მამაჩემი 75 წლისაა. რაც თავი მახსოვს, შუმერული ცივილიზაციითა და, ზოგადად, შუამდინარეთის ისტორიით არის გატაცებული. მასთან ბოლო კამათი რამდენიმე დღის წინ, სწორედ ისტორიული შუამდინარეთიდან, თანამედროვე ერაყიდან მქონდა. დისკუსია ხუდონჰესს ეხებოდა, მამა ყოველთვის ემხრობოდა მის აშენებას. სრულიად ბუნებრივია, რომ ხუდონჰესს მომხრეებიც ჰყავს და მოწინააღმდეგეებიც. მაგალითად, წინა კვირაში ერთი ნაცნობი, რომელიც ჰესის აშენების მომხრეა, ფეისბუკზე წერდა, ხაიშელები რეზერვაციაში ცხოვრებას იმსახურებენო. ჩემი მიზანი არ არის ამგვარი შეხედულებების მქონეთა გადარწმუნება, რადგან ნამდვილად არ მაქვს ილუზია, რომ ასეთი ხარისხის სისასტიკის დათრგუნვას ჩემი მოკრძალებული ბლოგპოსტით შევძლებ. თუმცა, იმედი მაქვს, ქვემოთ მოყვანილი სამი მაგალითით საკუთარი მამის დარწმუნებას მაინც მოვახერხებ.
1. სკოლაში, ალბათ, ყველას გვისწავლია შუამდინარეთის ისტორია. შუამდინარეთი აერთიანებს თანამედროვე ერაყს, ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთს, აგრეთვე სამხრეთ-დასავლეთ ირანისა და კუვეიტის მცირე ნაწილებს. მდინარეები ევფრატი და ტიგროსი რომ არა, ამ ტერიტორიას არც შუამდინარეთი ერქმეოდა და, ალბათ, არც ცივილიზაციის აკვანი. 1980-ანი წლებიდან მოყოლებული თურქეთის მთავრობა 22 კაშხალსა და 19 ჰესს აშენებს ევფრატსა და ტიგროსზე (ტიგროსისა და ევფრატის აუზი საზიაროა თურქეთის, სირიის, ერაყის, ირანისა და კუვეიტისთვის; შესაბამისად, აშენებულმა კაშხლებმა უკვე შექმნა წყლის დეფიციტი მეზობელ ერაყსა და სირიაში), მათ შორის სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში, ტიგროსის ნაპირზე უნდა აშენდეს 138 მეტრის სიმაღლის ილისუს კაშხალი. ილისუ ყველაზე დიდი კაშხალი იქნება ტიგროსზე და უდიდესი საფრთხეც ამჟამად ძირითადად ქურთებით დასახლებული უძველეს ქალაქ ჰასანკიფისთვის. მე-12 საუკუნის ხიდი, ციტადელი, მე-14-მე-15 საუკუნეების მეჩეთები, კლდეში ნაკვეთი სამლოცველოები მცირე ჩამონათვალია იმ მსხვერპლისა, რასაც ეს კაშხალი მოითხოვს. სპეციალისტების აზრით, ასი წელი მაინც დასჭირდება ამ ქალაქის კულტურული ძეგლების გადატანასა და სათანადო წესით დაცვას. კაშხლის აშენების შემთხვევაში კი ათასობით ადამიანს ემუქრება გადასახლება, ხოლო უძველეს ქალაქს - განადგურება.
2. ყველას გაგვიგია იორდანეს სახელი. ისრაელის, იორდანიისა და სირიის ეგოისტური ინტერესების გამო ეს მდინარე დაშრობის საფრთხის წინაშე დგას. იორდანე მკვდარ ზღვაში ჩაედინება და მისი ერთ-ერთი მაცოცხლებელი წყაროა. 1960-იან წლებში ისრაელმა კაშხალი ააშენა და კინერეთის ტბის (ისტორიული გალილეის ზღვის) წყალი, რომელიც მდინარე იორდანეს ძირითადი მკვებავია, ეროვნული წყალგამტარისკენ შეაბრუნა. ამას დაემატა იორდანიის მიერ აშენებული არხი და სირიის რეზერვუარი, რომლებმაც იარმუკის - იორდანეს შენაკადის - წყალი გამოაცალეს ამ უკანასკნელს. მოკლედ, სპეციალისტების აზრით, ამ ყველაფერმა, შესაძლოა, მდინარის დაშრობა და, საბოლოოდ, მკვდარი ზღვის ნამდვილი სიკვდილი გამოიწვიოს.
