ერთმა ჟურნალისტმა სხვა ქართველი რესპონდენტის ნათქვამი მიხსენა, რომ მიმდინარე აქციები პროევროპული კი არა, ანტირუსულია. ვუპასუხე, რომ ჩვენთვის ეს ორი რამ ერთი მედლის ორი მხარეა, თუმცა ჩემთვის გავიფიქრე, რომ ამ კითხვას უფრო საფუძვლიანი პასუხიც სჭირდება.
მერე ფეისბუკში შემომხვდა სტატუსი, რომლის ავტორი (მისი ზოგადი პოზიცია ჩემსას ემთხვევა) წუხდა, რომ ამ აქციების „პროევროპულობა“ „აბსტრაქტული კოდია“ და მას კონკრეტული განმარტება აკლია.
ხელისუფლების მომხრეები ხომ ქირქილებენ, როგორ „არაევროპულად“ იქცევიან ევროკავშირის დროშით შეიარაღებული ახალგაზრდები. ამის უტყუარ მტკიცებულებად ითვლება მათი უპატივცემლო დამოკიდებულება ნაგვის კონტეინერების მიმართ. (ამ ხალხს, როგორც ჩანს, ფრანგების პროტესტები არ უნახავთ - მაგრამ ამ კამათში არ შევალ).
ამ ყველაფრის უკან დგას ეჭვი: ევროპის დროშებს კი ვაფრიალებთ, მაგრამ ვიცით, რა არის ევროპა? ან ჩვენი ქცევით ვართ კი ევროპელები? სკეპტიციზმი მხოლოდ ანტიევროპული მთავრობის მომხრეებს არ ახასიათებთ.
ამ უკიდურესად ცხელ დღეებშიც ეს კითხვები ზედმეტად თეორიულად არ მიმაჩნია. არ არის ზედმეტი, კიდევ ერთხელ ვუთხრათ ერთმანეთსაც და მოწინააღმდეგესაც, ზუსტად რისთვის ვიბრძვით. ჩემს აზრს მოგახსენებთ.
ევროპა როგორც სამოქალაქო რელიგია
ერთი წლის წინ ამ პლატფორმაზე დავწერე: „ევროპა ჩვენთვის უფრო რელიგიური სიმბოლოა, ვიდრე პრაქტიკული პოლიტიკური პროგრამა. ეს ტაძარია, რომელთან გავლისას პირჯვარი უნდა გადაიწერო, მაგრამ ამ რიტუალურმა ჟესტმა შეიძლება არავითარი გავლენა არ მოახდინოს შენს ქცევაზე“.
ეს ერთი შეხედვით ირონიული და სკეპტიკური შეფასებაა. თუმცა, იმ შემთხვევაში ირონიის სამიზნე უფრო ჩვენი მთავრობა იყო, რომელიც ანტიევროპულ ქცევას ევროპული იდეის ერთგულების ყასიდი განცხადებებით ფარავს.
დავამატებდი, რომ მათი გამოსახული „ნამდვილი“ პირჯვარიც ასეთივე ფუტურო ჟესტია - არც ამის უკან დგას რამე, პოლიტიკური ანგარიშის გარდა. მაგრამ ახლა ჩვენს მთავრობაზე არ ვწერ.
მთავარი ისაა, რომ ევროპის იდეის „სამოქალაქო რელიგიად“ მონათვლა სულაც არაა ირონიული ან დამაკნინებელი. პოლიტიკურ ერს სჭირდება გამაერთიანებელი იდეა, რომელიც ეჭვის ქვეშ არ დგება. ჟან-ჟაკ რუსო და ზოგი სხვა მოაზროვნე ამას „სამოქალაქო რელიგიას“ უწოდებს.
ეს გამოთქმა თავისთავად არ ეწინააღმდეგება რელიგიას ტრადიციული აზრით, მაგრამ თანამედროვე საზოგადოებაში ის გამაერთიანებლად შეიძლება ვერ გამოდგეს.
მეორე ამბავია, რომ სადაც რელიგიაა (სამოქალაქო თუ ტრადიციული), იქ ყოველთვის იქნებიან ფარისევლები, ვინც მას მხოლოდ გარეგნულად, სხვის თვალის ასახვევად მისდევს. ეს მხოლოდ ხაზს უსვამს თავად ამ რელიგიის მნიშვნელობას.
ევროპულმა იდეამ ქართული საზოგადოების უდიდეს ნაწილში ასეთი გამაერთიანებელი სტატუსი შეიძინა. ის, რაც ახლა ჩვენს ქუჩებში ხდება, ამას თვალნათლივ აჩვენებს. ანტიევროპული ხელისუფლებაც კი იძულებულია, იფარისევლოს და მის მიმართ მოჩვენებითი პატივისცემა გამოხატოს.
