სიბნელე ფსიქიატრიულის ფანჯრებში: როცა არავის სჭირდები

„ყოველ ჯერზე მთხოვდა, რომ არასოდეს წამეყვანა უკან, ფსიქიატრიულში, მაგრამ როცა ვითარება მწვავდებოდა, სხვა გზა აღარ გვრჩებოდა. ყველაზე აუტანელი კი ის იყო, რომ საბოლოოდ დაყოლიების, სასწრაფოს გამოძახების და წაყვანის შემდეგ, საავადმყოფოში ადგილი არ იყო ხოლმე. მერე იწყებოდა რეკვა ნაცნობ ფსიქიატრებთან, რომ როგორმე, დაგვეწვინა იქ, სადაც ყოფნა სძულდა. ვტოვებდი, ჩემთვის კი ურთულესი იყო იმის აღიარება, რომ ამოვისუნთქე. ის კი - ჩემი ძმა, იქ გავუშვი, სადაც ყველაზე ნაკლებად უნდოდა დარჩენა“, - უყვება რადიო თავისუფლებას ანა (სახელი შეცვლილია), რომლის ძმასაც შიზოფრენიის დიაგნოზი 10 წლის წინ დაუსვეს და დროდადრო ისევ სჭირდება ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში მკურნალობის კურსის გავლა.

წარმოიდგინეთ, რომ კვირაში მხოლოდ ერთხელ შეგიძლიათ დაიბანოთ საპნით. ტანსაცმელი გასარეცხად გამოგართვან და თქვენი ნივთების ნაცვლად, სხვისი პერანგი და წინდა დაგიბრუნონ. წამლები ძალით ჩაგაყარონ პირში. სახლში არ დაგარეკინონ. გიყვირონ. დაგაბან, უგემური საჭმელი გაჭამონ და თან გიჟიც გიძახონ, - ასე აღწერდა სახალხო დამცველის მონიტორინგის ჯგუფი სპეციალურ ანგარიშში ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე პაციენტების ყოფას ერთ კონკრეტულ, თბილისის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრში და იქ არსებულ ვითარებას აფასებდა როგორც „დაუცველს ძალადობისგან, არაადამიანური ან დამამცირებელი მოპყრობისგან“.

ასევე ნახეთ სამყაროს მოწყვეტილები - როგორია ცხოვრება ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრში?

ომბუდსმენის წლის შემაჯამებელ, საპარლამენტო ანგარიშში, გლდანის ფსიქიატრიულ დაწესებულებას კიდევ ორ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში არსებული სურათიც დაემატა, რომელიც წლიდან წლამდე უკეთესობისაკენ არ იცვლება. უცვლელი და შეუსრულებელი რჩება თითქმის ყველა ძირითადი რეკომენდაციაც.

„გაიგეთ, ეს არის ფსიქიატრიული საავადმყოფო და არა სანატორიუმი“

იმის გასაგებად, თუ რას ფიქრობენ თბილისის ფსიქიკური ჯანმრთელობის ცენტრში და მოიმოქმედეს თუ არა რამე, ამ ანგარიშების გამოქვეყნების შემდეგ, იპოლიტოვ-ივანოვის ქუჩის 43 ნომერში მივედით.

ეს ფსიქიატრიული საავადმყოფო დაახლოებით 15 წელია პოლიციის სკოლის ყოფილ შენობაშია განთავსებული. იქ პაციენტებისათვის სულ 210 ადგილია და, როგორც საავადმყოფოს კლინიკური მენეჯერი, კახაბერ ყიფიანი ამბობს, თვეში სტაბილურად 80-85 ადამიანს იღებენ და ამდენივეს წერენ.

იქ მისვლისას ეზოში სამი პაციენტი დაგვხვდა - ერთი ქსოვდა, მეორე გრძელ ხის სკამზე იყო წამოწოლილი, მესამე შესასვლელში დაცვის თანამშრომლებს ელაპარაკებოდა. ტერიტორიაზე უცხო ადამიანის გამოჩენა არცერთს არ გამორჩენია. ერთი მოსვლის მიზეზით დაინტერესდა, მეორემ მდუმარედ დაკვირვება არჩია, მესამემ კი თავად მიგვაცილა „უფროსის კაბინეტამდე“: „რომ გამოხვალ, მომიყევი ერთი, რას გეტყვის“, თან დაგვაბარა. ეზოში მეტი არავინ შეგვინიშნავს. იქ რამდენიმე სკამი დგას, ერთი ძველი, დამშრალი შადრევანი და ავტოსადგომი. შენობის ფანჯრებში, გისოსებს მიღმა, ალაგ-ალაგ ადამიანების სილუეტები მოჩანს.

