ზაალ სამადაშვილის ჩანაწერების წიგნი

„თავისუფალი, გნებავთ ასოციაციური თხრობის შედეგი და ხიბლი - იწყებ მექსიკელი მწერლით და ამთავრებ კაჭრეთის ბაზრობით“ - პოსტსკრიპტუმად აქვს მიწერილი ზაალ სამადაშვილს თავისი ერთ-ერთი ჩანაწერისთვის, რომელიც შესულია გამომცემლობა „ინტელექტის“ მიერ შარშან დაბეჭდილ მის წიგნში „კალამს მიდევნებით დაწერილი“. ეს პოსტსკრიპტუმი წიგნის კონცეფციად შეიძლება ჩავთვალოთ, რადგან ხელისგულისოდენა დამოუკიდებელი ტექსტების შიგნითაც კი ხდება ასეთი მოძრაობები, ხოლო ამ ტექსტების კრიალოსანი სულ სხვადასხვა სივრცეებში დაგვატარებს. მარტივად რომ ვთქვათ, ზაალ სამადაშვილი ამ წიგნით თავის ფიქრებში, თავის პირადულ სამყაროში გვახედებს და ამას „კალამს მიდევნებით“ აკეთებს. ანუ ასე გამოდის, რომ მისი ფიქრი გაეკიდა კალამს და დაეწია, მაგრამ რომ დაეწია, მერე კალამი, ალბათ, თავისას შვრება, თავისი მოძრაობის წესები და ბატიფეხური აქვს და ამიტომ ამ ფიქრს შეიძლება გეზი უცვალოს, სხვა ზიგზაგებით დაუწყოს ტარება. ისე, დღეს კალმებს უკვე აღარ აწრიპინებენ მწერლები. წავიდა ეგ დრო, კლავიატურაზე აკაკუნებენ, და ეგ კი აღარ ვიცი, „კლავიატურას მიდევნებითაა“ ძირითადად ეს ჩანაწერები გაკეთებული, თუ ბლოკნოტში, ფანქრით. აი, ქუჩაში რომ მიდის მწერალი, თავში რაღაც დაარტყამს, დააძრობს თავის განუყრელ ბლოკნოტს და ჩაინიშნავს „ფანქარს მიდევნებით“, ანდა ჯანდაბას, იყოს „კალმისტარს მიდევნებით“, რამ გაყო კალამი და კალმისტარი... მე რაღაცნაირად ასე უფრო წარმომიდგენია რომ ხდებოდა ამ წიგნის შემთხვევაში, თუმცა რას გაუგებ მწერალს, მის ახირებებს და რიტუალებს წერის პროცესთან დაკავშირებით. ისე, თავის საწერ მაგიდას ხშირად ახსენებს ზაალ სამადაშვილი აქ: აი ეგრე, არა კომპიუტერთან, არამედ ძველ ყაიდაზე, საწერ მაგიდასთან ჯდომა, ანდა იმაზე ჩივილი, რომ ვერ მოგიცლია, გემრიელად მიუჯდე შენს საწერ მაგიდას და შენი საყვარელი საქმე აკეთო... ერთი სიტყვით, ასე იყო თუ ისე, სადღაც, რაღაცით დაიწერა ეს ხელისგულისოდენა ტექსტები და მერე ერთ წიგნადაც შეიკრა. ამ წიგნზე საუბარი კი ვთხოვე მთარგმნელ ნინო ქაჯაიას.

ზაალ სამადაშვილის ჩანაწერების წიგნი

ნინო ქაჯაია: ეს არის მცირე ზომის პროზა, ჩანახატების მსგავსი, და ამ ჟანრის კლასიკაა იაპონური სეი სიონაგონის „სასთუმლის ჩანაწერები“. და ძალიან მომეწონა, როცა გავიგე მისი იაპონური სახელწოდება: ფუნჯს მიდევნებული, ფუნჯს მიყოლებული. ანუ ეს არის ჩანაწერები, რომელიც მოდის პირდაპირ, უშუალოდ, დაუფიქრებლად და არის ძალიან სუბიექტური, პიროვნული ესეებივითაა, ფაქტობრივად. მე პირადად ძალიან მომწონს ეს ჟანრი, თან ზალიკოს, მე მგონი, ძალიან კარგად გამოუვიდა. ხომ არის ძალიან სუბიექტური და პიროვნული, მაგრამ თან არის, ამავე დროს, ძალიან მრავალფეროვანი. აი, მე როგორი შეგრძნება მაქვს, როცა ამ წიგნს ვკითხულობ ხოლმე: მეგობართან ერთად რომ ზიხარ და გელაპარაკება თავის მოგონებებზე, წარსულზე, დღევანდელ ამბებზე, ლიტერატურაზე, წიგნებზე... გულწრფელი, სადა და ძალიან სასიამოვნო საკითხავია, ჩემი აზრით.