3. ურმია უდიდესი მლაშე ტბაა ჩრდილო-დასავლეთ ირანში. ტბას 1970-იან წლებში ამავე სახელწოდების ქალაქის სახელი დაერქვა. ურმია ასირიულ ენაზე წყლის ქალაქს ნიშნავს. ირანმა 39 კაშხალი ააშენა იმ 13 მდინარეზე, ტბაში რომ ჩაედინებოდა, რის გამოც ტბა თანდათან შრება. ურმიას ტბის დაშრობა ეკოლოგიურ კატასტროფას მოასწავებს, რადგან მის ფსკერზე კონცენტრირებული მილიარდობით ტონა მარილი საფრთხეს უქმნის როგორც მოსახლეობას, ისე გარემოს.
ეს სამი მაგალითი მხოლოდ იმიტომ არ მომიყვანია, რომ ჩვენ მეზობლად არსებული სევდიანი სინამდვილე ავუწერო მკითხველს. ხუდონჰესის მომხრეებმა შეიძლება ნიშნის მოგებით განაცხადონ, ხომ ხედავთ, საქართველო გამონაკლისი არ ყოფილაო. დიახ, საქართველო გამონაკლისი არ არის, ბევრი ქვეყანა თავისი ეგოისტური მიზნებისთვის იყენებს საერთაშორისო მდინარეებს და ტბებს და მთელ ისტორიას უცვლის კალაპოტს. მაგრამ ისტორიის განადგურებაზე მნიშვნელოვანი ის არის, როგორ ეპყრობა სახელმწიფო თავისსა თუ სხვის მოქალაქეებს, რომელთა ცხოვრებაც ასეთი პროექტების შედეგად დრამატულად იცვლება.
2012 წლის 1 ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ საქართველოში რამდენიმე სფეროში, ალბათ, არაფერი შეცვლილა. პირადად მე, ძალიან ვაფასებ ინსტიტუციური მეხსიერების შენარჩუნების ყველა მცდელობას, რადგან, როგორც წესი, ეს სიჯანსაღის, კეთილსინდისიერებისა და სტაბილურობის ნიშანია. თუმცა, წინა ხელისუფლების ენერგეტიკული პოლიტიკის მიმართ ასეთი ერთგულება ნამდვილად უპრეცედენტოა. მეტიც, ენერგეტიკის სამინისტრო ინსტიტუციური აროგანტულობის ტრადიციის საუკეთესო შემნარჩუნებელი და გამგრძელებელია. სხვას ვერაფერს დავარქმევ მათ დამოკიდებულებას ხაიშელების და ერთ-ერთი ყველაზე სანდო და პროფესიონალი არასამთავრობო ორგანიზაციის, „მწვანე ალტერნატივის“ მიმართ.
ხუდონჰესი საფრთხეს უქმნის სვანეთს. არ არსებობს ამ პროექტის ნაწილი, საკამათო რომ არ იყოს. არც უსაფრთხოება, არც ეკონომიკური სარგებელი, არც ინვესტორის სანდოობა, არც გარემოზე ზემოქმედების საფრთხე, არც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების დაცვის საკითხი და, რაც ყველაზე მთავარია, არც ადამიანური საზღაური - არც ერთი პუნქტი არ გაუთვლია არც წინა, და არც ახლანდელ ხელისუფლებას.
ამ სამწუხარო დასკვნის შემდეგ ერთადერთი კითხვა გვრჩება: თუ შეიძლება იორდანია იორდანეს გარეშე წარმოვიდგინოთ, შუამდინარეთი უმდინარეებოდ, ხოლო წყლის ქალაქი - უწყლოდ, მაშინ რატომ არ შეიძლება წარმოვიდგინოთ სვანეთი უსვანეთოდ? გვინდა თუ არ გვინდა სვანეთი? სწორედ ეს არის თანამედროვე საქართველოში მცხოვრები ნებისმიერი ადამიანის ისტორიული გამოწვევა: შეგვწევს თუ არა უნარი, ვაიძულოთ საქართველოს მთავრობა, შეეშვას ამ უკიდურესად სარისკო და უპასუხისმგებლო ინიციატივას, შევძლებთ თუ არა, თავი მოვატყუებინოთ იმ ხელისუფლებასაც, რომელიც დაგვპირდა, რომ ღირებულებათა ცენტრში, ბოლოს და ბოლოს, ადამიანს დააყენებდა.