საავადმყოფოს დირექტორი, ბიძინა მგალობლიშვილი ადგილზე არ დაგვხვდა. დაგროვილ კითხვებზე მისმა მოადგილემ, კახაბერ ყიფიანმა გვიპასუხა. სახალხო დამცველის ანგარიშით უკმაყოფილება არ დაუმალავს და თქვა, რომ მასში მოყვანილი ფაქტები გადაუმოწმებელი და კონტექსტის გარეშეა მიწოდებული საზოგადოებისთვის და, რაც მთავარია, წყარო მხოლოდ ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე პაციენტები არიან.

რადიო თავისუფლება: გადაუმოწმებელს რომ ამბობთ, გულისხმობთ, რომ არასწორია, მაგალითად, ეს ამონარიდი: „პერსონალი უყვიროდა, უხეშად მიმართავდა და პასუხობდა პაციენტებს“?

კახაბერ ყიფიანი: ხდება ხოლმე ასეც, არავინ უარყოფს, მაგრამ როცა პაციენტი შემოჰყავთ და ისე მლანძღავს, რომ მკვდარ დედ-მამას საფლავში არ მიტოვებს, როცა ჩვენს თანამშრომლებს ურტყამს, ზოგს რომ წარბი აქვს ხოლმე გახეთქილი და ზოგი შემთხვევა ტვინის შერყევით სრულდება, მაშინ რა ვქნათ? თუ ის (პაციენტი) ჩვეულებრივი ადამიანია, მაშინ მას რატომ არ მოეთხოვება ადეკვატური პასუხი? ისე გამოდის, რომ როცა აწყობთ, ჭკვიანია და როცა უნდა, ავადმყოფი ეს ადამიანი. ასეთი მიდგომა არ შეიძლება. არც ის შეიძლება, რომ მთელი ანგარიში ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე პაციენტებთან ინტერვიუებზე ააგო, როგორც ამას სახალხო დამცველი აკეთებს. ჩემი, 40-წლიანი სტაჟის მქონე ექიმის სიტყვებზე რომ გეღიმება და კოლეგას ანიშნებ, იტყუებაო, და ის პაციენტი კი, რომელსაც უცნაური არაადეკვატური აღქმა აქვს, ის ყველაფერში მართალია, ეს ნორმალურია?

მე არ გამოვრიცხავ, რომ რაღაც დარღვევაც ყოფილა. ვიღაცამ მათ უხეშად მიმართა, მაგრამ როცა ერთ სივრცეში, ამდენი ადამიანია თავმოყრილი, შესაძლებელია ეს მოხდეს. დიდი დაწესებულებააო, რომ ამბობენ, რა, ადამიანის უფლების დარღვევა 30-კაციან საავადმყოფოში არ შეიძლება მოხდეს?

ასევე ნახეთ ფსიქიატრიულ დაწესებულებაში ქალის უკანონოდ განთავსების გამო კლინიკას თანხის გადახდა დაეკისრა - PHR

რადიო თავისუფლება: ომბუდსმენი იმასაც წერს, რომ პაციენტებს შორისაც ხშირია კონფლიქტი. ასეთ დროს რა ბერკეტი გაქვთ ხოლმე, რა გზას მიმართავთ?

კახაბერ ყიფიანი: კონფლიქტი ყველგან შეიძლება წარმოიშვას. დიახ, ყოფილა შემთხვევა, მივიდა ერთი პაციენტი მეორესთან, სთხოვა სიგარეტი, მიიღო უარი, ამან გააქანა და ლეწა. ჩვენ რა შუაში ვართ? ან რა უნდა ქნა მაგ დროს? უნდა გააშველო, ხომ? სხვა რა?

ან, მაგალითად, გვეუბნებიან: რატომ არ არის კარი ღია და რატომ არ დადიან პაციენტები გარეთ! ვეუბნებით, ეს არის სტაციონარი, რომელსაც აქვს თავისი რეჟიმი! თავისუფლება და სეირნობა თუ უნდა, მაგისთვის არსებობს ამბულატორია და ადამიანი ეგეთ დროს სახლში მკურნალობს.

