ტერენს მალიკის ახალი ფილმის დასაწყისი უბრალოდ რელიგიური კი არა, პირდაპირ თეოლოგიურია. ჯერ ციტატა „იობის წიგნიდან“ - „სად იყავი, როდესაც დედამიწას ვაფუძნებდი?... როცა გალობდნენ დილის ვარსკვლავები და ყიჟინობდნენ ღვთისშვილები“; შემდეგ გმირი ქალი, რომელიც იმაზე საუბრობს, რომ ორი გზა არსებობს: ბუნების გზა და მადლის გზა. ბუნებასა და მადლს შორის განსხვავება, როგორც მოგეხსენებათ, ქრისტიანული თეოლოგიის გულისგულს წარმოადგენს.
მაგრამ ამ თეოლოგიური სიმაღლეებიდან სწრაფადვე ხდება გადასვლა ოჯახურ დრამასა და ევოლუციის თეორიაზე. ოჯახური დრამა აღმოჩნდება რეალური საზრისი იმისა, რასაც მალიკი „მადლს“ უწოდებს, ხოლო დიდი აფეთქებისა და ევოლუციის თეორიები - იმისა, რასაც ფილმში „ბუნება“ ეწოდება.
ამბავი, რომელსაც მალიკი გვიყვება, 50-იანი წლების ამერიკაში ხდება. მისი მთავარი კონფლიქტი ოჯახის მამასა და უფროს ვაჟს შორის საოცარი სიზუსტით ასახავს იმას, რასაც ოიდიპოსის კომპლექსის სახელით ვიცნობთ. დედა საკუთარ ვაჟს ცაზე მიუთითებს და ეუბნება, ღმერთი იქ ცხოვრობსო, თუმცა ფილმი იმდენად ჯიუტად გვაჩვენებს იმას, რომ ღმერთის ხატი სინამდვილეში მამის ხატის მიხედვით იქმნება, რომ შეუძლებელია გეგონოს, თითქოს ფილმის ჩასახვამ ფსიქოანალიზის დამფუძნებლის გარეშე ჩაიარა. როგორც გვახსოვს, სწორედ ფროიდის აზრი იყო, რომ ღმერთი სხვა არაფერია, თუ არა ბავშვის მიერ მამის უსაშველოდ გაზრდილი ხატება. თითქოს ეს საკმარისი არ არისო, ფილმის ბოლოს ჩვენ ვხედავთ სამოთხეს, რომელიც წარმოდგენილია, როგორც დაკარგული ოჯახის წევრების გულში ჩაკვრა. მგონი არც ამ სცენის პროტოტიპის გახსენება უნდა გაგვიჭირდეს - „ძმები კარამაზოვების“ ფინალი.
ამ ამბავს მალიკი გვიყვება ღრმა ფსიქოლოგიური წვდომით, დეტალებისადმი შესაშური ყურადღებით და კამერის შესანიშნავი მუშაობით. ზუსტად არის ნაჩვენები, რომ მამა, რომელთან კონფლიქტსაც უკავშირდება უფროსი ვაჟის პიროვნული პრობლემები, სულაც არაა დამკვიდრებული ნორმიდან გადახრილი და ძალადობის მოყვარული მშობელი. არა, ის ტრადიციული ოჯახის ტიპური მამაა, რომელსაც ავტორიტეტის დამკვიდრება სჭირდება, რადგან კანონის ფუნქცია აქვს დაკისრებული (განსხვავებით უპირობო სიყვარულის ფუნქციისგან, რომელსაც თავის თავზე დედა იღებს). ადამიანების ამბავი, რომლებსაც ფილმი გვაცნობს, ბანალურობამდე ტიპურია.
