25 იანვარს ქრისტიანული სამყაროს დიდი ნაწილი, განსხვავებით მართლმადიდებლებისგან, ზეიმობს პავლეს მოქცევას.
პავლე მოციქული მიეკუთვნებოდა იმ თაობას, რომლის ღვაწლი ყველაზე უფრო განმსაზღვრელი იყო ქრისტიანული რელიგიის ჩამოყალიბებისათვის. და ამ თაობაში პავლე გახლდათ ის ადამიანი, ვინც უზრუნველყო, რომ იესოსგან შობილი ახალი მოძრაობა გამხდარიყო ინტელექტუალურად თანმიმდევრული, ზეეთნიკური, საერთაშორისო (და არა უნივერსალური, როგორც ხშირად წერენ) რელიგია.
ქრისტიანული სახარების პავლესეული განმარტება მარკოზისათვის (ყველაზე ადრეული სახარება) გახდება ნიმუში და განმსაზღვრელი სახარების იმ სულისკვეთებისა თუ იერსახისა, რომელიც ფეხს მოიკიდებს ქრისტიანულ ტრადიციაში. მოგვიანებით, ქრისტიანული კანონის ჩამოყალიბებისას, ქრისტიანული სახარების პავლესეული განმარტება გახდება ასევე მთავარი დაბრკოლება, რომელიც სახარებების ნაწილს (რომელიც დღესდღეობით აპოკრიფულად არის ცნობილი) ქრისტიანული კანონის მიღმა დატოვებს.
სწორედ პავლე მოციქულის წერილებით ისაზრდოებენ ირენეოსი, ტერტულიანე და მეორე საუკუნის სხვა ქრისტიანი თეოლოგები, როცა შეეცდებიან ახლად შობილი რელიგიის ორთოდოქსიის გამომუშავებას, ქრისტიანული კანონის შექმნას და ჰეტეროდოქსიის წინააღმდეგ ბრძოლას. და ყოველ ჯერზე, როცა ქრისტიანული რელიგია საფრთხის ქვეშ აღმოჩნდება, ყოველ ჯერზე, როცა მას „ახალი სისხლი“ დასჭირდება, სწორედ პავლეს წერილებით ისაზრდოებენ დიდი თეოლოგები - იქნება ეს ნეტარი ავგუსტინე თუ მარტინ ლუთერი.
რაში მდგომარეობს ქრისტიანული სახარების პავლესეული განმარტება? რაში მდგომარეობდა პავლეს როგორც თეოლოგის უნიკალურობა? ამისთვის ალბათ უპრიანია, დავსვათ კითხვა, რაში მდგომარეობს ქრისტიანული რწმენის განსაკუთრებულობა, მისი უნიკალურობა?
პავლე მოციქული, ქრისტიანულ რწმენაზე საუბრისას არ დაეყრდნობა იესოს სწავლებას, რადგან, ნაზარეველის მსგავსად, ქარიზმატული, თერაპევტული ნიჭით დაჯილდოებული მოხეტიალე მქადაგებლების მაგალითები მრავლად არსებობდა როგორც ებრაულ, ისე ელინურ-რომაულ სამყაროში (საკმარისია გადახედოთ იოსებ ფლავიუსის „იუდეველთა სიძველენს“ ან სტოიკურ ლიტერატურას).
თუ პავლე გენიალური თეოლოგია, ამის მიზეზი ისაა, რომ ქრისტიანობის განსაკუთრებულობას დაინახავს აღდგომის ჯვარში: ის, რომ ღმერთი გამოცხადდება ხეზე დაკიდებულ სხეულში, იყო სრულიად წარმოუდგენელი, იმის გათვალისწინებით, რაც კი ღმერთზე თქმულა ანტიკურ სამყაროში, იქნებოდა ეს ელინურ-რომაული ფილოსოფია თუ ებრაული თეოლოგია (ამასთან დაკავშირებით მკითხველს ვთხოვ, გადაიკითხოს კორინთელთა მიმართ პირველი ეპისტოლეს პირველი თავი, განსაკუთრებით ამ თავის 18-31 მუხლები). დიახ, კორინთელთა მიმართ პირველი ეპისტოლეს ეს მუხლები გვაჩვენებს, თუ რამდენად გაუგონარი, სკანდალური და აბსურდული იყო პავლეს მსჯელობა ღმერთზე როგორც ებრაელისათვის, ისე ბერძნისთვის. მაგრამ სწორედ ეს გაუგონარი, სკანდალური, აბსურდული გახდება მოგვიანებით, პავლეს სიკვდილიდან დაახლოებით 70 წლის თავზე, ახალი რელიგიის საფუძველი.
