ამერიკაში გამგზავრების წინ ყველაფერს ვიფიქრებდი, მაგრამ თუ ჩემი ყველაზე დიდი შთაბეჭდილება ისევ ბლოგთან და ფეისბუკთან იქნებოდა დაკავშირებული, ნამდვილად ვერ წარმოვიდგენდი. პირიქით, ვფიქრობდი, წავალ, ცოტას დავისვენებ ამ 24 საათიანი ბლოგური რეჟიმისგან, მსოფლიოს სხვადასხვა კუთხის მედიაექსპერტებს მოვუსმენ, ნიუ-იორკს თვალს შევავლებ და განტვირთული დაბრუნდები-მეთქი.
ღია საზოგადოების ინსტიტუტმა სწორედ ნიუ-იორკში მოუყარა თავი მედიისა და საინფორმაციო პროგრამების კოორდინატორებს მრავალი ქვეყნიდან, რათა მათ მედიის ახალ პრიორიტეტებზე, ახალ ტენდენციებზე ემსჯელათ. ჰოდა, სამუშაო შეხვედრებზე იმდენჯერ ახსენეს სიტყვები „ბლოგი“, „ფეისბუკი“ და „ტვიტერი“, რომ ჩემმა კოლეგამ, ირაკლი ცერცვაძემ, ბოლოს მკითხა – ნეტავ, პროფესიული მედია კიდევ ვინმეს თუ სჭირდებაო?
როგორც აღმოჩნდა, მსოფლიო მედიის ყველაზე პროგრესული მიმართულება საზოგადოების რაც შეიძლება მეტი ჩართულობაა ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების სისტემებში. ამერიკელი ექსპერტები (და არა მხოლოდ ისინი) მედიის მომავალს სწორედ სამოქალაქო ჟურნალიზმის განვითარებას უკავშირებენ.
ამერიკაში – ქვეყანაში, სადაც ინფორმაციის დამალვა შეუძლებელია, ხოლო ინფორმაციის გამოქვეყნებას პრეზიდენტის გადადგომაც კი შეიძლება მოჰყვეს – მიაჩნიათ, რომ ეს საკმარისი არ არის. აუცილებელია, რაც შეიძლება მეტი ადამიანი, მოქალაქე, საზოგადოების წევრი ჩაერთოს ახალი ამბების მოპოვება-გავრცელებაში და საჯარო დისკუსიებში.
მაგალითად, ამერიკის ნაციონალური საზოგადოებრივი რადიოს (NPR) ხელმძღვანელებს გამჭვირვალობად მიაჩნიათ არა საზოგადოების მიერ გაღებული თანხის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ან ზოგადად რადიოს ფინანსური გამჭვირვალობა, – ეს საერთოდ არ არის პრობლემა. როგორც გვითხრეს, გამჭვირვალობა ახლა ნიშნავს რადიოს მსმენელებისთვის რაც შეიძლება მეტი სადისკუსიო პლატფორმის შეთავაზებას და რაც შეიძლება მეტი ადამიანის მონაწილეობას საჯარო განხილვებში. აი, ეს არის ღიაობა და გამჭვირვალობა ამერიკულად.
რა არის პროფესიული მედიის ამოცანა ახალი ამბების კუთხით? ამერიკაში ამ კითხვაზეც მკაფიო პასუხი არსებობს: მედიის ამოცანაა, არა მხოლოდ თავად მოიპოვოს და გაავრცელოს ინფორმაცია, არამედ, ის ახალი ამბები, რომლებიც უხვად ვრცელდება სოციალურ ქსელებში, გადაარჩიოს, გამიჯნოს მნიშვნელოვანი და ყველაფერი დანარჩენი, მნიშვნელოვანი ინფორმაცია გადაამოწმოს და შესაბამისი კონტექსტით მიაწოდოს საზოგადოებას.
ფაქტობრივად, პროფესიული მედია აღარ არსებობს საზოგადოებასთან თანამშრომლობის გარეშე. საზოგადოება კი რაც შეიძლება აქტიურად მონაწილეობს საჯარო ცხოვრებაში. მიმდინარეობს მოქალაქეების ტოტალური ჩართვა საჯარო–საინფორმაციო სივრცეში, მასობრივი გაჟურნალისტება. ეს არის თანამედროვე მედიის N1 ტენდენცია, რომელიც ამერიკაში დაიბადა და რომელსაც მთელი მსოფლიო ისე უწყობს ფეხს, როგორც შეუძლია.
