იუკიო მიშიმა: რა ვუყოთ სილამაზის ეტალონს?

დღეს იუკიო მიშიმას „ოქროს ტაძარზე“ ვილაპარაკებთ. გამოვტოვებთ იმ ამბებს, რომლებიც, ალბათ, ყველამ იცის, ვინც ლიტერატურას კითხულობს, ანუ ავტორის ცხოვრებისა და აღსასრულის ტრაგიკულ პერიპეტიებს. შევეცდებით უშუალოდ წიგნზე ვისაუბროთ, რომელიც იაპონურიდან თარგმნა დავით გოგინაშვილმა და შარშან დაბეჭდა გამომცემლობა „დიოგენემ“. ამ ენიდან პირდაპირ ქართულად ნათარგმნი ნაწარმოებების რაოდენობა, ალბათ, სულ თითებზე ჩამოსათვლელი იქნება, ამიტომ ეს მცდელობა განსაკუთრებით მისასალმებელია. მთარგმნელისთვისაც, რომელიც პროფესიონალი ლიტერატორი არაა (ყოველ შემთხვევაში, ჯერჯერობით), როგორც ვიცი, ეს მისი პირველი მცდელობა იყო მხატვრულ ტექსტზე მუშაობისა. ვისურვოთ, რომ დავით გოგინაშვილმა ეს საქმე გააგრძელოს და თანდათან კარგ და სტაბილურ მთარგმნელად მოგვევლინოს ამ უზარმაზარი და უღრმესი კულტურის ნიმუშებისა. იგი ამჟამად საქართველოში არაა, ამიტომ წიგნზე საუბარი ვთხოვე მის რედაქტორს, პროზაიკოს ირმა ტაველიძეს. პირველი შეკითხვა კი სწორედ წიგნზე მუშაობის პროცესს შეეხო.

იუკიო მიშიმა: რა ვუყოთ სილამაზის ეტალონს?

ირმა ტაველიძე: ჩვენ მთელი წლის ან ცოტა მეტის განმავლობაში ერთმანეთს ვწერდით, ვუგზავნიდით შენიშვნებს, ახალ-ახალ ვარიანტებს. ვიმუშავეთ თითქმის ყველა წინადადებაზე, სიტყვებზე, ფრაზებზე. ის ხანდახან მიგზავნიდა წიგნში ნახსენები ნივთების ფოტოსურათებს, იმისთვის რომ მე ზუსტად მცოდნოდა, რაზე წერს მწერალი. და ეს იყო დიდი და სერიოზული შრომა. მე პირველად ვიმუშავე ისეთ წიგნზე, რომლის ენაც არ ვიცი და, ბუნებრივია, ორიგინალს ვერ ვადარებდი და აღმოჩნდა, რომ ინგლისური და რუსული თარგმანები არ არის სასურველ სიმაღლეზე და, ამდენად, მე ვერ დავეყრდნობოდი ამ თარგმანებს შესწორებისას. და აქ ძალიან დამეხმარა მთარგმნელი. წიგნის გამოსვლის დღიდან მესმის დადებითი გამოხმაურებები, რაც ძალიან მიხარია.

რაზეა რომანი? თუ პირველ მიახლოებას გავაკეთებთ, შეგვიძლია ვთქვათ, რომ კომპლექსებზეა: არასრულყოფილების კომპლექსზე, ჰეროსტრატეს კომპლექსზე... თუ ერთი ნაბიჯით წინ წავიწევთ, ესთეტიკურ ფენომენებზეა, ადამიანთა მიერ მათი აღქმის თავისებურებებზე. კიდევ ნაბიჯს თუ გადავდგამთ, ცნობიერების და ქმედების, სულისა და სხეულის, მოწიწებისა და მკრეხელობის დიქოტომიაზე. საბოლოო ჯამში კი, რა გასაკვირია, რომ სიკვდილ-სიცოცხლის ესთეტიკაზე, ეთიკასა და მეტაფიზიკაზე. მთელი რომანი არის რაღაც კატეგორიებში გარკვევის თავგანწირული მცდელობა და ამ კატეგორიების მწვავე ურთიერთკონფლიქტი: სრულყოფილების, მშვენიერების, ილუზიის... ეს - ზოგადად. კონკრეტულად ცოტა მერე, ახლა კი ისევ ირმა ტაველიძეს მოვუსმინოთ.

