ოფიციალური ერევანი სახელმწიფო სიმბოლოებსა და კონსტიტუციას ახალ გეოპოლიტიკურ ვითარებაში ცვლის, - რეალობაში, სადაც ყარაბაღზე კონტროლი აზერბაიჯანმა აღიდგინა, რუსეთზე განაწყენებული სომხეთი კი აზერბაიჯანთანაც და თურქეთთანაც ურთიერთობების აწყობას ცდილობს, რათა ეკონომიკა გააძლიეროს.
„უცხოური ჰიმნი“
სომხეთის რესპუბლიკის ჰიმნიც და გერბიც 1918-20 წლებში არსებული სომხეთის პირველი რესპუბლიკის მემკვიდრეობაა. 1991 წელს, როდესაც პირველმა პოსტსაბჭოურმა პარლამენტმა გერბი და ჰიმნი დაამტკიცა, 70 წლის წინანდელი ვერსიები მხოლოდ მცირედით შეცვალა.
ჰიმნის ტექსტის ავტორი მიქაელ ნალბანდიანია, მე-19 საუკუნის სომეხი მწერალი, ტექსტი კი ბარსეღ განაჩიანს ეკუთვნის, ლიბანში ემიგრირებულ სომეხ კომპოზიტორს.
პარლამენტის სპიკერმა ალენ სიმონიანმა ტელეგრამზე პოსტში სომხეთის ჰიმნს „უცხოური“ უწოდა და დაწერა, ის ერთმნიშვნელოვნად „სომხურმა“ ჰიმნმა უნდა ჩაანაცვლოს, რომელიც „ჩვენი სახელმწიფოსა და სომხური მუსიკის შესაბამისი“ იქნებაო.
„ცხადია, რომ სომხეთის რესპუბლიკის ჰიმნი ადრე თუ გვიან უნდა შეიცვალოს… არ ვიჩემებ, რომ დიდი არამ ხაჩატურიანის მუსიკით უნდა ჩანაცვლდეს, - რაც, ჩემი აზრით, გენიალურია, უძლეველი და მაქსიმალურად სომხური - მაგრამ ეჭვგარეშეა, რომ ახლანდელი, უცხოური ჰიმნის შეცვლა აუცილებელია“, - დაწერა მან.
გერბი - „ფეისბუკის ემოჯი“
ალენ სიმონიანმა ამავე პოსტში გააკრიტიკა ახლანდელი გერბი და თქვა, რომ მის შეცვლაზეც უნდა იფიქრონ:
„სომხეთი არ შეიძლება, წყალქვეშ იყოს. ეს კაცობრიობის დასჯის სიმბოლოა. ლომი არ შეიძლება, ფეისბუკის „ემოჯის“ ჰგავდეს, და სომხეთის დამცავი ხმალიც არ შეიძლება, ჯაჭვებით იყოს დამაგრებული“.
სომხეთის გერბი შედგება ჰერალდიკური ფარის, ფარმჭერი ლომისა და არწივისაგან, - ეს უძველესი სომხური სიმბოლოებია, რომლებსაც სომხეთის სამეფო დინასტიები იყენებდნენ.
სომხეთის რესპუბლიკის გერბი დროშის ფერების ფონზე
გერბის დანარჩენი ელემენტების სიმბოლური მნიშვნელობა კი ასეთია:
- ხმალი - რომელიც ჯაჭვებს ამსხვრევს, ერის ძალისა და ძლევამოსილების სიმბოლოა;
- გატეხილი ჯაჭვი - სომეხი ერის უდრეკობა დამოუკიდებლობისა და თავისუფლების მოსაპოვებლად;
- ხორბლის თავთავები - სომეხთა მძიმე შრომის ნიშნად;
- ბუმბული - კულტურული და ინტელექტუალური მემკვიდრეობა;
- ლენტი - დროშის ფერები.
არარატის გარეშე
გერბის შუაგულში ასევე გამოსახულია მთა, - რომელიც არარატის მთას განასახიერებს, - ნოეს კიდობანი, და ბიბლიური წარღვნის ნიშნად წყალი. ახალ გერბზე, სავარაუდოდ, არც ეს ელემენტები დარჩება.