თითქოს ამ ბანალურობის გასაქარწყლებლად ფილმში შემოდის ბუნების მოტივი. ეს მოტივი წარმოდგენილია არაორგანული ჩართვების სახით ამბის ქსოვილში, ჩართვებისა, რომლებმაც, მალიკის აზრით, ჩვენი ცხოვრებისა და ბუნების პროცესების კავშირი უნდა გვაჩვენონ პასუხი (სხვათა შორის, მსგავსი სვლა მასობრივი კულტურის ნიმუშებში კიდევ უფრო წარმატებულად გამოიყენება - მაგალითად, როდესაც ოჯახური დაძაბულობის სიმბოლიზაციისათვის კოსმიური კატასტროფის შემოტანა ხდება ხოლმე ფილმში. გავიხსენოთ „არმაგედონი“ ბრიუს უილისითა და და ლივ ტაილერით). ჩართვების მოტივაცია მაყურებელთა უმრავლესობისთვის გაუგებარი დარჩება, მაგრამ ნუ ვიქნებით უსამართლონი მალიკის მიმართ - მას არ დავუტოვებივართ ახსნის გარეშე. სამყაროს, დედამიწისა და სიცოცხლის წარმოშობის კადრები ფილმში შემოდის, როგორც პასუხი გამწარებული დედის კითხვაზე, რომელსაც შვილი დაეღუპა. კითხვა „იობის წიგნის“ ენითაა გადმოცემული, ამიტომ უნდა ვივარაუდოთ, რომ მალიკის ჩანართები იმავე ფუნქციას ასრულებს, რასაც ღმერთის მიერ იობისათვის გაცემული პასუხი უსამართლო ტანჯვის ფაქტზე.
სწორედ აქაა მალიკის ფილმის მთავარი პრობლემა - ბუნების წარმოშობის კადრები ახლოსაც ვერ მიდის იმასთან, რასაც გვთავაზობს ძველი აღთქმის რიტორიკა. იაჰვეს პასუხი ძველ აღთქმაში შემაძრწუნებელია, მაგრამ ამაღლებული საკუთარ არათანაბარზომადობაში ადამიანურ გაგებასთან. ლიტერატურული ხერხები, რომლებიც გამოყენებულია ტექსტში, მთელი თავისი სიმძლვრით უსვამს ხაზს ამ არათანაბარზომადობას - მაგალითად, ისე აღწერს ზღაპრულ ცხოველს (ლევიათანი) რომ მისი წარმოდგენა შეუძლებელი იყოს. რაც შეეხება მალიკს, ის იაჰვეს რიტორიკას მეცნიერული თეორიების ილუსტრაციებით ცვლის, მაგრამ საქმეც ისაა, რომ დიდი აფეთქებისა და ევოლუციის თეორიები ჩვენთვის არაა პასუხი ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს კითხვებზე. ეს თეორიები ჩვენ ვიცით ფიზიკისა და ბიოლოგიის სასკოლო სახელმძღვანელოებიდან, წიგნებიდან, დოკუმენტური ფილმებიდან. ისინი ცოდნის განზომილებას მიეკუთვნება. ეს ის არაა, რასაც ჩვენ ვცხოვრობთ. ცხოვრებით, როგორც თავად მალიკი აჩვენებს, ჩვენი საზრისის ჰორიზონტი შეიძლება ოჯახსა და მის კონფლიქტებს ვერ გასცდეს, მაგრამ ცოდნით ჩვენ შეგვიძლია მოვიცვათ დიდი აფეთქება, სიცოცხლის გაჩენა და დინოზავრების ბრძოლა, რომელთა კადრებსაც ფილმი გვთავაზობს. არაა გასაკვირი, რომ ამ შეთავაზებას მაყურებელი უხალისოდ იღებს - ევოლუციის თეორია ჩვენთვის სიცოცხლის ხის კი არა, შემეცნების ხის ნაწილია. და როგორც დიდი ინგლისელი რომანტიკოსი ამბობდა, the tree of knowledge is not the tree of life („შემეცნების ხე არ არის სიცოცხლის ხე“).