ახლა ვიკითხოთ: რატომ გაუჩნდათ ამერიკელებს მედიის ტრანსფორმაციის მოთხოვნა? ამ კითხვის პასუხი უმოკლესი გზით მიგვიყვანს ქართულ თუ სხვა ქვეყნების მედიასთან. პროგრამაში, რომელიც ღია საზოგადოების ინსტიტუტმა შეხვედრის მონაწილეებს მოგვიმზადა, წერია, რომ ამერიკული ჟურნალიზმის ტრანსფორმაცია ერთმა გამოწვევამ და მისი დაძლევის ერთმა უნიკალურმა შესაძლებლობამ განაპირობა. კერძოდ, აღმოჩნდა, რომ ბოლო რამდენიმე წელიწადი ამერიკაში პრესისთვის ფინანსურად რთული პერიოდი იყო, რის შედეგადაც არაერთი გაზეთი დაიხურა კიდეც. ამ ვითარებაში, ამერიკელების ხედვით, მედიამ შესაძლოა სრულად ვეღარ შეასრულოს თავისი უპირველესი მოვალეობა – ხელისუფლების „ვოჩდოგობა“ (მოდარაჯე ძაღლის ფუნქცია, კონტროლი). ეს არის გამოწვევა. მისი დაძლევის შესაძლებლობა კი უკავშირდება ტექნოლოგიურ პროგრესს – ინტერნეტისა და კომუნიკაციის სხვა საშუალებების გამოყენებას იმისათვის, რომ მთავრობა რაც შეიძლება მეტმა მოქალაქემ აკონტროლოს, ჟურნალისტებთან ერთად.
როგორც კი ამერიკულმა საზოგადოებამ იგრძნო საფრთხე, რომ მედია შეიძლება სრულფასოვნად ვეღარ გაუმკლავდეს ხელისუფლების საქმიანობის კონტროლს – როგორც ფედერალურ, ისე ადგილობრივ დონეზე – მაშინვე, ჟურნალისტებთან ერთად, თავად ჩაერთო ახალი ამბების მოპოვება-გავრცელებაშიც და პროცესების შეფასებაშიც. სამოქალაქო ჟურნალიზმი არის სოციალური ქსელებისა და ბლოგების განვითარების არსებითი მიზეზი და მიზანი.
ახლა საქართველოს დავუბრუნდეთ და წარმოვიდგინოთ, რამდენად შეზღუდულია მედიის შესაძლებლობები, მოიპოვოს რეალური ინფორმაცია და საჯარო დისკუსიების მეშვეობით შეაფასოს ქვეყანაში მიმდინარე პროცესები. ჩვენთან ხომ ყველაფერი ყირამალაა: მედია კი არ აკონტროლებს ხელისუფლებას, არამედ ხელისუფლება აკონტროლებს მედიას. ამ ვითარებაში, განსაკუთრებულ ღირებულებას იძენს საქართველოს თითოეული მოქალაქის აქტიურობა ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების კუთხით; აგრეთვე, ფასდაუდებელია თითოეული საჯარო დისკუსია ჩვენს ქვეყანაში თუ მის სამეზობლოში მიმდინარე პროცესებზე. ამერიკაში ვცდილობდი, გამეხსენებინა, ბოლო თვეების განმავლობაში, რამდენი დამალული ინფორმაცია გამჟღავნდა ფეისბუკზე, ან რამდენ „დახურულ“ თემაზე ვიმსჯელეთ იანეთში. და ამ გახსენება-გახსენებაში სულ გამჭვირვალედ, აი, რა დავინახე:
ის, რასაც თქვენ, საქართველოს მოქალაქეები, აკეთებთ იანეთში და ფეისბუკზე, აგრეთვე, იმ ქართულ ბლოგებზე, რომლებიც უხვადაა ინტერნეტში, – მსოფლიო მედიაში ყველაზე პროგრესული ნაკადის – სამოქალაქო ჟურნალიზმის (Citizen journalism) – ორგანული ნაწილია. რამდენადაც შერცხვენილები ვართ ჩვენ, პროფესიონალი ჟურნალისტები, იმდენად პირნათლები ხართ თქვენ – სამოქალაქო ჟურნალისტები; რამდენადაც შებოჭილები ვართ ჩვენ, იმდენადვე ლაღები – თქვენ; რამდენადაც მაჩანჩალები ვართ ჩვენ, იმდენად მოწინავეები ხართ თქვენ; რამდენადაც არასაშიშები და უხერხემლოები ვართ ჩვენ, იმდენადვე საშიშები და ხერხემლიანები ხართ თქვენ.
თქვენ ნაღდად ვერავინ მოგერევათ.
