მე მგონი ყველას გვესმის, თუ რამხელა ცოდნასა და ინფორმაციას სთავაზობს თანამედროვე მსოფლიოს საძიებო პორტალი Google. ვინ იცის, რამდენჯერ შევსულვართ ამ საიტზე, რამდენჯერ შეგვიყვანია რაიმე უცნაური საძიებო ფრაზა, მაგალითად: ჰიდროგეოლოგია, პეტიო, მარიო კემპესი ლანჩხუთის გურიაში, неразложимая часть произведения, халиф Омар ибн Хаттаб, книжный вор, oliver reed, chatman story and discourse, agent 117, The Feast as a Focal Point of Plot, clay jars for fermentation და მრავალი სხვა. Google გულნატკენს, უფრო სწორად კი, გუგლნატკენს არასდროს გვიშვებს ხოლმე, ყოველთვის ამოგვიგდებს რაიმე ბიძაშვილ ფრაზას და გვანიშნებს: “აქეთ მობრძანდი”, “იქნებ ამას ეძებ?”, “ნუ მოგერიდება”, “მერე რა, რომ ორთოგრაფიის აზრზე არა ხარ?!”. ბოლო დროს ამ საინფორმაციო გიგანტმა ქართული ჟარგონიც კი გაამდიდრა, მარტო “დაგუგლე” ან “წამო ვიგუგლაოთ” რად ღირს?
ყველაზე დიდი სიახლე, რაც Google-მა ბოლო დროს შემოგვთავაზა, გიგანტური პროექტი, books.google.com იყო. მის პირველად აღმოჩენას დიდი ეფექტი ჰქონდა. მახსოვს, ერთ სამეცნიერო სტატიას ვამთავრებდი და ინტერნეტში ნაპოვნი ფრაგმენტი წიგნიდან ნამდვილად არ იყო საკმარისი დამოწმებისთვის. სწორედ ამ დროს მივაკვლიე books.google.com-ში ამ წიგნს, რომელიც “წინასწარი გადახედვის” რეჟიმში იდო. მაშინ გამიმართლა, წიგნში სწორედ ის თავი იყო ხელმისაწვდომი, რომელიც მე მჭირდებოდა.
ასეთი დამთხვევები მერეც არაერთხელ მომხდარა, თუმცა იმედგაცრუებებიც ხშირი იყო, როცა სწორედ ყველაზე მნიშვნელოვანი თავები მხვდებოდა დაბლოკილი, ანდა სულაც მთელი წიგნი. იმედგაცრუებების მიუხედავად, მაინც ვფიქრობ, რომ books.google.com-ს მსოფლიოში ყველაზე ფართო ბიბლიო-ქსელი აქვს, სადაც თუკი წიგნს სრულად ვერ მიაგენი, მისი დიდი ნაწილი ან მეტ-ნაკლებად ამომწურავი ინფორმაცია მაინც დაგხვდება წიგნის შესახებ.
ამ პროექტმა ინტერნეტთან მომუშავე ცოდნის მაძიებელთა კომპეტენცია კიდევ უფრო გაზარდა, რადგან იგი აღარ ეფუძნება რომელიღაც სპეციალური საიტის ან ვიკიპედიის მწირ, ზედაპირულ და არასანდო ინფორმაციებს, არამედ საქმე გვაქვს წიგნთან, სადაც საკითხზე დეტალურად შეგვიძლია წავიკითხოთ, გავაფართოოთ ბიბლიოგრაფია და ა.შ.
ელექტრონულ ბიბლიოთეკებს ძალიან მნიშვნელოვანი მისია აკისრიათ, რადგან იქ წიგნებია წარმოდგენილი და არა ზერელე რეზიუმეები, ეს კი წარმოუდგენლად განასხვავებს მას გლობალურ ქსელში გაბატონებული მდარე და წყალწყალა “ფილოსოფიისგან”.