ირანში, ურმიას ტბის დაშრობით დამწუხრებული მოსახლეობა თურმე ამბობდა, წავიდეთ და ტბა ჩვენი ცრემლებით ამოვავსოთო. დიახ, ზოგჯერ კაშხლებს ადამიანისთვის აშენებენ, ოღონდ, ადამიანისავე ცრემლით ავსებული ტბების ხარჯზე. ძალიან კარგად ვიცი, რომ საქართველოში ცრემლების არავის სჯერა და ჩვენი მომავალი თაობაც ჩვენი ცრემლებით კი არა, იმით დაინტერესდება, თუ რა გავაკეთეთ ხუდონჰესის მშენებლობის შესაჩერებლად. და მათთვის ჩვენ, სულ მცირე, დამაჯერებელი პასუხი მაინც უნდა გვქონდეს.
1. სკოლაში, ალბათ, ყველას გვისწავლია შუამდინარეთის ისტორია. შუამდინარეთი აერთიანებს თანამედროვე ერაყს, ჩრდილო-აღმოსავლეთ სირიასა და სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთს, აგრეთვე სამხრეთ-დასავლეთ ირანისა და კუვეიტის მცირე ნაწილებს. მდინარეები ევფრატი და ტიგროსი რომ არა, ამ ტერიტორიას არც შუამდინარეთი ერქმეოდა და, ალბათ, არც ცივილიზაციის აკვანი. 1980-ანი წლებიდან მოყოლებული თურქეთის მთავრობა 22 კაშხალსა და 19 ჰესს აშენებს ევფრატსა და ტიგროსზე (ტიგროსისა და ევფრატის აუზი საზიაროა თურქეთის, სირიის, ერაყის, ირანისა და კუვეიტისთვის; შესაბამისად, აშენებულმა კაშხლებმა უკვე შექმნა წყლის დეფიციტი მეზობელ ერაყსა და სირიაში), მათ შორის სამხრეთ-აღმოსავლეთ თურქეთში, ტიგროსის ნაპირზე უნდა აშენდეს 138 მეტრის სიმაღლის ილისუს კაშხალი. ილისუ ყველაზე დიდი კაშხალი იქნება ტიგროსზე და უდიდესი საფრთხეც ამჟამად ძირითადად ქურთებით დასახლებული უძველეს ქალაქ ჰასანკიფისთვის. მე-12 საუკუნის ხიდი, ციტადელი, მე-14-მე-15 საუკუნეების მეჩეთები, კლდეში ნაკვეთი სამლოცველოები მცირე ჩამონათვალია იმ მსხვერპლისა, რასაც ეს კაშხალი მოითხოვს. სპეციალისტების აზრით, ასი წელი მაინც დასჭირდება ამ ქალაქის კულტურული ძეგლების გადატანასა და სათანადო წესით დაცვას. კაშხლის აშენების შემთხვევაში კი ათასობით ადამიანს ემუქრება გადასახლება, ხოლო უძველეს ქალაქს - განადგურება.
2. ყველას გაგვიგია იორდანეს სახელი. ისრაელის, იორდანიისა და სირიის ეგოისტური ინტერესების გამო ეს მდინარე დაშრობის საფრთხის წინაშე დგას. იორდანე მკვდარ ზღვაში ჩაედინება და მისი ერთ-ერთი მაცოცხლებელი წყაროა. 1960-იან წლებში ისრაელმა კაშხალი ააშენა და კინერეთის ტბის (ისტორიული გალილეის ზღვის) წყალი, რომელიც მდინარე იორდანეს ძირითადი მკვებავია, ეროვნული წყალგამტარისკენ შეაბრუნა. ამას დაემატა იორდანიის მიერ აშენებული არხი და სირიის რეზერვუარი, რომლებმაც იარმუკის - იორდანეს შენაკადის - წყალი გამოაცალეს ამ უკანასკნელს. მოკლედ, სპეციალისტების აზრით, ამ ყველაფერმა, შესაძლოა, მდინარის დაშრობა და, საბოლოოდ, მკვდარი ზღვის ნამდვილი სიკვდილი გამოიწვიოს.
3. ურმია უდიდესი მლაშე ტბაა ჩრდილო-დასავლეთ ირანში. ტბას 1970-იან წლებში ამავე სახელწოდების ქალაქის სახელი დაერქვა. ურმია ასირიულ ენაზე წყლის ქალაქს ნიშნავს. ირანმა 39 კაშხალი ააშენა იმ 13 მდინარეზე, ტბაში რომ ჩაედინებოდა, რის გამოც ტბა თანდათან შრება. ურმიას ტბის დაშრობა ეკოლოგიურ კატასტროფას მოასწავებს, რადგან მის ფსკერზე კონცენტრირებული მილიარდობით ტონა მარილი საფრთხეს უქმნის როგორც მოსახლეობას, ისე გარემოს.
