"ალტერნატივა" განსაკუთრებით პოპულარული ყოფილ აღმოსავლეთ გერმანიაშია, სადაც წელს სამი ადგილობრივი არჩევნები უნდა ჩატარდეს. აქედან ორში, გერმანიის დაზვერვის შეფასებით, AfD-ს ადგილობრივი ფრთა „ექსტრემისტული“ ორგანიზაცია და დემოკრატიის შესაძლო საფრთხეა.
წარსული ტრავმების გათვალისწინებით, ქვეყნის შიგნით თუ გარეთ, ბევრი შიშობს, რომ „ალტერნატივა გერმანიისთვის“ ნაცისტური პარტიის იდეებს იზიარებს.
გამართლებულია კი ნაციზმის დაბრუნების შიში? რით იხსნება ულტრამემარჯვენეების განსაკუთრებული პოპულარობა აღმოსავლეთ გერმანიაში?
რადიო თავისუფლება ამ კითხვებზე პასუხს აღმოსავლეთ გერმანიისა და გერმანიის იმპერიის შესახებ ბესტსელერების ავტორთან, ისტორიკოს კატია ჰოიერთან ერთად ეძებს:
რადიო თავისუფლება: ზოგადი კითხვით დავიწყოთ. რამდენიმე წლის წინ, ადამიანებს მსოფლიოს მასშტაბით შოკს ჰგვრიდა დონალდ ტრამპის გამარჯვება აშშ-ში, მარინ ლე პენის აღზევება საფრანგეთში, ბრიტანეთის გასვლა ევროკავშირიდან. ამ ფონზე, გერმანია, თითქოს, ისევ რჩებოდა "ნორმალურ" ადგილად, სადაც ტრადიციულ პარტიებს და პოლიტიკოსებს ისევ ენდობოდნენ, სადაც, თითქოს, ყველაფერი ისე მუშაობდა, როგორც აქამდე. მერე რა მოხდა?
კატია ჰოიერი: არა მგონია, მთლად ზუსტი აღწერა იყოს, იმ გაგებით, რომ მართალია, გერმანიაში ისეთი აშკარა რღვევა არ მომხდარა, როგორც თქვენ მიერ ნახსენებ სხვა მაგალითებში, მაგრამ ვფიქრობ, რომ არსებობდა უკმაყოფილების ძლიერი შეგრძნება, რომელიც ზედაპირის ქვეშ დუღდა.
თუ შეხედავთ, მაგალითად, ანგელა მერკელისა და მისი პარტიის, ქრისტიან-დემოკრატების საარჩევნო შედეგებს, ნახავთ, რომ გამუდმებით უარესდებოდა. მაშინ უცნაურად მიმაჩნდა, რომ ამის გამო განგაშის ზარები არავის შემოუკრავს. სოციალ-დემოკრატებს ისტორიაში ყველაზე დაბალი შედეგი ჰქონდათ, ანგელა მერკელის პარტიაც ისტორიაში ყველაზე დაბალ მხარდაჭერას იღებდა. ამდენად, მგონია, ზედაპირის ქვემოთ უკვე ხდებოდა რაღაც. უბრალოდ, ამას არ ჰქონია გამოხატვის ისეთი საშუალება, როგორიც ტრამპი აღმოჩნდა ამერიკაში. აქ მაშინ არავინ იყო, ვინც მის მსგავსად [ხალხში გაჩენილ უკმაყოფილების] გრძნობებს ჩაებღაუჭებოდა. ანგელა მერკელი კი იმ დროისთვის უკვე იმდენ ხანს იყო ხელისუფლებაში, ახერხებდა ხალხის დარწმუნებას, რომ ხმას თუ მისცემდნენ, როგორც მინიმუმ, ეცოდინებოდათ, რას მიიღებდნენ. ის იყო, ასე ვთქვათ, უმცირესი საერთო ჯერადი. ამიტომ, ვფიქრობ, რომ პირადად მას იმისთვის საკმარისი ნდობის შენარჩუნება კვლავ შეეძლო, რომ ხალხიც გაჰყოლოდა.
მაგრამ შემდეგ ვიხილეთ ძვრები, რომელიც 2015 წლის ლტოლვილების კრიზისს მოჰყვა და შედეგად, AfD-ის აღზევება ვნახეთ. მაგრამ, მე მაინც მგონია, რომ ეს ყველაფერი უკავშირდებოდა იმ შეგრძნებას, რომ რაღაც ფუნდამენტურად არასწორი ხდებოდა ხალხისა და ხელისუფლების ურთიერთობაში. დღეს გერმანიაში ბევრი ადამიანი თავს მიტოვებულად გრძნობს. მგონია, რომ ეს განცდა მაშინაც არსებობდა და შედეგებმა ახლა იჩინა თავი.