Google-ის ამ პროექტს ბოლო დროის მანძილზე ბევრი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდა. რა თქმა უნდა, ბრძოლა ზერელობის დროშით არ მიმდინარეობს, თუმცა აშკარაა, რომ Google-ის ოპონენტების გამარჯვების შემთხვევაში გაცილებით უფრო რთული და ძვირი გახდება საჭირო ინფორმაციის მოპოვება, დაზუსტება, თუნდაც ტკბობა.
ჯერ იყო და Google-ს ყველაზე დიდმა ინტერნეტ-მაღაზიამ, Amazon.com-მა უჩივლა იმის გამო, რომ ძალიან აქტიურად ეწეოდა წიგნების “გაციფრულებას” და ბოლო წლების მანძილზე ფაქტობრივად მონოპოლისტად იქცა ამ სფეროში. სხვა კომპანიებთან და ასოციაციებთან ერთად, Amazon-მა დახმარებისთვის Microsoft-სა და Yahoo-ს მიმართა (სხვათა შორის, მონოპოლიზმში სამივე ამ კომპანიას საკმაოდ ხშირად ადანაშაულებენ ხოლმე), ერთად შექმნეს Open Book Alliance და დაიწყეს წერტილოვანი დარტყმები Google-ის “სტრატეგიულ ობიექტებზე”. პირველ რიგში Open Book Alliance-მა Google-ის მიერ მწერალთა გილდიასთან დადებული ხელშეკრულების გადახედვა მოითხოვა, რის გამოც Google-მა გილდიას 125 მილიონი დოლარი გადაუხადა და შექმნა არაკომერციული ორგანიზაცია Book Rights Registry. ასევე ძალიან აღელვებს მათ Google-სა და კომპანია Interead-ის თანამშრომლობა, რომელიც Coolerbooks.com-ს საშუალებას მისცემს 19 სხვადასხვა ფორმატში (txt, html, prc, jpg, pdf, gif, bmp, mp3 და ა.შ.) მიაწოდოს მყიდველს წიგნი, რაც კიდევ უფრო დასცემს ამაზონის გაყიდვებს.
დღესდღეობით, ელექტრონული წიგნების გაყიდვაში ლიდერად მაინც Amazon-ი ითვლება (Kindle-ის საკითხავი მოწყობილობის წყალობით), ელექტრონულ სიახლეებში მას კონკურენტებიც ჰყავს – პირველ რიგში Sony Reader, შემდეგ კი Cybook, Hanlin eReader, iLiad და სხვ. მაგრამ არანაკლებ საშიშროებას იგი ბეჭდური წიგნის ან წიგნის გუგლური რეპრინტისგანაც მოელის. ორიოდე წლის წინ Google-მა On Demand Books-თან გააფორმა ხელშეკლულება და შექმნა Espresso Book Machine („ნიუ იორკ ტაიმსმა“ ეს დანადგარი 2007 წლის საუკეთესო გამოგონებად აღიარა), რომელსაც ერთი ჭიქა ესპრესოს მომზადების დროში შეუძლია გადმოტვირთოს, ამობეჭდოს, აკინძოს და ყდაში მოაქციოს გუგლიდან “დათრეული” წიგნი.
ყველაზე მეტად ევროპელები ბრაზობენ (განსაკუთრებით გერმანელები), რადგან მათ საყოველთაო ციფრული ბიბლიოთეკის საკუთარი პროექტი აქვთ, Europeana და ევროპელების ჩივილის გამო Google იძულებული გახდა, დათანხმებოდა ევროკომიის მოთხოვნას ამერიკის ფარგლებს გარეთ გამოცემული წიგნების ამოღების შესახებ, რის გამოც “თანამედროვე ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა” 3 მილიონი წიგნით შეიძლება შემცირდეს.
