დღეს პარლამენტში პირველი მოსმენით გავიდა კანონპროექტი, რომელიც მომავალში, სავარაუდოდ, არასრულწლოვანთა შორის ასოციალური ან ჰიპერაქტიური ქცევის სტანდარტიზებას და, ამის საფუძველზე, მოზარდთა სპეციალურ რეფერალურ პროგრამებში ჩართვას ისახავს მიზნად. ჩვენ ამ თემაზე ვესაუბრეთ ფსიქოლოგ მარინა კაჭარავას, რომელიც ბავშვთა ქცევის ნორმალიზების მცდელობაში სახელმწიფოს ჩართვისას არსებულ რისკებზე საუბრობს.
მარინა კაჭარავა: ხშირია შემთხვევები, როცა გენიოსები გაუგდიათ სკოლიდან სწავლაში ჩამორჩენის, მოსწრებაში ჩამორჩენის ან სიცელქის გამო. ხშირად არიან ბავშვები, რომლებსაც აქვთ დიდი ენერგეტიკა, რომელიც შემოქმედებაში გადაიზრდება ხოლმე.
რადიო თავისუფლება: ანუ თქვენ საუბრობთ საფრთხეზე, როცა ქცევის ნორმალიზება ხდება...
მარინა კაჭარავა: ეს დიდი რისკია. რისკია რაიმე ფორმით აქტიური ან ასოციალური ბავშვების გამოყოფა. გასაგებია, რომ ზომიერება სოციალურ სივრცეში უნდა დაიცვას ყველა მხარემ, მაგრამ ბავშვს ხშირად არ შეუძლია ზომიერების დაცვა და ამას ის ნელ-ნელა სწავლობს.
რადიო თავისუფლება: ანუ როცა ნორმის სტანდარტიზებას და სტანდარტიდან გადახვევის გამოყოფას ვახდენთ, ადამიანს ვაიძულებთ რაციონალიზაცია დაიწყოს მისთვის გამოყოფილ სივრცეში, სადაც ხდება თვითიდენტიფიცირება…
მარინა კაჭარავა: სოციალურ როლებს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ყველა ჩვენგანს აქვს უამრავი სოციალური როლი. მარტივად რომ ვთქვა, ადამიანი ხშირად ამ როლში ’გაჭედილია’ და თუ ბავშვი გაიჭედა, ვთქვათ, უარყოფით როლში, მას იქიდან გამოსვლა გაუჭირდება. თუ ბავშვს თავიდანვე რაიმე ფორმის იარლიყები მიეწება, მას საკუთარი თავის ობიექტივაცია სივრცეში გაუჭირდება. ბავშვთან ყოველთვის შესაძლებელია საერთო ენის გამონახვა, ამისთვის საჭიროა ძალისხმევა,რომელიც, როგორც ჩანს, ნაკლები გვაქვს. უფრო ადვილია მოაქციო ბავშვი სპეციალურ სივრცეში და ამ გზით სცადო კონტროლი, რაც მარტივი გზაა. თუმცა ამ გზით ბავშვს მომავალში შესაძლოა თვითაქტუალიზაცია გაუჭირდეს.
რადიო თავისუფლება: რამდენად არის გააზრებული [ან სტრუქტურიზებული] ამ სივრცეში რას ნიშნავს ნორმა?
მარინა კაჭარავა: ნორმა რას ნიშნავს საკმაოდ რთული თემაა. არსებობს განსხვავებული მიდგომები, საზღვრების დაცვა ამ საკითხში საკმაოდ რთულია.
რადიო თავისუფლება: სასკოლო სისტემაში ამის ინტეგრირება როგორ შეიძლება მოხდეს?