ნინო ქაჯაია

უნდა თუ არა ასეთ ჩანაწერებს გაცხრილვა? სანამ წიგნად შეკრავს და გამოაქვეყნებს, უნდა შეხედოს თუ არა მწერალმა ამ ნაწერებს მკითხველის თვალით, უნდა გადაძლიოს თუ არა ეს სუბიექტურობა და უნდა შეეცადოს თუ არა, რომ ორად გაყოს ეს ნაწერები: მარცხნივ ის, რაც მხოლოდ ჩემია და, ამავე დროს, თავისი არსით ყველასია, - ანუ აქ ისეთი არაფერი ხდება, რაც მკითხველის გულს ან ტვინს მოხვდება, რაც მას ადამიანური ბუნების რაღაც უცნაურობაში, განსაკუთრებულობაში, სიღრმეში შეაჭყიტებს, - მარჯვნივ კი ის, რომელიც ასევე ჩემია, მაგრამ იმით გამოირჩევა, რომ ღირს ეს მკითხველს გავუზიარო, იმიტომ რომ აქ საკუთარი გამოცდილებებიდან რაღაც ისეთი მაქვს დაჭერილი, რაც მკითხველს ახალი კუთხით დაანახვებს კონკრეტულ ადამიანს ან ქალაქს, ან რომელიმე წიგნს... თუ, პირიქით, ასეთი წიგნის ხიბლი სწორედ იმაშია, რომ არაა ეს გაცხრილვა საჭირო, ეს ყველაფერი ერთმანეთში ბოლომდე უნდა იყოს შერეული, რაც მწერლის ბლოკნოტში მოხვდა, ყველაფერი თავდაპირველი სახით უნდა მიეწოდოს მკითხველს? რა ვიცი, მე მაინც მგონია, რომ გაცხრილვა საჭიროა და მწერალს ეს აქტი რომ ჩაეტარებინა, წიგნი უკეთესი საკითხავი გამოვიდოდა. მაგალითად, ჩანაწერში „კითხვის შესახებ“ იგი მოგვითხრობს, როგორ დაიწყო კითხვა, სხვადასხვა ეტაპებზე რა ტიპის წიგნებს კითხულობდა, „სამი მუშკეტერით დაწყებული“, ბუნუელის „ჩემი უკანასკნელი ამოსუნთქვით“ დამთავრებული და, ბოლოს, თავის წიგნის თაროსაც აღწერს: იქ დაბინავებულ, დაახლოებით, 20 მწერალს ჩამოთვლის მშრალად. და ჩანაწერიც მთავრდება. არის ვითომ ეს საინტერესო? ამას ის ჩანაწერები არ სჯობს, როცა ის ერთ წიგნზე გველაპარაკება, ვთქვათ, ჰაშეკის „შვეიკზე“ და წიგნის ხასიათს გვანახვებს, განწყობილებას გვიქმნის. ძალიან კარგად მესმის, რომ ბაბუა-შვილიშვილის ურთიერთობის აღწერა ძალიან ძვირფასი და ფაქიზი თემაა, მაგრამ აქაც ხან იქმნება დასამახსოვრებელი სცენა, ხან კი ის შთაბეჭდილება რჩება, რომ ბაბუამ ეს თავისთვის ჩაინიშნა და გაზრდილ შვილიშვილს სურს შემოუნახოს. საბჭოთა პერიოდს, საბჭოთა მენტალიტეტს ეხება ავტორი ხშირად, ცდილობს მის გაანალიზებას და ხედვაც საინტერესო აქვს. ანუ ავტორი წიგნში ბევრ თემასთან მიდის, მაგრამ პირადად მე გაორების განცდა ყველგან დამრჩა. სადღაც იხატება სურათი, რომელიც მკითხველს ჩარჩება მეხსიერებაში, ზოგი ჩანაწერი კი მშრალია, ინფორმაციულობას ვერ სცდება.

მოვუსმინოთ კვლავ ნინო ქაჯაიას.