მაგრამ თუ ასეა, ეს იდეა დიახაც რომ უნდა იყოს ზოგადი და რამდენადმე ბუნდოვანიც - სხვაგვარად გამაერთიანებელი ვერ იქნება.
ამ მხრივ ჩვენ არსებითად არ განვსხვავდებით ევროკავშირის ქვეყნებისგან: „ევროპულობა“ იქაც ძალიან ზოგადი იდეაა. ის შეიძლება ძალიან განსხვავებულად ესმოდეთ სოციალისტებს, ლიბერალებს თუ კონსერვატორებს, „ფედერალური ევროპის“ თუ „ერების ევროპის“ მომხრეებს, ქრისტიანებს, სხვა რელიგიების მიმდევრებს თუ აგნოსტიკოსებს და ათეისტებს, შვედებს, ირლანდიელებს თუ რუმინელებს. არცერთ ხედვას პრივილეგია არა აქვს: ევროპული იდეის ძალა ამ მრავალფეროვნებაშია.
ამიტომ გადამეტებული მგონია წუხილი იმის გამო, რატომ არ ვუკავშირებთ ევროპის იდეას რაღაც კონკრეტულ პროგრამას. პოლიტიკური პროგრამები კონტექსტის მიხედვით მუდმივად იცვლება, ევროპა კი შედარებით მყარი მოცემულობაა. პროგრამაზე შეთანხმება რთულია, ის გარდაუვალად წარმოშობს უთანხმოებას, ევროპა კი გამაერთიანებელი სიმბოლოა, თუმცა მისი კონკრეტული ინტერპრეტაციები შეიძლება ძალიან განსხვავდებოდეს.
მაინც რას ნიშნავს „ევროპა“?
ამით არ ვამბობ, რომ ევროპის იდეა ცარიელია, უშინაარსოა. ის საკმაოდ გამოკვეთილ მიმართულებას, გზას გვაჩვენებს.
„მიმართულებაში“ აქ გეოგრაფიული დასავლეთი არ იგულისხმება. ის არც მხოლოდ ევროკავშირის ინსტიტუციებზე ან მათ გაცემულ რეკომენდაციებზე დაიყვანება (რაც გინდა მნიშვნელოვანი იყოს ისინი).
ევროპის იდეის კონკრეტული შინაარსი მისი ისტორიული გამოცდილება და დღევანდელი პოლიტიკური რეალობაა. აქ პირველ რიგში იგულისხმება მისი გამოცდილების ის ნაწილი, რამაც თანამედროვე ტიპის ცივილიზაცია მოიტანა (რაც დაახლოებით ბოლო ხუთ საუკუნეს მოიცავს).
ევროპის იდეა გადაბმულია მოდერნულობის, თანამედროვე განვითარების იდეასთან, რომელიც ასევე ზოგადი და რამდენადმე ბუნდოვანია, თუმცა მის გარეშე დღევანდელ სამყაროში ორიენტაციას ვერ შევძლებთ.
თუ შევეცდებით, ამ გამოცდილების არსი ცნებებით გამოვხატოთ, ყველასათვის ცნობილი სიტყვების კიდევ ერთხელ გადამეორება მოგვიწევს: „თავისუფლება“, „თანასწორობა“, „სამართლის უზენაესობა“, „დემოკრატია“, „ადამიანის უფლებები“, „რაციონალობა“, „სეკულარულობა“, „თავისუფალი ბაზარი“, „სოციალური სოლიდარობა“, „ნაციონალიზმი“ და ა.შ.
ევროპის იდეის შინაარსი ამ ცნებების ერთობლიობის საფუძველზე გაიგება. ოღონდ უნდა გვახსოვდეს, რომ თითოეული მათგანის გარშემო მწვავედ კამათობენ და ეს კამათიც ევროპულობის აუცილებელი ნაწილია.
ყველა ეს იდეა თავისი შინაარსით უნივერსალურია და მას შეიძლება ნებისმიერი ერის თუ კულტურის ადამიანი იზიარებდეს. მაგრამ მათ ერთობლიობაზე დამყარებული ცხოვრების წესი ისტორიულად ევროპაში ჩამოყალიბდა და დღესაც მას ყველაზე მეტად ევროპა განასახიერებს (ამ შემთხვევაში „ევროპა“ უფრო ფართოდ უნდა გავიგოთ, რაც ჩრდილო ამერიკასაც მოიცავს).
რეალური ევროპულობა იმ პოლიტიკური და სოციალური გამოცდილების ნაწილად ყოფნაა, რამაც ევროპა აქცია იმად, რაც ის არის, მთელი თავისი იდეალებით და ინსტიტუტებით, აგრეთვე ამ იდეალების და ინსტიტუტების გარშემო არსებული წინააღმდეგობებით და ბრძოლებით.
