ზვიად რატიანი იშვიათად გამოსცემს კრებულებს, მინიმუმ 5 წელი მაინცაა ხოლმე საჭირო, რომ მან ბოლო დროის მანძილზე დაწერილს თავი მოუყაროს და წიგნად აქციოს. მიუხედავად იმისა, რომ იგი 90-იანი წლების დასაწყისიდან წერს და აქვეყნებს თავის ლექსებს, მაინც მიაჩნია, რომ მხოლოდ მისი ბოლო ორი კრებულია ყურადღების ღირსი. საკუთარი პოეტური წარსულის მიმართ იგი ხანდახან ძალიან კრიტიკულია ხოლმე, რაც ძირითადად იმაში გამოიხატება, რომ, ბევრი სხვა პოეტისგან განსხვავებით, ზვიადის ყოველ ახალ კრებულს ლექსები კი არ ემატება, არამედ აკლდება. შესაბამისად, წიგნის გამოცემის მიზეზს, მისთვის, თუ შეიძლება ასე ითქვას, უფრო წარსულის მოწესრიგება წარმოადგენს, ვიდრე მომავალზე ფიქრი: “პირველი მიზეზი, ამოსავალი მიზეზი იყო ის, რომ მანამდე იყო კიდევ ორი წიგნი, რომლებიც უნდა გამექრო, ჩემთვის გამექრო, თითქოს არ არსებულან. ამ ახალ წიგნში შევიდა 4 წიგნი, ორი უკვე გამოცემული, 2000 და 2005 წელს და ორი ახალი, რომლებიც წიგნად გამოცემული არ იყო და რაღაც-რაღაცეები აქედან დაბეჭდილი იყო, სხვადასხვა დროს. დიდი ნაწილი არც იყო დაბეჭდილი”.
ახალი წიგნი თავისი სტრუქტურითაც გამორჩეულია: “რაც შეეხება წყობას. წიგნი უკუღმაა ქრონოლოგიურად დალაგებული. ეს უბრალოდ ყველაზე მოხერხებული ფორმა იყო ჩემი აზრით, იმიტომ, რომ მე ძალიან ბევრი ვიფიქრე როგორ დამელაგებინა ეს ოთხი წიგნი ერთად. არც თემატურად ეწყობოდა და არც ლექსწერის და ტექნიკური თვალსაზრისით. ასე უფრო დალაგდა, დაალაგა თან ნაწილობრივ სათაურმა, ერთ-ერთი ლექსის სათაურმა, ნეგატივმა, რომელიც უკუხედვას, უკუღმა ხედვას გულისხმობს და ასე უფრო მოხერხებული და პრაქტიკული მეჩვენა წიგნის აწყობა.”
ზვიად რატიანი იმ იშვიათ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელთაც პოეზიის მოყვარულთა გარდა, თავად პოეტებიც ძალიან აფასებენ. წლების განმავლობაში არაერთხელ დავრწმუნებულვარ, რომ ზვიადის ახალ პუბლიკაციებს ყველა თაობის პოეტი ელოდება ხოლმე და მასზე საუბრისას, როგორც წესი, ძალას კარგავს ტრადიციულ-ქართული ზეპირსიტყვიერი კრიტიკის ორი ყველაზე გავრცელებული მოდუსიც, ყალბი ქებაცა და ჭორაობაც. პირადად ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ზვიადს დამწყები, სრულიად ახალგაზრდა პოეტები აფასებს. მაგალითად, შოთა გაგარინი ალბათ ვერ იგუებს დამწყები პოეტის წოდებას, სამაგიეროდ, ეს ახალგაზრდა პოეტი სიამოვნებით, და რაც მთავარია, საინტერესოდ საუბრობს ზვიად რატიანის შესახებ: “მისი სახასიათო ენა სრულიად ორიგინალურია და არ ჰგავს სხვა პოეტების გამოხატვის ფორმებს. ზვიადის ლექსები შეგრძნებას გიტოვებს, რომ მისთვის მთავარი არ არის სიტყვა, მისთვის მთავარი არის სურათი, რომელიც ამ სიტყვებით უნდა დახატოს. ზვიადს ვერ ვუწოდებთ პოეტს, რომელიც ენაზე მუშაობს. რა თქმა უნდა სიტყვების მიმართ პატივისცემით არის გამსჭვალული და იგრძნობა ეს მის ლექსებში, მაგრამ ენაზე მომუშავე პოეტს ვერ ვუწოდებთ, თუ არ ჩავთვლით თავის საკუთარ იდიოსინკრატულ ენას”.