პლანეტის რომელ ნაწილში გინახავთ ასეთი დაწესებულება, რომ კარი უნდა იყოს ღია? წარმოიდგინეთ, ეს ორასი კაცი გარეთ გამოვიდეს და ზოგი მაღაზიაში წავიდეს, ზოგი ქუჩაში დასეირნობდეს, ზოგი სად და ზოგი სად. ამასობაში მოდის წამლების დარიგების დრო და როგორ წარმოგიდგენიათ, პერსონალი უნდა გაცვივდეს გარეთ და ეზო-ეზო და ქუჩა-ქუჩა ეძებონ პაციენტები?

რადიო თავისუფლება: ტელეფონებით სარგებლობის უფლება რატომ აქვთ ჩამორთმეული პაციენტებს? ბევრი ამასაც ჩიოდა.

კახაბერ ყიფიანი: ტელეფონს მართლაც ექთანთან ტოვებენ და ვეუბნებით, რომ საჭიროების შემთხვევაში, დავარეკინებთ - ოღონდ, მეთვალყურეობის ქვეშ. ხშირია, როცა პაციენტი რეკავს ოჯახში და ოჯახის წევრებს აგინებს - პასუხს ვის სთხოვენ? ჩვენ. ან რეკავს პატრულში, აქ პატიმარი ვარო. მერე მოდის პატრული, დაწერენ ოქმს და მიდიან. ხშირად რეკავენ უცნობ ნომრებზე, ემუქრებიან ადამიანებს, ან უბრალოდ აწუხებენ. შეიძლება ისეც მოხდეს, რომ ის მობილური მეორე პაციენტმა გაუტეხოს, მოიპაროს, ამან გამოიწვიოს ახალი კონფლიქტი. სხვა საფრთხესაც ვხედავთ - თანამედროვე ტელეფონები იმდენი რამით არის აღჭურვილი, რომ ადგეს და გადაიღოს აქ რამე, მერე გაავრცელოს, მთელ ქალაქს აყურებინოს, ეს ნორმალური ამბავი იქნება? ეს არის ფსიქიატრიული კლინიკა, რომელსაც აქვს თავისი სისტემა, თავისი წესები. თუ მათ ნამდვილად სჭირდებათ დარეკვა - არის ხაზის ტელეფონიც, არის ექთნის ტელეფონიც და მათ შეუძლიათ დარეკონ.

მესმის, რომ შენობა გასარემონტებელია, ინფრასტრუქტურა - მოსაწესრიგებელი. ამაზე ვიმსჯელოთ ამაზე, კი ბატონო, მაგრამ არასწორი მგონია, პაციენტების დაპირისპირება ექიმებთან და მედპერსონალთან. ეს რა მიდგომაა საერთოდ? რეანიმაციაში პაციენტებს აქვთ ტელეფონები და რეკავენ აქეთ-იქით? აქაც ადამიანი შემოსულია სამკურნალოდ! რატომ კეთდება აქცენტი იმაზე, რაც მოეთხოვება პანსიონატს და სანატორიუმს?

რადიო თავისუფლება: ომბუდსმენი წერს, რომ ხშირია პაციენტების დაბმის - ფიზიკური შებოჭვის შემთხვევები. ასეა?

კახაბერ ყიფიანი: წარმოიდგინეთ, შემოდის საკმაოდ ძლიერი, ორმეტრიანი ადამიანი, რომელიც ლეწავს ყველაფერს - რა უნდა ვუყოთ ასეთ დროს პაციენტს? რა თქმა უნდა, ვაბამთ და ხდება მისი შებოჭვა. და თუ სიმართლე გინდათ, ევროპულ საავადმყოფოებთან შედარებით, ჩვენი საავადმყოფო არის კურორტი.

აქ სხვა კითხვაც ჩნდება - ჩვენ ვინ გვიცავს? დავუშვათ, პაციენტისგან იყო სერიოზული თავდასხმა. წესით, ასეთ დროს საქმე უნდა აღიძრას და პაციენტი იძულებით მკურნალობაზე გაიგზავნოს ხონში. იცით, ამაზე რა გვითხრეს სამართალდამცავმა სტრუქტურებმა? თქვენო, ფსიქიატრიულში მუშაობთ და თქვენი რისკებია, ხან დაგარტყამს პაციენტი და ხან შეგაგინებსო. ანუ რა გამოდის, რომ ჩვენ არაფრით ვართ დაცული და ისინი ყველაფრით?

