რუსეთის მიერ უკრაინაში შეჭრიდან სამი წლის შემდეგ კი ამ საკითხმა აშშ-სა და კიევს შორის მოლაპარაკებების წინა პლანზე გადმოინაცვლა და იქცა მნიშვნელოვან ელემენტად დიპლომატიური მცდელობებისა, რომელშიც ჩართულნი არიან ასევე მოსკოვი, ევროკავშირი და სხვები.
25 თებერვალს, რამდენიმე მედიასაშუალება დაუსახელებელ წყაროებზე დაყრდნობით იტყობინებოდა, რომ უკრაინა და შეერთებული შტატები შეთანხმდნენ უკრაინის იშვიათი მინერალების სხვა სასარგებლო წიაღისეულის, მათ შორის ნავთობისა და გაზის ერთობლივი განვითარების შესახებ შეთანხმების პირობებზე.
„ბლუმბერგი“ იუწყება, რომ უკრაინის კაბინეტი, სავარაუდოდ, 26 თებერვალს გასცემს რეკომენდაციას შეთანხმების ხელმოწერის შესახებ, ხოლო AFP ციტირებს უკრაინელ მაღალჩინოსანს, რომელიც ამბობს, რომ მთავრობა „მუშაობს დეტალებზე“ და „განიხილავს პარასკევს ვაშინგტონში ვიზიტს შეთანხმების ხელმოსაწერად“.
Financial Times-ი, უკრაინელ ოფიციალურ პირებზე დაყრდნობით აცხადებს, რომ კიევი ახლა მზადაა ხელი მოაწეროს შეთანხმებას მას შემდეგ, რაც შეერთებულმა შტატებმა „რესურსების ექსპლუატაციიდან მიღებული 500 მილიარდი დოლარის პოტენციური შემოსავლის უფლების მოთხოვნა ამოიღო“. ამბობენ, რომ შეთანხმების პროექტი ასევე არ შეიცავს აშშ-ის უსაფრთხოების კონკრეტულ გარანტიებს უკრაინისთვის რუსეთის თავდასხმასთან დაკავშირებით, რაც იყო კიევის ერთ-ერთი პრეტენზია წინა ვერსიების მიმართ.
ამ შეთანხმებაზე საჯაროდ ლაპარაკი ერთ თვეზე ცოტა ნაკლები ხნის წინ დაიწყო, როდესაც, 3 თებერვალს, აშშ-ის პრეზიდენტმა დონალდ ტრამპმა განაცხადა, რომ მის ადმინისტრაციას „უნდა შეთანხმების დადება უკრაინასთან, რომ რასაც ვაძლევთ, იმის სანაცვლოდ იშვიათ მიწათა ელემენტებით და სხვა რამეებით მოგვამარაგონ“. მისი განცხადება შეთანხმების ძალიან ზოგად მონახაზს აღწერდა - აშშ-ის მხარდაჭერა, მათ შორის უკვე გაწეული დახმარება იშვიათ მინერალებზე წვდომის სანაცვლოდ.
მას შემდეგ პოტენციური შეთანხმების შესახებ კამათი გადაიზარდა დისკუსიებში 14-16 თებერვლის მიუნხენის უსაფრთხოების კონფერენციაზე, სადაც ტრამპმა და უკრაინის პრეზიდენტმა ვოლოდიმირ ზელენსკიმ ერთმანეთი საჯაროდ გააკრიტიკეს. ზელენსკიმ თქვა, რომ უარყო აშშ-ის თავდაპირველი წინადადება, ნაწილობრივ უსაფრთხოების კონკრეტული გარანტიების არარსებობის გამო.
ამ მოვლენების შემდეგ თეთრმა სახლმა გააორმაგა ძალისხმევა შეთანხმების მისაღწევად და 24 თებერვალს ტრამპმა თქვა, რომ მოელის, რომ ზელენსკი უახლოეს ორ კვირაში ჩავა ვაშინგტონში შეთანხმებაზე ხელის მოსაწერად. იმავე დღეს უკრაინის ვიცე-პრემიერმა ოლჰა სტეფანიშინამ X-ზე გამოქვეყნებულ პოსტში განაცხადა, რომ მოლაპარაკებები „ფინალურ ეტაპზეა“ და „თითქმის ყველა ძირითადი დეტალი [დასრულებულია]“.