რ.თ.: ვფიქრობ, ადვილია იმის გაგება, რომ საზოგადოებაში არსებობდა გარკვეული უკმაყოფილება. თუმცა აქ უკვე მეორე კითხვა იბადება - რა უბიძგებს ხალხს AfD-სკენ? რით ახერხებენ ისინი განხიბლული ამომრჩევლის მიზიდვას?
კ.ჰ.: ვფიქრობ, ზუსტად იმავე სენტიმენტის გამო, რაზეც ვისაუბრეთ. ნამდვილად ასე იყო 2015 წლის ლტოლვილების კრიზისამდე. შემდეგ კი ადვილი გახდა, ეს ყველაფერი იმიგრაციისთვის მიგეწერა და სხვა კონკრეტული საკითხებისთვის, რაც AfD-მ აიტაცა.
კიდევ ის შეიცვალა, რომ პარტია უფრო პროფესიონალური გახდა. თავიდან, რადგან ახალი პარტია იყო, ხალხმა არ იცოდა, რა უნდოდათ; იყო ბევრი შიდა განხეთქილებაც. ეს ბოლომდე ვერ მოიშორეს, მაგრამ ამასობაში შექმნეს პარტიული ინფრასტრუქტურა, რომელიც ძალიან პროფესიონალურად გამოიყურება და აღწევს ძალიან დაბლა, ოლქების დონეზე - ხალხს შეუძლია, პარტიიდან კონკრეტულ ვინმეს დაელაპარაკოს.
შემდეგ კი, ანგელა მერკელის წასვლის მერე, მივიღეთ ახალი კოალიციური მთავრობა, რომელიც უფრო დანაწევრებული და დაყოფილი ჩანს, ვიდრე, მაგალითად, ანგელა მერკელის „დიდი კოალიცია“ იყო.
რ.თ.: მიუხედავად იმისა, რომ ერთგვარი „განგრძობითობის მთავრობა“ უნდა ყოფილიყო...
კ.ჰ.: თავად შოლცმა საკუთარი თავი განზრახ წარმოადგინა „შარვლიან მერკელად“ - იმ ცნობილი ფოტოთი, სადაც „მერკელის რომბი“ გააკეთა და სხვა მანერებითაც. მაგრამ კოალიციის ხელშეკრულებაში თავიდანვე ჩანდა, რომ სინამდვილეში, ეს ძალიან განსხვავებული მთავრობა იქნებოდა - ბევრად, ბევრად უფრო მემარცხენე. მანიფესტსა და კოალიციურ შეთანხმებაში თავიდანვე ჩაწერეს ისეთი რამეები, როგორიც იყო ამომრჩევლის ასაკის 16 წლამდე შემცირება და კანაფის ლეგალიზაცია, რითაც გამოაშკარავდა, რომ სულ სხვანაირი პოლიტიკის გატარებას აპირებდნენ.
ვფიქრობ, ამისი, კოვიდის უარყოფითი შედეგებისა და სხვა რაღაცების გამო, გაჩნდა აზრი, რომ უფსკრული ყოფს იმას, თუ რას აძლევს ხალხი ხმას და რას იღებს. ნაწილობრივ, ამან გამოიწვია ხალხის იმედგაცრუება.
რ.თ.: ისაუბრეთ იმიგრაციაზე, რაც გასულ დეკადაში AfD-ს რეიტინგის ზრდის გამომწვევი იყო. მაგრამ ახსენეთ სხვა საკითხებიც. შეგიძლიათ, მეტად განავრცოთ? რომ წარმოვიდგინოთ მათი ტიპური მხარდამჭერი, რა აწუხებთ ან რა ადარდებთ? რას ელიან, რომ „ალტერნატივა გერმანიისთვის“ უკეთ გააკეთებს?
კ.ჰ.: არ ვარ დარწმუნებული, რომ მათგან რაიმეს გაკეთებას ელიან. მგონია, ეს ნაწილობრივ საპროტესტო ხმაა - არმიცემული ტრადიციული პარტიებისთვის, უარი მათთვის ხმის მიცემაზე და უბრალოდ სხვისი შემოხაზვა. ნაწილობრივ ასეა, მაგრამ ეს არაა ერთადერთი მიზეზი.
იმიგრაციის გარდა, არსებობს ეკონომიკური წნეხი - მაღალი ინფლაცია, გერმანიის ეკონომიკის რეცესია და სხვა ფაქტორები, რომლებიც გადმოედინება ხალხზე, რომელსაც თვიდან თვემდე ძლივს გააქვს თავი.
