ვისაც წაგიკითხავთ ჩემი ბლოგი შრომის ინსპექციის საჭიროებაზე, კარგად მოგეხსენებათ, თუ რა აზრი მაქვს მუშების ჩაგვრაზე. ამიტომ, იმედია, ამ ბლოგს რომ წაიკითხავთ, ისეთი შთაბეჭდილება არ დაგრჩებათ, რომ თითქოს საპირისპირო მხარის პოზიციებს მთლიანად ვიზიარებდე. ჩემთვის კატეგორიულად მიუღებელია ის დამოკიდებულება, რაც საქართველოში მოღვაწე ქართული და არაქართული ბიზნესების უმრავლესობას მშრომელების მიმართ აქვთ. ამ ბლოგში მხოლოდ იმაზე ვისაუბრებ, თუ რაში ვხედავ ქვეყნის ეკონომიკური წინსვის შანსს.
სტატიის სათაურმა ალბათ პარტია „მრეწველების“ და გოგი თოფაძის ძველი წინასაარჩევნო ლოზუნგი მოგაგონათ. არ ვიცი, მაშინ რა გაგებით გულისხმობდნენ ამას ბატონი გოგი და მისი თანაპარტიელები, მაგრამ ეს ლოზუნგი მე ასე მესმის: სახელმწიფომ ყველაფერი უნდა გააკეთოს იმისთვის, რომ ქართული ინდუსტრიული სექტორი განვითარდეს. ამ „ყველაფერში“ უფრო კონკრეტულად რა შეიძლება შედიოდეს, მაგაზე სანამ ვისაუბრებ, იმის მოყოლით დავიწყებ, თუ როგორ მივედი ამ იდეამდე.
იმას, რომ ეს თეზისი (რომლის მიხედვითაც, მსხვილი მრეწველობის განვითარებაში დევს ეკონომიკის განვითარების გასაღები) სწორია, ძირითადად ორი რამ მაფიქრებინებს: პირველი, კაპიტალიზმის განვითარების კანონები და მეორე, განვითარების ამ მოდელის წარმატებულობის დამადასტურებელი ისტორიული მაგალითები.
„კაპიტალიზმის კანონებს“ როდესაც ვახსენებ, არც ერთ შემთხვევაში არ ვგულისხმობ იმას, რომ ეს გარდაუვალი კანონებია. განათლებით სოციალური მეცნიერი ვარ და სოციალურ მეცნიერებს კარგად მოგვეხსენება, რომ საზოგადოება აბსოლუტურად ურყევი კანონებით არ ვითარდება. „კანონებში“ მხოლოდ გარკვეულ ტენდენციებს ვგულისხმობ, რომლებიც დიდი ალბათობით მოსალოდნელია, რომ განვითარდეს. ერთი ასეთი ტენდენცია არის ის, რასაც პოლიტიკური ეკონომისტები უწოდებენ „კაპიტალის კონცენტრაციას“. ამ ტერმინის უკან დგას იდეა, რომ რაც უფრო მეტად ვითარდება კაპიტალიზმი, მით უფრო მეტად კონცენტრირებული ხდება კაპიტალი. ასეთი დასკვნა ლოგიკურია იქიდან გამომდინარე, რომ კომერციული ფირმის განვითარება დამოკიდებულია ტექნოლოგიურ ინოვაციაზე და დიდ კომპანიებს გაცილებით მეტი რესურსი აქვთ ამგვარი ინოვაციების მოსახდენად. იმას, რომ კაპიტალის კონცენტრაცია ნამდვილად ხდება, მემარჯვენე ორიენტაციის ეკონომისტებიც აღიარებენ, მათ შორის, აწ უკვე კლასიკოსად მიჩნეული იოზეფ შუმპეტერი.
თუ კაპიტალის კონცენტრაცია გარდაუვალია იმ მარტივი მიზეზით, რომ კონცენტრირებულ კაპიტალს უფრო მეტი მოგება მოაქვს, მაშინ ამასთან შეწინააღმდეგება სრულიად დაუსაბუთებელი და კონტრპროდუქტიული ნაბიჯი იქნება. ცხადია, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ წვრილი და საშუალო ბიზნესების განვითარებას ხელი არ უნდა შევუწყოთ, მაგრამ მთავარი აქცენტი მსხვილი ბიზნესების განვითარებაზე უნდა გავაკეთოთ. მსხვილი ინდუსტრიის განვითარება კი პირველ რიგში იქითკენ უნდა მივმართოთ, რომ ქართული ფირმების პროდუქციამ საერთაშორისო ბაზარზე მოიპოვოს კონკურენტუნარიანობა.
