ომი და ფსიქოლოგია. ალექსანდრ ეტკინდი „სტოპმოდერნიზმის“ შესახებ

ამ საუბრის ერთ-ერთი თემაა ომის, თუ როგორც რუსეთში იწოდება, „ოპერაციის“ მხარდაჭერა. სტატისტიკას ვერ ენდობი, რადგან პოლიციურ ქვეყნებში ყველას ჰყოფნის ჭკუა, ენას კბილი დააჭიროს და ხელისუფლებას ომი არ გამოუცხადოს. მაგრამ არსებობს ირიბი გამოკითხვების მეთოდი, რომელსაც მიმართა „ლევადის ცენტრმა“, რომელმაც სცადა რუსეთის „საზოგადოების ტემპერატურა“ გაეზომა და დაედგინა მისი ფსიქოლოგიური თვითშეგრძნება. აი, ერთი მონაკვეთი მაისის ანგარიშიდან: „შარშანდელთან შედარებით მკვეთრად შემცირდა რესპონდენტთა რიცხვი, ვინც თავის თავში და სხვა თანამოქალაქეებში ამჩნევს დაღლილობას, დაბნეულობას, სიმარტოვეს, სირცხვილს, შიშსა და სასოწარკვეთას. ამდენადვე მკვეთრად გაიზარდა მათი რაოდენობა, ვისაც იმედი ჩაესახა, თავდაჯერებულობის და სიამაყის გრძნობა გაუჩნდა. კერძოდ, რუსეთის მოქალაქეთა 36 % პროცენტი თავისი ხალხის გამო (შარშან - 17 %) სიამაყეს განიცდის, ხოლო 13 % - წყენას (შარშან - 23%).

ფრთხილად რომ ვთქვათ, რუსეთის მოქალაქეთა მნიშვნელოვან ნაწილს ომი მოსწონს, ყოველ შემთხვევაში, ის მათ კმაყოფილებას ჰგვრის და ისეთი სიმხეცე, როგორიც ბუჩაში მოხდა, რისიც ამ კატეგორიას მაინც არ სჯერა, მათ ხასიათს არ უფუჭებს და ხელს არ უშლის „თავისი ხალხის გამო სიამაყე განიცადოს“.

ალექსანდრ ეტკინდი მიიჩნევს, რომ უაზრობის თვალსაზრისით ეს ომი უკრაინაში ემსგავსება პირველ მსოფლიო ომს, რომელსაც არავითარი აზრი არ ჰქონდა არცერთი მხარისთვის, არავის მოუგია, ყველა გაკოტრდა და მილიონობით ადამიანი დაკარგეს. ერთობლივი ძალისხმევით ცივილიზაცია უკან წავიდა. მკვლევარი თვლის, რომ ეს ემსგავსება რუსეთის ქმედებას უკრაინასთან ომში: არავითარი აზრი არა აქვს. მაგრამ მისი დასაწყისისთვის იერიშს ყველა მოელოდა, ემზადებოდნენ მისთვის. იმის მიხედვით, თუ როგორ მოახერხა „პუტინმა მოეტყუებინა უკრაინელები, დაზვერვის მონაცემების მიუხედავად, ყველაფერი უფრო ჰგავდა მეორე მსოფლიო ომის დასაწყისს“.

ალექსანდრ გენისი შეახსენებს თანამოსაუბრეს: „გასაგებია, დიდი სახელმწიფოებისთვის ეს ომი უაზრო იყო, მაგრამ აღმოსავლეთ ევროპისთვის - არა. დამოუკიდებელი სახელმწიფოები ამ ომს, ყოველ შემთხვევაში მის შემდეგ მოხდა ეს, უმადლიან საკუთარ წარმოქმნას. ამ მხრივ უკრაინის ომი, ეს არის ომი დამოუკიდებლობისთვის“. გენისი ფიქრობს, რომ ამ ომის შედარება შეიძლება ამერიკის ომთან დამოუკიდებლობისთვის ან ნიდერლანდის ბრძოლასთან ესპანელების წინააღმდეგ.

ალექსანდრ ეტკინდი: დამოუკიდებლობისთვის ამერიკის ომთან შედარება შესანიშნავია. რადგან სინამდვილეში, ვერ იტყვი, რომ ომი ამერიკელებმა დაიწყეს.