დიდი ხანი აწყობილად მუშაობდა ყველაფერი და ხალხი საკმაოდ კომფორტულად იყო. ახლა კი, მგონია, ამგვარი ეკონომიკური უზრუნველყოფა წარსულს ჩაბარდა. ეს კი ადამიანებში აჩენს შფოთვას, რომ მათ საწუხარს არ ეხმიანებიან და სერიოზულად არ აღიქვამენ. ასეთი საკითხებია სახლების ფასები, ენერგოკრიზისი, ყველაფერი, რაც უშუალოდ აისახება ქვედა-საშუალო ფენაზე.
ვფიქრობ, სწორედ ეს ჯგუფია, რომელიც AfD-სკენ იხრება. მაგალითად, მათ ამომრჩევლებში მრავლად არიან პროფკავშირების წევრები. ხშირად იყენებენ ფრაზას - „პატარა ხალხი“. ვფიქრობ, სწორედ ეს ჯგუფია, რომელსაც იზიდავენ, რადგან ამ ხალხს შეგრძნება აქვს, თითქოს გამოეცალათ საბაზისო უზრუნველყოფა, რაც გერმანიას სულ ჰქონდა. მგონია, რომ ეს მნიშვნელოვანი ფაქტორია.
რ.თ.: ცალკეა ყოფილი კომუნისტური აღმოსავლეთის ფაქტორი, სადაც განსაკუთრებით მაღალია როგორც AfD-ს, ასევე „მემარცხენე პარტიის“, გდრ-ის კომპარტიის მემკვიდრის, მხარდაჭერა. რა დგას ამის უკან?
კ.ჰ.: ვფიქრობ, ამას ნაწილობრივ ის განაპირობებს, რომ [ყოფილ კომუნისტურ აღმოსავლეთში] ხალხი მეტად მგრძნობიარეა, როცა დემოკრატია მათ სასიკეთოდ არ მუშაობს. ძნელი ასახსნელია მათთვის, ვინც აღმოსავლეთ ევროპის ქვეყნებიდან არაა და არ გამოუცდია ასეთი სწრაფი ცვლილებები.
ამ ადამიანებისთვის საპარლამენტო დემოკრატია სიახლეა. როცა 1990 წელს [დემოკრატიულ ქვეყანას] შეუერთდნენ, შუახნის ადამიანები დემოკრატიასთან ერთად გაზრდილები სულაც არ ყოფილან.
ვფიქრობ, დასავლეთში ხალხი მეტად ეგუება, რომ რასაც ხმას აძლევენ, იმას არ იღებენ. საპარლამენტო დემოკრატია კი ასეთია, რადგან ის არაპირდაპირია. მე ბრიტანეთში ვცხოვრობ და ჩემ გარშემო ძალიან ცოტაა, ვისაც ორი მთავარი პარტიიდან რომელიმე გულზე ეხატება, მაგრამ მათ არსებობას ეგუებიან, დიდად არ განიცდიან უკმაყოფილებას ამით. რადგან სულ ასე იყო - ხმას აძლევდნენ ნაკლებად ცუდ ვარიანტს.
მაშინ, როცა ისინი, ვისთვისაც დემოკრატია ახალია, ვინც გაიზარდა დიქტატურაში, რომლის მშვიდობიანი რევოლუციით დამხობასაც შეუწყვეს ხელი, მთელი ეს წლები იმედით შეჰყურებდნენ დემოკრატიულ იდეალს, შემდეგ კი აღმოჩნდა, რომ მთლად ასეც არაა.
ამას ახლა ამომრჩეველთა ქცევაში ვხედავთ. როცა 1990 წელს პირველი [თავისუფალი] არჩევნები ჩატარდა, აღმოსავლეთგერმანელების უდიდესმა უმრავლესობამ ტრადიციულ პარტიებს მისცა ხმა, აღმოსავლეთი გერმანია კი ძალიან სწრაფად შეერწყა დასავლურ სისტემას. 90-იანი წლებიდან კი იმედგაცრუება დაიწყო, როცა გაცემული დაპირებები და არსებული მოლოდინები არ შესრულდა.