ირმა ტაველიძე

ირმა ტაველიძე: აქ აღწერილი ამბავი მართლა მოხდა 1950 წელს კიოტოში. შეშლილმა ბერმა ცეცხლი წაუკიდა ამ მშვენიერ ქმნილებას, ტაძარს, დაწვა, რასაც შემდეგ საერთოდ არ ნანობდა - "მშვენიერება უნდა მოკვდეს", როგორც ერთ სიმღერაშია. მთავარი გმირისთვისაც ცხოვრების მთავარ ამოცანად, მართლაც სიკვდილ-სიცოცხლის საკითხად არის ქცეული სილამაზისადმი საკუთარი დამოკიდებულების განსაზღვრა. ტაძრის სრულყოფილება თითქოს ხელს უშლის ყველაფერში - ცხოვრებაში, ცხოვრებისეული სიამეებით ტკბობაში, გოგოსთან ფიზიკურ სიახლოვეში და ბუნებრივად ჩნდება ანგარიშსწორების მოთხოვნილებაც და როდესაც კითხულობ, თანდათან ხვდები, რომ თანაუგრძნობ. ეს პირომანის ზრახვები, ვნებები აღარაა უცხო და მის გვერდით შენც იტანჯები, მკითხველი. ამ წიგნში თვალს იზიდავს არა იმდენად ეგზოტიკურობა, რაღაც სიახლე და უცხო რამეები, არამედ ის, რაც კარგად ნაცნობია, ჩვეულებრივია და რაღაც დონეზე, ალბათ, გააზრებულიც კი, თუ რამდენად ვგავართ ერთმანეთს ჩვენსავე ვნებებში.

მიშიმა თავისი მთავარი გმირის, მიძოგუტის, ცხოვრების ყველა ეტაპს გვაჩვენებს - ბავშვობიდან ტაძრის დაწვის მომენტამდე. გვაჩვენებს, მამამისის მონათხრობებით როგორ ჩნდება მის წარმოსახვაში ოქროს ტაძრის სურათ-ხატი, შემდეგ როგორ ხდება რეალურ ოქროს ტაძართან შეხება, რაც თავდაპირველად მასზე ვერ ახდენს მოსალოდნელ შთაბეჭდილებას (ტბაში არეკლილი ტაძარი მიძოგუტის უფრო მშვენიერი ეჩვენება), თუმცა თანდათანობით ეს აღქმა იცვლება და ტაძრის სრულყოფილება, სილამაზე და სიდიადე ბოლომდე იპყრობს მის ცნობიერებას, ბოლომდე მოიცავს მის ცხოვრებას. თუ შეიძლება ასე ითქვას, მიძოგუტისთვის ოქროს ტაძარი ხდება ეტალონი, რომლის მეშვეობითაც ზომავს და აფასებს ყველაფერს. თუმცა ამ ყოვლისმომცველი ეტალონის გაჩენა და დამკვიდრება სულაც არ იწვევს მის სრულყოფილ, იდეალურ ადამიანად ჩამოყალიბებას. პირიქით, იწყება უკუპროპორციული პროცესი: ჯერ არაცნობიერად, მერე უნებურად, ბოლოს კი უკვე გააზრებულად მიძოგუტიში ჩნდება ჟინი, შებღალოს, გაანადგუროს ის, რაც მშვენიერის სახით მის წინაშე ჩნდება (სკოლაში, პატარაობისას, კურსანტის ულამაზესი ხანჯლის ქარქაშის დაკაწვრა, ამერიკელი სამხედროს წაქეზებით მასთან მყოფი მეძავის მუცელზე ფეხის დაბიჯება ტაძრის ეზოში და ა.შ.). მაგრამ იმისათვის, რომ ამ გზას მიზანმიმართულად დაადგეს, მიძოგუტის იდეოლოგიური საძირკველი სჭირდება, რასაც მას აძლევს კიდეც უნივერსიტეტში სწავლისას დაღრეცილფეხება ქაშივაგი, ვისაც მიძოგუტი, რომელსაც ენაბლუობის ნაკლი აწუხებს, თავდაპირველად უმეგობრდება როგორც ასევე ფიზიკური ნაკლის მქონე თანატოლს. სწორედ ქაშივაგისთან დიალოგებში იხსნება მიძოგუტის შინაგანი ბუნების ნათელი და ბნელი მხარეები და ყალიბდება „თამაშის წესები“ ამ ორ მხარეს შორის. ერთხელაც მოვუსმინოთ ირმა ტაველიძეს.

ირმა ტაველიძე: იუკიო მიშიმა ის მწერალია, რომელიც, ალბათ, იმ წლებში უნდა წაიკითხო, როცა ცხოვრების მთავარ კითხვებს ეძებ. არა პასუხებს, არამედ სწორედ კითხვებს. ერთი მხრივ, გიტაცებს ეს ფსიქოლოგიზმი, ადამიანის ყველაზე ბნელი მხარის შეცნობის ვნება, შემზარავი გულახდილობა, რაღაც მოულოდნელის მუდმივი მოლოდინი და, მეორე მხრივ, სიფაქიზე, რომლითაც ამბავს გიყვებიან, - მშვენიერება, რომელიც შესაძლოა სრულიად შეუფერებელ ადგილას გამონათდეს. მიშიმა არ არის ის მწერალი, რომლისთვისაც ამბავი ყველაფერია, ანუ მისთვის თანაბრად მნიშვნელოვანია როგორც მთლიანი სურათი, ასევე მისი შემადგენელი დეტალების მშვენიერება, სინატიფე...