რამდენიმე საათში იშვიათი მინერალების შესახებ ტრანსატლანტიკურ დისკუსიებს მოულოდნელი ელემენტი შეჰმატა რუსეთის პრეზიდენტმა ვლადიმირ პუტინმა. მან საგანგებო თათბირი გამართა ამ დარგის განვითარების საკითხებზე, და ამერიკას შესთავაზა რუსეთის საბადოების ერთობლივი ათვისების შანსი და დასძინა: „ჩვენ უდავოდ გვაქვს, მინდა ხაზგასმით აღვნიშნო, ამ ტიპის გაცილებით მეტი რესურსი, ვიდრე უკრაინას“.
პუტინის ამ განცხადებამდე ტრამპი მიესალმა აშშ-რუსეთის მჭიდრო ეკონომიკური თანამშრომლობის შესაძლებლობებს სამშვიდობო შეთანხმების შემთხვევაში. რუსეთის პრეზიდენტი ასევე შეეხო მგრძნობიარე საკითხს, რომელიც უკრაინის წინააღმდეგ მის მიერ გაჩაღებული ომის ცენტრშია და, სავარაუდოდ, ომის დასრულების მცდელობების მთავარი საკამათო საკითხი იქნება და თქვა, რომ იშვიათ მიწათა ელემენტების პოტენციური შეთანხმებები შეიძლება მოიცავდეს საბადოებს დონბასში, რუსეთის მიერ ოკუპირებულ აღმოსავლეთ უკრაინის რესურსებით მდიდარ რეგიონში.
აშშ-ის გეოლოგიური სამსახურის მონაცემებით, რუსეთს იშვიათ მიწათა ელემენტების 3,8 მილიონი ტონის მარაგი აქვს და ამ მხრივ მსოფლიოში მეხუთე ადგილს იკავებს. უკრაინაში სრულმასშტაბიანი შეჭრის დაწყების შემდეგ იშვიათი მინერალების მოპოვებისა და წარმოების მთავარი რუსული კომპანიების ნაციონალიზაცია მოხდა და ახლა მათ აკონტროლებს სახელმწიფო ბირთვული კომპანია „როსატომი“, რომელსაც მჭიდრო კავშირები აქვს პუტინის ახლო თანამოაზრე მიხაილ კოვალჩუკთან - ამის შესახებ რადიო თავისუფლების რუსეთის საგამოძიებო განყოფილება „სისტემა“ 25 თებერვალს წერდა.
იშვიათ მიწათა ელემენტებს - 17-ზე მეტი მინერალი განეკუთვნება, მათ ელექტრომობილების, მობილური ტელეფონებისა და სხვა ელექტროაპარატების წარმოებაში იყენებენ. ტექნოლოგიების განვითარებასთან ერთად მათზე მოთხოვნა ძალიან სწრაფად იზრდება.
უკრაინა ამბობს, რომ მას მარაგში აქვს იმ 50 მინერალის ნახევარი, რომელსაც ამერიკის შეერთებული შტატები მიიჩნევს „კრიტიკულად აშშ-ის ეკონომიკისა და ეროვნული უსაფრთხოებისთვის“. ეს მინერალების უფრო ფართო კატეგორიაა, რომელშიც შედის ლითიუმი და ტიტანი. უკრაინას აქვს უფრო გავრცელებული რესურსებიც, როგორიცაა ქვანახშირი, რკინის მადანი, ნავთობი და გაზი.
ამერიკელმა ოფიციალურმა პირებმა განაცხადეს, რომ წიაღისეულის შესახებ შეთანხმება გააძლიერებს უკრაინის უსაფრთხოებას, რადგან შეერთებული შტატები შემდეგ ეცდება საკუთარი ინტერესების დაცვას, მაგრამ ზელენსკიმ ხაზგასმით აღნიშნა, რომ კიევს სჭირდება ძლიერი და საიმედო უსაფრთხოების გარანტიები ცეცხლის შეწყვეტის ან სამშვიდობო შეთანხმების შემთხვევაში.
უსაფრთხოების გარანტიების შესახებ შეშფოთების გარდა კიევში შეშფოთება გამოიწვია ამერიკის მიერ ნახსენებმა თანხებმაც. თვის დასაწყისში ტრამპმა თქვა, რომ მას სურდა „500 მილიარდი დოლარის ეკვივალენტის იშვიათ მიწათა ელემენტები“. შეთანხმების ახალი პროექტი, რომელიც ვაშინგტონმა კიევს უარის შემდეგ შესთავაზა, თავდაპირველად ითვალისწინებდა უკრაინის ამ რაოდენობის კონტრიბუციას აშშ-ის მფლობელობაში არსებულ ფონდში.