საკმაოდ ხშირად ველაპარაკები ხალხს აღმოსავლეთში. ხშირად ახსენებენ ისეთ რაღაცებს, როგორიც იყო ყბადაღებული გამათბობლების კანონპროექტი (2024 წლიდან, ახალი გამათბობლების 65% მაინც განახლებად ენერგიაზე უნდა მოდიოდეს - რ.თ.). ამბობენ, ეს სახელმწიფოს ისეთი ჩარევაა ჩვენს ცხოვრებაში, რომელიც გვეგონა, წარსულში დატოვებული შეცდომა იყოო. ამდენად, ვიტყოდი, რომ აღმოსავლეთში განსაკუთრებით მგრძნობიარენი არიან ისეთი პოლიტიკის მიმართ, რომელიც არ მუშაობს ისე, როგორც ხალხს უნდა. ვფიქრობ, ერთი ფაქტორი ესაა. გარდა ამისა, ეკონომიკურად ხალხს მეტად უჭირს აღმოსავლეთში. ნებისმიერ მაჩვენებელს რომ შეხედოთ - ხელფასი იქნება, სიმდიდრე თუ მემკვიდრეობით მიღებული უძრავი ქონება, ადამიანები სულაც არ არიან ფინანსურად ისეთი უზრუნველყოფილები, როგორც დასავლეთში. ამიტომაც, როცა, ვთქვათ, ინფლაციაა მაღალი, ან კომუნალური გადასახადები იზრდება, ამას თავიანთი ცხოვრების სტანდარტებზე განსაკუთრებით გრძნობენ. იგივე ბენზინის ფასები - ამას სულ ახსენებენ - ოლაფ შოლცმა სულ არ იცის, ერთი ლიტრი ბენზინი რა ღირსო.
დაბოლოს, „ალტერნატივა გერმანიისთვის“, სხვა პოლიტიკური პარტიებისგან განსხვავებით, ძალიან კარგად თამაშობს ამ შეგრძნებით - იყო მიტოვებული, გარეთ დარჩენილი, „სხვა გერმანია“, რადგან ისინი კონკრეტულად აღმოსავლეთ გერმანიას უმიზნებენ. იყენებენ ისეთ გზავნილებს, რაც აღმოსავლეთის მოსახლეობაზეა გათვლილი - „დაასრულეთ მშვიდობიანი რევოლუცია“, „აღმოსავლეთი ფეხზე დგება“. ვფიქრობ, მუშაობს კიდეც ეს მიდგომა, რომ კონკრეტულად აქ, აღმოსავლეთში უნდა ელაპარაკო ხალხს. ამ დროს ისინი თავს მიტოვებულად გრძნობენ სხვა პარტიებისგან, რომლებიც იქ აღარც მიდიან. ხალხი ამბობს, ასე იმიტომაა, რომ არც დიდი ამომრჩევლების ჯგუფი ვართ და არც უმცირესობა, ამიტომ თავს არ იწუხებენო. თანაც, ხშირად ისე ცუდად ხვდებიან იქ ჩასულ პოლიტიკოსებს, რომ ტრადიციული პარტიები აუდიტორიას თვითონ არჩევენ. მივლენ სადმე, მაგალითად, ქარხანაში და რამდენიმე ჟურნალისტს უხმობენ, ხოლო ვინც მართლა იქ ცხოვრობს, იმათთან არ მიდიან.
რ.თ.: არცთუ ისე დიდი ხნის წინ, გავრცელდა ცნობა AfD-ს წევრებისა და ულტრამემარჯვენე ფიგურების სკანდალური შეხვედრის შესახებ, სადაც, რბილად რომ ვთქვათ, საკამათო იდეებს განიხილავდნენ. ეს ერთ-ერთი მიზეზია, რის გამოც, ბევრი შიშობს, რომ „ალტერნატივა გერმანიისთვის“ ზედმეტად ახლოსაა ნაციონალ-სოციალისტური პარტიის იდეებთან. რამდენად გამართლებულია იმ ადამიანების შიში, ვინც ამ მოვლენებისა და AfD-ს რეიტინგის ზრდის შემხედვარე შიშობს, რომ გერმანიაში ნაციზმი შეიძლება ბრუნდებოდეს?
კ.ჰ.: ვფიქრობ, მნიშვნელოვანია, განვასხვაოთ პარტია და ის ხალხი, ვინც მათ ხმას აძლევს. ამით მათ გამართლებას არ ვცდილობ, ახსნა მსურს. კი, ვფიქრობ, რომ ულტრამემარჯვენე ექსტრემიზმის ელემენტები მართლაცაა ამ პარტიაში. ეს დაადასტურა არაერთმა სამართლებრივმა პროცესმა და ადამიანმა, ვინც მტკიცებულებებს აგროვებდა. სხვანაირად ვერც იფიქრებ, როცა თიურინგიაში ბიორნ ჰოკეს შეხედავ, ან იმათ, ვისაც ნაცისტური სლოგანების გამოყენებაში ედებოდა ბრალი. ეს ღრმად შემაწუხებელია.