ასე რომ, ალბათ არ იქნება გადაჭარბებული იმის მტკიცება, რომ პავლე მოციქული არის ყველა დროის უდიდესი ქრისტიანი თეოლოგი. სხვათა შორის, პავლე მოციქულის წერილების ადგილი და მასა ახალ აღთქმაში, ქრისტიანული დადასტურებაა, ქრისტიანული აღიარებაა იმ ავტორიტეტისა, რომელიც მის ეპისტოლეებს მიენიჭა დაწერის პირველი დღიდანვე. ალბათ, უნდა დავამატოთ, რომ პავლე მოციქულის თეოლოგიამ არა მარტო საფუძველი ჩაუყარა ქრისტიანულ ღვთისმეტყველებას, არამედ მისი თეოლოგია რჩება თანამედროვე ღვთისმეტყველების უშრეტ წყაროდ.
და, მიუხედავად ამისა, მართლმადიდებლური კალენდარი არ ზეიმობს პავლეს მოქცევას დღეს, რაც, ალბათ, მრავლისმეტყველია. სხვათა შორის, პავლე მოციქულის ეს უგულებელყოფა არა მარტო ფორმალური, არამედ შინაარსობრივიც არის - მართლმადიდებლურ ეგზეგეტიკაში პავლე მოციქულის ეპისტოლეებს მარგინალური როლი უკავია.
თანამედროვე ბერძენი თეოლოგები, პავლე მოციქულის უგულებელყოფის ფაქტს ოსმალეთის ოთხსაუკუნოვანი მმართველობით და ათენის (1837) თუ თესალონიკის (1960) უნივერსიტეტების გვიანი დაარსებით და იქ თეოლოგიური ფაკულტეტების ნელი განვითარებით ხსნიან. თუმცა ძნელი სათქმელია, რამდენადაა ეს არგუმენტი მისაღები: რუსეთის, ბიზანტიური ტრადიციის ეს ყველაზე მრავალრიცხოვანი ეკლესიაც ვერ დაიკვეხნის ისტორიულ-კრიტიკულ კვლევებს პავლე მოციქულზე.
ასეა თუ ისე, ემბრიონული ქრისტიანობის განვითარების, მასში იუდაისტური და ელინისტური შრეების დადგენის სურვილმა მე-19 საუკუნის დასაწყისში დასავლეთი ევროპა ბიბლიური ტექსტების ისტორიულ-კრიტიკულ ეგზეგეტიკამდე მიიყვანა. კვლევის ეს მეთოდი გულისხმობს იმ ისტორიული კონტექსტის თუ სოციალური გარემოს შეცნობას, რომელშიც, ერთის მხრივ, იქმნებოდა წერილები და, მეორეს მხრივ, რომელშიც „იხარშებოდნენ“ წერილის ადრესატი ქრისტიანული თემები. მაგალითისათვის საინტერესო არის პავლე მოციქულის წერილების შესწავლა იუდაიზმის ფართო კონტექსტში, რომელიც ასახულია ყუმრანის ხელნაწერებში. პავლეს ეპისტოლეების ყუმრანის ტექსტებთან შედარება მნიშვნელოვანია, რადგან იგი აჩვენებს, თუ რამდენად აბსურდულია პავლე მოციქულის იუდაიზმის რენეგატად წარმოჩენა. არადა, იუდაიზმიდან განდგომილის კლიშე მოციქულს ხომ საუკუნეების მანძილზე მიჰყვებოდა და დღესაც თან ახლავს როგორც ებრაულ, ისე ქრისტიანულ ტრადიციაში!
სხვათა შორის, სწორედ პავლეს ეპისტოლეების ყუმრანის ტექსტებთან შედარება იყო ჩემი სადოქტორო დისერტაციის კვლევის საგანი პარიზის წმინდა სერგის ინსტიტუტში, მართლმადიდებლური ღვთისმეტყველების ამ უძველეს დასავლეთევროპულ აკადემიურ დაწესებულებაში. ასე რომ, ჩემი გატაცება პავლე მოციქულით დიდი ხნის წინ დაიწყო და მისი წერილების შესწავლას არაერთი წელი დავუთმე.
თეოლოგიური გენიის გარდა ერთ-ერთი, რაც მე, ურწმუნო ადამიანს, ყველაზე მეტად მხიბლავს პავლეს წერილებში, ეს არის ორი ათასი წლის წინ მცხოვრები ამ თეოლოგის ანტიმორალისტობა. პავლე მოციქულის მიერ მორალისტობის სრული უარყოფა ყველაზე კარგად კორინთელთა მიმართ პირველი წერილიდან გამოსჭვივის.
