სამი წლის წინ პირველად გამოსცეს ჯონ ფაულზის “დღიურები”, სადაც გასული საუკუნის ერთ-ერთი ყველაზე გამორჩეული მწერალი ათწლეულების მანძილზე ინიშნავდა ყველაფერს, რაც მის გარშემო ხდებოდა, ინიშნავდა ბევრს, იყო ძალიან გულახდილი და დაკვირვებული (ფაულზია ბოლო-ბოლო). წერდა თანამედროვე სამყაროზე, ყოფაზე, პირად ტრაგედიებზე. ძალიან ზუსტ რაღაცეებს ამბობს იგი თავის კოლეგებზეც, მწერლებზე. ხშირად კონკრეტულ ავტორებზე მოგვითხრობს, ხანდახან კი ბრძნული აზრებიც დაცდება ხოლმე. ფაულზის “დღიურებში” გადავაწყდი ამ სიტყვებსაც: “არავინაა მწერლისთვის ისე უცხო, როგორც სხვა, მეორე მწერალი. რა ადვილად გადაგისვამენ ხაზს (იმიტომ რომ თვითონაც წერენ), მათი ცინიზმი, მათი ყოვლისმცოდნეობა...” მართალია დამოწმებულ სიტყვებში მწერლის კონკრეტული წყენაც იგულისხმება, მაგრამ ამ სიბრძნის საყოველთაობას თუნდაც დღევანდელ ქართულ მწერლობაში შექმნილი სიტუაცია აჩენს, ვითარება, სადაც არავის არაფერი ადარდებს საკუთარი ნაწერის გარდა, უკიდურეს შემთხვევაში კი თავისი “კუტოკი” აინტერესებს მხოლოდ.
ახლანდელი ქართველი მწერლებიდან მხოლოდ სამი-ოთხის დასახელება შემიძლია, ვინც ბევრს წერს (ან წერდა) და საუბრობს თანამედროვე კოლეგებზე. ესენია შოთა იათაშვილი, ანდრო ბუაჩიძე, ლაშა ბუღაძე, დათო ჩიხლაძე, მეტი პრინციპში არც მახსენდება, დანარჩენებს მხოლოდ თითო-ოროლა წერილი თუ აქვს დაწერილი, ხოლო უმრავლესობა ყოველთვის იმით შემოიფარგლებოდა, რომ ვინმეს (თანამედროვე მწერალს) მხოლოდ მოიხსენიებდა ინტერვიუებში (ასეთ დროს, ძირითადად ნაცნობ-მეგობრებს ასახელებენ) და შემდეგ ვალმოხდილი მოიცდიდა მორიგ მოხსენიებამდე.
რა არის ამის მიზეზი? რატომაა, რომ ქართველი მწერლები ერთმანეთზე არაფერს ამბობენ, არაფერს წერენ? თქვენ შეიძლება იკითხოთ, “კი მაგრამ, საერთოდ თუ წერენ რამეს”? საქმეც მაგაშია, რომ წერენ, საკმაოდ ბევრსაც, თუმცა გულგრილობის გამო ეს ნაწერი ხშირ შემთხვევაში არავის ძრავს და მას ვერავინ ამჩნევს.
ჯონ ფაულზმა 60-იან წლებში ჩაინიშნა ზემოთ დამოწმებული სიტყვები, თუმცა მას შემდეგ ძალიან ბევრი რამ შეიცვალა დასავლეთში. დღეს ჩვეულებრივი ამბავია კოლეგებზე წერა (სიმართლე ითქვას, ყოველთვის ასე იყო). თქვენ ვერ იპოვით ევროპელ ან ამერიკელ მწერალს, რომელსაც წელიწადში რამდენიმე რეცენზიის ან ესეს დაწერა არ უწევდეს თავის კოლეგაზე. ამ ჟანრის კლასიკოსებიც ჩამოყალიბდნენ. მაგალითად, ცხონებული ჯონ აპდაიკი, ჯ.მ. კუტზეე, ჯოის კეროლ ოუტსი, უმბერტო ეკო და მრავალი სხვ.