ნინო ქაჯაია: მე მინდოდა კიდევ მომეყოლა, პირველად როგორ ვნახე ზალიკო. ეს იყო 80-იანი წლები. ეს არ იყო გაცნობა. უბრალოდ, დავინახე შორიდან. „ლიტერატურულ საქართველოში“ ვმუშაობდი მაშინ, ვახტანგ ჭელიძის დროინდელი გაზეთი იყო და დაიბეჭდა „ანა და ჭრელშარფიანი ბიჭი“. თვითონ მოთხრობა ძალიან მომეწონა და სულ მაინტერესებდა, ვინ იყო ავტორი. რედაქციის შენობა გუდიაშვილზე, ცისფერი სახლი, ხომ ისეთი იყო, ძალიან ბევრი კიბით და ოთახით და ასასვლელებით, და მე ქვემოთ ვიჯექი, ერთ-ერთ ოთახში, და ბორენა ჯაჭვლიანმა თქვა, ნახე, ზალიკო სამადაშვილი მოვიდაო და გამოვიხედე და ზალიკო კიბეებზე არბოდა, სამ-სამ საფეხურს ახტებოდა. ბრეზენტივით „კურტკა“ ეცვა და ბათინკები და ის ძალიან განსხვავებული იყო იმ მწერლებისგან, რომლებიც იქ, რედაქციაში, დადიოდნენ, სულ სხვანაირი იყო და ძალიან ჰგავდა თავის პერსონაჟს. დღესაც ასეთია ზალიკო. იმის მიუხედავად, რომ 60 წელს გადააბიჯა უკვე, ძალიან ახალგაზრდაა და ძალიან გახსნილია სიახლეებისთვის. მე ასე მგონია, რომ ის, რაც არის ამ წიგნში, - თუმცა ეს ჟანრი ახალი დაწყებული არა აქვს, კარგა ხანია უკვე დაიწყო, -მაინც განსხვავდება იმისგან, რასაც ადრე წერდა. ადრე იყო მოთხრობები თავისი სიუჟეტით, - იწყებოდა, მთავრდებოდა. რადიკალური განსხვავება, რა თქმა უნდა, არ არის, მაგრამ ფორმა არის სხვანაირი. და ასე მგონია, რომ გარკვეული პერიოდის შემდეგ კიდევ რაღაც ახალს მოიფიქრებს და მოძებნის, იმიტომ რომ ის არის ადამიანი, რომელიც მდორე სიტუაციას ვერ უძლებს ხოლმე, უნდა რაღაც სიახლეები, რაღაც ცვლილებები.

ავტორი განსაკუთრებით მგრძნობიარეა, როცა მისთვის ახლობელი ადამიანების პორტრეტებს ხატავს. შეიძლება ეს იყოს მამამისი, შეიძლება იყვნენ გარდაცვლილი მწერლები: გიგი სულაკაური, ბაადურ ბალარჯიშვილი, მამუკა სალუქვაძე; შეიძლება თანამედროვე ხელოვანები იყვნენ: ანა კორძაია-სამადაშვილი, გია ეძგვერაძე თუ დიმა ერისთავი. ზაალ სამადაშვილი ქალაქის კოლორიტებსაც გვიხატავს: მაგალითად, ბილეთების გადამყიდველ წვერებიან კაცს და გიჟ კიკას, რომელთაც ფიდელ კასტროსა და ნიკიტა ხრუშჩოვის კარიკატურული როლები შეასრულებინეს ქალაქელმა ბიჭებმა სწორედ მაშინ, როცა ეს სახელმწიფო პირები თბილისში იყვნენ ჩამოსულები. ერთი სიტყვით, ძალიან ბევრი სულ სხვადასხვა ტიპის ადამიანი ერთმანეთის გვერდიგვერდ თანაარსებობს ამ წიგნში თავისი პატარა, სასაცილო თუ სევდიანი ისტორიით და წიგნის ენერგეტიკასაც სწორედ ისინი სწევენ მაღლა.

დასასრულ, ერთხელაც მოვუსმინოთ ნინო ქაჯაიას.

ნინო ქაჯაია: ერთ-ერთი ფრაგმენტი არის ამ წიგნიდან, სადაც ჰყვება, ბავშვობაში თებერვლის დადგომა მისთვის როგორ ასოცირდებოდა გაზაფხულთან, იმიტომ რომ „თებერვალი დადგაო, ხეში წყალი ჩადგაო...“ და ამბობს, ამ სტრიქონებში მზე ნახსენები არაა, მაგრამ მაინც მათბობდა ეს სტრიქონებიო. აი, რაღაც ასეთია ზალიკოს ეს წიგნიც. თითქოს მზე ნახსენები არ არის, მაგრამ მაინც გათბობს. თან არის ძალიან ნაცნობი ამბები საბჭოეთის პერიოდის თბილისიდან, თავისი სახელებით, თავისი კაფეებით, - თუ კაფეები ერქვა იმას, რაც მაშინ იყო, - კინოთეატრების, ქუჩების, ურთიერთობების აღწერით. ჩვენი ბავშვობაა, ფაქტობრივად, და არა მარტო ბავშვობა, სტუდენტობამაც ამ პერიოდში გაიარა.