როდესაც პიერ პაოლო პაზოლინი პავლე მოციქულზე ფილმის გადაღებას აპირებდა, ის გეგმავდა, პავლეს სამისიონერო არენად პარიზი, ლონდონი და ნიუ-იორკი ექცია. პაზოლინის მიერ ამ ქალაქების არჩევანი ძალიან გონივრული იყო, რადგან ნიუ-იორკის მსგავსად ანტიკურ ხანაში კორინთო ითვლებოდა ადგილად, სადაც ფული იყო ერთადერთი ღმერთი და ეკონომიკური წარმატება - ერთადერთი მიზანი. სწორედ ქრისტიანული ეთიკის მიმართ განწყობილ ასეთ მტრულ გარემოში დააარსებს პავლე მოციქული კორინთოს ეკლესიას ჩვენი წელთ აღრიცხვით 51-52 წლებში.
კორინთოს ეკლესიის დაარსებიდან ორი წლის თავზე ქრისტიანული თემი დიდ სახეცვლილებას განიცდის და თემს დაშლის ზღვარზე მიიყვანს: ეკლესია დაიქსაქსება სამლოცველოებად, რომლებიც სხვადასხვა წესებით ცხოვრობდნენ (1 კორინთ. I.3 და III.5). სხვათა შორის, სამლოცველოებად დაქსაქსული კორინთოს თემი არის ერთგვარი სიმბოლო კონფესიებად დანაწევრებული თანამედროვე ქრისტიანული სამყაროსი.
და რას შვება ამ დროს პავლე მოციქული?
მიმართავს რა კორინთოს სამლოცველოებად დაქსაქსულ ეკლესიას, პავლე ყოველ ჯერზე უბრუნდება ქრისტეზე დაფუძნებულ იდენტობას. პავლეს აზრით, ეს იდენტობა უნდა იყოს საფუძველი ისეთი მრავალფეროვნებისა, რომელიც მის მიერ აღქმული იყო როგორც სიმდიდრე და არა როგორც საფრთხე. და ამის დასამტკიცებლად ის გამოიგონებს ახალ ცნებას - ქრისტეს სხეულის მეტაფორას, ეკლესიის, როგორც ქრისტეს სხეულის განსახიერებას: თქვენ ერთად ქრისტეს სხეული ხართ, ხოლო ცალ-ცალკე მისი ასონი (...) მაგრამ ყველა ასოს ერთი და იგივე საქმე როდი აქვს (1 კორინთ. XII. 4-27; რომ. XII. 4-8).
კორინთოს თემში კონფლიქტის წყაროს წარმოადგენდა ასევე კერპებისთვის შეწირული ხორცის ჭამა-არჭამის საკითხი; კერპებისათვის შეწირული ხორცი ბევრად უფრო იაფი ღირდა და შესაბამისად ბევრი კორინთელისათვის მისი საკვებში მიღება-არმიღება ფინანსურ საკითხთან იყო დაკავშირებული (დღევანდელი გადმოსახედიდან კორინთელთა ეს დავა შეგიძლიათ შეადაროთ დისკუსიებს მარხვა-არმარხვაზე).
სხვათა შორის, კორინთოს თემის წევრებში წარმოშობილ ამ კონფლიქტში არაფერი იყო გასაკვირი: ვინაიდან იესო ნაზარეველი არ დატოვებს არც მითითებების ნუსხას, არც რელიგიური თემის ცხოვრების მოდელს, წესების გამოგონება ხელდახელ ხდებოდა.
რას აკეთებს ამ სიტუაციაში პავლე? ნაცვლად იმისა, რომ უბრალოდ მიეცა უფლება ან აეკრძალა კერპებისათვის შეწირული ხორცის ჭამა, ეპისტოლეს სამი თავის მანძილზე (პირველი კორინთელთა, მერვე - მეათე თავები), ის ახსენებს კორინთოს თემის წევრებს, თუ რა სახეცვლილება მოხდა მათში ქრისტეს რწმენის შემდეგ. და შესაბამისად, იქიდან გამომდინარე, თუ რა მეტამორფოზი განიცადეს მათ, ეკლესიის წევრებს თვით უნდა გაეცათ პასუხი მათთვის საჭირბოროტო ამ კითხვაზე.
აქ მნიშვნელოვანია, რომ მკითხველმა გაითვალისწინოს ერთი ასპექტი: როგორც ებრაულ, ისე ბერძნულ-რომანულ რელიგიებში, ორთოპრაქსია (სწორი ქმედება, წესების სწორი აღსრულება) განიხილებოდა ორთოდოქსიის (სწორი რწმენის) ლაკმუსის ქაღალდად, მის საზომად. პავლე თავდაყირა დააყენებს ამ ხედვას და არა ორთოპრაქსიას, არამედ იესო ქრისტეს რწმენას მიიჩნევს გადამწყვეტად.