ჩვენ განწირულები ვართ, ვიცხოვროთ გაყოფისა და ფრაგმენტაციის მდგომარეობაში. ცხოვრება არ ემთხვევა ცოდნას. ჩვენ ნათლად ვხედავთ, რომ მზე ამოდის, თუმცა ვიცით, რომ სინამდვილეში დედამიწა ბრუნავს. პირველი ცხოვრების ფაქტია, მეორე - მეცნიერებისა. იმას, რაც ყოფიერებამ გაყო, ისეთი შესანიშნავი რეჟისორისა და ცუდი თეოლოგის ესთეტიკაც კი ვერ გააერთიანებს, როგორიც ტერენს მალიკია.
მაგრამ ამ თეოლოგიური სიმაღლეებიდან სწრაფადვე ხდება გადასვლა ოჯახურ დრამასა და ევოლუციის თეორიაზე. ოჯახური დრამა აღმოჩნდება რეალური საზრისი იმისა, რასაც მალიკი „მადლს“ უწოდებს, ხოლო დიდი აფეთქებისა და ევოლუციის თეორიები - იმისა, რასაც ფილმში „ბუნება“ ეწოდება.
ამბავი, რომელსაც მალიკი გვიყვება, 50-იანი წლების ამერიკაში ხდება. მისი მთავარი კონფლიქტი ოჯახის მამასა და უფროს ვაჟს შორის საოცარი სიზუსტით ასახავს იმას, რასაც ოიდიპოსის კომპლექსის სახელით ვიცნობთ. დედა საკუთარ ვაჟს ცაზე მიუთითებს და ეუბნება, ღმერთი იქ ცხოვრობსო, თუმცა ფილმი იმდენად ჯიუტად გვაჩვენებს იმას, რომ ღმერთის ხატი სინამდვილეში მამის ხატის მიხედვით იქმნება, რომ შეუძლებელია გეგონოს, თითქოს ფილმის ჩასახვამ ფსიქოანალიზის დამფუძნებლის გარეშე ჩაიარა. როგორც გვახსოვს, სწორედ ფროიდის აზრი იყო, რომ ღმერთი სხვა არაფერია, თუ არა ბავშვის მიერ მამის უსაშველოდ გაზრდილი ხატება. თითქოს ეს საკმარისი არ არისო, ფილმის ბოლოს ჩვენ ვხედავთ სამოთხეს, რომელიც წარმოდგენილია, როგორც დაკარგული ოჯახის წევრების გულში ჩაკვრა. მგონი არც ამ სცენის პროტოტიპის გახსენება უნდა გაგვიჭირდეს - „ძმები კარამაზოვების“ ფინალი.
ამ ამბავს მალიკი გვიყვება ღრმა ფსიქოლოგიური წვდომით, დეტალებისადმი შესაშური ყურადღებით და კამერის შესანიშნავი მუშაობით. ზუსტად არის ნაჩვენები, რომ მამა, რომელთან კონფლიქტსაც უკავშირდება უფროსი ვაჟის პიროვნული პრობლემები, სულაც არაა დამკვიდრებული ნორმიდან გადახრილი და ძალადობის მოყვარული მშობელი. არა, ის ტრადიციული ოჯახის ტიპური მამაა, რომელსაც ავტორიტეტის დამკვიდრება სჭირდება, რადგან კანონის ფუნქცია აქვს დაკისრებული (განსხვავებით უპირობო სიყვარულის ფუნქციისგან, რომელსაც თავის თავზე დედა იღებს). ადამიანების ამბავი, რომლებსაც ფილმი გვაცნობს, ბანალურობამდე ტიპურია.