მაგრამ საქმე ისაა, რომ თუ მათი მხარდაჭერის რეიტინგს შეხედავთ, არცთუ დიდი ხნის წინ, ბევრად ნაკლები იყო, სადღაც 10%-ის გარშემო.
რ.თ.: და არ იძვროდა, არა?
კ.ჰ.: ზუსტად. ახლა კი გაორმაგებულია. ის ფაქტი, რომ მათი რეიტინგის ზრდა ახალი ფენომენია, ჩემთვის იმაზე მიუთითებს, რომ ის ხალხი, ვინც ამ პარტიისთვის ხმის მიცემას აპირებს, მაინცდამაინც ულტრამემარჯვენე ან ექსტრემისტი სულაც არაა. ისინი მათ ხმას აძლევენ სულ სხვა მიზეზების გამო. ეს მაინცდამაინც არ ამართლებს იმას, რასაც შვრებიან. მაგრამ მნიშვნელოვანია ამის ხაზგასმა, რადგან ეს ნიშნავს, რომ ამ ხალხის AfD-სგან მობრუნება შესაძლებელია, მათი ხედვები შეიძლება შეიცვალოს და მხოლოდ ბოლო თვეებში გადაწყვიტეს მათთვის ხმის მიცემა.
ამდენად, არსებითად ნაცისტები არ არიან იმ გაგებით, რომ არ აქვთ ისეთი შეხედულებები, როგორიცაა ეთნიკურად სუფთა გერმანია და მისთანანი. არ მგონია, რომ ასეა. ეს იმაშიც ჩანს, რომ როცა ხალხს ეკითხებიან, არის თუ არა „ალტერნატივა გერმანიისთვის“ ულტრამემარჯვენე პარტია, სხვა პარტიების წევრები ან მხარდამჭერები ძირითადად ამბობენ, რომ კი, არის. მაგრამ სულ სხვანაირადაა საქმე, როცა AfD-ს მხარდამჭერებს ეკითხებიან. როცა მათ ელაპარაკები, გეუბნებიან, არ ვარ ნაცისტი ან ულტრამემარჯვენეო.
კი, შეგიძლიათ, შეხედოთ სტატისტიკას და ნახოთ, რომ აღმოსავლეთში მეტია, იგივე, ანტიიმიგრაციული განწყობა. მართლაც ასეა. მაგრამ, დიდწილად, ამ ადამიანებმა ცოტა ხნის წინ გადაწყვიტეს, ხმა მიეცათ AfD-სთვის და იმ მიზეზების გამო, რაზეც უკვე ვისაუბრეთ. ამდენად, არ მგონია, რომ გერმანიაში ნაციზმი აღზევებას განიცდის და მემარჯვენეების რეიტინგის ზრდა უნდა გავმიჯნოთ იმ მიზეზებისგან, რის გამოც ხალხი მათ აძლევს ხმას.
რ.თ.: თუ პარტიაშია პრობლემა და არა ხალხში, რატომ არ შეიძლება აკრძალონ? რატომ არ იშორებენ თავიდან პრობლემას?
კ.ჰ.: არ მგონია, რომ ეგ კარგი აზრი იყოს, როგორც უკვე ბევრმა აღნიშნა. ვფიქრობ, რითაც ხეირობენ, ეს „ჩვენ მათ წინააღმდეგ“ მენტალობაა, აზრი, რომ ვიღაცები „ზემოდან“ თავისას მიერეკებიან, ჩვენ არ ვაინტერესებთ.
თუ ამ პარტიას აკრძალავ, გააძლიერებ აზრს, რომ ისტებლიშმენტი კრძალავს „პატარა ხალხის“ შეხედულებებს.
ვფიქრობ, ეს შემთხვევა განსხვავდება იმ ორისგან, როცა 50-იან წლებში გერმანიაში ორი პარტია აკრძალეს. ერთი, გარკვეულწილად, ნაცისტების მემკვიდრე პარტია იყო, მეორე კი კომუნისტური პარტია. ექსტრემისტები იყვნენ. შეიძლება დავა, არის თუ არა „ალტერნატივა გერმანიისთვის“ ექსტრემისტული. მაგრამ ის პარტიები მაშინ საკმაოდ პატარები იყვნენ. თანაც, სულ არსებობს მოსახლეობის გარკვეული სეგმენტი, რომელიც ექსტრემისტულადაა განწყობილი. კვლევების უმეტესობა ამბობს, რომ ასეთია მოსახლეობის დაახლოებით 10%.