მათ ჩაი, რომელზეც ინგლისმა გადასახადების შემოღება დააპირა, ხომალდიდან წყალში გადაყარეს, ანუ მშვიდობიანი ფორმით გამოაცხადეს პროტესტი. ომი იმპერიამ დაიწყო და ამერიკელებმა უპასუხეს, ბოლოს და ბოლოს გაიმარჯვეს, ეს მართლაც იყო ომის დამოუკიდებლობისთვის. ამით ემსგავსება უკრაინის ომს, მაგრამ არის სხვა, დიდი განსხვავება, რომ ამერიკული კოლონიები იმ დროს, მართლაც კოლონიები იყო, ანუ ეს იყო იურიდიული და ადამიანური რეალობა: ომამდე, ისინი ბრიტანეთის კოლონიები იყო, მაშინ როცა, უკრაინა კი იყო ერთ დროს საბჭოთა კოლონია და რუსეთის წარმატების შემთხვევაში კვლავ შეიძლება გახდეს კოლონია, მაგრამ ომის დასაწყისისთვის ის კოლონია არ ყოფილა.

ალექსანდრ გენისი თანამოსაუბრესთან ერთად იხსენებს ისტორიულ პერიოდს, რომელსაც მორცხვად ერქვა მშვიდობიანი სიტყვა „ზასტოი“, ანუ უძრაობის ხანა, მაგრამ რომლის ბელადებს ეს არ უშლიდა ხელს, შეჭრილიყვნენ ჩეხოსლოვაკიასა და ავღანეთში. როდის უფრო უარესი იყო, ბრეჟნევის დროს თუ ახლა, პუტინის ეპოქაში? ადრე პასუხი ჰქონდა, მაგრამ ახლა ეჭვი ეპარება. ახლანდელი ემიგრაცია, გენისის თანახმად, განსხვავდება საბჭოთა პერიოდის ემიგრაციისგან, რადგან მაშინ „არ გვქონდა თავისუფლების გამოცდილება, სამუდამოდ მივდიოდით, რადგან უკან ვერ დავბრუნდებოდით. არასოდეს ვფიქრობდით, რომ ვითარება ოდესმე შეიცვლებოდა“... „ახლანდელი ემიგრაცია სხვაა, რადგან მათ ჰქონდათ თავისუფლება და დაკარგეს. რუსეთმა 30 წელიწადი იცხოვრა „რკინის ფარდის“ გარეშე. კი, არ იყო დემოკრატია, იყო რეპრესიული რეჟიმი, ყველაფერი ცუდი იყო, მაგრამ „რკინის ფარდა“ არ იყო, ინფორმაცია იყო, რუსეთში იმას უყურებდნენ, რაც სურდათ, იმას კითხულობდნენ, რაც სურდათ, მიდიოდნენ, სადაც სურდათ. ჩვენ დროში თავისუფლება წარმოუდგენელია“, თვლის გენისი და ეკითხება ალექსანდრ ეტკინდს: რაში წავიდა ეს წლები, რატომ ვერ გამოიმუშავეს იმუნიტეტი დიქტატურის, „რაშიზმის“ წინააღმდეგ, როგორც უწოდებენ ხოლმე ფაშიზმის რუსულ ფორმას?

ალექსანდრ ეტკინდი: რთული შეკითხვაა, რაში წავიდა ეს წლები? მოკლე პასუხი ასეთია: ფუჭად წავიდა. ადრე მეგონა, რომ ჩვენს თაობას დამსახურება ჰქონდა. ბევრი შეცდომა დავუშვით, მაგრამ, სულ მცირე, დიქტატურა დავამხეთ. მაგრამ რაღაც უარესთან მოვედით. საბჭოთა კავშირი შეიჭრა ჩეხოსლოვაკიაში, მაგრამ ის არ გაუნადგურებია. ამ მხრივ ახლა უარესია.

მაშინდელი რეჟიმი მშრომელების ცხოვრების დონეს ზრდიდა, სანამ ყველა სახსარი არ გაუთავდა. ახლა ხალხი მიეჩვია შედარებით კეთილდღეობას. და დღეს მასაც კარგავენ. თვიურად რეალური შემოსავლის 10% იკარგება. ვფიქრობ: ნუთუ არ გავა ხალხი ქუჩაში? 10% უკვე დაკარგეს, არ გამოსულან. 20%? 50%? ხომ უნდა იყოს რაღაც ზღვარი, როცა ცხოვრება შეუძლებელი გახდება?