მარინა კაჭარავა: სკოლა შიდაგანაწესს ბავშვთან უნდა ათანხმებდეს. მე მესმის, რომ, მაგალითად, კერძო რომელიმე სკოლამ შესაძლოა სტანდარტი თავად დააწესოს, მაგალითად, თქვას, ჩემთან არ შეიძლება გაშლილი თმებით სიარული და თუ გინდა აქ ყოფნა, წესებს უნდა დამორჩილდეო. მაგრამ მაინც მგონია, რომ სადამსჯელო ოპერაციები უნდა იყოს ბავშვთან შეთანხმებული. ანუ ბავშვმა უნდა იცოდეს, რა საქციელს რა სანქციები მოჰყვება, ბავშვს ამაზე უნდა შევუთანხმდეთ.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ეს ხდება. ანუ ,ამ საკანონმდებლო ინიციატივით, ხდება გაფრთხილება, რომ თუ სოციალიზაციის პროცესში პრობლემებია, ბავშვი იქნება გადაყვანილი. თუმცა, შეიძლება ითქვას, ინფორმირება მანამდე ხდება.
მარინა კაჭარავა: ინფორმირება შეთანხმება არაა. ანუ არ უნდა იყოს: მე ასე ვწყვეტ და შენ ასე უნდა მოიქცე, ანუ ბავშვმა უნდა თქვას თანხმობა. თვითონ საკითხი საკმაოდ კომპლექსურია, მთელი საზოგადოება მოიაზრება. ხშირად მშობელი მოუცლელობის ან სხვა მიზეზთა გამო აბარებს ბავშვზე პასუხისმგებლობას სკოლას, ახლა სკოლა ამ პასუხისმგებლობას კიდევ სხვა უწყებას აბარებს… ეს არ არის აღზრდა, ეს არის პრობლემიდან გაქცევა უფროსების მხრიდან. უნდა დაიხარჯოს რესურსი, რომ თითოეულ ბავშვთან მისვლა შევძლოთ. დასჯა არსებობს, მაგრამ ეს არავითარ შემთხვევაში მარგინალიზებით არ უნდა ხდებოდეს.
რადიო თავისუფლება: ეს, როგორც ტენდენცია, საზოგადოების მხრიდან ქცევის ხისტი ნორმალიზებისკენ მიდრეკილება ხომ არ არის? ამ შემთხვევაში დასავლეთისკენ მივდივართ, ყველაფერს სახელებს ვარქმევთ და ვსწავლობთ როგორი უნდა იყოს თანამედროვე მოქალაქე…
მარინა კაჭარავა: ვერ გეტყვით. თუმცა ქცევის ნორმალიზება, ღირებულებათა სისტემა ეგზისტენციალური პრობლემებია, რომელიც ყოველთვის იდგა და ყოველთვის იქნება.
რადიო თავისუფლება: მაგალითს გეტყვით. ბავშვობაში ცუდად ვჭამდი. ეს, ასე ვთქვათ, პრობლემა რომ გადაჭრილიყო, არსებობდა დასჯის სხვადასხვა მეთოდი - მაგალითად, რაიმეს აკრძალვა და ასე შემდეგ. მე მყავს მეგობარი, რომელიც ამერიკაში ცხოვრობს. ერთი ასაკის ვართ, ისიც ცუდად ჭამდა დაახლოებით ჩემს ასაკში და იქ ის ჩართეს რაღაც ბავშვთა სოციალურ ჯგუფში, სადაც ბავშვები სხდებოდნენ და ლაპარაკობდნენ რატომ არ ჭამდნენ, რატომ
ჭამდნენ, რატომ არ მოსწონდათ ან რატომ მოსწონდათ…ჩემს შემთხვევაში მშობლებმა ზუსტად იცოდნენ რა იყო ჩემთვის კარგი - იქ კი იმის გარკვევაში, თუ რა იყო ბავშვისათვის კარგი, თვითონ ბავშვიც იყო ჩართული. რაღაც მაგალითად ესეც შეიძლება გამოდგეს.