ბიბლიაში აღწერილი წარღვნის შემდეგ, ნოეს კიდობანი „არარატის მთებში“ ჩერდება. არარატის მთა ხშირად ასოცირდება ამ ბიბლიურ იგავთან. არარატთან კი, იმის მიუხედავად, რომ თურქეთშია, სომხებს ისტორიული ბმა აქვთ.
არარატის მთის ხედი სომხეთიდან
მათთვის არარატის მთა რამდენიმე მიზეზის გამოა მნიშვნელოვანი:
- არარატის მთა, - რომელიც ერევნიდან კარგად მოჩანს, - მდებარეობს იმ ადგილას, რომელსაც სომხები ისტორიულ სამშობლოდ მიიჩნევდნენ - სომხური სამეფოების და სომხური იდენტობის ნაწილად;
- არარატი გახდა სომხური ეროვნული იდენტობისა და მისწრაფებების სიმბოლო, და იმის მიუხედავად, რომ თანამედროვე სომხეთის საზღვრებს გარეთაა, ძლიერაა ინტეგრირებული სომხურ კულტურაში, ლიტერატურაში, ხელოვნებასა და ეროვნულ ცნობიერებაში;
- ნოეს კიდობნისა და წარღვნის მითოსი სომხებისთვის არარატის კულტურულ მნიშვნელობას კიდევ უფრო ამძაფრებს;
- ოსმალეთის იმპერიაში სომეხთა გენოციდის, შემდეგ კი დიდი გეოპოლიტიკური და ტერიტორიული ცვლილებების შემდეგ, არარატის სომხეთის ტერიტორიის მიღმა აღმოჩენა დანაკარგს, ტკივილს, ტრავმას განასახიერებს.
ოპოზიციაში გერბის ცვლილებას აზერბაიჯანისა და თურქეთის მიმართ სომხეთის მორიგ დათმობად აფასებენ.
„ზეწოლა“
მთავარი ოპოზიციური ალიანსის, „სომხეთის“ (სომხურად „ჰაიასტანის“) პარლამენტარმა, გეღამ მარუკიანმა განაცხადა:
„ეს თურქულ-აზერბაიჯანული დუეტის კიდევ ერთი მოთხოვნაა... მათ სურთ, ერევანს წააშლევინონ მათ ახლანდელ ტერიტორიაზე სომეხთა ცხოვრების ყოველგვარი კვალი... მათ სურთ [სომხეთი იყოს] პატარა სახელმწიფო, რომელიც მოწყვეტილია საკუთარ ფესვებს, და ის უქნან, რასაც მოისურვებენ“.
ჰრაჩ ჰაკობიანმა, მმართველი „სამოქალაქო კონტრაქტის“ პარტიიდან, ნიკოლ ფაშინიანის ცოლისძმამ, თქვა, გამორიცხულია ზეწოლა ბაქოდან და ანკარიდანო. მისი თქმით, პარლამენტის სპიკერის ინიციატივები ღიად უნდა განიხილონ.
სიმონიანის პრესმდივანმა მოგვიანებით თქვა, რომ სპიკერმა მხოლოდ საკუთარი მოსაზრება გამოაქვეყნა და არ არსებობს კანონპროექტი, რომელიც ასეთ ცვლილებებს ითვალისწინებს.
სომხეთის პარლამენტის სპიკერი ალენ სიმონიანი
რას ფიქრობს ფაშინიანი?
მაგრამ პარლამენტის სპიკერის, ფაშინიანის ახლო მოკავშირის „საკუთარი მოსაზრება“ მხოლოდ მის „საკუთარ მოსაზრებად“ არ აღიქმება. თან იმის გამოც, რომ რამდენიმე თვის წინ, 2023 წლის 20 ივნისს, ნიკოლ ფაშინიანსაც მსგავსი რამ აქვს ნათქვამი პარლამენტში:
„რა არის გამოსახული გერბზე? ნოეს კიდობანი არარატის მთაზე, და ოთხი სომხური დინასტიის გერბი. რა კავშირი აქვს ამ ყველაფერს ჩვენთან? ჩვენი თანამედროვე სახელმწიფო 1991 წელს ჩამოყალიბდა“. იქვე თქვა, რომ „რა ხანია, ლომი სომხეთის ბუნებრივი გარემოს ნაწილი არ არის“.