თუ აკრძალავ მათ პარტიას ან გამოხატვის საშუალებას, შეიძლება იმიტომ ქნა, რომ ცოტანი არიან. მაგრამ კრძალავ პარტიას, რომელიც რეიტინგებში ამჟამად მეორე ადგილზეა, ვფიქრობ, ამით გაცილებით ბევრს ამბობ იმაზე, რომ დემოკრატიის მართვა არ შეგიძლია. ჩემთვის ეს ძირფესვიანად არადემოკრატიული რამაა, მოსახლეობის დაახლოებით მეხუთედს უთხრა - „შენ ცდები, ჩვენ შენზე უკეთ ვიცით“. თანაც, ეს მოდის იმ პარტიების ლიდერებისგან, რომლებიც გამოკითხვებში AfD-ს ჩამორჩებიან. ვფიქრობ, პასუხი პოლიტიკაშია და არა ამკრძალავ ზომებში.
რ.თ.: გარდა ამისა, ხომ არსებობს უფრო ძველი ისტორიული პარალელიც, როცა ძალაუფლების ზენიტში ოტო ფონ ბისმარკმა სოციალ-დემოკრატიული პარტია აკრძალა, რაც წარმატებით არ დასრულებულა...
კ.ჰ.: დიახ, რადგან ის სოციალური მოძრაობაც იყო. შეიძლება იდავო, რომ გარკვეულწილად, მაშინდელი ისტებლიშმენტი ფიქრობდა, რომ მუშები არასწორ რაღაცებს ითხოვდნენ, რომ მათი იდეები, სოციალიზმი იქნებოდა თუ სოციალ-დემოკრატია, არასწორი, სახიფათო და ექსტრემისტული იყო. ასეც მიიჩნევდა მაშინ ისტებლიშმენტი და აკრძალვამ, როგორც თქვით, უკუეფექტი იქონია. ხალხმა იატაკქვეშეთში გადაინაცვლა, დამოუკიდებელ კანდიდატებად დადგნენ. იგივე შეიძლება თქვა AfD-ს ხალხზეც - თუ მათ პარტიას აკრძალავ, მაინც შეძლებენ, კენჭი იყარონ დამოუკიდებელ კანდიდატებად. მაგრამ, რაც მთავარია, ამ ადამიანებს და იდეებს იქითკენ უბიძგებ, სადაც ვეღარ სწვდები, იმიტომ, რომ ისინი საზოგადოებრივი კონტროლის მიღმა, იატაკქვეშეთში არიან. გარდა ამისა, ვფიქრობ, ეს ცუდია ინსტიტუტებისა და დემოკრატიის მიმართ სახალხო ნდობის თვალსაზრისით, რაც, ბოლო წლებში, ისედაც დაბალ დონეზეა გერმანიაში, სტატისტიკაში მუდამ ნახავთ კლებას.
ძალიან მაწუხებს, რომ ასეთი რამ განგრძობად ზიანს მიაყენებს იდეას, რომ დემოკრატია სახალხო მმართველობაა. შესაბამისად, თუ ხალხი ზურგს აქცევს ტრადიციულ პარტიებს, რომლებიც, თვლიან, რომ სისტემას ინარჩუნებენ, მაშინ ამ პარტიებმა უნდა იფიქრონ, რატომ მოსწყდნენ ხალხს, ნაცვლად იმისა, ხალხს უთხრან, ცდებითო.
ბერტოლდ ბრეხტის ცნობილი ფრაზაა - რატომ არ შეიძლება, ახალი ხალხი ავირჩიოთო? მე მაინც არ მგონია, რომ ეს შესაძლებელია.
რ.თ.: წელს ყოფილი აღმოსავლეთ გერმანიის სამ რეგიონში - თიურინგიაში, საქსონიასა და ბრანდენბურგში ჩატარდება არჩევნები. საინტერესო ისაა, რომ სამივეგან გამოკითხვებში „ალტერნატივა გერმანიისთვის“ ლიდერობს. წინა ჯერზე, როცა „თავისუფალი დემოკრატების“ (ტრადიციული, ლიბერალური პარტია) კანდიდატი AfD-სგან დათანხმდა მხარდაჭერას, ქვეყანა ჩამოიქცა. რას უნდა ველოდოთ ახლა, როცა AfD-ს მხარდაჭერა კიდევ უფრო მაღალია?