საერთოდ, რა არის მშვენიერი და რა არა, ეს მიშიმასათვის ამ რომანში ამოსავალი საკითხია. „ნეტავ რატომ მიიჩნევენ ნაწლავებგადმოყრილ ცხედარს საშინელ სანახაობად? რატომ ვიფარებთ თვალებზე ხელს შეძრწუნებულები, როცა ვხედავთ ადამიანის შიგნითა მხარეს?“ - სვამს ის ერთგან კითხვას და ასეთ პასუხს იძლევა: „განა ახალგაზრდა მბზინვარე კანის სილამაზე და შიგნეულობა ერთი ბუნების არ არის? განა ბუნებრივი არ იქნება, ადამიანსაც ისევე შევხედოთ, როგორც ვარდს, რომელსაც არც შიგნეული და არც გარსი არ გააჩნია?“ მეორეგან იგი სილამაზეს ჭიან კბილს ადარებს, რომელიც „ენაზე გედება, არ გასვენებს, ტკივილს გაყენებს და თავის არსებობას გაგრძნობინებს. ბოლოს და ბოლოს, ტკივილს ვეღარ უძლებ და ექიმს ამოაღებინებ, სისხლით მოთხვრილ, ჭუჭყიან, ყავისფერ კბილს ხელისგულზე დაიდებ და აღმოგხდება: „ე-ეს? ნუთუ ეს იყო, რომ მტანჯავდა და განუწყვეტლივ თავის არსებობას მახსენებდა?“ მთელი წიგნი არის ფიქრები ამაზე, ზოგან მეტაფორული, ზოგან ფილოსოფიური ყაიდის, ზოგან რელიგიური, თავისებური ძენ-ბუდისტური აზროვნების სტილით დაღდასმული. ეს ფიქრები მიმართულია იქით, თუ რა სახით ჯობს არსებობდეს მშვენიერების ეტალონი, საერთოდ საჭიროა მისი ფიზიკური არსებობა თუ არა. როდესაც მიძოგუტი საბოლოოდ გადაწყვეტს ტაძრის დაწვას, ქაშივაგი, რომელმაც მისი განზრახვის შესახებ პირდაპირ არც კი იცის, ეუბნება მას: „მხოლოდ ცნობიერებას შეუძლია ყველაფერი ხელუხლებლად დატოვოს და, ამავე დროს, სახეც უცვალოს. ცნობიერებისთვის სამყარო მუდმივად უცვლელი და, ამავე დროს, მუდმივად ცვალებადია“. ანუ ქაშივაგი ეუბნება, რომ მოსახდენი უკვე მოხდა მის ცნობიერებაში და ქმედება საჭირო აღარაა, მაგრამ მიძოგუტი მაინც მიდის განადგურებაზე. თავიდან ვთქვი, რომ წიგნი ჰეროსტრატეს კომპლექსზეა, მაგრამ ეს მხოლოდ გარეგნულად. მიძოგუტი ქმედებით ჰგავს ჰეროსტრატეს, მაგრამ არა ცნობიერებით. ის არ წვავს ტაძარს ისტორიაში საკუთარი თავის დამკვიდრების ვნებით. მას სულ სხვა რამ ამოძრავებს...

P.S. სიუჟეტის ჩასაწერად რადიოში ფეხი შევდგი თუ არა, მაშინვე ჩოჩქოლი დაიწყო, დამწვრის სუნი მოდის საიდანღაცო. თითქმის ყველა წამოიშალა, აქეთ-იქით დაიწყეს სიარული, ცხვირს აქსუტუნებდნენ, ცეცხლის კერას ეძებნენ. მეც რომ შევიყნოსე, ვიგრძენი სუნი. როგორც ბოლოს შემოსულს, ჯიმშერ რეხვიაშვილმა გადმომხედა და შოთა, შენ ხომ არ მოიტანეო, - მკითხა. და მაშინვე მივხვდი, რაშიც იყო საქმე. ჩანთიდან წიგნი ამოვიღე და ვაჩვენე: აი, ამის ბრალია-მეთქი. იმდენი ვიკითხე ეს წიგნი და იმდენი ვიფიქრე მასზე, რომ ჩემმა ცნობიერებამ რადიო თავისუფლების ოფისში დამწვრის სუნი დაბადა. ჩანს, მართალი იყო იუკიო. ახლა უკვე გადაიარა ამ ვითომ არსაიდან გაჩენილმა სუნმა, თუმცა მე კი, რაღაცნაირად სათქმელს რომ ვერ ვკრავდი, აი, ასეთი მოულოდნელი დასასრულისაკენ მიბიძგა.