ამავე გამოსვლისას ჰიმნიც გააკრიტიკა და თქვა, რომ მისი დასასრული განსაკუთრებით არ მოსწონს. ბოლო სტროფი ასეთია:
„სიკვდილი ყველგან ერთნაირია
მაგრამ კაცი მხოლოდ ერთხელ კვდება,
ნეტარია ის, ვინც
ერის თავისუფლებისთვის იღუპება“.
„ახლა ტექსტი „თავგანწირვით“ სრულდება... სიკვდილით. ბოლო დროს ბევრს ვფიქრობ ამაზე, არა მგონია, სწორი იყოს“, - განაცხადა ფაშინიანმა.
„ეს ფაშინიანის მორიგი მცდელობაა, დააბლაგვოს სომხების ეროვნული გრძნობა, რათა სომხეთის მტრების გული მოიგოს... შემდეგს რას შეცვლის? სომხეთის დროშას? ქვეყნის სახელს?“ - ასე შეაფასა ერთ-ერთმა ოპოზიციურმა სომხურმა გამოცემამ მაშინ მისი სიტყვა.
არარატი თუ არაგაწი?
„არაგაწი. სომხეთის რესპუბლიკის უმაღლესი მწვერვალი. 4090 მეტრი ზღვის დონიდან“, - ეს წარწერა დაურთო ნიკოლ ფაშინიანმა ინსტაგრამზე 26 იანვარს გამოქვეყნებულ ფოტოს.
კომენტარებში მას კრიტიკის ქარცეცხლი დაატყდა.
- „უმაღლესი მწვერვალი არარატია, 5137 მეტრით“
- „ჩვენი არარატი უფრო მაღალია“, - წერენ პასუხად.
ფაშინიანს აკრიტიკებენ იმის გამო, რომ როდესაც სომხეთის უმაღლეს მწევერვალზე საუბრობს, არ საუბრობს არარატზე.
არადა, არარატი თურქეთში მდებარეობს.
კონსტიტუციური ცვლილებები
გერბი და ჰიმნი რომ შეიცვალოს, კონსტიტუციაც უნდა შეიცვალოს, - სახელმწიფო სიმბოლოებს მისი 21-ე მუხლი განსაზღვრავს. მმართველი გუნდი ახლა კონსტიტუციის ცვლილების საჭიროებაზეც საუბრობს.
19 იანვარს ფაშინიანმა განაცხადა, რომ სომხეთს ახალი კონსტიტუცია სჭირდება, რომელიც უკეთ მოერგება „ახალ გეოპოლიტიკურ და რეგიონულ გარემოებებს“.
ეს გარემოებებია:
- აზერბაიჯანის მიერ მთიანი ყარაბაღის დაკავება და მისი დაცლა სომეხი მოსახლეობისგან;
- რუსეთთან სომხეთის გაციებული ურთიერთობები;
- სომხეთის მცდელობა, რეგიონულ პროექტებში ირანთან, აზერბაიჯანთან, თურქეთსა და საქართველოსთან ერთად ჩაერთოს.
ასევე ნახეთ „მშვიდობის გზაჯვარედინი“ - რას სთავაზობს ფაშინიანი მეზობლებსგასულ კვირას თბილისში ყოფნისას ნიკოლ ფაშინიანმა შავი ზღვის კაბელის პროექტში ჩართვის სურვილი გამოთქვა.
პროექტის თავდაპირველი ვერსიით, აზერბაიჯანული ენერგია გაივლის საქართველოს, შავ ზღვასა და რუმინეთს და გაიყიდება უნგრეთში. ჯერ უცნობია, რა პოზიცია აქვს აზერბაიჯანს სომხეთის ინიციატივაზე, ან რა სახით სურს ერევანს ჩართვა.