კ.ჰ.: ვფიქრობ, ეს მართლა დიდი საკითხია, რომელზეც ამ წუთას პარტიებს პასუხი არ აქვთ. იმიტომ, რომ ზოგი პარტიის შემთხვევაში, დგას 5%-იანი ბარიერის გადალახვის საკითხი - „თავისუფალი დემოკრატები“ კლასიკური მაგალითია, მაგრამ ახლა იგივე ეხებათ სოციალ-დემოკრატებსაც. თუ ისინი რეგიონულ პარლამენტებში ვერ შეაღწევენ, ვერ შევლენ კოალიციაში, რომელიც AfD-ს ხელისუფლების მიღმა დატოვებს. ამდენად, პრობლემაა, შეგროვდება თუ არა იმდენი პარტია, რომ შეძლონ კოალიციური მთავრობის ჩამოყალიბება AfD-ს გარეშე, რომელიც, ისეთი პირი უჩანს, რომ ყველაზე დიდი პარტია გახდება.
მართალია, ახლა ამას არავინ შვრება, მაგრამ როგორც კი დაიწყებ საუბარს იმაზე, რომ ვიღაცამ შეიძლება AfD-სთან კოალიცია ჩამოაყალიბოს, რათა ისინი გააკონტროლონ, მაგრამ თან მმართველი კოალიცია შეიკრას, აღმოჩნდები იმ მდგომარეობაში, როცა ყველაზე დიდი პარტიაა ის, სხვებმა რომ უნდა აკონტროლონ. ეს კიდევ არ გამოვა მათთვის მართვის სადავეების გადაცემის გარეშე. ასეთ შემთხვევაში, მინისტრ-პრეზიდენტი (რეგიონული მთავრობის ხელმძღვანელი - რ.თ.) წესით, AfD-დან უნდა იყოს და მათი მთავარი ინიციატივების ნაწილი მაინც მიღებული უნდა იქნეს. ამდენად, ისეთი ვითარება იქნება, რომელიც ბევრს 1933 წელს მოაგონებს, როცა მსგავსი სცენარი გათამაშდა - ნაცისტები ყველაზე დიდი პარტია გახდნენ, სხვა პარტიები კი ცდილობდნენ, ისინი ხელისუფლების გარეთ დაეტოვებინათ. ბოლოს, როცა სხვა დიდი კოალიციები ჩამოიშალა, რომელსაც ნაცისტები ძალაუფლებისთვის არ უნდა მიეკარებინა, გადაწყვეტილება მიიღეს - კარგი, ნაცისტებთან თუ კოალიციას შევკრავთ, მაშინ ჰიტლერს გავაკონტროლებთ და არა უშავსო. ახლა, მართალია, მთლად იგივე დინამიკა არაა, მაგრამ პრობლემა მსგავსია.
რა თქმა უნდა, ვიღაცა იტყვის, რომ ეს არაა ფედერალური მთავრობა ბერლინში და ადგილობრივი ხელისუფლებებია იმ რეგიონებშიო. მაგრამ იგივე მოხდა 1930 წელს თიურინგიაში, როცა პირველი ნაცისტური მთავრობა მიიღეს. შემდეგ კი სამი წელი დასჭირდა, რომ იგივე მომხდარიყო ბერლინშიც.
ოღონდ, მიუხედავად იმისა, რომ მსგავსებები აშკარაა, მე, როგორც ისტორიკოსი, სულ ვერიდები ამას - ახლა ბევრი რამ სხვანაირადაა. სულ მცირე იმიტომ, რომ 1920-იან წლებში ხალხზე ძალადობდნენ, ან იმიტომ, რომ იქამდე პირველი მსოფლიო ომი იყო მომხდარი, ახლა განსხვავებული სიტუაციაა.
გარდა ამისა, იმიტომაც, რომ ასეთი რამ მოხდა და ეს ყველამ კარგად იცის, არ მგონია, რომ დღესაც 1920-იანი წლებივით გულუბრყვილოდ უყურებენ ექსტრემისტული მოძრაობების გაკონტროლებას. მაგრამ მართლაც რთულია ისეთი პარტიის გაკონტროლება, რომელიც იზრდება და იზრდება, და ისეთი დიდი კოალიციური მთავრობების ჩამოყალიბება, რომლის შიგნითაც განსხვავებული პოლიტიკური შეხედულებების გამო სულ იკამათებენ, რომელია უკეთესი გზა. ჩვენ ამას უკვე ვხედავთ იმ კოალიციაში, რომელიც ქვეყანას ამჟამად მართავს. თავის მხრივ, ეს აძლიერებს ადამიანების შეხედულებას, რომ ხალხის პრობლემებს გადაწყვეტა არ აქვს, პოლიტიკოსები კი მხოლოდ ერთმანეთში ჩხუბით არიან დაკავებულნი. ეს უკმაყოფილება, მაშინაც კი, თუ ამჯერად შეაკავეს, ჩაედინება ადგილობრივ დონეზე, სადაც ვხედავთ, რომ პრობლემებს ქმნის.