აი, მაგალითად, გადავშალოთ The New York Times Book Review, მოვძებნოთ, მაგალითად, მარიო ვარგას ლიოსას ტოპიკი და აღმოვაჩინოთ, რომ სხვადასხვა დროს მის რომანებზე რეცენზიები დაუწერიათ თანამედროვე კლასიკოსებს - ენტონი ბერჯესს, ჯულიან ბარნსს, რობერტ სტოუნს, ურსულა ლე გუინს (გაითვალისწინეთ, ეს რაც მხოლოდ ერთ გაზეთში დაიბეჭდა). ცხადია, თავის მხრივ ლიოსაც ხშირად წერდა ხოლმე კოლეგებზე.
ახლა კუნდერასთან რა ხდება? ვხსნით მის ტოპიკს, სადაც რეცენზენტების სია ასე გამოიყურება – ე.ლ. დოქტოროუ, ჯონ აპდაიკი, პოლ თერუ, ფილიპ როტი...
ტომას პინჩონი, ადამიანი, რომელიც ყველას და ყველაფერსაა გარიდებული, მწერალი, რომელმაც მთელი ცხოვრება “მოტეხილში” გაატარა, ისიც კი არ ტოვებს უყურადღებოდ თანამედროვე ლიტერატურას. კოლეგებზე ესეებს, კრიტიკულ წერილებსა თუ რეცენზიებს წერდნენ ყველაზე თავზეხელაღებული ლოთებიც და ხელიდან წასული ნარკომანებიც. ჩვენ რაღა გვეტაკა, რატომ გვენანება ერთი სიტყვა გავიმეტოთ? ყურადღებიანი მკითხველის მიერ გამოთქმული ერთი სიტყვა?
ამაზე ადრეც დამიწერია და ახლაც ვიტყვი: ნახეთ ბოლო ათწლეულის მანძილზე გამოქვეყნებული ინტერვიუები კლასიკოსებთან, ცნობილ ან თუნდაც ახალგაზრდა მწერლებთან, და თავად დარწმუნდებით, რომ მათ ყოველთვის ძალიან უჭირთ გვარების დასახელება, ჯერ ერთი არ იცნობენ კოლეგების ნაწერს და თუკი იცნობენ, სიტყვა არ ემეტებათ მათთვის. ანდა პირიქით, ასახელებენ მხოლოდ თავიანთ მეგობრებს, მათ “ქაჩავენ”.
მახსოვს რამდენიმე წლის წინ გამომავალ ერთ ლიტერატურულ გაზეთში, სადაც ყოველ ნომერში იბეჭდებოდა ინტერვიუები, კითხვაზე, ვის გამოყოფდით თანამედროვე მწერლებიდან, სულ ერთი და იმავე ავტორებს ასახელებდნენ და ასე გრძელდებოდა გამუდმებით. განსაკუთრებული პრობლემა ექმნებათ თანამედროვე კლასიკოსებს. თავის დროზე ერთი კორესპონდენტი სამჯერ, სამი სხვადასხვა კითხვით შეეცადა დაეცდენინებინა სახელოვანი მწერლისთვის თუნდაც ერთი სახელი უმცროსი თაობიდან, და მაინც ვერაფერს გახდა. იცოდა, მაგრამ არ თქვა, წაკითხულიც ჰქონდა ზოგიერთი მათგანი, მაგრამ ვერ ათქმევინეს.
თუმცა არსებობენ უცნაური გამონაკლისებიც, როგორც მაგალითად, ე.წ. Zaza Burchuladze Affair-ის შემთხვევაში, როცა მის ერთ რომანს უცბათ ძალიან ბევრი ქომაგი გამოუჩნდა და ყველა მათგანმა, ლევან ბერძენიშვილმა, ზურაბ კიკნაძემ, გოგი გვახარიამ, მერაბ ღაღანიძემ, ლევან ბრეგაძემ, ნოდარ ლადარიამ, გაგა ლომიძემ, თავი მოვალედ ჩათვალეს რაღაც დაეწერათ მის შესახებ. ნეტა რა მოხდა მაშინ?