აი, ასეთი ამბები ხდება უცხოეთში, იქ წიგნიერი ცხოვრება დუღს, ხალხი ერთმანეთს საავტორო უფლებებზე უჩივის, ქსელში არსებობს ათასნაირი საშუალება წიგნის PDF-ის უფასოდ მოპოვებისთვის... რა ვითარებაა ამ მხრივ ჩვენთან? როგორ მიდის იმ ნაწარმოებთა გაციფრულების პროცესი, რომელსაც არ ეხება საავტორო უფლება?
აი მაგალითად, შევიაროთ ეროვნული ბიბლიოთეკის ციფრულ ბიბლიოთეკაში და ვნახოთ ბოლო დროს “დაყრილი”, “გაციფრულებული” წიგნები. პირველ რიგში თვალს ეს სათაური მოგჭრით: “რეჰანის ნედლეულიდან ალკოჰოლიანი და უალკოჰოლო სასმელების ნატურალური არომატიზატორების მიღების რაციონალური ტექნოლოგიების დამუშავება”, მერე ესენი: “ზოგიერთი ულვაშფირფიტოვანი ხოჭოს ნემატოფაუნა საქართველოში”, “ხურმის სახეობებთან ასოცირებული სოკოები საქართველოში”. მხატვრული ლიტერატურის განყოფილებაში ბევრგან წიგნს არანაირი ინფორმაცია არ მოჰყვება, მხოლოდ ტექსტი “აგდია” და ეგ არის. რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე გამოსადეგი წიგნიც, მაგალითად, 60-70-იან წლებში გამოცემული “ქართული ლიტერატურის ისტორია”, ილიას ტომები, ერთი-ორი საინტერესო ნაშრომი “ვეფხისტყაოსანზე”, რისთვისაც, როგორც იტყვიან, მადლობა პატრულს, მაგრამ ეს ხომ ზღვაში წვეთია? სამწუხაროდ, საქმეს ვერც lib.ge შველის, მართალია მათ მოასწრეს მიხეილ ჯავახიშვილის 2 რომანის, გიორგი ლეონიძის “ნატვრის ხის”, არჩილ სულაკაურის “სალამურას თავგადასავლის” და ბევრი სხვა მხატვრული ტექსტის გაციფრულება, მაგრამ “სიმსუყემდე” ჯერ კიდევ შორსა ვართ, ჯერ კიდევ მწირია ჩვენი ელექტრონული სივრცე და ნაბეჭდი წიგნის გაყიდვასაც, ჯერჯერობით, არაფერი ემუქრება გლობალური ქსელისგან. სხვათა შორის, ჯერჯერობით არც ნაბეჭდი წიგნი იყიდება ჩვენთან.
ყველაზე დიდი სიახლე, რაც Google-მა ბოლო დროს შემოგვთავაზა, გიგანტური პროექტი, books.google.com იყო. მის პირველად აღმოჩენას დიდი ეფექტი ჰქონდა. მახსოვს, ერთ სამეცნიერო სტატიას ვამთავრებდი და ინტერნეტში ნაპოვნი ფრაგმენტი წიგნიდან ნამდვილად არ იყო საკმარისი დამოწმებისთვის. სწორედ ამ დროს მივაკვლიე books.google.com-ში ამ წიგნს, რომელიც “წინასწარი გადახედვის” რეჟიმში იდო. მაშინ გამიმართლა, წიგნში სწორედ ის თავი იყო ხელმისაწვდომი, რომელიც მე მჭირდებოდა.
ასეთი დამთხვევები მერეც არაერთხელ მომხდარა, თუმცა იმედგაცრუებებიც ხშირი იყო, როცა სწორედ ყველაზე მნიშვნელოვანი თავები მხვდებოდა დაბლოკილი, ანდა სულაც მთელი წიგნი. იმედგაცრუებების მიუხედავად, მაინც ვფიქრობ, რომ books.google.com-ს მსოფლიოში ყველაზე ფართო ბიბლიო-ქსელი აქვს, სადაც თუკი წიგნს სრულად ვერ მიაგენი, მისი დიდი ნაწილი ან მეტ-ნაკლებად ამომწურავი ინფორმაცია მაინც დაგხვდება წიგნის შესახებ.