ეს არის ყველაზე ღირებული და ძვირფასი, რაც დავინახე ამერიკაში – საოცრებებით დახუნძლულ ქვეყანაში. კიდევ ერთხელ მინდა, მადლობა გითხრათ ყველას, ვინც საშუალება მომეცით, ამ დაუმარცხებელ საქმეში მეც ვმონაწილეობდე.
ღია საზოგადოების ინსტიტუტმა სწორედ ნიუ-იორკში მოუყარა თავი მედიისა და საინფორმაციო პროგრამების კოორდინატორებს მრავალი ქვეყნიდან, რათა მათ მედიის ახალ პრიორიტეტებზე, ახალ ტენდენციებზე ემსჯელათ. ჰოდა, სამუშაო შეხვედრებზე იმდენჯერ ახსენეს სიტყვები „ბლოგი“, „ფეისბუკი“ და „ტვიტერი“, რომ ჩემმა კოლეგამ, ირაკლი ცერცვაძემ, ბოლოს მკითხა – ნეტავ, პროფესიული მედია კიდევ ვინმეს თუ სჭირდებაო?
როგორც აღმოჩნდა, მსოფლიო მედიის ყველაზე პროგრესული მიმართულება საზოგადოების რაც შეიძლება მეტი ჩართულობაა ინფორმაციის მიღებისა და გავრცელების სისტემებში. ამერიკელი ექსპერტები (და არა მხოლოდ ისინი) მედიის მომავალს სწორედ სამოქალაქო ჟურნალიზმის განვითარებას უკავშირებენ.
ამერიკაში – ქვეყანაში, სადაც ინფორმაციის დამალვა შეუძლებელია, ხოლო ინფორმაციის გამოქვეყნებას პრეზიდენტის გადადგომაც კი შეიძლება მოჰყვეს – მიაჩნიათ, რომ ეს საკმარისი არ არის. აუცილებელია, რაც შეიძლება მეტი ადამიანი, მოქალაქე, საზოგადოების წევრი ჩაერთოს ახალი ამბების მოპოვება-გავრცელებაში და საჯარო დისკუსიებში.
მაგალითად, ამერიკის ნაციონალური საზოგადოებრივი რადიოს (NPR) ხელმძღვანელებს გამჭვირვალობად მიაჩნიათ არა საზოგადოების მიერ გაღებული თანხის შესახებ ინფორმაციის ხელმისაწვდომობა ან ზოგადად რადიოს ფინანსური გამჭვირვალობა, – ეს საერთოდ არ არის პრობლემა. როგორც გვითხრეს, გამჭვირვალობა ახლა ნიშნავს რადიოს მსმენელებისთვის რაც შეიძლება მეტი სადისკუსიო პლატფორმის შეთავაზებას და რაც შეიძლება მეტი ადამიანის მონაწილეობას საჯარო განხილვებში. აი, ეს არის ღიაობა და გამჭვირვალობა ამერიკულად.
რა არის პროფესიული მედიის ამოცანა ახალი ამბების კუთხით? ამერიკაში ამ კითხვაზეც მკაფიო პასუხი არსებობს: მედიის ამოცანაა, არა მხოლოდ თავად მოიპოვოს და გაავრცელოს ინფორმაცია, არამედ, ის ახალი ამბები, რომლებიც უხვად ვრცელდება სოციალურ ქსელებში, გადაარჩიოს, გამიჯნოს მნიშვნელოვანი და ყველაფერი დანარჩენი, მნიშვნელოვანი ინფორმაცია გადაამოწმოს და შესაბამისი კონტექსტით მიაწოდოს საზოგადოებას.
ფაქტობრივად, პროფესიული მედია აღარ არსებობს საზოგადოებასთან თანამშრომლობის გარეშე. საზოგადოება კი რაც შეიძლება აქტიურად მონაწილეობს საჯარო ცხოვრებაში. მიმდინარეობს მოქალაქეების ტოტალური ჩართვა საჯარო–საინფორმაციო სივრცეში, მასობრივი გაჟურნალისტება. ეს არის თანამედროვე მედიის N1 ტენდენცია, რომელიც ამერიკაში დაიბადა და რომელსაც მთელი მსოფლიო ისე უწყობს ფეხს, როგორც შეუძლია.