შოთა ზვიადის ლექსებს იაპონურ პოეზიასთან აახლოვებს და მას ავტორსა და მკითხველს შორის ჩატეხილ ხიდად მიიჩნევს, რომელიც თავად მკითხველმა უნდა ამოაშენოს. ახალგაზრდა კოლეგა პოეტის მელანქოლიურობაზეც ამახვილებს ყურადღებას: “ზვიადის ყველა ლექსში არის მელანქოლია, ოღონდ სხვანაირი მელანქოლია, რომელიც გაქცევისკენ არ გიბიძგებს. თითქოს დგახარ სადღაც ნაპირზე და უყურებ დიდ ტალღას, რომელიც მოდის და იცი, რომ ამ ტალღას ვერსად ვერ გაექცევი, აზრი არა აქვს ფართხალს და ერთად-ერთი, რაც შეგიძლია გააკეთო, ესაა ბოლო წამები გაილამაზო და ამ სილამაზით იკაიფო, სანამ ეს ტალღა წაგლეკავს”.
ამისგან განსხვავებით თავად ზვიადი განუწყვეტლივ გაქცევის მცდელობებშია. წლების განმავლობაში გაქცევა მისი პოეტიკის განუყრელ ნაწილად იქცა: “ამ ოთხივე წიგნში რაც პირველ რიგში, ჩემი აზრით, თვალშისაცემია, ესაა გაქცევის მცდელობა, უფრო სწორად უშედეგო მცდელობები. ესენი ერთნაირი წიგნებია, მე სულ ვცდილობ რაღაცას გავექცე, არ მაქვს ამოჩემებული იდეა ფიქსი, რომ რაღაც ახალი დავწერო და შევქმნა, ზოგადად პოეზიაში, მაგრამ საკუთარ პოეზიასთან, საკუთარ ლექსებთან მიმართებაში მე ეს მაქვს და ჩემი წიგნები ამის მუდმივი მცდელობებია. საბოლოო ჯამში ეს არის შედეგი. ეს ოთხი წიგნი სინამდვილეში ერთი წიგნია, მე ამას ვეძახი ჩემს ბოლო პირველ წიგნს, ყველა წიგნს, აქამდე მე პირველ წიგნს ვუწოდებდი და ახლა მგონია, რომ ეს არის ბოლო პირველი წიგნი და მომავალში ალბათ პირველი მეორე წიგნის წერას დავიწყებ”.
დასაწყისშიც ვამბობდი და აქაც გავიმეორებ, რომ ზვიადი წარსულს აწესრიგებს, მის დანახვას ცდილობს. ერთ-ერთ ლექსში იგი ღმერთს მადლობას სწირავს, რომ მისთვის წინათგრძნობის არავითარი ნიჭი არ მიუცია, სამაგიეროდ ბლომად მოჰმადლა წარსულის ნიჭი: “წარსულის, სადაც გამუდმებით რაღაც იცვლება”. ამ თემას გაკვრით შოთა გაგარინიც შეეხო მასზე საუბრისას: “ზვიადი ალბათ იმ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელიც ახლის შექმნას კი არ ცდილობს, არამედ ცდილობს უკვე არსებულში რაღაც პოეტური დაინახოს. როცა კითხულობ ზვიადის ლექსებს, მორიგ ძალიან მაგარ მეტაფორას როცა წააწყდები, სულ გებადება შეგრძნება, რომ აი, მე ეს ადრე როგორ ვერ შევამჩნიე”.
ბოლოს ზვიად რატიანის ე.წ. სამოქალაქო ლექსებს მინდა შევეხო. 90-იანი წლებიდან მოყოლებული მან რამდენიმე ძალიან რთული, სამოქალაქო თვალსაზრისით ძალიან მნიშვნელოვანი და გარდამტეხი ლექსი შექმნა. ვინაც ზვიად რატიანის პოეზიას კარგად იცნობს, მას აუცილებლად ემახსოვრება 90-იანების ბოლოს დაწერილი მისი “მამები”, ასევე “გზები და დღეები” და ზვიადის შარშანწინანდელი ლექსი, “ნეგატივი. ოცი წლის შემდეგ”. “სამოქალქო ლექსები” მეთქი, ვამბობ, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ზვიადი რომელიმე პროტესტ-პოეზიის ან სოციალური ლექსის ნაკადს მივაკუთვნოთ, სადაც წინასწარი ჩანაფიქრებით, გარკვეული იდეოლოგიური მზადყოფნით იწერება ლექსები. ზვიადი ყველაფერ ამისგან შორს დგას და იგი ე.წ. “სამოქალაქო ლექსის” ცნებასაც არ ითავისებს: “მე არ ვხედავ ამ ყველაფერს ისე, რომ დიდ ყურადღებას ვუთმობდე. უბრალოდ არის რამდენიმე კონკრეტული ლექსი, რომელიც ამ თემატიკითაა, ისევე როგორც სხვა თემატიკებით, ანუ რაიმე განსაკუთრებულ ადგილზე ჩემთვის ეს ლექსები არ დგას. შეიძლება ის კონკრეტული ლექსები, მაგალითად “ნეგატივი”, ჩემთვის განსაკუთრებული იყოს დაწერის სირთულის გამო, იმიტომ, რომ მტკივნეული თემა იყო, მაგრამ ასევე მტკივნეული ბევრი თემაა”.