რადიო თავისუფლება: რით ახსნით იმას, რასაც მონიტორინგის ჯგუფი წერს, რომ პაციენტებს ძალით უყრიან წამალს პირში?

კახაბერ ყიფიანი: თქვენ ფიქრობთ, რომ პაციენტი მოვა და გეტყვის, მომეცი წამალი, დამალევინეო? პაციენტების 90%-ს საერთოდ არა აქვს კრიტიკა - ისინი არ თვლიან, რომ ავადმყოფები არიან.

რადიო თავისუფლება: ბოლოს როდის გარემონტდა საავადმყოფო? კრიტიკა შიგნით არსებულ პირობებსაც შეეხო.

კახაბერ ყიფიანი: ყოველთვის, საბჭოთა დროსაც კი, ფსიქიატრიული საავადმყოფოები უფრო ხშირად რემონტდებოდა, ვიდრე სხვა და ამის მიზეზი იყო ის, რომ აქ ამორტიზაციის ძალიან ხშირი შემთხვევებია, არავინ უფრთხილდება რამეს, ვერც გააკონტროლებ, სულ ამტვრევენ, ტუალეტში ტენიან რაღაცებს და ა.შ. ყოველ სამ წელში გასარემონტებელია აქაურობა. რაღაც კოსმეტიკურ რემონტს ჩვენი ძალებით ვახერხებთ, მაგრამ კაპიტალურის თანხა ჩვენ არ გაგვაჩნია.

ამ მისამართზე ჩვენ გადმოვედით 2005 თუ 2006 წელს და მას მერე აქაურობა არ გარემონტებულა. რა თანხაც აქაურობისთვის არის გამოყოფილი სახელმწიფოს მიერ, ის მიდის საჭმელზე, ხელფასებზე, კომუნალურ გადასახადებზე. ჩვენთან პაციენტზე ხანგრძლივი დაყოვნების პროგრამაზე დღეში 26 ლარია გამოყოფილი. გერმანიაში, მაგალითად, 500 ევრო. ხომ ყველაფერი ნათელია?

რადიო თავისუფლება: თქვენი აზრით, ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებში ვითარების გამოსწორება შესაძლებელია დიდი საავადმყოფოების დაშლით და მეტი პატარა ცენტრის შექმნით?

კახაბერ ყიფიანი: არ ვიცი, აი აქ, მაგალითად, დღეში 4-5 სასწრაფო მოდის და მოჰყავთ პაციენტები. შემოსვლა ძალიან დიდია. აქ ვერ ვტევთ ხოლმე და პატარებში როგორ უნდა დაატიონ? მეორეც, ვთქვათ, 210 კაცი გავანაწილოთ შვიდ 30-კაციან დაწესებულებაში. აქ - 210 ადამიანს ოთხი საათის მერე აკონტროლებს ერთი მორიგე ექიმი და იქ უნდა იყოს 7 მორიგე ექიმი. ერთი სიტყვით, გაცილებით მეტი რესურსი იქნება საჭირო. და გარდა მაგისა, აქ არის კათედრები, სტუდენტები მოდიან... მე ვფიქრობ, რომ იმ მასშტაბებთან შედარებით, რაც იყო საბჭოთა დროს, პირიქით, ეს საკმაოდ პატარა განყოფილებაა. გლდანის ძველი საავადმყოფო 630 კაცზე იყო გათვლილი, ხონის ფსიქიატრიული კი, საერთოდ, 700 პაციენტზეა.

რადიო თავისუფლება: სახალხო დამცველმა რა შენიშვნებიც დაწერა, მათგან არაფერს ეთანხმებით? არ ფიქრობთ, რომ ნაწილი მაინც გამოსასწორებელია?