ახლა ვიკითხოთ: რატომ გაუჩნდათ ამერიკელებს მედიის ტრანსფორმაციის მოთხოვნა? ამ კითხვის პასუხი უმოკლესი გზით მიგვიყვანს ქართულ თუ სხვა ქვეყნების მედიასთან. პროგრამაში, რომელიც ღია საზოგადოების ინსტიტუტმა შეხვედრის მონაწილეებს მოგვიმზადა, წერია, რომ ამერიკული ჟურნალიზმის ტრანსფორმაცია ერთმა გამოწვევამ და მისი დაძლევის ერთმა უნიკალურმა შესაძლებლობამ განაპირობა. კერძოდ, აღმოჩნდა, რომ ბოლო რამდენიმე წელიწადი ამერიკაში პრესისთვის ფინანსურად რთული პერიოდი იყო, რის შედეგადაც არაერთი გაზეთი დაიხურა კიდეც. ამ ვითარებაში, ამერიკელების ხედვით, მედიამ შესაძლოა სრულად ვეღარ შეასრულოს თავისი უპირველესი მოვალეობა – ხელისუფლების „ვოჩდოგობა“ (მოდარაჯე ძაღლის ფუნქცია, კონტროლი). ეს არის გამოწვევა. მისი დაძლევის შესაძლებლობა კი უკავშირდება ტექნოლოგიურ პროგრესს – ინტერნეტისა და კომუნიკაციის სხვა საშუალებების გამოყენებას იმისათვის, რომ მთავრობა რაც შეიძლება მეტმა მოქალაქემ აკონტროლოს, ჟურნალისტებთან ერთად.
როგორც კი ამერიკულმა საზოგადოებამ იგრძნო საფრთხე, რომ მედია შეიძლება სრულფასოვნად ვეღარ გაუმკლავდეს ხელისუფლების საქმიანობის კონტროლს – როგორც ფედერალურ, ისე ადგილობრივ დონეზე – მაშინვე, ჟურნალისტებთან ერთად, თავად ჩაერთო ახალი ამბების მოპოვება-გავრცელებაშიც და პროცესების შეფასებაშიც. სამოქალაქო ჟურნალიზმი არის სოციალური ქსელებისა და ბლოგების განვითარების არსებითი მიზეზი და მიზანი.
ახლა საქართველოს დავუბრუნდეთ და წარმოვიდგინოთ, რამდენად შეზღუდულია მედიის შესაძლებლობები, მოიპოვოს რეალური ინფორმაცია და საჯარო დისკუსიების მეშვეობით შეაფასოს ქვეყანაში მიმდინარე პროცესები. ჩვენთან ხომ ყველაფერი ყირამალაა: მედია კი არ აკონტროლებს ხელისუფლებას, არამედ ხელისუფლება აკონტროლებს მედიას. ამ ვითარებაში, განსაკუთრებულ ღირებულებას იძენს საქართველოს თითოეული მოქალაქის აქტიურობა ინფორმაციის მოპოვებისა და გავრცელების კუთხით; აგრეთვე, ფასდაუდებელია თითოეული საჯარო დისკუსია ჩვენს ქვეყანაში თუ მის სამეზობლოში მიმდინარე პროცესებზე. ამერიკაში ვცდილობდი, გამეხსენებინა, ბოლო თვეების განმავლობაში, რამდენი დამალული ინფორმაცია გამჟღავნდა ფეისბუკზე, ან რამდენ „დახურულ“ თემაზე ვიმსჯელეთ იანეთში. და ამ გახსენება-გახსენებაში სულ გამჭვირვალედ, აი, რა დავინახე:
ის, რასაც თქვენ, საქართველოს მოქალაქეები, აკეთებთ იანეთში და ფეისბუკზე, აგრეთვე, იმ ქართულ ბლოგებზე, რომლებიც უხვადაა ინტერნეტში, – მსოფლიო მედიაში ყველაზე პროგრესული ნაკადის – სამოქალაქო ჟურნალიზმის (Citizen journalism) – ორგანული ნაწილია. რამდენადაც შერცხვენილები ვართ ჩვენ, პროფესიონალი ჟურნალისტები, იმდენად პირნათლები ხართ თქვენ – სამოქალაქო ჟურნალისტები; რამდენადაც შებოჭილები ვართ ჩვენ, იმდენადვე ლაღები – თქვენ; რამდენადაც მაჩანჩალები ვართ ჩვენ, იმდენად მოწინავეები ხართ თქვენ; რამდენადაც არასაშიშები და უხერხემლოები ვართ ჩვენ, იმდენადვე საშიშები და ხერხემლიანები ხართ თქვენ.
თქვენ ნაღდად ვერავინ მოგერევათ.
ეს არის ყველაზე ღირებული და ძვირფასი, რაც დავინახე ამერიკაში – საოცრებებით დახუნძლულ ქვეყანაში. კიდევ ერთხელ მინდა, მადლობა გითხრათ ყველას, ვინც საშუალება მომეცით, ამ დაუმარცხებელ საქმეში მეც ვმონაწილეობდე.