ეს სამი მაგალითი მხოლოდ იმიტომ არ მომიყვანია, რომ ჩვენ მეზობლად არსებული სევდიანი სინამდვილე ავუწერო მკითხველს. ხუდონჰესის მომხრეებმა შეიძლება ნიშნის მოგებით განაცხადონ, ხომ ხედავთ, საქართველო გამონაკლისი არ ყოფილაო. დიახ, საქართველო გამონაკლისი არ არის, ბევრი ქვეყანა თავისი ეგოისტური მიზნებისთვის იყენებს საერთაშორისო მდინარეებს და ტბებს და მთელ ისტორიას უცვლის კალაპოტს. მაგრამ ისტორიის განადგურებაზე მნიშვნელოვანი ის არის, როგორ ეპყრობა სახელმწიფო თავისსა თუ სხვის მოქალაქეებს, რომელთა ცხოვრებაც ასეთი პროექტების შედეგად დრამატულად იცვლება.
2012 წლის 1 ოქტომბრის არჩევნების შემდეგ საქართველოში რამდენიმე სფეროში, ალბათ, არაფერი შეცვლილა. პირადად მე, ძალიან ვაფასებ ინსტიტუციური მეხსიერების შენარჩუნების ყველა მცდელობას, რადგან, როგორც წესი, ეს სიჯანსაღის, კეთილსინდისიერებისა და სტაბილურობის ნიშანია. თუმცა, წინა ხელისუფლების ენერგეტიკული პოლიტიკის მიმართ ასეთი ერთგულება ნამდვილად უპრეცედენტოა. მეტიც, ენერგეტიკის სამინისტრო ინსტიტუციური აროგანტულობის ტრადიციის საუკეთესო შემნარჩუნებელი და გამგრძელებელია. სხვას ვერაფერს დავარქმევ მათ დამოკიდებულებას ხაიშელების და ერთ-ერთი ყველაზე სანდო და პროფესიონალი არასამთავრობო ორგანიზაციის, „მწვანე ალტერნატივის“ მიმართ.
ხუდონჰესი საფრთხეს უქმნის სვანეთს. არ არსებობს ამ პროექტის ნაწილი, საკამათო რომ არ იყოს. არც უსაფრთხოება, არც ეკონომიკური სარგებელი, არც ინვესტორის სანდოობა, არც გარემოზე ზემოქმედების საფრთხე, არც კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლების დაცვის საკითხი და, რაც ყველაზე მთავარია, არც ადამიანური საზღაური - არც ერთი პუნქტი არ გაუთვლია არც წინა, და არც ახლანდელ ხელისუფლებას.
ამ სამწუხარო დასკვნის შემდეგ ერთადერთი კითხვა გვრჩება: თუ შეიძლება იორდანია იორდანეს გარეშე წარმოვიდგინოთ, შუამდინარეთი უმდინარეებოდ, ხოლო წყლის ქალაქი - უწყლოდ, მაშინ რატომ არ შეიძლება წარმოვიდგინოთ სვანეთი უსვანეთოდ? გვინდა თუ არ გვინდა სვანეთი? სწორედ ეს არის თანამედროვე საქართველოში მცხოვრები ნებისმიერი ადამიანის ისტორიული გამოწვევა: შეგვწევს თუ არა უნარი, ვაიძულოთ საქართველოს მთავრობა, შეეშვას ამ უკიდურესად სარისკო და უპასუხისმგებლო ინიციატივას, შევძლებთ თუ არა, თავი მოვატყუებინოთ იმ ხელისუფლებასაც, რომელიც დაგვპირდა, რომ ღირებულებათა ცენტრში, ბოლოს და ბოლოს, ადამიანს დააყენებდა.
ირანში, ურმიას ტბის დაშრობით დამწუხრებული მოსახლეობა თურმე ამბობდა, წავიდეთ და ტბა ჩვენი ცრემლებით ამოვავსოთო. დიახ, ზოგჯერ კაშხლებს ადამიანისთვის აშენებენ, ოღონდ, ადამიანისავე ცრემლით ავსებული ტბების ხარჯზე. ძალიან კარგად ვიცი, რომ საქართველოში ცრემლების არავის სჯერა და ჩვენი მომავალი თაობაც ჩვენი ცრემლებით კი არა, იმით დაინტერესდება, თუ რა გავაკეთეთ ხუდონჰესის მშენებლობის შესაჩერებლად. და მათთვის ჩვენ, სულ მცირე, დამაჯერებელი პასუხი მაინც უნდა გვქონდეს.