კახაბერ ყიფიანი: ვეთანხმები იმაში, რომ შესაძლოა, საჭიროა რემონტი, უკეთესი პირობების შექმნა, მაგრამ ისევ და ისევ, მაგისთვის სხვა რესურსია საჭირო. ეგ კი არა, აქ დიდი ხნით მყოფ პაციენტებს ტანსაცმელსაც ჩვენ ვყიდულობთ, რადგან პატრონები წლებია არ აკითხავენ. ამ ხალხს ვერც ვერსად გავუშვებთ, რადგან მათ მარტო ცხოვრება უბრალოდ არ შეუძლიათ. არც რამე იურიდიული მექანიზმი არსებობს, რომ პატრონი აიძულო წაიყვანოს აქედან, თუ ის მეურვედ არ არის გაფორმებული. ამიტომ ვამბობ, რომ ეს შხამიანი ტონი, რომ თითქოს აქ გვაქვს საკონცენტრაციო ბანაკი, არ არის სწორი, რადგან რეალურად, ჩვენ ვართ მართლა ერთადერთი დაწესებულება, სადაც ამ ხალხს უვლიან. ცხადია, ეს ანგარიში არ აისახება ჩვენზე კარგად, მაგრამ რეალური დახმარებაც არსაიდან არაფერია.

ხალხი, რომელიც არავის სჭირდება - არც პოლიტიკოსებს

სახალხო დამცველის მოადგილე გიორგი ბურჯანაძე რადიო თავისუფლებას ეუბნება, რომ მინიმალური ცვლილებები საკანონმდებლო დონეზე სურათს არ ცვლის. ფსიქიატრიულ დაწესებულებებთან დაკავშირებული ყველა ანგარიშის ტექსტი თითქმის იდენტურია.

მისი აზრით, ყველაზე დიდი პრობლემა ამ სფეროში არის ის, რომ არსად, არცერთ დონეზე, ამ ადამიანების ხმა არ ისმის.

„ეს არის საზოგადოებიდან აბსოლუტურად გარიყული ხალხი. ბევრ მათგანს ოჯახიც კი არ იღებს უკან და მიუხედავად იმისა, რომ იქ ყოფნა მათთვის აღარ არის საჭირო, ვერ ბრუნდება - ქვეყანაში არც საცხოვრისების სისტემაა განვითარებული. პატიმარს, მაგალითად, ან ადვოკატი ჰყავს, ან ოჯახის წევრი, საზოგადოების მგრძნობელობაც პატიმრების მიმართ უფრო მეტია. ხელისუფლებაც უფრო ყურადღებით და ფრთხილადაა. ფსიქიკური ჯანმრთელობის პაციენტების პრობლემაზე კი დღეს ძალიან ცოტა ადამიანი საუბრობს ხმამაღლა და იბრძვის“, - ამბობს გიორგი ბურჯანაძე.

მართლაც, რადგან ამ ადამიანებს არც საარჩევნო ხმის უფლება აქვთ, ისინი არც პოლიტიკოსებისათვის არიან საინტერესო. ფსიქიატრიული საავადმყოფოებიც მშვიდად აგრძელებენ ფუნქციონირებას საზოგადოებისგან მოშორებულ ადგილებში.

გიორგი ბურჯანაძე ამბობს, რომ თუ სახელმწიფო სამოქმედო გეგმების და სტრატეგიების ეტაპს არ გასცდა და რეალური დეინსტიტუციონალიზაციის პროცესი არ დაიწყო, არ გადაწყვიტა, რომ, მაგალითად, 5 წელში დიდი ფსიქიატრიული დაწესებულებები უბრალოდ აღარ იარსებებს, ვითარება კიდევ დიდხანს დარჩება უცვლელი. უცვლელი იქნება ტექსტებიც სახალხო დამცველის ანგარიშებშიც.

ერთი სოცმუშაკი 200-პაციენტიან საავადმყოფოზე

გიორგი მინასოვმა გლდანის ფსიქიატრიულ საავადმყოფოში სოცმუშაკად 4 წელი იმუშავა. ჩვენთან საუბარში ამბობს, რომ მთავარი წინააღმდეგობა, რაც მუშაობაში ხელს უშლიდა, იყო მისთვის მიუღებელი ღირებულებები.

„მაგალითად, პაციენტს ჩამოართვეს ტელეფონი - როცა ექიმს მიზეზი ვკითხე, მიპასუხა, რომ ყველაფერი ისე იქნებოდა, როგორც ის გადაწყვეტდა... ყველაზე მეტად მედპერსონალის მხრიდან პაციენტების მიმართ აგდებული დამოკიდებულება მაწუხებდა. ასეთ სიტყვიერ შეურაცხყოფას მეც შევსწრებივარ, ფიზიკურს - არა. ტელეფონის ჩამორთმევის მიზეზი კი ის იყო ხოლმე, რომ „ეს გიჟი დარეკავს სასწრაფოში და ჩვენ მათი ნერვები არ გვაქვსო“. პაციენტი კი ამბობდა, რომ სახლში, მოხუც დედასთან დარეკვა სურდა, რომელიც ენატრებოდა“.