კორინთელთა მიმართ ეპისტოლეს კიდევ ერთი ადგილი აჩვენებს, თუ როგორ მიუღებელია პავლესათვის მორალისტობა. ეს ეხება თემის წევრების სიარულს მეძავებთან. პავლეს ორი სიტყვით შეეძლო მოეგვარებინა ეს საკითხი - ებრაული რელიგია მკაცრად გმობდა სიძვას. ნაცვლად ამისა, სიტყვებით - თქვენი სხეული ხომ ტაძარია - პავლე მორწმუნეებს მიანიშნებს სხეულის ფუნდამენტურ მნიშვნელობაზე მორწმუნეთა ბედისწერაში.
მეორე, რაც პავლე მოციქულის თანამედროვეობაზე მეტყველებს, ესაა მისი დამოკიდებულება ქალების მიმართ. 43 თანაშემწიდან, რომლებსაც პავლე მოციქული ახსენებს თავის ეპისტოლეებში, 21 ქალი გახლდათ. თუ ამ 21 ქალს დაუმატებთ კიდევ 18-ს, რომლებსაც ლუკა ახსენებს მოციქულთა საქმეში, მაშინ ადვილი წარმოსადგენია, თუ რა როლს ანიჭებდა პავლე ქალებს თავის მისიონერულ საქმიანობაში. გავიხსენოთ რამდენიმე მათგანი: იუნია, „სახელგანთქმული მოციქულთა შორის“; ფებე, კენკრეის ეკლესიის ხელმძღვანელი; პრისკილა, რომელიც წამყვან როლს თამაშობდა ეფესოს და რომის ეკლესიებში; განსაკუთრებული სტატუსი ჰქონდათ ეკლესიებში მარიამს, ტრიფენას, ტრიფოსა და პერსიდას. პავლე მოციქული ამ ქალებს მოიხსენიებს როგორც „უფალში მაშვრალთ“. ეს სტატუსი კი ეკლესიის წევრების, მათ შორის მამაკაცების, მხრიდან მათ წინაშე მორჩილებას მოითხოვდა. ასე რომ, ტყუილად არ ქილიკობდა მესამე საუკუნის ნეოპლატონიკოსი ფილოსოფოსი პორფირიოსი ქრისტიანებზე, როცა მათ „ქალების სენატს“ უწოდებდა.
პავლე მოციქული ოცნებობდა ისეთ ეკლესიაზე, სადაც ქალსა და კაცს ერთნაირი უფლებები ექნებოდათ; ისეთ ეკლესიაზე, სადაც არ იარსებებდა ეთნიკური თუ სოციალური იერარქია, (გალ. III, 26-28); მას სურდა ეხილა ისეთი ქრისტიანული სამყარო, სადაც კონფესიური მრავალფეროვნება სიმდიდრედ და არა საფრთხედ აღიქმებოდა; პავლე მოციქული ოცნებობდა ისეთ ეკლესიაზე, სადაც მქადაგებელი მრევლს მორალს კი არ წაუკითხავდა, არამედ შეახსენებდა, რას ნიშნავს იესოს სიკვდილში მონათვლა (რომ. VI.3). დაბოლოს, როგორც ინგლისელები იტყვიან last but not least: პავლე მოციქული ოცნებობდა ისეთ ქრისტიანულ რწმენაზე, რომელიც აღიარებდა მის უზარმაზარ, შეუფასებელ ვალს ებრაული რელიგიის წინაშე (გადაიკითხეთ რომაელთა ეპისტოლე, განსაკუთრებით მეცხრე-მეთერთმეტე თავები).
რამდენი მღვდელმსახური იცით, ვინც მარხვა-არმარხვას პირობითად თვლის? რამდენი ეკლესიის თავკაცისგან გაგიგიათ, რომ კონფესიური სიმრავლე არა საფრთხეს, არამედ სიმდიდრეს წარმოადგენს? ქალი მქადაგებელი ბევრი გინახავთ? ბევრ ღვთისმსახურს უსაუბრია თქვენთან იუდაიზმზე, ქრისტიანობის უდიდეს ვალზე ამ რელიგიის წინაშე?
ასე რომ, იქნებ პავლესეული ეკლესიის შექმნა არის ქრისტიანების მომავლის ამოცანა? იქნებ სწორედ ამიტომ არის პავლე მოციქული ქრისტიანობის ხვალინდელი დღე.
ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.