უკვე რამდენიმე წელია ვოცნებობ, ხანდახან ძალიან აგრესიულადაც (აგრესიული ოცნებაც შესაძლებელი ყოფილა!), რომ საქართველოში რეცენზირების, მიმოხილვისა თუ კრიტიკის სხვა, უფრო თანამედროვე წესები დამკვიდრდეს, სადაც ვერავინ წინასწარ ვერ განჭვრეტს, თუ რას დაწერს ერთი ავტორი მეორე ავტორზე. რა თქმა უნდა, ამ საქმიდან ჯერ-ჯერობით არაფერი გამოდის, პირველ რიგში კი იმიტომ, რომ ავტორის ნება არ არსებობს, დაწეროს მეორე ავტორზე.
სხვადასხვა დროს (სხვადასხვა გამოცემისთვის), ბევრჯერ მითხოვია მწერლებისთვის, თავისი კოლეგის წიგნის შესახებ აზრი გამოეთქვა, უბრალოდ მიმოეხილა მაინც, მაგრამ არ მახსოვს ვინმე გამოხმაურებოდეს ამ ჩემს თხოვნას (ზემოთჩამოთვლილი გამონაკლისების გარდა). არადა დასავლეთში, ე.წ. კრიტიკოსი სულ სხვა რამეს გულისხმობს, პირველ რიგში კი ესაა მწერალი, რომელიც თავისნაირზე წერს, მნიშვნელობა არა აქვს, ეს თავისნაირი უფრო ნიჭიერი იქნება თუ უნიჭო. იქ ყველას კარგადა აქვს გაცნობიერებული, რომ უსაფუძვლო ღრენას ან უთავბოლო სადღეგრძელოებს არავინ დაბეჭდავს და რომ უბრალოდ აზრი არა აქვს ასეთ ცოდვილობას. იქ ყველას რაღაც მიზეზი აქვს წერისთვის, პირველ რიგში, ცდილობენ, თავის კოლეგებს წიგნის გაყიდვაში დაეხმარონ, მკითხველს ახალი და საინტერესო წიგნი აპოვნინონ, და რაც მთავარია, ისინი ცდილობენ, რომ ლიტერატურა არ დარჩეს ისტორიის, საზოგადოების, პროტესტის ან თუნდაც, ანეკდოტებისა და ხუმრობების მიღმა. იქ ლიტერატურა ერთი მხრივ ბიზნესია, მეორე მხრივ კი ლიტერატურა ყოველთვის უარს ამბობს “რაციონალურ დისკურსზე”, გაწონასწორებულობაზე, კონფორმისტულ კომფორტზე... იქ უყვართ ლიტერატურა, საქართველოში კი, სამწუხაროდ, ბევრი მწერალი ისე იწყებს წერას, რომ ლიტერატურის შეყვარებასაც კი ვერ ასწრებს.
ახლანდელი ქართველი მწერლებიდან მხოლოდ სამი-ოთხის დასახელება შემიძლია, ვინც ბევრს წერს (ან წერდა) და საუბრობს თანამედროვე კოლეგებზე. ესენია შოთა იათაშვილი, ანდრო ბუაჩიძე, ლაშა ბუღაძე, დათო ჩიხლაძე, მეტი პრინციპში არც მახსენდება, დანარჩენებს მხოლოდ თითო-ოროლა წერილი თუ აქვს დაწერილი, ხოლო უმრავლესობა ყოველთვის იმით შემოიფარგლებოდა, რომ ვინმეს (თანამედროვე მწერალს) მხოლოდ მოიხსენიებდა ინტერვიუებში (ასეთ დროს, ძირითადად ნაცნობ-მეგობრებს ასახელებენ) და შემდეგ ვალმოხდილი მოიცდიდა მორიგ მოხსენიებამდე.