მარინა კაჭარავა: სწორედ ამას ვგულისხმობ, როცა ვამბობ, რომ ბავშვთან უნდა იყოს შეთანხმებული. სოკრატეს დიალოგი საკმაოდ პოპულარულია ჩვენთან, როცა სწორედ დიალოგის გზით მივდივართ, ასე ვთქვათ, სიმართლემდე. ანუ მასწავლებელი ცდილობს ბავშვთან ერთად მივიდეს, ასე ვთქვათ, სწორ
პასუხამდე და არა ის, რომ მოახვიოს თავს, რა არის სწორი და რა -
არასწორი, რა კარგია და რა - ცუდი. არა, ბავშვი თვითონ უნდა მივიდეს დასკვნებამდე.ამას ემატება მოტივაცია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს მოტივაცია. მას უნდა ჰქონდეს მოტივაცია ამა თუ იმ ქცევისა. ის არ ისწავლის, თუ ეს სწავლა არაფერში არ სჭირდება.
რადიო თავისუფლება: ანუ თქვენ გულისხმობთ ცოტა ფართოდ - მოუწყობელ სისტემას, როცა, მაგალითად, მშობლებმა ისწავლეს და უმუშევრები არიან, როცა ბავშვი ფიქრობს, რა აზრი აქვს სწავლასო და ამ ან სხვა მიზეზით ხდება ასოციალური, ხოლო ჩვენ, პრობლემაში გარკვევის ნაცვლად, მხოლოდ შედეგის აღმოფხვრას ვცდილობთ და მოზარდის იზოლაციას ვახდენთ…
მარინა კაჭარავა: ეს უფრო მეტად ზრდის მარგინალიზაციას და იწვევს უფრო მეტად გაუცხოებას… ეს შეიძლება გადაიზარდოს კრიმინალურ ქმედებაში, თუ ადამიანი სხვა გამოსავალს ვერ დაინახავს. აქ შემოდის მოტივაციის მომენტიც, მოტივაციაც უნდა იყოს. ანუ პრობლემა სისტემურია. სისტემა უნდა დალაგდეს, რომ გაჩნდეს ხელჩასაჭიდი მოტივაციები და შემდეგ, ამ მოტივაციებზე დაყრდნობით, იმართებოდეს ქცევა… ახლა კი სისტემური პრობლემების შედეგს ვებრძვით და არა მიზეზში ვცდილობთ გარკვევას.
მარინა კაჭარავა: ხშირია შემთხვევები, როცა გენიოსები გაუგდიათ სკოლიდან სწავლაში ჩამორჩენის, მოსწრებაში ჩამორჩენის ან სიცელქის გამო. ხშირად არიან ბავშვები, რომლებსაც აქვთ დიდი ენერგეტიკა, რომელიც შემოქმედებაში გადაიზრდება ხოლმე.
რადიო თავისუფლება: ანუ თქვენ საუბრობთ საფრთხეზე, როცა ქცევის ნორმალიზება ხდება...
მარინა კაჭარავა: ეს დიდი რისკია. რისკია რაიმე ფორმით აქტიური ან ასოციალური ბავშვების გამოყოფა. გასაგებია, რომ ზომიერება სოციალურ სივრცეში უნდა დაიცვას ყველა მხარემ, მაგრამ ბავშვს ხშირად არ შეუძლია ზომიერების დაცვა და ამას ის ნელ-ნელა სწავლობს.