რას ნიშნავს საქართველოს ევროპულობა?
ჩვენი ევროპულობა არ დაიყვანება ბრიუსელიდან გამოგზავნილი რეკომენდაციების შესრულებაზე (თუმცა კონკრეტულ ეტაპებზე ესეც მნიშვნელოვანია). მეორე მხრივ, არც ზოგადი ნორმების უბრალო გაზიარება გვაქცევს ევროპელებად. ევროპელობა ევროპული გამოცდილების ნაწილად ყოფნაა.
ევროპელი მაშინ ხარ, როდესაც „ევროპულობა“ შენთვის მხოლოდ მიმზიდველი ორიენტირი კი არ არის, არამედ თვითონ მონაწილეობ იმ მოქმედებებში, ბრძოლებში, დისკუსიებში, საიდანაც ევროპის რეალობა იქმნება.
მე-19 საუკუნიდან, საქართველოს ცხოვრება და განვითარება ევროპული გამოცდილების ნაწილი გახდა. კი, ევროპის ცენტრს (ე.წ. „ბირთვ-ევროპას“) საკმაოდ დაშორებული პერიფერია ვიყავით, მაგრამ ჩვენი სოციალური და კულტურული გამოცდილების დიდი და წარმმართველი ნაწილი თავისი ხასიათით ევროპული იყო.
ქართველი რომანტიკოსი პოეტები ევროპელი პოეტები იყვნენ, თერგდალეულებმა ტიპური ევროპული მოძრაობა შექმნეს, იგივე ითქმის ქართველ სოციალ-დემოკრატებზე. ჩვენი პირველი რესპუბლიკა ევროპული სახელმწიფო იყო, რომელსაც „ბირთვი-ევროპის“ დემოკრატი სოციალისტები სანიმუშოდ მიიჩნევდნენ.
საბჭოთა კომუნისტურმა რეჟიმმა შვიდი ათწლეულით რადიკალურად დაგვაშორა ევროპულ გამოცდილებას. მაგრამ 1980-იანების ბოლოდან, დამოუკიდებლობისთვის ბრძოლა თავის თავში ყოველთვის გულისხმობდა ევროპულ პერსპექტივას. „ევროპაში დაბრუნება“ არ იყო ცარიელი ლოზუნგი: ეს ნიშნავდა იმ ევროპული გამოცდილების გაგრძელებას და განვითარებას, რომელიც წარსულში უკვე გვქონდა.
აქ კიდევ ერთხელ უნდა გავიხსენოთ, რომ ეროვნული დამოუკიდებლობა, ერი-სახელმწიფოც, თავისთავად, ევროპული იდეაა. მისთვის ბრძოლა ევროპული გამოცდილების ნაწილია. ქართველები, ვინც თვლიდა, რომ ჩვენი თავი ჩვენადვე უნდა გვეყუდნოდეს, ევროპული იდეებით და განვითარების ევროპული მოდელებით იყვნენ შთაგონებული.
ჩვენთვის ამის ალტერნატივაა რუსული სამყარო, სადაც ქართულმა ეთნიკურმა ტრადიციებმა შეიძლება იარსებონ, მაგრამ ქართველი ერი, როგორც პოლიტიკური სუბიექტი, საუკეთესო შემთხვევაში უშინაარსო ფორმალობაა. ეს ალტერნატივა მეტად რეალისტური გახდა, რადგან დღევანდელ ხელისუფლებას ამ სამყაროსკენ მივყავართ.
ამ ყველაფრიდან ცხადია, რომ ქართველების ევროპისთვის ბრძოლა არ არის მხოლოდ რაღაც ორგანიზაციაში გაწევრების სურვილი (რაც არ უნდა მნიშვნელოვანი იყოს ეს მიზანი). ეს, უპირველეს ყოვლისა, საქართველოსთვის ბრძოლაა.
სწორედ ამიტომაა ამდენი ხალხი ქუჩაში. ამიტომაა, რომ საქართველოს და ევროკავშირის დროშები ერთად ფრიალებს.
ამ ხალხს ესმის, რომ დღეს მხოლოდ ევროპულ (უფრო ფართოდ - დასავლურ) სამყაროშია რეალურად შესაძლებელი, ჩვენი თავი მართლა ჩვენადვე გვეყუდნოდეს. „ჩვენ თავს“ რომ ვამბობთ, ვგულისხმობთ როგორც თითოეული ჩვენგანის ინდივიდუალურ თავისუფლებას, ისევე ყველას ერთად, როგორც ერის პოლიტიკურ სუვერენიტეტს.
ბლოგში გამოთქმული მოსაზრებები ეკუთვნის ავტორს და შეიძლება ყოველთვის არ ემთხვეოდეს რედაქციის პოზიციას.