ასევე ნახეთ შავი ზღვის კაბელის პროექტში ჩართვა, საზღვრის დელიმიტაცია - ფაშინიანის აქცენტები თბილისშიფაშინიანის ოპოზიციაში მიაჩნიათ, რომ პრემიერ-მინისტრს სურს, გარდა სახელმწიფოს სიმბოლოების ცვლილებისა, კონსტიტუციის პრეამბულაც შეცვალოს. და ესეც პროტესტს იწვევს:
- პრეამბულა ახსენებს 1990 წლის 23 აგვისტოს მიღებულ დამოუკიდებლობის დეკლარაციას;
- დეკლარაცია დასაწყისშივე ახსენებს 1989 წელს „სომხეთისა და მთიანი ყარაბაღის რეგიონის გაერთიანებაზე ერთობლივ შეთანხმებას“ (მთიან ყარაბაღზე 2023 წლის 16 სექტემბერს დაამყარა ბაქომ კონტროლი, რის შემდეგაც რეგიონი თითქმის სრულად დატოვეს ადგილობრივმა სომხებმა).
- დეკლარაციის მე-11 მუხლის თანახმად, სომხეთის რესპუბლიკა მხარს უჭერს „ოტომანთა იმპერიასა და დასავლეთ სომხეთში 1915 წლის გენოციდის საერთაშორისო აღიარებას“.
ერევანსა და ანკარას 1990-იანი წლების შემდეგ არ ჰქონიათ დიპლომატიური და კომერციული კავშირები. უთანხმოების ქვაკუთხედია სომეხთა გენოციდის საკითხი და სომხეთ-აზერბაიჯანის დაპირისპირება. დიდი წინააღმდეგობა, რაც ფაშინიანის მთავრობას თურქეთთან ურთიერთობის ნორმალიზაციისკენ გზაზე ელის, არაგაწის მწვერვალის ფოტოს დადებამაც გამოაჩინა.
აზერბაიჯანს რაც ეხება: წინა კვირას სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა არარატ მირზოიანმა დაადასტურა, რომ აზერბაიჯანი, სამშვიდობო მოლაპარაკებების ფარგლებში, აპროტესტებს სომხეთის კონსტიტუციის პრეამბულაში აღნიშნულ ჩანაწერს, რაც ირიბად უკავშირდება მთიან ყარაბაღს.
ბაქოს გადმოსახედიდან, ეს ჩანაწერი შეიძლება აღქმული იქნეს, როგორც სომხეთის პრეტენზია მთიან ყარაბაღზე. ბაქოს კი სურს, მომავალში სომხეთისგან მსგავსი პრეტენზიების გაჩენის შანსი ნულს გაუტოლდეს.
ილჰამ ალიევი და ნიკოლ ფაშინიანი სანქტ-პეტერბურგში. 2022 წლის 26 დეკემბერი.
საგარეო საქმეთა მინისტრი მირზოიანი ამტკიცებს იმასაც, რომ სომხეთის მთავრობა და მმართველი გუნდი კონსტიტუციის ცვლილების საჭიროებაზე აზერბაიჯანის ზეწოლის გამო არ საუბრობენ.
29 იანვარს აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტრომ განაცხადა, რომ სომხეთის კონსტიტუცია „შეიცავს მუქარას აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობისა და სუვერენიტეტის მიმართ“ და ერევანმა უნდა გადადგას მკვეთრი ნაბიჯები ამის გასანეიტრალებლად.
არუსიაკ ჯულაყიანმა, ფაშინიანის თანაგუნდელმა პარლამენტარმა, ბაქო „მსგავსი განცხადებებით სომხეთში პოლიტიკური დაძაბულობის ხელოვნურად შექმნაში“ დაადანაშაულა.
ჯერჯერობით საკონსტიტუციო ცვლილებების საკანონმდებლო პაკეტი არ დარეგისტრირებულა.