ზვიად რატიანმა სწორედ ამ ბევრი მტკივნეული თემით დაიმკვიდრა უმნიშვნელოვანესი ადგილი თანამედროვე ქართულ პოეზიაში. ყოველ შემთხვევაში, ამ ყველაფრის დანახვა მკითხველს ნათლად შეუძლია “ნეგატივში”, როგორც თავად ავტორი ამბობს, მის “ბოლო პირველ წიგნში”.
ახალი წიგნი თავისი სტრუქტურითაც გამორჩეულია: “რაც შეეხება წყობას. წიგნი უკუღმაა ქრონოლოგიურად დალაგებული. ეს უბრალოდ ყველაზე მოხერხებული ფორმა იყო ჩემი აზრით, იმიტომ, რომ მე ძალიან ბევრი ვიფიქრე როგორ დამელაგებინა ეს ოთხი წიგნი ერთად. არც თემატურად ეწყობოდა და არც ლექსწერის და ტექნიკური თვალსაზრისით. ასე უფრო დალაგდა, დაალაგა თან ნაწილობრივ სათაურმა, ერთ-ერთი ლექსის სათაურმა, ნეგატივმა, რომელიც უკუხედვას, უკუღმა ხედვას გულისხმობს და ასე უფრო მოხერხებული და პრაქტიკული მეჩვენა წიგნის აწყობა.”
ზვიად რატიანი იმ იშვიათ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელთაც პოეზიის მოყვარულთა გარდა, თავად პოეტებიც ძალიან აფასებენ. წლების განმავლობაში არაერთხელ დავრწმუნებულვარ, რომ ზვიადის ახალ პუბლიკაციებს ყველა თაობის პოეტი ელოდება ხოლმე და მასზე საუბრისას, როგორც წესი, ძალას კარგავს ტრადიციულ-ქართული ზეპირსიტყვიერი კრიტიკის ორი ყველაზე გავრცელებული მოდუსიც, ყალბი ქებაცა და ჭორაობაც. პირადად ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანია, რომ ზვიადს დამწყები, სრულიად ახალგაზრდა პოეტები აფასებს. მაგალითად, შოთა გაგარინი ალბათ ვერ იგუებს დამწყები პოეტის წოდებას, სამაგიეროდ, ეს ახალგაზრდა პოეტი სიამოვნებით, და რაც მთავარია, საინტერესოდ საუბრობს ზვიად რატიანის შესახებ: “მისი სახასიათო ენა სრულიად ორიგინალურია და არ ჰგავს სხვა პოეტების გამოხატვის ფორმებს. ზვიადის ლექსები შეგრძნებას გიტოვებს, რომ მისთვის მთავარი არ არის სიტყვა, მისთვის მთავარი არის სურათი, რომელიც ამ სიტყვებით უნდა დახატოს. ზვიადს ვერ ვუწოდებთ პოეტს, რომელიც ენაზე მუშაობს. რა თქმა უნდა სიტყვების მიმართ პატივისცემით არის გამსჭვალული და იგრძნობა ეს მის ლექსებში, მაგრამ ენაზე მომუშავე პოეტს ვერ ვუწოდებთ, თუ არ ჩავთვლით თავის საკუთარ იდიოსინკრატულ ენას”.
შოთა ზვიადის ლექსებს იაპონურ პოეზიასთან აახლოვებს და მას ავტორსა და მკითხველს შორის ჩატეხილ ხიდად მიიჩნევს, რომელიც თავად მკითხველმა უნდა ამოაშენოს. ახალგაზრდა კოლეგა პოეტის მელანქოლიურობაზეც ამახვილებს ყურადღებას: “ზვიადის ყველა ლექსში არის მელანქოლია, ოღონდ სხვანაირი მელანქოლია, რომელიც გაქცევისკენ არ გიბიძგებს. თითქოს დგახარ სადღაც ნაპირზე და უყურებ დიდ ტალღას, რომელიც მოდის და იცი, რომ ამ ტალღას ვერსად ვერ გაექცევი, აზრი არა აქვს ფართხალს და ერთად-ერთი, რაც შეგიძლია გააკეთო, ესაა ბოლო წამები გაილამაზო და ამ სილამაზით იკაიფო, სანამ ეს ტალღა წაგლეკავს”.