და ბოლოს ვიტყოდი იმასაც, რომ უკვე ბევრგან მიმდინარეობს თანამშრომლობა AfD-სთან, აღმოსავლეთშიც და სხვაგანაც, იქნება ეს მუნიციპალიტეტის, ქალაქის, თუ ადგილობრივ დონეზე, სადაც უკვე იმდენი ხალხია არჩეული, რომ მათ გარეშე ბევრგან ადგილობრივი მთავრობის მართვა, ფაქტობრივად, შეუძლებელია.
კატია ჰოიერი: ვფიქრობ, ვაიმარი საინტერესო და აქტუალური ადგილია, რადგან თავად სულ ეგონა, რომ კულტურულია, საშუალო ფენის, საკუთარი ისტორიის მცოდნე... ამიტომაც ფიქრობდა ყველა პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, რომ იქ უნდა ჩაჰყროდა საფუძველი ახალ გერმანიას. მათ ქვეყანას დაარქვეს ვაიმარის რესპუბლიკა - აქ დაწერეს და მიიღეს კონსტიტუცია. აქ იყვნენ მემარცხენეები, მაგალითად, იქ იყო დაფუძნებული ბაუჰაუსის მოძრაობა. მემარჯვენეებიდან კი აქ იყვნენ [პაულ ფონ] ჰინდენბურგი და შემდეგ მალევე ჰიტლერიც, ვინც აღფრთოვანებულნი იყვნენ ვაიმარით, როგორც ეროვნული აღორძინების ადგილით. როგორღაც, ეს ხალხი ვაიმარზე, გერმანული კულტურის, ცივილურობის სიმბოლოსა და ემბლემაზე, აშენებდა ყველა იდეას, როგორი უნდა ყოფილიყო გერმანია, განსხვავებით იმისგან, რაც პირველ მსოფლიო ომამდე იყო.
შემდეგ კი ეს ყველაფერი სწორედ ვაიმარსა და თიურინგიაში ჩაფლავდა, იქამდე, ვიდრე დანარჩენ გერმანიაში, იმ გაგებით, რომ აქ დაირღვა პირველად ბალანსი, როცა 1930 წელს ნაცისტები მოვიდნენ ადგილობრივ ხელისუფლებაში. ამასთან, სწორედ აქ ააშენეს ნაცისტებმა პირველი „გაუფორუმი“, როგორც ადგილობრივი ხელისუფლების შენობა, პროპაგანდისტული მიზნით. ისევ და ისევ, ისინი აქაურობას გერმანიის მცირე მოდელად აღიქვამდნენ.
სწორედ ამიტომ მგონია, რომ დღევანდელობისთვის აქაურობა ასეთი აქტუალურია, რადგან დღესაც არსებობს იდეა და ხალხი გრძნობს, რომ გერმანია შემობრუნების წერტილთანაა - საით წავა შემდეგ? რა ბედი ეწევა მას? იცით, რომ ოლაფ შოლცმა ილაპარაკა „ეპოქალური ცვლილების“ შესახებ, რაც გულისხმობდა, რომ იქნება ახალი სახის გერმანია, რომ ეს მართლაც შემობრუნების წერტილია მისთვის. შემდეგ კი AfD-ს გამოც, მაგრამ არამარტო, ვფიქრობ, არსებობს განცდა, რომ რაღაც იცვლება.
თანაც მგონია, რომ ბევრი ფაქტორი, რომლებიც პრობლემებს იწვევს და რაზეც ვილაპარაკეთ, მსგავსია იმ პრობლემებისა, რაც ჰქონდა ვაიმარის ახალგაზრდა დემოკრატიას - ინფლაცია იქნება, პოლიტიკური დანაწევრება თუ სხვა საკითხები. ამიტომაც, საინტერესო მგონია იმაზე დაკვირვება, თუ როგორ უპასუხეს მათ, შემდეგ კი რა გაკეთდა არასწორად და რატომ. თუ რა პასუხისმგებლობა გააჩნიათ პოლიტიკოსებს და უბრალო ადამიანებს, ჯგუფებს, ქვეყანას, რომ სწორად გააკეთოს. ან საერთოდაც, რას ნიშნავს „სწორი“? ამიტომ მგონია პირველ და მეორე მსოფლიო ომებს შორის ვაიმარი დასაკვირვებლად საინტერესო მიკროსამყარო, როგორც მოქალაქეების, ისე პოლიტიკოსებისა და ჩინოვნიკებისთვის - რა გადაწყვეტილებებს იღებდნენ და რატომ იმ გარემოში, რომელიც ჩვენისგან დიდად არ განსხვავდება.