდი მემატიანეების ფურცლებზე, როგორიც კურციო მალაპარტე ან ვასილი გროსმანი იყვნენ.
ერთ-ერთი ყველაზე საშინელი ეპიზოდი უკლებლივ ყველა ვეტერანის თხრობაში შეეხებოდა ცენტრალურ და დასავლეთ ევროპაში წითელი არმიის შესვლის ეპიზოდს.
„არა, მე არ მინდა ამ თემაზე საუბარი!“ - მახსოვს, როგორ იყვირა აცახცახებულმა ელენა ბონერმა. დიდი პაუზის შემდეგ კი ტირილით გააგრძელა: „ეს იყო ავსტრიაში, სადაც ჩვენი სანიტარული მატარებელი გაჩერდა. ხუთი წლის გაუპატიურებული გოგონა მოიყვანეს... (გრძელი პაუზა) მოვრჩეთ ამაზე!“... (ტირილი)
„გერმანიაში რაც ჩვენ გავაკეთეთ, ეს იყო ნაციზმი, ოღონდ თავდაყირა“ (ნიკოლაი ნიკულინი).
„როდესაც ჩვენი ჯარი პომერანიაში შევიდა... პომერანია... დღესაც ვერ წარმოვთქვამ ამ სიტყვას ისე, რომ საშინელ ტკივილს არ ვგრძნობდე. ჩვენებმა იქ დაივიწყეს, რის გამოც გვერქვა ადამიანები. ადრე დედაჩემი მეუბნებოდა, რომ ჩვენ, რუსები, ღმერთის შვილები ვიყავით. პომერანიაში მე აღმოვაჩინე, რომ ჩვენ ეშმაკის შვილები ვყოფილვართ“ – (ალექსანდრ გოვარიოვი).
„პირველი გერმანული ქალაქი, რომელიც ჩვენ ავიღეთ, იყო გოლდაპი (აღმოსავლეთი პრუსია - ლ.ო.). მშვიდობიანი მოსახლეობა ცდილობდა გერმანულ ჯართან ერთად გაქცეულიყო ქალაქიდან, მაგრამ ტრანსპორტის უქონლობის გამო ჩვენ მათ მალე დავეწიეთ. აი, იქ დაიწყო ნამდვილი ჯოჯოხეთი. (...) მთელი გზის გაყოლებაზე, ორივე მხარეს ეყარნენ ნახევრადშიშველი გოგოები, მოხუცი ქალები. თითოეულ ქალს ჩვენიანების დიდი ჯგუფი იყო გარს შემოხვეული და აუპატიურებდა შეუწყვეტლად, სულის ამოხდამდე. იქვე ეყარნენ ამ ქალების ბავშვების გვამები, მოკლული ჩვენიანების მიერ. გენერლები, პოლკოვნიკები, ყველა, ვინც ჩაივლიდა, სიცილით კვდებოდა. ერთი-ორი პოლკოვნიკი შარვალჩახდილი ჯარისკაცების რიგის „რეგულირებასაც“ კი აწარმოებდა სიცილ-ხარხარით. (...) გენერალმა ჩერნიახოვსკიმაც კი (ერთ-ერთი ფრონტის მთავარსარდალი - ლ.ო.) ჩაიარა გოლდაპში, მაგრამ არც კი შეიმჩნია“ (ლეონიდ რაბიჩევი).
„ჩვენ სულიერად დავიკოდეთ მაშინ. იმ საშინელი დანაშაულის მერე, რაც ჩვენ ჩავიდინეთ აღმოსავლეთ პრუსიაში და პომერანიაში, იმის შემდეგ, რაც ჩვენ გავუკეთეთ გერმანელ ქალებს, ჩვენ არასდროს გვქონია უნარი პირველი სიყვარული შეგვეგრძნო“ (ანატოლი გენატულინი).
„ჰაილსბერგის (აღმოსავლეთი პრუსია - ლ.ო.) ეკლესიაში 200-მდე ქალი იყო დამალული. ეს ამბავი მალე გასკდა და ყველა ჩვენიანი ეკლესიას მიაწყდა. (...) ეს გაგრძელდა სამი ან ოთხი საათი. შემდეგ ვიღაცას იდეა მოუვიდა, რომ მრავალგზის გაუპატიურებისგან გონდაკარგული ქალები სამრეკლოდან გადმოეგდოთ. ასე, სამრეკლოს ქვევით უცბად ქალების გვამების დიდი გორაკი გაჩნდა“ (რაბიჩევი).