მეორე მიზეზი, რაც ამ იდეის სისწორეზე მიმანიშნებს, როგორც უკვე აღვნიშნე, ისტორიული პრეცედენტების არსებობაა. ბოლო 40 წლის მანძილზე მხოლოდ თითზე ჩამოსათვლელმა ქვეყნებმა მოახერხეს განვითარება. დანარჩენი ქვეყნები ეკონომიკურად განუვითარებლები დარჩნენ. მაგალითად, მსოფლიო ბანკის 1980 წლის მონაცემები რომ ავიღოთ, ვნახავთ, რომ ამ წელს სამხრეთი კორეა განვითარების იმ დონეზე იმყოფებოდა, რა დონეზეც სირია და იორდანია იყვნენ, მაშინ როდესაც 2014 წლის მონაცემებით, სამხრეთი კორეა დაახლოებით ისევე განვითარებულია, როგორც ესპანეთი და უფრო განვითარებული, ვიდრე საბერძნეთი და პორტუგალია.
სამხრეთ კორეის განვითარების მიზეზი ის არის, რომ იქ გააკეთეს ყველაფერი იმის საწინააღმდეგოდ, რასაც საერთაშორისო ფინანსური ინსტიტუტები, მათ შორის „საერთაშორისო სავალუტო ფონდი“ კარნახობდნენ. კორეელებმა იმის ნაცვლად, რომ მთლიანად თავის ნებაზე მიეშვათ ბაზარი და მხოლოდ უცხოური ინვესტიციების იმედზე დარჩენილიყვნენ, დაიწყეს თანმიმდევრული ნაბიჯების გატარება წინასწარ შერჩეული მსხვილი სამრეწველო კონგლომერატების, ე.წ. „ჩაებოლების“ განსავითარებლად. სახელწიფო ამ „ჩაებოლების“, ანუ მსხვილი სამრეწველო კონგლომერატების (კონგლომერატი არის კომპანია, რომელიც ერთმანეთისგან სრულიად განსხვავებულ დარგებში მოღვაწეობს) შესაქმნელად და ხელშესაწყობად ყველანაირ ზომას მიმართავდა: დაწყებული მათი ხელოვნურად გამთლიანებით, დამთავრებული მსხვილ კრედიტებზე საპროცენტო განაკვეთის მანიპულირებით. ამ სტრატეგიამ შედეგი გამოიღო: დღეს საქართველოშიც კი ვიცით ყველაზე ძლევამოსილი კორეული კონგლომერატების, „ჩაებოლების“ სახელები - LG, Samsung, Daewoo, Hyundai და ა.შ.
რა თქმა უნდა, მე იმას არ ვგულისხმობ, რომ კორეული გამოცდილება პირდაპირ უნდა გადმოვიღოთ. ყველა ქვეყანა ამ თვალსაზრისით უნიკალურია და განვითარების თავისი გზა აქვს. საქართველოს შანსი აქვს, ასევე, განავითაროს ტურიზმი და მომსახურების სფეროც (სადაც სავარაუდოდ, მცირე მასშტაბის კომპანიები იქნებიან წამყვან პოზიციაზე). ამავე დროს, ჩემი ღრმა რწმენით, მსხვილი ინდუსტრიების განვითარების გარეშე, ეკონომიკური განვითარების შანსი ძალზე მცირეა.
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული სამსახურის მონაცემებს თუ შევხედავთ, 2013 წლისთვის ქართული მრეწველობის დარგები დაახლოებით 8 მილიარდი ლარის პროდუქციას აწარმოებდნენ (შედარებისთვის, ვაჭრობიდან კერძო კომპანიებს 22 მილიარდის შემოსავალი ჰქონდათ). საქართველოში გავრცელებულია ფოლკლორული წარმოდგენა, რომ „ჩვენ არაფერს ვაწარმოებთ“. ოფიციალური სტატისტიკის მიხედვით კი მთლად ასეც არ არის საქმე - მართალია, მრეწველობა მომსახურების სფეროს ჩამორჩება და ეს ბუნებრივიც არის პოსტინდუსტრიულ ეკონომიკაში, მაგრამ ამავე დროს, მრეწველობა ყველაზე შემოსავლიან დარგებში მეორე ადგილზეა და აქედან ადამიანები უფრო მეტ შემოსავალს იღებენ, ვიდრე, ვთქვათ, სასტუმროებისა და რესტორნების ბიზნესიდან (საიდანაც 2013 წელს მხოლოდ 787 მილიონი ჰქონდათ კერძო კომპანიებს შემოსავალი).
საქართველოს მთავრობამ და ე.წ. „თანაინვესტირების ფონდმა“ რაც უნდა გააკეთონ, ის არის, რომ აიღონ ეს უკვე არსებული სამრეწველო საწარმოები და მათგან ყველაზე პერსპექტიულების განვითარებაზე კონცეტრირდნენ. ამის საპირისპიროდ, „თანაინვესტირების ფონდის“ ძირითადი მიმართულებებია: ენერგეტიკა, ტურიზმი, უძრავი ქონება, ლოგისტიკა და სოფლის მეურნეობა. ამგვარი სტრატეგიით, განვითარების შანსი კი გვაქვს, მაგრამ მიზერული და იმაზე გრძელვადიანი, ვიდრე მაშინ გვექნება, თუ მსხვილი მრეწველობის განვითარებაზე ვკონცენტრირდებით.