რადიო თავისუფლება: ანუ როცა ნორმის სტანდარტიზებას და სტანდარტიდან გადახვევის გამოყოფას ვახდენთ, ადამიანს ვაიძულებთ რაციონალიზაცია დაიწყოს მისთვის გამოყოფილ სივრცეში, სადაც ხდება თვითიდენტიფიცირება…
მარინა კაჭარავა: სოციალურ როლებს ძალიან დიდი მნიშვნელობა აქვს. ყველა ჩვენგანს აქვს უამრავი სოციალური როლი. მარტივად რომ ვთქვა, ადამიანი ხშირად ამ როლში ’გაჭედილია’ და თუ ბავშვი გაიჭედა, ვთქვათ, უარყოფით როლში, მას იქიდან გამოსვლა გაუჭირდება. თუ ბავშვს თავიდანვე რაიმე ფორმის იარლიყები მიეწება, მას საკუთარი თავის ობიექტივაცია სივრცეში გაუჭირდება. ბავშვთან ყოველთვის შესაძლებელია საერთო ენის გამონახვა, ამისთვის საჭიროა ძალისხმევა,რომელიც, როგორც ჩანს, ნაკლები გვაქვს. უფრო ადვილია მოაქციო ბავშვი სპეციალურ სივრცეში და ამ გზით სცადო კონტროლი, რაც მარტივი გზაა. თუმცა ამ გზით ბავშვს მომავალში შესაძლოა თვითაქტუალიზაცია გაუჭირდეს.
რადიო თავისუფლება: რამდენად არის გააზრებული [ან სტრუქტურიზებული] ამ სივრცეში რას ნიშნავს ნორმა?
მარინა კაჭარავა: ნორმა რას ნიშნავს საკმაოდ რთული თემაა. არსებობს განსხვავებული მიდგომები, საზღვრების დაცვა ამ საკითხში საკმაოდ რთულია.
რადიო თავისუფლება: სასკოლო სისტემაში ამის ინტეგრირება როგორ შეიძლება მოხდეს?
მარინა კაჭარავა: სკოლა შიდაგანაწესს ბავშვთან უნდა ათანხმებდეს. მე მესმის, რომ, მაგალითად, კერძო რომელიმე სკოლამ შესაძლოა სტანდარტი თავად დააწესოს, მაგალითად, თქვას, ჩემთან არ შეიძლება გაშლილი თმებით სიარული და თუ გინდა აქ ყოფნა, წესებს უნდა დამორჩილდეო. მაგრამ მაინც მგონია, რომ სადამსჯელო ოპერაციები უნდა იყოს ბავშვთან შეთანხმებული. ანუ ბავშვმა უნდა იცოდეს, რა საქციელს რა სანქციები მოჰყვება, ბავშვს ამაზე უნდა შევუთანხმდეთ.
რადიო თავისუფლება: მაგრამ შეიძლება ითქვას, რომ სწორედ ეს ხდება. ანუ ,ამ საკანონმდებლო ინიციატივით, ხდება გაფრთხილება, რომ თუ სოციალიზაციის პროცესში პრობლემებია, ბავშვი იქნება გადაყვანილი. თუმცა, შეიძლება ითქვას, ინფორმირება მანამდე ხდება.
მარინა კაჭარავა: ინფორმირება შეთანხმება არაა. ანუ არ უნდა იყოს: მე ასე ვწყვეტ და შენ ასე უნდა მოიქცე, ანუ ბავშვმა უნდა თქვას თანხმობა. თვითონ საკითხი საკმაოდ კომპლექსურია, მთელი საზოგადოება მოიაზრება. ხშირად მშობელი მოუცლელობის ან სხვა მიზეზთა გამო აბარებს ბავშვზე პასუხისმგებლობას სკოლას, ახლა სკოლა ამ პასუხისმგებლობას კიდევ სხვა უწყებას აბარებს… ეს არ არის აღზრდა, ეს არის პრობლემიდან გაქცევა უფროსების მხრიდან. უნდა დაიხარჯოს რესურსი, რომ თითოეულ ბავშვთან მისვლა შევძლოთ. დასჯა არსებობს, მაგრამ ეს არავითარ შემთხვევაში მარგინალიზებით არ უნდა ხდებოდეს.
რადიო თავისუფლება: ეს, როგორც ტენდენცია, საზოგადოების მხრიდან ქცევის ხისტი ნორმალიზებისკენ მიდრეკილება ხომ არ არის? ამ შემთხვევაში დასავლეთისკენ მივდივართ, ყველაფერს სახელებს ვარქმევთ და ვსწავლობთ როგორი უნდა იყოს თანამედროვე მოქალაქე…
მარინა კაჭარავა: ვერ გეტყვით. თუმცა ქცევის ნორმალიზება, ღირებულებათა სისტემა ეგზისტენციალური პრობლემებია, რომელიც ყოველთვის იდგა და ყოველთვის იქნება.