გიორგი იხსენებს, რომ ექიმსა და პაციენტებს შორის ძალიან მცირე კომუნიკაცია არსებობდა და ეს არც იყო გასაკვირი, რადგან, მისივე სიტყვებით, დიდი ზომის სტაციონარში ფიზიკურად წარმოუდგენელია, რომ ერთმა ექიმმა ყველა პაციენტი ნახოს და ყველას მოუსმინოს.

„მაგრამ ეს არ არის მხოლოდ გლდანის ფსიქიატრიულის პრობლემა. ეს უფრო სისტემური პრობლემაა, ისევე როგორც მედპერსონალის დამოკიდებულებები, სიახლის მიღების სირთულე. წლები გადის, ამ სფეროში უამრავი რაც იცვლება, მათ შორის ტერმინებიც და აქ კი ისევ ამბობენ, ციტატა მომყავს: „დებილი დებილია და რატომ უნდა ვუწოდო მას ინტელექტუალური შეზღუდვის მქონე ადამიანიო“. იქ ისევ ისეთი მიდგომაა, რომ გიჟი - გიჟია და მას წამლები უნდა მიაყარო და გააჩუმო. თანამშრომლებიდან ვინც სხვანაირად ფიქრობდა, უმრავლესობამ გლდანის ფსიქიატრიული საავადმყოფო დატოვა“.

გიორგი მინასოვს ვკითხეთ, ის თუ შესწრებია გლდანის დაწესებულებაში სახალხო დამცველის ანგარიშში საკმაოდ დეტალურად აღწერილ პაციენტების ქიმიური და ფიზიკური შეზღუდვის შემთხვევებს.

რადიო თავისუფლებასთან საუბარში გიორგი იხსენებს ერთ შემთხვევას, თუ როგორ დააბეს ფსიქიკურად აღგზნებული პაციენტი საწოლზე, ფეხებით და ხელებით. თუმცა იქვე შენიშნავს, რომ ფიზიკურ შეზღუდვასაც აქვს თავისი წესები, რაც ხშირად ირღვევა ხოლმე. აი, მაგალითად, ამისათვის, სულ ცოტა, სხვა ოთახი უნდა იყოს გამოყოფილი, რომ დაბმის სცენას სხვა პაციენტები არ ხედავდნენ.

გიორგის განსაკუთრებით მკაფიოდ ახსოვს დისკრიმინაციული დამოკიდებულების ერთი მაგალითი აივ/შიდსის დიაგნოზის მქონე პაციენტის მიმართ. ის ჯერ ცალკე პალატაში გამოკეტეს, კარში პატარა სარკმელი გამოჭრეს, იხსენებს გიორგი და საჭმელს კი არ აწვდიდნენ, პირდაპირ უყრიდნენ ამ სარკმლიდანო.

„ნამდვილად არ იყო მარტივი პაციენტი, აგრესიულიც იყო, მაგრამ დამოკიდებულება მის მიმართ იყო უკიდურესად დისკრიმინაციული“.

ერთ სოციალურ მუშაკს პრაქტიკულად არაფრის შეცვლა შეეძლო. და გიორგი მინასოვიც იხსენებს, რომ მანაც ვერაფერი იღონა მაშინ, როცა პაციენტები ჩიოდნენ, რომ, მაგალითად, სასადილოში, მათთვის განკუთვნილ პურს კარაქი არ ესვა.

„როცა ამ ამბის გარკვევა მოვითხოვე, გამაჩუმეს. ალბათ, ჩემი გამოუცდელობის ბრალიც იყო, რომ ვერაფერი გავაკეთე, მაგრამ ახლა კი ვფიქრობ, სად მიდიოდა ის კარაქი? პატარა დეტალია, თითქოს, მაგრამ ყველაფერი ასეთი დეტალებისგან შედგება“, - უთხრა გიორგი მინასოვმა რადიო თავისუფლებას.

დღესაც, ომბუდსმენის ბოლო ანგარიშში აღნიშნულია, რომ საავადმყოფოს მხოლოდ ერთი სოცმუშაკი ემსახურება.

