თამთა მელაშვილის წიგნის სიცოცხლე გრძელდება - “შაშვი შაშვი მაყვალი”, როგორც ტექსტი, მუდმივი განახლების პროცესში აღმოჩნდა.
ჯერ იყო და თავად რომანში ლამის დოკუმენტური პროზა, პატარა ქართული ქალაქის მკვიდრის, 48 წლის ეთეროს ისტორია თანდათან, შეუმჩნევლად გადაიზარდა პოეტურ თხრობაში, შემდეგ კი იგი ლიტერატურულ სივრცესაც გასცდა.
წიგნის გამოცემიდან მალევე თამთა მელაშვილის სამყარო კინოსახეებად გარდაიქმნა - მწერალი ქალის რომანი ახლა უკვე კინორეჟისორმა ქალმა გააცოცხლა. კანის საერთაშორისო კინოფესტივალზე, პროგრამაში “15 კინემატოგრაფისტი” შედგა პრემიერა ელენე ნავერიანის ფილმისა “შაშვი შაშვი მაყვალი”.
კანში, დილის 9 საათზე, კრუაზეტის დიდ დარბაზში, სადაც ელენეს ფილმის პირველი ჩვენება მოეწყო, ის ქართველები, ვისაც თამთა მელაშვილის წიგნი წაკითხული გვქონდა, “ორმაგად” ვღელავდით.
ჯერ ერთი, ბევრისთვის სრულიად წარმოუდგენელი იყო ეკრანზე ქალის შინაგანი მონოლოგის ხილვა - “შაშვი” ხომ თავიდან ბოლომდე ეთეროს ფიქრების, შეგრძნებების სამყაროა. ეს რაკურსი აქ მაშინაც კი არ იცვლება, როცა მოქმედებაში სხვა პერსონაჟები ერთვებიან.
გარდა ამისა, მოსალოდნელი იყო, რომ კანში, უცხოელი მაყურებლისთვის გაუგებარი დარჩენილიყო ერთი, ძალიან უბრალო, არაფრით გამორჩეული მარტოხელა ქალის თავგადასავალი და ატმოსფერო, რომელშიც ეთერო ცხოვრობს... მისი ურთიერთობა მამასთან, ძმასთან, დაქალებთან, მისი პირველი სექსუალური გამოცდილება.
ფაქტობრივად სეანსის დაწყებისთანავე ცხადი გახდა, რომ პრემიერა წარმატებით დასრულდებოდა; მაყურებელი, რომელიც ფილმის მსვლელობისას, დროდადრო ხმამაღლა იცინოდა, ტაშით და ოვაციებით შეხვდა ფილმის ფინალური ტიტრების გამოჩენას.
ეთერო, ეკა ჩავლეიშვილის შესრულებით, კანის ფესტივალზეც შეუყვარდათ. და, ვფიქრობ, არა მარტო ეთერო. შეუყვარდათ ელენე ნავერიანის ფილმის ყველა პერსონაჟი, მთელი ის სამყარო, რომელიც ცოცხლდება ქართველი რეჟისორის ფილმში - სოფელი, რომელიც ჯერ კიდევ წარსულის, დახავსებული კულტურის, ცრურწმენების კარნახით ცხოვრობს, მაგრამ ამავე დროს მოდერნიზებულია, პროგრესს და განვითარებას ვეღარ ეწინააღმდეგება.
შეიძლება თავიდან რაღაც სხვას ელოდნენ - ისტორიას ქალის ჩაგვრაზე, პატრიარქალურ ჭაობზე, საპყრობილეზე, რომელშიც გამომწყვდეული არიან ქალები (კანის ფესტივალზე ბევრი ასეთი ფილმი უჩვენებიათ, განსაკუთრებით, “მესამე სამყაროდან”), მაგრამ ნახეს აბსოლუტურად განსხვავებული რეალობა - გაიცნეს ეთეროს მეგობრები (მძიმე სოციალური ფონის მიუხედავად, სოლიდარობის უნარს რომ არ კარგავენ), თითქოს არაფრით გამორჩეული დისტრიბუტორი, რომელიც მოულოდნელად მგრძნობიარე და მზრუნველი კაცი აღმოჩნდება (თემიკო ჭიჭინაძის შესანიშნავი ინტერპრეტაციით)...
თუკი წიგნში ეს ხალხი ეთეროს რაკურსიდან ცოცხლდება, სიტყვების უაღრესად მუსიკალური “კომბინაციებით” იხატება, ელენე ნავერიანის ფილმში სინამდვილეს ხაზგასმულად დისტანციური, დელიკატური, ფრთხილი, მანიპულაციის ცდუნებისგან აბსოლუტურად განთავისუფლებული კამერა აღბეჭდავს.
ფემინისტებმა კარგა ხანია ასეთ კინოენას “ქალის მზერა” უწოდეს. ზოგს აღიზიანებს ეს ტერმინი; “რატომ ჰყოფთ კინოს სქესის მიხედვით?”, “რა შუაშია ქალი და კაცი? არსებობს ცუდი კინო და კარგი კინო, უნიჭობა და ნიჭიერება”... მაგრამ, უთანასწორობას, რომელიც საუკუნეების მანძილზე მკვიდრდებოდა კულტურაში, მხოლოდ ნიჭით ვერ გაუმკლავდები, თუკი იმ წესებს დაემორჩილები, რომლებსაც “კულტურის საპყრობილე” გიკარნახებს.