შეიძლება ეს მოულოდნელად მოსული კეთილდღეობის და უჩვეულო თავისუფლების ერთობა იყო და არ იყო გასაგები, როგორ ეცხოვრათ. რუსეთში ამ მომენტს ერთი პერიოდი პოსტმოდერნიზმს უწოდებდნენ.

მე ახალი სიტყვა გამოვიგონე, იმედია მოგეწონებათ: „სტოპმოდერნიზმი“. რასაც პუტინი და მისი ხალხი აკეთებს, ამას ჰქვია „სტოპმოდერნიზმი“, ესაა ბრძოლა როგორც ასეთის, თანამედროვეობის წინააღმდეგ, უფრო სწორად, ესაა ომი თანამედროვეობის წინააღმდეგ.

ალექსანდრ გენისი: ჩვენ ვცხოვრობთ უნიკალურ დროში, როდესაც ძალიან რთულია პრეცედენტებს დაეყრდნო. დღეს რუსეთში ყალიბდება ტოტალიტარული რეჟიმი იდეოლოგიის გარეშე. ვიცით, რომ ბრეჟნევის დროს იყო იდეოლოგია. კოჭლი იყო, უაზრო, არავის სჯეროდა, მაგრამ არსებობდა. მარქსისტები იყვნენ პარიზსა და ჰავანაში, სადღაც ჯუნგლებში პარტიზანები იბრძოდნენ მარქსისტული იდეებისთვის. მაგრამ დღეს არანაირი იდეოლოგია არ ჩანს. როგორ გახდა ეს შესაძლებელი? რა აერთიანებს ლიდერს ხალხთან, რა აერთიანებს საზოგადოებას ასეთ ვითარებაში?

ალექსანდრ ეტკინდი: იქნებ იდეოლოგია არც ისე მნიშვნელოვანი იყო ბრეჟნევის პერიოდში? ჩვენ გვეგონა, რომ ის იყო რეჟიმის ხერხემალი და საფუძველი. პუტინი გვიჩვენებს, რომ რეალურად შესაძლებელია დაახლოებით იმავეს ან კიდევ უკეთესის აშენება იდეოლოგიის გარეშე, კომუნიზმის, უკეთესი მომავლის, თანასწორობისა და ძმობის რწმენის გარეშე.

ათწლეულებია ტელევიზორს არ ვუყურებ, მაგრამ ვიცი, რომ იდეოლოგიის გარდა არის პროპაგანდაც. რუსეთში ის ძალიან დახვეწილია. ოდესღაც ამ ბიჭებმა ბევრი რამ ისწავლეს ბერლუსკონისგან, მათ აქვთ ბევრი ფული, აქვთ შესანიშნავი აღჭურვილობა და თავადაც ნიჭიერი ადამიანები არიან. ვფიქრობ, ვინც მათ ყოველგვარი იდეოლოგიის გარეშე უყურებს, იღებს დასხივების ნორმალურ დოზას, რაც ყველაფრისთვის საკმარისია.

ალექსანდრ გენისი: დღეს ბევრმა პუტინს ფსიქიატრიული დიაგნოზი დაუსვა. თქვენს ნამუშევრებს შორის არის საერთაშორისოდ აღიარებული წიგნი ფსიქოანალიზის ისტორიის შესახებ. რას გვეტყოდა ეს მეცნიერება პუტინზე?

ნარცისიზმი, პარანოია და, რა თქმა უნდა, პარკინსონი.

ალექსანდრ ეტკინდი: ის იტყოდა: ნარცისიზმი, პარანოია და პარკინსონი, რა თქმა უნდა. მაგრამ პარკინსონი ძალიან შორს არის ჩემი სპეციალობისგან, აკვიატებებიც არ არის ახლოს, რადგან მე ათწლეულების განმავლობაში ფსიქოლოგიაში პრაქტიკულ საქმიანობას არ ვეწევი. თუმცა, სადაზვერვო უწყებები მთელ მსოფლიოში ახლა იყვანენ ფსიქიატრებს, რომლებსაც შეუძლიათ დიაგნოზის დასმა ტელევიზორის ეკრანის ან ხმის საშუალებით. (შეუძლიათ, ან იკვეხნიან, რომ შეუძლიათ). მე ვფიქრობ, რომ ყველა დიაგნოზი გროვდება რაღაც გარკვეულის გარშემო.