ამისგან განსხვავებით თავად ზვიადი განუწყვეტლივ გაქცევის მცდელობებშია. წლების განმავლობაში გაქცევა მისი პოეტიკის განუყრელ ნაწილად იქცა: “ამ ოთხივე წიგნში რაც პირველ რიგში, ჩემი აზრით, თვალშისაცემია, ესაა გაქცევის მცდელობა, უფრო სწორად უშედეგო მცდელობები. ესენი ერთნაირი წიგნებია, მე სულ ვცდილობ რაღაცას გავექცე, არ მაქვს ამოჩემებული იდეა ფიქსი, რომ რაღაც ახალი დავწერო და შევქმნა, ზოგადად პოეზიაში, მაგრამ საკუთარ პოეზიასთან, საკუთარ ლექსებთან მიმართებაში მე ეს მაქვს და ჩემი წიგნები ამის მუდმივი მცდელობებია. საბოლოო ჯამში ეს არის შედეგი. ეს ოთხი წიგნი სინამდვილეში ერთი წიგნია, მე ამას ვეძახი ჩემს ბოლო პირველ წიგნს, ყველა წიგნს, აქამდე მე პირველ წიგნს ვუწოდებდი და ახლა მგონია, რომ ეს არის ბოლო პირველი წიგნი და მომავალში ალბათ პირველი მეორე წიგნის წერას დავიწყებ”.
დასაწყისშიც ვამბობდი და აქაც გავიმეორებ, რომ ზვიადი წარსულს აწესრიგებს, მის დანახვას ცდილობს. ერთ-ერთ ლექსში იგი ღმერთს მადლობას სწირავს, რომ მისთვის წინათგრძნობის არავითარი ნიჭი არ მიუცია, სამაგიეროდ ბლომად მოჰმადლა წარსულის ნიჭი: “წარსულის, სადაც გამუდმებით რაღაც იცვლება”. ამ თემას გაკვრით შოთა გაგარინიც შეეხო მასზე საუბრისას: “ზვიადი ალბათ იმ პოეტთა რიცხვს მიეკუთვნება, რომელიც ახლის შექმნას კი არ ცდილობს, არამედ ცდილობს უკვე არსებულში რაღაც პოეტური დაინახოს. როცა კითხულობ ზვიადის ლექსებს, მორიგ ძალიან მაგარ მეტაფორას როცა წააწყდები, სულ გებადება შეგრძნება, რომ აი, მე ეს ადრე როგორ ვერ შევამჩნიე”.
ბოლოს ზვიად რატიანის ე.წ. სამოქალაქო ლექსებს მინდა შევეხო. 90-იანი წლებიდან მოყოლებული მან რამდენიმე ძალიან რთული, სამოქალაქო თვალსაზრისით ძალიან მნიშვნელოვანი და გარდამტეხი ლექსი შექმნა. ვინაც ზვიად რატიანის პოეზიას კარგად იცნობს, მას აუცილებლად ემახსოვრება 90-იანების ბოლოს დაწერილი მისი “მამები”, ასევე “გზები და დღეები” და ზვიადის შარშანწინანდელი ლექსი, “ნეგატივი. ოცი წლის შემდეგ”. “სამოქალქო ლექსები” მეთქი, ვამბობ, მაგრამ ეს იმას არ ნიშნავს, რომ ზვიადი რომელიმე პროტესტ-პოეზიის ან სოციალური ლექსის ნაკადს მივაკუთვნოთ, სადაც წინასწარი ჩანაფიქრებით, გარკვეული იდეოლოგიური მზადყოფნით იწერება ლექსები. ზვიადი ყველაფერ ამისგან შორს დგას და იგი ე.წ. “სამოქალაქო ლექსის” ცნებასაც არ ითავისებს: “მე არ ვხედავ ამ ყველაფერს ისე, რომ დიდ ყურადღებას ვუთმობდე. უბრალოდ არის რამდენიმე კონკრეტული ლექსი, რომელიც ამ თემატიკითაა, ისევე როგორც სხვა თემატიკებით, ანუ რაიმე განსაკუთრებულ ადგილზე ჩემთვის ეს ლექსები არ დგას. შეიძლება ის კონკრეტული ლექსები, მაგალითად “ნეგატივი”, ჩემთვის განსაკუთრებული იყოს დაწერის სირთულის გამო, იმიტომ, რომ მტკივნეული თემა იყო, მაგრამ ასევე მტკივნეული ბევრი თემაა”.
ზვიად რატიანმა სწორედ ამ ბევრი მტკივნეული თემით დაიმკვიდრა უმნიშვნელოვანესი ადგილი თანამედროვე ქართულ პოეზიაში. ყოველ შემთხვევაში, ამ ყველაფრის დანახვა მკითხველს ნათლად შეუძლია “ნეგატივში”, როგორც თავად ავტორი ამბობს, მის “ბოლო პირველ წიგნში”.