პაციენტის ოჯახის დილემა

პრობლემები სტაციონარებს გარეთაც ბევრია, - ეუბნება რადიო თავისუფლებას მობილური ჯგუფის ფსიქოლოგი ნანა აღაპიშვილი. ყველა ოჯახისათვის ფსიქიკური ჯანმრთელობის პრობლემების მქონე პაციენტის ყოლა დიდ ტვირთად იქცევა ხოლმე და ძალიან ხშირად, როგორც ნანა გვიამბობს, ეს უცებ გაჩენილი დაბრკოლება ოჯახის ფუნქციონირებას ანგრევს. არცთუ იშვიათად, მშობლები შვილს სტაციონარში აწვენენ იმიტომ, რომ ცოტა ხანი დაისვენონ, თუნდაც 2 კვირა. უმრავლესობას, ვისთანაც ნანას უმუშავია, საავადმყოფოში დაწოლა არ უყვარს. ისინი ხშირად ჩივიან სტაციონარის უხეშ პერსონალზე, იმაზე, თუ როგორ დასცინიან, როგორ გახადეს ტანსაცმელი და სხვისი ჩააცვეს და ა.შ.

„მე ვისთანაც მიმუშავია, მხოლოდ ერთი პაციენტი შემიძლია დავასახელო, რომელსაც საავადმყოფოში დაწოლა უყვარს, ოღონდ ამასაც ძალიან სევდიანი მიზეზი აქვს. ის ცხოვრობს მარტო, არავინ გააჩნია ხმის გამცემი და როცა საავადმყოფოში მიდის, ამბობს, რომ იქ ადამიანებთან ერთად არის. და რაც ყველაზე მეტად ჩამრჩა, იმასაც ამბობდა, იქო, იატაკებს გვარეცხვინებენ, ესე იგი, რაღაცისთვის საჭირო ვარო. დანარჩენებისთვის კი, ვისაც მე ვიცნობ, საავადმყოფოში დაწოლა არის სიკვდილის ტოლფასი“, - გვითხრა ნანა აღაპიშვილმა.

რა შეცვლის სურათს? საავადმყოფოშიც და მის გარეთაც? მთავარი კითხვა მაინც ეს არის და ჩვენც ეს კითხვა დავუსვით ფსიქიატრ გიორგი გელეიშვილს, რომელიც არის თბილისის სახელმწიფო სამედიცინო უნივერსიტეტის, ფსიქიატრიის კათედრის ასისტენტ-პროფესორი.

მისი თქმით, ბოლო რამდენიმე წელში (2014-2020 წლების სამოქმედო გეგმის ფარგლებში) ორი კარგი რამ გაკეთდა:

შეიქმნა მობილური ჯგუფები, რომლებიც ფსიქიკური ჯანმრთელობის მქონე პაციენტებს ეხმარებიან და დღეს უკვე ასეთი 31 ჯგუფი მუშაობს თბილისსა და რეგიონებში, და მეორე, გაიზარდა ამბულატორიების დაფინანსება.

მართალია, რადიკალური ცვლილება ფინანსების მომატებას არ გამოუწვევია, მაგრამ მცირე პროგრესზე, მისი თქმით, ლაპარაკი მაინც შეიძლება - სულ მცირე, თვის 10 რიცხვში მედიკამენტები აღარ თავდება ხოლმე.

მაგრამ, გიორგი გელეიშვილის შეფასებით, სრული უძრაობაა სტაციონარულ ნაწილში: ამას ზემოთ ნახსენები სახალხო დამცველის ბოლო ანგარიშიც მოწმობს და სხვა ყველა მონიტორინგის ანგარიშიც, რომელიც კი ბოლო წლებში გამოქვეყნებულა.

ასევე ნახეთ უჩინარები ბედიანიდან

დეინსტიტუციონალიზაცია, რაზეც წლებია ამ სფეროს ექსპერტები მსჯელობენ და რეფორმის მთავარ არსადაც მიიჩნევენ, საქართველოში ჯერ ვერ განხორციელდა - დიდი, სტაციონარული საავადმყოფოები, მიუხედავად არაერთი რეკომენდაციისა, ვერ დაიშალა.

გიორგი გელეიშვილი ორ შესაძლო გამოსავალზე ლაპარაკობს.

პირველი - ინვესტიცია უნდა ჩაიდოს პატარა ზომის სტაციონარებში და არცერთი თეთრი არ უნდა დაიხარჯოს ძველი ტიპის, დიდ ფსიქიატრიულ საავადმყოფოებში.