ერთი მხრივ, პარანოია აკვიატებით და, მეორე მხრივ, აკვიატებული სურვილი, გადალახოს შესაძლო საზღვრები, ან გაუგებრობა, სად არის ეს საზღვრები; ამას ისტერიასაც უწოდებენ. ცნობილი ამბავია: იმ მახასიათებელში, რომელიც კგბ-მ პუტინს მისცა, ნათქვამია, რომ მას დაკარგული ჰქონდა „საფრთხის შეგრძნება“, ანუ კგბ-ს ეს ოფიცერი ძალიან უტიფარია. ვფიქრობ, ეს ახლა თავის როლს ასრულებს.

ალექსანდრ გენისს სურს განიხილონ საკუთარი თავისთვის „ნუგეშისცემის“ პრობლემა რუსეთის „ინტელიგენციაში“, რომელიც „ფართო მასებისგან“ განსხვავებით, არ არის პროპაგანდის მსხვერპლი, რადგან აქვს დამოუკიდებელ ინფორმაციაზე წვდომა, მაგრამ მაინც ეძებს საკუთარი თავის, ასევე რეჟიმის გამართლებას და, სხვათა შორის იმიტომ, რომ სხვებიც არ არიან უკეთესი. ეს არის ფორმულა, რომელიც მაწუხებს. ჩემს რუს ნაცნობთან საუბარში წარმოჩნდება ხოლმე: „ამერიკა, ამბობენ ისინი, კარგია, ჩვენ ბუჩა გვაქვს, თქვენ კი, სამაგიეროდ - კუ-კლუქს-კლანი. რით ხართ ჩვენზე უკეთესი?“ გენისი სვამს შეკითხვას: როგორ მუშაობს თავდაცვის ეს მექანიზმი?

ვფიქრობ, თავისი დანაშაული ყველამ თავის საქმიანობაში, თავის პროფესიაში უნდა ეძებოს.

ალექსანდრ ეტკინდი: ადამიანისთვის ძნელია იმის აღიარება, რომ ცუდია, რომ მკვლელია, რომ მკვლელებს თავის მიერ გადახდილი გადასახადებით კვებავს. მე სკეპტიკურად ვუყურებ კოლექტიური დანაშაულის იდეას. მაგრამ მიუხედავად ამისა, იქ მცხოვრებმა ყველა ადამიანმა ყველაფერს გაუძლო და უძლებს. მე და თქვენ, ალბათ, რაღაც ფორმით ვაფრთხილებდით, მაგრამ აბა, რა ვიცოდით, რომ ეს მოხდებოდა, ისე კი, უნდა გვცოდნოდა.

ვფიქრობ, საკუთარი დანაშაული ყველამ თავის საქმიანობაში, თავის პროფესიაში უნდა ეძებოს. ეს არის სასარგებლო ფსიქოლოგიური ვარჯიში: რისი გაკეთება შემეძლო უკეთესად ან ადრე? შეიძლება ამას შედეგი არ მოჰყოლოდა, მაგრამ მაინც მნიშვნელოვანია ამაზე ფიქრი.

ალექსანდრ გენისი: გეთანხმებით, რომ თითოეულს ეკისრება პასუხისმგებლობის თავისი წილი. მაგრამ, მით უმეტეს არ შემიძლია, ვინმეს მოვუწოდო „ბარიკადებზე გავიდეს“, როცა მე აქ უსაფრთხოდ ვზივარ, არ შეიძლება პროტესტისკენ მოწოდება. მაგრამ მე მაბნევს საკუთარი თავის „ნუგეშისცემის“ მექანიზმი: იმის გამო, რომ, როგორც ამბობენ, ამერიკაც ცოდვილია, რა, უკეთესი გახდება რუსეთი, რომელიც უკრაინაში ჯარისკაცებს აგზავნის გასაუპატიურებლად და მოსაკლავად?

ალექსანდრ გენისი ამბობს, რომ რუსეთი მოვლილი აქვს, ყველა ფენის ხალხთან ჰქონია საქმე და მივიდა დასკვნამდე, რომ რუსული იმპერიული ფორმულა ასე ჟღერს: „სხვები არ გვძულს, საკუთარი თავი კი გვეზიზღება“.