რადიო თავისუფლება: მაგალითს გეტყვით. ბავშვობაში ცუდად ვჭამდი. ეს, ასე ვთქვათ, პრობლემა რომ გადაჭრილიყო, არსებობდა დასჯის სხვადასხვა მეთოდი - მაგალითად, რაიმეს აკრძალვა და ასე შემდეგ. მე მყავს მეგობარი, რომელიც ამერიკაში ცხოვრობს. ერთი ასაკის ვართ, ისიც ცუდად ჭამდა დაახლოებით ჩემს ასაკში და იქ ის ჩართეს რაღაც ბავშვთა სოციალურ ჯგუფში, სადაც ბავშვები სხდებოდნენ და ლაპარაკობდნენ რატომ არ ჭამდნენ, რატომ
ჭამდნენ, რატომ არ მოსწონდათ ან რატომ მოსწონდათ…ჩემს შემთხვევაში მშობლებმა ზუსტად იცოდნენ რა იყო ჩემთვის კარგი - იქ კი იმის გარკვევაში, თუ რა იყო ბავშვისათვის კარგი, თვითონ ბავშვიც იყო ჩართული. რაღაც მაგალითად ესეც შეიძლება გამოდგეს.
მარინა კაჭარავა: სწორედ ამას ვგულისხმობ, როცა ვამბობ, რომ ბავშვთან უნდა იყოს შეთანხმებული. სოკრატეს დიალოგი საკმაოდ პოპულარულია ჩვენთან, როცა სწორედ დიალოგის გზით მივდივართ, ასე ვთქვათ, სიმართლემდე. ანუ მასწავლებელი ცდილობს ბავშვთან ერთად მივიდეს, ასე ვთქვათ, სწორ
პასუხამდე და არა ის, რომ მოახვიოს თავს, რა არის სწორი და რა -
არასწორი, რა კარგია და რა - ცუდი. არა, ბავშვი თვითონ უნდა მივიდეს დასკვნებამდე.ამას ემატება მოტივაცია. ბავშვს უნდა ჰქონდეს მოტივაცია. მას უნდა ჰქონდეს მოტივაცია ამა თუ იმ ქცევისა. ის არ ისწავლის, თუ ეს სწავლა არაფერში არ სჭირდება.
რადიო თავისუფლება: ანუ თქვენ გულისხმობთ ცოტა ფართოდ - მოუწყობელ სისტემას, როცა, მაგალითად, მშობლებმა ისწავლეს და უმუშევრები არიან, როცა ბავშვი ფიქრობს, რა აზრი აქვს სწავლასო და ამ ან სხვა მიზეზით ხდება ასოციალური, ხოლო ჩვენ, პრობლემაში გარკვევის ნაცვლად, მხოლოდ შედეგის აღმოფხვრას ვცდილობთ და მოზარდის იზოლაციას ვახდენთ…
მარინა კაჭარავა: ეს უფრო მეტად ზრდის მარგინალიზაციას და იწვევს უფრო მეტად გაუცხოებას… ეს შეიძლება გადაიზარდოს კრიმინალურ ქმედებაში, თუ ადამიანი სხვა გამოსავალს ვერ დაინახავს. აქ შემოდის მოტივაციის მომენტიც, მოტივაციაც უნდა იყოს. ანუ პრობლემა სისტემურია. სისტემა უნდა დალაგდეს, რომ გაჩნდეს ხელჩასაჭიდი მოტივაციები და შემდეგ, ამ მოტივაციებზე დაყრდნობით, იმართებოდეს ქცევა… ახლა კი სისტემური პრობლემების შედეგს ვებრძვით და არა მიზეზში ვცდილობთ გარკვევას.