„როდესაც ჩვენ აღმოსავლეთ პრუსიაში შევედით, პირველი რამაც გამაოგნა, ეს იყო შიშველი გოგონას გვამი თხრილში“. იმ პერიოდში ჩემი თავი უცნაურად ფუნქციონირებდა: რატომღაც დარწმუნებული ვიყავი, რომ ასეთი სახის საშინელებები მხოლოდ გერმანელებს შეეძლოთ ჩაედინათ“. (პომერანცი).
„როდესაც ტრაუტენაუში (ქალაქი ტრუტნოვი დღევანდელ ჩეხეთის რესპუბლიკაში - ლ.ო.) შევედით, ღამის გასათევს ვეძებდით. ყველა სახლის ყველა ოთახში ერთი და იგივე სურათი დაგვხვდა: საწოლზე გართხმული შიშველი ქალის გვამი და ფეხებს შორის გაჩხერილი ბოთლი“. (რაბიჩევი).
„ერთ სახლში შევედი ღამის გასათევად. სახლში იყო მარტო მოხუცი ქალი, რომელიც ფეხზე ვერ დგებოდა. თურმე წინა ღამეს შვიდი ჯარისკაცი ჰყოლია ვიზიტად, რომლებსაც სამახსოვროდ ბოთლიც დაუტოვებიათ ფეხებშუა გაჩხერილი. (...) ის, რაც აღმოსავლეთ პრუსიაში ხდებოდა, ეს მხოლოდ იმის დასაწყისი იყო, რაც ბერლინში უკვე ჩვევად იქცა“. (პომერანცი).
დღეს ძალზედ ძნელია იმის განსაზღვრა, თუ რა რაოდენობის ქალი იქნა გაუპატიურებული წითელარმიელების მიერ 1944-1945 წლებში. ბარბარა იორი (Barbara Johr) საუბრობს 2 მილიონამდე გაუპატიურებულ ქალზე მხოლოდ გერმანიაში, მათ შორის 90 000 დან 100 000 მოკლულზე. წითელარმიელები არანაკლები სისასტიკით მოიქცნენ სხვა ქვეყნებში: მათ ანგარიშზეა ბუდაპეშტში 50 000-დან 200 000-მდე, ხოლო ვენაში - 70 000-დან 100 000 გაუპატიურებული ქალი.
რუსეთში ეს თემა დღესაც ტაბუდადებულია. როდესაც ერთი რუსული გამომცემლობა ჩვენი ამ წიგნის თარგმნით დაინტერესდა, აუცილებელ პირობად, ტექსტების „შეკვეცა“ მოითხოვა. ჩვენ არ დავთანხმდით და წიგნიც არ ითარგმნა. სამაგიეროდ, როცა სხვა რუსულმა გამომცელობამ ჩვენი მორიგი წიგნის რუსულად გამოცემაზე კონტრაქტს ხელი მოაწერა და ავთენტურობის შენარჩუნების წერილობითი გარანტია მოგვცა, წიგნის რუსული ვერსია მაინც ცენზურის მსხვერპლი გახდა (წიგნის რუსული ვერსიიდან ამოაგდეს მთელი თავი, რომელიც ეხებოდა წითელი არმიის მიერ ჩადენილ დანაშაულებებს გერმანიაში, მაშინ როცა დატოვეს არასახარბიელო ფრაზები რუსეთის ახლანდელი პრეზიდენტის შესახებ).
„უნდა გაიგოთ, რომ ეს ომი ჩვენი რელიგიაა“ - უსაყვედურებს გრიგორი კარასინი (მაშინ რუსეთის ელჩი ბრიტანეთში) ინგლისელ ისტორიკოს ენტონი ბივორს, ამ უკანსკნელის მიერ 2002 წელს „ბერლინის დაცემის“ გამოქვეყნების გამო (ამ ნაშრომში ავტორი დაწვრილებით იკვლევს წითელი არმიის მიერ გერმანიაში ჩადენილ დანაშაულებებს). ისე, კაცმა რომ თქვას, ამ რელიგიასაც აიტანდა ადამიანი (უარესი რელიგიები არ აუტანია?), რომ არა პუტინის მიერ მისი გამოყენება უკრაინის წინააღმდეგ საკუთარი მტაცებლური ომის გასამართლებლად.
„God save us from religion“, - ხშირად იმეორებდა ერთი ამერიკელი მწერალი. ასე რომ, „ღმერთო, ყველა რელიგიისგან თუ არა, რუსულისგან მაინც დაგვიფარე“...