ამ პროექტმა ინტერნეტთან მომუშავე ცოდნის მაძიებელთა კომპეტენცია კიდევ უფრო გაზარდა, რადგან იგი აღარ ეფუძნება რომელიღაც სპეციალური საიტის ან ვიკიპედიის მწირ, ზედაპირულ და არასანდო ინფორმაციებს, არამედ საქმე გვაქვს წიგნთან, სადაც საკითხზე დეტალურად შეგვიძლია წავიკითხოთ, გავაფართოოთ ბიბლიოგრაფია და ა.შ.
ელექტრონულ ბიბლიოთეკებს ძალიან მნიშვნელოვანი მისია აკისრიათ, რადგან იქ წიგნებია წარმოდგენილი და არა ზერელე რეზიუმეები, ეს კი წარმოუდგენლად განასხვავებს მას გლობალურ ქსელში გაბატონებული მდარე და წყალწყალა “ფილოსოფიისგან”.
Google-ის ამ პროექტს ბოლო დროის მანძილზე ბევრი მოწინააღმდეგე გამოუჩნდა. რა თქმა უნდა, ბრძოლა ზერელობის დროშით არ მიმდინარეობს, თუმცა აშკარაა, რომ Google-ის ოპონენტების გამარჯვების შემთხვევაში გაცილებით უფრო რთული და ძვირი გახდება საჭირო ინფორმაციის მოპოვება, დაზუსტება, თუნდაც ტკბობა.
ჯერ იყო და Google-ს ყველაზე დიდმა ინტერნეტ-მაღაზიამ, Amazon.com-მა უჩივლა იმის გამო, რომ ძალიან აქტიურად ეწეოდა წიგნების “გაციფრულებას” და ბოლო წლების მანძილზე ფაქტობრივად მონოპოლისტად იქცა ამ სფეროში. სხვა კომპანიებთან და ასოციაციებთან ერთად, Amazon-მა დახმარებისთვის Microsoft-სა და Yahoo-ს მიმართა (სხვათა შორის, მონოპოლიზმში სამივე ამ კომპანიას საკმაოდ ხშირად ადანაშაულებენ ხოლმე), ერთად შექმნეს Open Book Alliance და დაიწყეს წერტილოვანი დარტყმები Google-ის “სტრატეგიულ ობიექტებზე”. პირველ რიგში Open Book Alliance-მა Google-ის მიერ მწერალთა გილდიასთან დადებული ხელშეკრულების გადახედვა მოითხოვა, რის გამოც Google-მა გილდიას 125 მილიონი დოლარი გადაუხადა და შექმნა არაკომერციული ორგანიზაცია Book Rights Registry. ასევე ძალიან აღელვებს მათ Google-სა და კომპანია Interead-ის თანამშრომლობა, რომელიც Coolerbooks.com-ს საშუალებას მისცემს 19 სხვადასხვა ფორმატში (txt, html, prc, jpg, pdf, gif, bmp, mp3 და ა.შ.) მიაწოდოს მყიდველს წიგნი, რაც კიდევ უფრო დასცემს ამაზონის გაყიდვებს.
დღესდღეობით, ელექტრონული წიგნების გაყიდვაში ლიდერად მაინც Amazon-ი ითვლება (Kindle-ის საკითხავი მოწყობილობის წყალობით), ელექტრონულ სიახლეებში მას კონკურენტებიც ჰყავს – პირველ რიგში Sony Reader, შემდეგ კი Cybook, Hanlin eReader, iLiad და სხვ. მაგრამ არანაკლებ საშიშროებას იგი ბეჭდური წიგნის ან წიგნის გუგლური რეპრინტისგანაც მოელის. ორიოდე წლის წინ Google-მა On Demand Books-თან გააფორმა ხელშეკლულება და შექმნა Espresso Book Machine („ნიუ იორკ ტაიმსმა“ ეს დანადგარი 2007 წლის საუკეთესო გამოგონებად აღიარა), რომელსაც ერთი ჭიქა ესპრესოს მომზადების დროში შეუძლია გადმოტვირთოს, ამობეჭდოს, აკინძოს და ყდაში მოაქციოს გუგლიდან “დათრეული” წიგნი.