რა არის ამის მიზეზი? რატომაა, რომ ქართველი მწერლები ერთმანეთზე არაფერს ამბობენ, არაფერს წერენ? თქვენ შეიძლება იკითხოთ, “კი მაგრამ, საერთოდ თუ წერენ რამეს”? საქმეც მაგაშია, რომ წერენ, საკმაოდ ბევრსაც, თუმცა გულგრილობის გამო ეს ნაწერი ხშირ შემთხვევაში არავის ძრავს და მას ვერავინ ამჩნევს.
ჯონ ფაულზმა 60-იან წლებში ჩაინიშნა ზემოთ დამოწმებული სიტყვები, თუმცა მას შემდეგ ძალიან ბევრი რამ შეიცვალა დასავლეთში. დღეს ჩვეულებრივი ამბავია კოლეგებზე წერა (სიმართლე ითქვას, ყოველთვის ასე იყო). თქვენ ვერ იპოვით ევროპელ ან ამერიკელ მწერალს, რომელსაც წელიწადში რამდენიმე რეცენზიის ან ესეს დაწერა არ უწევდეს თავის კოლეგაზე. ამ ჟანრის კლასიკოსებიც ჩამოყალიბდნენ. მაგალითად, ცხონებული ჯონ აპდაიკი, ჯ.მ. კუტზეე, ჯოის კეროლ ოუტსი, უმბერტო ეკო და მრავალი სხვ.
აი, მაგალითად, გადავშალოთ The New York Times Book Review, მოვძებნოთ, მაგალითად, მარიო ვარგას ლიოსას ტოპიკი და აღმოვაჩინოთ, რომ სხვადასხვა დროს მის რომანებზე რეცენზიები დაუწერიათ თანამედროვე კლასიკოსებს - ენტონი ბერჯესს, ჯულიან ბარნსს, რობერტ სტოუნს, ურსულა ლე გუინს (გაითვალისწინეთ, ეს რაც მხოლოდ ერთ გაზეთში დაიბეჭდა). ცხადია, თავის მხრივ ლიოსაც ხშირად წერდა ხოლმე კოლეგებზე.
ახლა კუნდერასთან რა ხდება? ვხსნით მის ტოპიკს, სადაც რეცენზენტების სია ასე გამოიყურება – ე.ლ. დოქტოროუ, ჯონ აპდაიკი, პოლ თერუ, ფილიპ როტი...
ტომას პინჩონი, ადამიანი, რომელიც ყველას და ყველაფერსაა გარიდებული, მწერალი, რომელმაც მთელი ცხოვრება “მოტეხილში” გაატარა, ისიც კი არ ტოვებს უყურადღებოდ თანამედროვე ლიტერატურას. კოლეგებზე ესეებს, კრიტიკულ წერილებსა თუ რეცენზიებს წერდნენ ყველაზე თავზეხელაღებული ლოთებიც და ხელიდან წასული ნარკომანებიც. ჩვენ რაღა გვეტაკა, რატომ გვენანება ერთი სიტყვა გავიმეტოთ? ყურადღებიანი მკითხველის მიერ გამოთქმული ერთი სიტყვა?
ამაზე ადრეც დამიწერია და ახლაც ვიტყვი: ნახეთ ბოლო ათწლეულის მანძილზე გამოქვეყნებული ინტერვიუები კლასიკოსებთან, ცნობილ ან თუნდაც ახალგაზრდა მწერლებთან, და თავად დარწმუნდებით, რომ მათ ყოველთვის ძალიან უჭირთ გვარების დასახელება, ჯერ ერთი არ იცნობენ კოლეგების ნაწერს და თუკი იცნობენ, სიტყვა არ ემეტებათ მათთვის. ანდა პირიქით, ასახელებენ მხოლოდ თავიანთ მეგობრებს, მათ “ქაჩავენ”.