ზელენსკიმ აღნიშნა, რომ ამერიკის საომარი დახმარება აქამდე 500 მილიარდ დოლარზე ნაკლები იყო და, რომ ფულის დიდი ნაწილი აშშ-ის იარაღის მწარმოებლებს გადაეცემოდა. აშშ-ის კონგრესის კვლევის სამსახურის ცნობით, სექტემბრის მდგომარეობით კონგრესმა $174,2 მილიარდი გამოყო. ამ თანხის 64 პროცენტი თავდაცვის სამინისტროსა და თავდაცვასთან დაკავშირებულ ანგარიშებზე მოდის.
Financial Times-მა თქვა, რომ იხილა შეთანხმების „საბოლოო ვერსია“, რომელიც თარიღდება 24 თებერვლით და ის არ შეიცავს 500 მილიარდი დოლარის მოთხოვნას. გარიგება ითვალისწინებს ფონდის შექმნას, რომელშიც უკრაინა შეიტანს სახელმწიფო რესურსების, მათ შორის ნავთობისა და გაზის, „მომავალი მონეტიზაციიდან“ მიღებული მოგების 50%-ს. ამ სახსრების ინვესტირება მოხდება პროექტებში თავად უკრაინაში, - წერს გამოცემა.
FT ასევე წერს, რომ შეთანხმებიდან ამოიღეს საბადოები, რომლებსაც უკვე მოაქვს მოგება უკრაინის ბიუჯეტისთვის. ამგვარად, ის არ ვრცელდება უკრაინის ნავთობისა და გაზის უდიდეს კომპანიებზე, „ნაფტოჰაზსა“ და „უკრნეფტზე“.
მიუხედავად იმისა, რომ პროექტი არ შეიცავს უსაფრთხოების კონკრეტულ გარანტიებს, AFP ციტირებს „მაღალი დონის უკრაინულ წყაროს“, რომელიც ამბობს, რომ „არსებობს ზოგადი პუნქტი, სადაც ნათქვამია, რომ ამერიკა ინვესტიციას განახორციელებს სტაბილურ და სუვერენულ უკრაინაში, რომ ის მუშაობს გრძელვადიანი მშვიდობისთვის და რომ ამერიკა მხარს უჭერს მცდელობებს უსაფრთხოების გარანტიისთვის“.
იმავდროულად, უკრაინას ცალკე შეთანხმების დადება ევროკავშირმაც შესთავაზა. ევროკომისარმა სამრეწველო სტრატეგიის საკითხებში სტეფან სეჟურნემ, რომელიც ევროკომისიის პრეზიდენტ ურზულა ფონ დერ ლაიენთან ერთად 24 თებერვალს, ომის დაწყების სამი წლისთავზე კიევში იმყოფებოდა, განაცხადა, რომ უკრაინას შეუძლია ურთიერთმომგებიანი პარტნიორობის საფუძველზე ევროპას მისცეს მისთვის საჭირო, კრიტიკულად მნიშვნელოვანი 30 მასალიდან 21. ევროკომისრის თანახმად, შეთავაზება ღირებულია იმ თვალსაზრისითაც, რომ ევროკავშირი არასდროს მოითხოვს შეთანხმებას, რომელიც ურთიერთმომგებიანი არ იქნება.
თუმცა, ევროკომისიის სპიკერმა თომას რეგნიერმა 25 თებერვალს განაცხადა, რომ ევროკავშირის მხრიდან „არავითარი წინადადება“ არ ყოფილა და დასძინა, რომ ბლოკს აქვს პარტნიორობა უკრაინასთან კრიტიკულ მინერალებზე მას შემდეგ, რაც 2021 წელს ხელი მოეწერა ურთიერთგაგების მემორანდუმს.
მისი თქმით, ფონ დერ ლაიენმა „კიდევ ერთხელ დაადასტურა ურთიერთგაგების ამ მემორანდუმის განხორციელების ერთგულება“ და დასძინა - „როგორც ხედავთ, აქ საქმე შეეხება უკრაინასთან თანამშრომლობას და არა შეერთებულ შტატებთან რაიმე სახის კონკურენციას“.
ევროკავშირის მაღალჩინოსანმა რადიო თავისუფლებას ანონიმურობის დაცვის პირობით უთხრა - „გაკვირვებული დავრჩები“, თუ ფონ დერ ლაიენს და ევროკომისიას „ამასთან დაკავშირებით აშშ-ის გამოწვევა მოუნდებათ“.
ფორუმი