ყველაზე მეტად ევროპელები ბრაზობენ (განსაკუთრებით გერმანელები), რადგან მათ საყოველთაო ციფრული ბიბლიოთეკის საკუთარი პროექტი აქვთ, Europeana და ევროპელების ჩივილის გამო Google იძულებული გახდა, დათანხმებოდა ევროკომიის მოთხოვნას ამერიკის ფარგლებს გარეთ გამოცემული წიგნების ამოღების შესახებ, რის გამოც “თანამედროვე ალექსანდრიის ბიბლიოთეკა” 3 მილიონი წიგნით შეიძლება შემცირდეს.
აი, ასეთი ამბები ხდება უცხოეთში, იქ წიგნიერი ცხოვრება დუღს, ხალხი ერთმანეთს საავტორო უფლებებზე უჩივის, ქსელში არსებობს ათასნაირი საშუალება წიგნის PDF-ის უფასოდ მოპოვებისთვის... რა ვითარებაა ამ მხრივ ჩვენთან? როგორ მიდის იმ ნაწარმოებთა გაციფრულების პროცესი, რომელსაც არ ეხება საავტორო უფლება?
აი მაგალითად, შევიაროთ ეროვნული ბიბლიოთეკის ციფრულ ბიბლიოთეკაში და ვნახოთ ბოლო დროს “დაყრილი”, “გაციფრულებული” წიგნები. პირველ რიგში თვალს ეს სათაური მოგჭრით: “რეჰანის ნედლეულიდან ალკოჰოლიანი და უალკოჰოლო სასმელების ნატურალური არომატიზატორების მიღების რაციონალური ტექნოლოგიების დამუშავება”, მერე ესენი: “ზოგიერთი ულვაშფირფიტოვანი ხოჭოს ნემატოფაუნა საქართველოში”, “ხურმის სახეობებთან ასოცირებული სოკოები საქართველოში”. მხატვრული ლიტერატურის განყოფილებაში ბევრგან წიგნს არანაირი ინფორმაცია არ მოჰყვება, მხოლოდ ტექსტი “აგდია” და ეგ არის. რა თქმა უნდა, არის რამდენიმე გამოსადეგი წიგნიც, მაგალითად, 60-70-იან წლებში გამოცემული “ქართული ლიტერატურის ისტორია”, ილიას ტომები, ერთი-ორი საინტერესო ნაშრომი “ვეფხისტყაოსანზე”, რისთვისაც, როგორც იტყვიან, მადლობა პატრულს, მაგრამ ეს ხომ ზღვაში წვეთია? სამწუხაროდ, საქმეს ვერც lib.ge შველის, მართალია მათ მოასწრეს მიხეილ ჯავახიშვილის 2 რომანის, გიორგი ლეონიძის “ნატვრის ხის”, არჩილ სულაკაურის “სალამურას თავგადასავლის” და ბევრი სხვა მხატვრული ტექსტის გაციფრულება, მაგრამ “სიმსუყემდე” ჯერ კიდევ შორსა ვართ, ჯერ კიდევ მწირია ჩვენი ელექტრონული სივრცე და ნაბეჭდი წიგნის გაყიდვასაც, ჯერჯერობით, არაფერი ემუქრება გლობალური ქსელისგან. სხვათა შორის, ჯერჯერობით არც ნაბეჭდი წიგნი იყიდება ჩვენთან.