ჯერ იყო და თამთა მელაშვილმა გადალახა ლიტერატურული წესები - გაბედა და ქალის სექსუალური იდენტობის თემას შეეხო, ნატურალიზმისა და პოეტურობის ხანდახან უბრალოდ გამაოგნებელი ნაზავით. ავტორის ენასთან ერთად მისი წიგნის პერსონაჟიც გაოცებს, ეთერო, რომელიც სწორედ იქ, სადაც სოციალური და გენდერული როლები საუკუნეების წინ არის განსაზღვრული, ახერხებს იცხოვროს თავისი უნიკალური ცხოვრებით.
და ახლა უკვე ელენე ნავერიანმა გადაიღო ფილმი, რომელიც მთლიანად ხიფათის გადალახვას, სიცოცხლის გამარჯვებას ასახავს - იწყება სიკვდილთან შეხვედრით და სრულდება სასწაულით. კინო კი სხვა არაფერია, თუ არა სასწაული. მით უფრო დასაფასებელია, როცა სასწაული არაა თავს მოხვეული, ნაძალადევი.
ელენე ნავერიანის კამერა მაყურებელს ფილმის უკანასკნელ კადრამდე უნარჩუნებს თავისუფლებას. ეს კინო პატივს სცემს არა მარტო პერსონაჟებს, რომლებსაც აუჩქარებლად, სიფრთხილით ხატავს, არამედ მაყურებელსაც, რომლის მიმართ ნდობა “შაშვის” კინემატოგრაფიული ინტერპრეტაციის მთავარი ღირსებაა.
მაინც ვერ დავეთანხმები იმ მკითხველს, ვისაც ჰგონია, რომ “შაშვის” ენა მიუღებელია კინოხელოვნებისთვის. გადაიკითხეთ წიგნი და ყურადღება მიაქციეთ ეთეროს მონოლოგის ვიზუალურ სიძლიერეს. სხვა საქმეა, რომ ტექსტის ეფექტი რიტმის მუდმივ ცვლილებაზე იქმნება. განსხვავებით ფილმისგან, რომელშიც დაძაბულობას არა იმდენად რიტმი, რამდენადაც კადრის ვიზუალური ატმოსფერო ქმნის.
მაყურებელთან დისტანცია უკანასკნელ კადრამდე შენარჩუნებულია დეტალების ხაზგასმის დემონსტრაციული უარყოფით. ყველა მსახიობისთვის, განსაკუთრებით ეკა ჩავლეიშვილისთვის, ასეთ სტილს დამორჩილება უმძიმესი სამუშაოა - რთულია დისტანციურობა არ გადაიზარდოს თეატრალურ პირობითობაში, როცა თითქმის მთელი ფილმი ჰგავს სურათებს პროვინციელი ქალის ცხოვრებიდან, როცა ორი სამყარო ერთად არსებობს - ერთი ის, რომელშიც ეთეროს მოძალადე მამისა და ძმის სურათები აქვს გამოფენილი, მეორე კი სამყარო ამ გარდაცვლილი კაცების გარეშე, ის სამყარო, სადაც მენსტრუაციაც კი თავისუფლების სახედ წარმოჩინდება, სადაც ქალი აღარავიზეა დამოკიდებული, სადაც სიცოცხლე იმარჯვებს სხვის მიერ დადგენილ წესებზე, გენდერულ როლებსა და კულტურულ მიზოგინიაზე.
გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ დღეს, კონსერვატორული მორალი განსაკუთრებით შეუწყნარებელია არა იმდენად სიტყვის, რამდენადაც გამოსახულების და, მით უფრო, მოძრავი გამოსახულების მიმართ.
ფაქტია, რომ ეროვნული კინოს ისტორიაში ქალის სექსუალური იდენტობის თემას ქართველი რეჟისორი პირველად შეეხო - უკომპრომისოდ, თამამად, ვიღაცისთვის შეიძლება “ხულიგნურადაც”.
სულ რომ არ გამოირჩეოდეს მხატვრული ღირსებებით “შაშვის” ეს ეკრანიზაცია, რაოდენ ღარიბადაც უნდა მოეჩვენოს ზოგიერთ მაყურებელს კარგი წიგნის კინემატოგრაფიული ვერსია, ან თუნდაც დაიწუნოს მსახიობები, ვერავინ გაბედავს და იტყვის, რომ ელენე ნავერიანს სითამამე აკლია.
წლების მანძილზე დამკვიდრებული ტაბუ ქართულ კინოში, ტაბუ სექსუალობაზე, ვნებაზე, სხეულზე (მათ შორის, ქალის “ბუნებრივ” სხეულზე) და იქნებ, ტაბუ თავისუფლებაზეც, წარმატებით მოიხსნა რეჟისორი ქალის ფილმში.
დიახ, არსებობს “ქალური კინო” - უფრო თამამი და უფრო გულადი.