„გარემონტების ფული ჯობს ჩადო იქ, სადაც საერთოდ არ არის მსგავსი განყოფილება, მაგალითად, კახეთში, სადაც პაციენტებს ამ ტიპის სერვისზე ხელი არ მიუწვდებათ. თუ ასე არ მოხდება, წლიდან წლამდე არაფერი შეიცვლება - ისევ ჩავა რომელიმე დიდ ფსიქიატრიულში მონიტორინგის ჯგუფი, დაწერს, რომ იქ ცუდი ვითარებაა, რომ კლინიკის დირექტორი იარაღით დადის, მაგრამ არაფერი შეიცვლება. ეს კლინიკა უფრო მეტ ფულს მიიღებს ჯანდაცვის სამინისტროსგან“.

200, 500 და მეტი პაციენტისგან შემდგარი დაწესებულებები უნდა ჩანაცვლდეს - 8-10-20, მაქსიმუმ, 30-ადგილიანი სტაციონარებით, - მიიჩნევს გიორგი გელეიშვილი. ეს სახელმწიფოს დაუჯდება უფრო ძვირი, მაგრამ დაიწყება რეალური ცვლილების პროცესი, თუ, ცხადია, სახელმწიფოს პრიორიტეტი არ არის ცოტა ფულით ბევრი ადამიანის იზოლირება და არა ცოტა მეტი ფინანსებით - ღირსეული და ნორმალური სერვისის შეთავაზება.

„აი, გლდანის საავადმყოფოს, მაგალითად, მივეცით დამატებით 1 მილიონი ლარი. გავაპრიალეთ იქაურობა, აღარ დგას ფეხის სუნი, ყველას თავისი აბაზანა აქვს, მაღალ დონეზე დავატრენინგეთ სანიტრები... განყოფილებაში, სადაც ერთ სივრცეში ჩაკეტილია 80 ადამიანი, შენობაში, რომელიც აშენებული იყო არა როგორც საავადმყოფო, არამედ როგორც პოლიციის სკოლა, მილიონი ვერაფერს შეცვლის. ასე იქნება ყოველთვის“.

მეორე, საკვანძო ცვლილება, რომელიც გიორგი გელეიშვილს ერთ-ერთ გამოსავლად მიაჩნია, ფსიქიატრიული საავადმყოფოების დაფინანსების მეთოდოლოგიის შეცვლაა.

დღეს მოქმედი მეთოდი დაწესებულებას იძულებულს ხდის, რომ 100 პროცენტით დატვირთულმა იმუშაოს, რომ სახელმწიფოს მიერ მიცემული ფული მთლიანად აითვისოს. მან უნდა აჩვენოს სახელმწიფოს, რომ ფული მთლიანად დახარჯა.

„ისე რომ მოხდეს, რომ სტაციონარმა მიიღოს დაფინანსება სრულად, იმის მიუხედავად, თვეში რა ხარჯი ექნება და რამდენი პაციენტი ეყოლება, იცით, რა მოხდება? ერთ თვეში გამოთავისუფლდება იქ ადგილები. ექიმს, რომელზეც 80 პაციენტი მოდის, ეყოლება ნაკლები პაციენტი და დარჩება მეტი დრო მათთვის, ხოლო მათ, ვისაც მართლა სჭირდება კლინიკაში მოთავსება, სასწრაფო თბილისიდან ბათუმამდე არ ატარებს ადგილების ძებნაში“.

გიორგი გელეიშვილი შენიშნავს, რომ ამ მეთოდოლოგიის მინუსი ის არის, რომ შესაძლოა, სტაციონარებმა დროზე ადრე დაიწყონ პაციენტების გაწერა და გაჩნდეს საფრთხე იმისა, რომ ჯერ კიდევ ფსიქოზიდან გამოუსვლელები აღმოჩნდნენ გარეთ, თუმცა, თუ სასწორზე ამ დაშვებას და დღევანდელ ვითარებას დავდებთ, გელეიშვილი მაინც ფიქრობს, რომ „მარადიული საწოლები“ „სათემო საწოლებით“ უნდა ჩანაცვლდეს და საავადმყოფო არ ინახავდეს მუდმივად იმ ხალხს, ვისაც სტაციონარი აღარ სჭირდება.