ის ალექსანდრ ეტკინდს ეკითხება: როგორ უნდა მოხდეს ამ კომპლექსებისგან განკურნება? როგორ უნდა მოხდეს ამ ნაციონალური კომპლექსისგან განკურნება? რას ამბობს ისტორია, როცა ერი უარს ამბობს თავის გიჟურ იდეებზე?

ალექსანდრ ეტკინდი: ცხადია, ეს ხდება ყველა ომის შემდეგ, ხანდახან რამდენჯერმე, მოკავშირეები ან მოწინააღმდეგეები უარს ამბობენ თავიანთ იდეებზე. გაიხსენეთ, მაგალითად, რა დაემართა იტალიელ ხალხს მეორე მსოფლიო ომის დროს, როგორ ეპყრობოდნენ ისინი მუსოლინის თავიდან და რა უქნეს მას შემდეგ. ეს კარგი მისაბაძი მაგალითია.

რისგან შედგება ეს ნაციონალური გამოცდილება, საჭიროა თუ არა მთელი ხალხის უსაზღვრო ტანჯვა? გასაგებია, რომ ომი როგორმე დასრულდება. შეიძლება ატომური კატასტროფით დასრულდეს და მერე დაიწყოს რაღაც სხვა ცხოვრება, განიკურნოს ძველი კომპლექსები, დაიწყოს სხვები, გვემახსოვრება მწუხარება, ამბიციები, იქნება კონკურენცია. მაგრამ ომი როგორმე დასრულდება - ოკუპაციით, მასობრივი განადგურების იარაღით, ან, პირიქით, გრძელვადიანი ზავით, რომელიც მესამე დღეს დაირღვევა. რომელია აქ მკურნალობა? ამ შემთხვევაში, თუ აბი მწარე არ იქნა, ვერ უშველის.

რამდენი ადამიანი ქადაგებდა სიკეთეს, რამდენ თაობას სჯეროდა სამართლიანობის, იმისა, რომ პროგრესი მართლაც მოვიდა, ადამიანებმა შეწყვიტეს ერთმანეთის ხოცვა, ახლა სხვა რამ უნდა გავაკეთოთ, მაგალითად, გლობალური დათბობის წინააღმდეგ ბრძოლა, მაგრამ ხედავთ, რა ხდება: ისევ გენოციდი, როგორც ყოველთვის.

ალექსანდრ გენისი: რაც ჯერ კიდევ გაუგებარია, არის ის, რომ თავისუფლება იკარგება ჩვენ თვალწინ. თვეში 10%-ს ამბობ? დაახლოებით ასევე ემართება არა მარტო ეკონომიკას, არამედ თავისუფლებასაც. გაგიგიათ იმის პრეცედენტი, როცა ადამიანებმა მიაღწიეს თავისუფლებას და შემდეგ ნებაყოფლობით დათმეს? არსებობს ამ მოვლენის რაიმე ისტორიული ანალოგი?

ალექსანდრ ეტკინდი: მაგალითად, თებერვლის რევოლუცია და შემდეგ ოქტომბრის რევოლუცია. ნებაყოფლობით მისცეს? იგივე ოქტომბრის რევოლუცია, იყო თუ არა ნებაყოფლობითი? სიტყვა „ნებაყოფლობითს“ ეჭვქვეშ დავაყენებდი.

ალექსანდრ გენისი: და ახლა ცვლილება ნებაყოფლობითია?

ალექსანდრ ეტკინდი: არა, რა თქმა უნდა, არა. მეჩვენება, რომ პუტინი ახლა თითქმის იმავეს უკეთებს რუს ხალხს, რასაც უკრაინელ ხალხს. ესეც გენოციდია. მეჩვენება, რომ გულაგი უკვე დაგეგმილია, რადგან პუტინს სხვა გზა არ აქვს.

ეტკინდს აქვს შემთხვევითობის იმედი, ამასთან ერთად, მისი თქმით, არსებობს უცხოური იარაღის იმედიც, თუმცა უკრაინელებიც ძალიან ბევრს წყვეტენ. „უკრაინელი ჯარისკაცის იმედი მაქვს, რომელიც გმირი გამოდგა, თუმცა ყოველთვის იყო გმირი, ყველა ომში, განსაკუთრებით თავის მიწაზე“. თუ ამას შემთხვევითობებიც დაერთო, ყველაფერი შეიძლება როგორღაც მოგვარდეს, ფიქრობს ალექსანდრ ეტკინდი.