თითქოს ამ ბანალურობის გასაქარწყლებლად ფილმში შემოდის ბუნების მოტივი. ეს მოტივი წარმოდგენილია არაორგანული ჩართვების სახით ამბის ქსოვილში, ჩართვებისა, რომლებმაც, მალიკის აზრით, ჩვენი ცხოვრებისა და ბუნების პროცესების კავშირი უნდა გვაჩვენონ პასუხი (სხვათა შორის, მსგავსი სვლა მასობრივი კულტურის ნიმუშებში კიდევ უფრო წარმატებულად გამოიყენება - მაგალითად, როდესაც ოჯახური დაძაბულობის სიმბოლიზაციისათვის კოსმიური კატასტროფის შემოტანა ხდება ხოლმე ფილმში. გავიხსენოთ „არმაგედონი“ ბრიუს უილისითა და და ლივ ტაილერით). ჩართვების მოტივაცია მაყურებელთა უმრავლესობისთვის გაუგებარი დარჩება, მაგრამ ნუ ვიქნებით უსამართლონი მალიკის მიმართ - მას არ დავუტოვებივართ ახსნის გარეშე. სამყაროს, დედამიწისა და სიცოცხლის წარმოშობის კადრები ფილმში შემოდის, როგორც პასუხი გამწარებული დედის კითხვაზე, რომელსაც შვილი დაეღუპა. კითხვა „იობის წიგნის“ ენითაა გადმოცემული, ამიტომ უნდა ვივარაუდოთ, რომ მალიკის ჩანართები იმავე ფუნქციას ასრულებს, რასაც ღმერთის მიერ იობისათვის გაცემული პასუხი უსამართლო ტანჯვის ფაქტზე.
სწორედ აქაა მალიკის ფილმის მთავარი პრობლემა - ბუნების წარმოშობის კადრები ახლოსაც ვერ მიდის იმასთან, რასაც გვთავაზობს ძველი აღთქმის რიტორიკა. იაჰვეს პასუხი ძველ აღთქმაში შემაძრწუნებელია, მაგრამ ამაღლებული საკუთარ არათანაბარზომადობაში ადამიანურ გაგებასთან. ლიტერატურული ხერხები, რომლებიც გამოყენებულია ტექსტში, მთელი თავისი სიმძლვრით უსვამს ხაზს ამ არათანაბარზომადობას - მაგალითად, ისე აღწერს ზღაპრულ ცხოველს (ლევიათანი) რომ მისი წარმოდგენა შეუძლებელი იყოს. რაც შეეხება მალიკს, ის იაჰვეს რიტორიკას მეცნიერული თეორიების ილუსტრაციებით ცვლის, მაგრამ საქმეც ისაა, რომ დიდი აფეთქებისა და ევოლუციის თეორიები ჩვენთვის არაა პასუხი ცხოვრების უმნიშვნელოვანეს კითხვებზე. ეს თეორიები ჩვენ ვიცით ფიზიკისა და ბიოლოგიის სასკოლო სახელმძღვანელოებიდან, წიგნებიდან, დოკუმენტური ფილმებიდან. ისინი ცოდნის განზომილებას მიეკუთვნება. ეს ის არაა, რასაც ჩვენ ვცხოვრობთ. ცხოვრებით, როგორც თავად მალიკი აჩვენებს, ჩვენი საზრისის ჰორიზონტი შეიძლება ოჯახსა და მის კონფლიქტებს ვერ გასცდეს, მაგრამ ცოდნით ჩვენ შეგვიძლია მოვიცვათ დიდი აფეთქება, სიცოცხლის გაჩენა და დინოზავრების ბრძოლა, რომელთა კადრებსაც ფილმი გვთავაზობს. არაა გასაკვირი, რომ ამ შეთავაზებას მაყურებელი უხალისოდ იღებს - ევოლუციის თეორია ჩვენთვის სიცოცხლის ხის კი არა, შემეცნების ხის ნაწილია. და როგორც დიდი ინგლისელი რომანტიკოსი ამბობდა, the tree of knowledge is not the tree of life („შემეცნების ხე არ არის სიცოცხლის ხე“).
ჩვენ განწირულები ვართ, ვიცხოვროთ გაყოფისა და ფრაგმენტაციის მდგომარეობაში. ცხოვრება არ ემთხვევა ცოდნას. ჩვენ ნათლად ვხედავთ, რომ მზე ამოდის, თუმცა ვიცით, რომ სინამდვილეში დედამიწა ბრუნავს. პირველი ცხოვრების ფაქტია, მეორე - მეცნიერებისა. იმას, რაც ყოფიერებამ გაყო, ისეთი შესანიშნავი რეჟისორისა და ცუდი თეოლოგის ესთეტიკაც კი ვერ გააერთიანებს, როგორიც ტერენს მალიკია.