მახსოვს რამდენიმე წლის წინ გამომავალ ერთ ლიტერატურულ გაზეთში, სადაც ყოველ ნომერში იბეჭდებოდა ინტერვიუები, კითხვაზე, ვის გამოყოფდით თანამედროვე მწერლებიდან, სულ ერთი და იმავე ავტორებს ასახელებდნენ და ასე გრძელდებოდა გამუდმებით. განსაკუთრებული პრობლემა ექმნებათ თანამედროვე კლასიკოსებს. თავის დროზე ერთი კორესპონდენტი სამჯერ, სამი სხვადასხვა კითხვით შეეცადა დაეცდენინებინა სახელოვანი მწერლისთვის თუნდაც ერთი სახელი უმცროსი თაობიდან, და მაინც ვერაფერს გახდა. იცოდა, მაგრამ არ თქვა, წაკითხულიც ჰქონდა ზოგიერთი მათგანი, მაგრამ ვერ ათქმევინეს.
თუმცა არსებობენ უცნაური გამონაკლისებიც, როგორც მაგალითად, ე.წ. Zaza Burchuladze Affair-ის შემთხვევაში, როცა მის ერთ რომანს უცბათ ძალიან ბევრი ქომაგი გამოუჩნდა და ყველა მათგანმა, ლევან ბერძენიშვილმა, ზურაბ კიკნაძემ, გოგი გვახარიამ, მერაბ ღაღანიძემ, ლევან ბრეგაძემ, ნოდარ ლადარიამ, გაგა ლომიძემ, თავი მოვალედ ჩათვალეს რაღაც დაეწერათ მის შესახებ. ნეტა რა მოხდა მაშინ?
უკვე რამდენიმე წელია ვოცნებობ, ხანდახან ძალიან აგრესიულადაც (აგრესიული ოცნებაც შესაძლებელი ყოფილა!), რომ საქართველოში რეცენზირების, მიმოხილვისა თუ კრიტიკის სხვა, უფრო თანამედროვე წესები დამკვიდრდეს, სადაც ვერავინ წინასწარ ვერ განჭვრეტს, თუ რას დაწერს ერთი ავტორი მეორე ავტორზე. რა თქმა უნდა, ამ საქმიდან ჯერ-ჯერობით არაფერი გამოდის, პირველ რიგში კი იმიტომ, რომ ავტორის ნება არ არსებობს, დაწეროს მეორე ავტორზე.
სხვადასხვა დროს (სხვადასხვა გამოცემისთვის), ბევრჯერ მითხოვია მწერლებისთვის, თავისი კოლეგის წიგნის შესახებ აზრი გამოეთქვა, უბრალოდ მიმოეხილა მაინც, მაგრამ არ მახსოვს ვინმე გამოხმაურებოდეს ამ ჩემს თხოვნას (ზემოთჩამოთვლილი გამონაკლისების გარდა). არადა დასავლეთში, ე.წ. კრიტიკოსი სულ სხვა რამეს გულისხმობს, პირველ რიგში კი ესაა მწერალი, რომელიც თავისნაირზე წერს, მნიშვნელობა არა აქვს, ეს თავისნაირი უფრო ნიჭიერი იქნება თუ უნიჭო. იქ ყველას კარგადა აქვს გაცნობიერებული, რომ უსაფუძვლო ღრენას ან უთავბოლო სადღეგრძელოებს არავინ დაბეჭდავს და რომ უბრალოდ აზრი არა აქვს ასეთ ცოდვილობას. იქ ყველას რაღაც მიზეზი აქვს წერისთვის, პირველ რიგში, ცდილობენ, თავის კოლეგებს წიგნის გაყიდვაში დაეხმარონ, მკითხველს ახალი და საინტერესო წიგნი აპოვნინონ, და რაც მთავარია, ისინი ცდილობენ, რომ ლიტერატურა არ დარჩეს ისტორიის, საზოგადოების, პროტესტის ან თუნდაც, ანეკდოტებისა და ხუმრობების მიღმა. იქ ლიტერატურა ერთი მხრივ ბიზნესია, მეორე მხრივ კი ლიტერატურა ყოველთვის უარს ამბობს “რაციონალურ დისკურსზე”, გაწონასწორებულობაზე, კონფორმისტულ კომფორტზე... იქ უყვართ ლიტერატურა, საქართველოში კი, სამწუხაროდ, ბევრი მწერალი ისე იწყებს წერას, რომ ლიტერატურის შეყვარებასაც კი ვერ ასწრებს.