თუმცა ახლა, მისი არაერთი ბელარუსი კოლეგის მსგავსად, თავისი ქვეყნიდან გადახვეწილი ავტორია, რომელსაც, სამშობლოში დაბრუნების შემთხვევაში, დევნა და შესაძლოა, პატიმრობაც ემუქრება.

ორ წელზე მეტია, ჰანას არა აქვს მუდმივი საცხოვრებელი. უკვე ხუთზე მეტი სხვადასხვა ქვეყანა გამოიცვალა. დროებით სამწერლო რეზიდენციას თუ იპოვის, გაუმართლებს და მიიწვევენ, მისი სახლიც იქაა.

ჩვენ კი კრასნოგრუდაში შევხვდით, პოლონეთის უკიდურეს ჩრდილო-აღმოსავლეთ ნაწილში, სადაც პოლონელი, ლიეტუველი, უკრაინელი, ქართველი, სომეხი, ბელარუსი და ხორვატი მწერლები, რეჟისორები, ფილოსოფოსები და კულტურის მკვლევრები ერთმანეთს სასაზღვრეთის ეთოსზე (Ethos of Borderland), ზოგადად საზღვრებზე, ომზე, სახლსა და უსახლკარობაზე უზიარებდნენ გამოცდილებებს.

„ეს დღეები, სანამ აქ ვარ, ჩემი სახლი კრასნოგრუდაა, მერე კი ვნახოთ“, - გვითხრა ჰანამ და ჩვენი ინტერვიუც დაიწყო.

რადიო თავისუფლება: აქ ყოფნის განმავლობაში რამდენჯერმე ახსენეთ თქვენი მშობლიური ქალაქის სახელი და თქვით, რომ იქ ჩასვლა არ შეგიძლიათ. რა განცდაა ეს და რა ადგილად იქცა დღეს თქვენთვის გროდნო?

ჰანა იანკუტა: გროდნო ჩემი ბავშვობის ქალაქია, სადაც დავიბადე და 18 წლამდე ვცხოვრობდი. ეს ქალაქი ძალიან ახლოსაა ორი ქვეყნის (პოლონეთი და ლიეტუვა) საზღვართან. ჩემს ბავშვობაში გროდნო სრულად რუსულენოვანი ქალაქი იყო, თუმცა, დაახლოებით 1994 წლიდან დაიწყო ბელარუსული ენის თავიდან აღორძინების პერიოდი, რამაც ჩემზეც მოახდინა გავლენა - მეც ბელარუსულ სკოლაში ვსწავლობდი და ყველა საგანი ბელარუსულად მაქვს ნასწავლი. რუსულის და ბელარუსულის გარდა, ჩვენს ცხოვრებაში იყო კიდევ პოლონური - ენა ტელევიზორიდან, სადაც მულტფილმებს ვუყურებდით. ამ სამი ენის გარემოცვაში ვცხოვრობდით. შემდეგი 18 წელი, მინსკის უნივერსიტეტში ჩაბარების შემდეგ, იქ ვიცხოვრე. 2021 წელს პოლონეთში წავედი. გროდნო კი კვლავ ჩემი მშობლიური ქალაქია, სადაც ვეღარ ჩავდივარ.

რადიო თავისუფლება: და სადაც, თქვენი მშობლები ახლაც ცხოვრობენ, ხომ?

ჰანა იანკუტა: კი, ასეა. დედაჩემს გუგლის რუკის ეს ფოტოც გავუგზავნე, რაც თქვენც გაჩვენეთ, სადაც მონიშნული მქონდა, ახლა სად ვარ და რა ახლოს ვარ მასთან. ადრე იქ ჩასვლა მარტივი იყო, თუმცა, მას შემდეგ, რაც პოლონეთი ევროკავშირის წევრი გახდა, საზღვარი ჩაიკეტა. ანუ იქ რომ მოხვდე, ან ლიეტუვის გავლით უნდა ჩახვიდე, ან კიდევ უფრო შორი შემოვლითი გზით, ასობით კილომეტრი უნდა გაიარო. ზოგადად, სასაზღვრო-გამშვები პუნქტების რაოდენობა დღეს მინიმუმამდეა შემცირებული და იქაც უზარმაზი რიგები დგას ხოლმე.

რადიო თავისუფლება: თუმცა ეს შესაძლებლობა რომც გქონდეთ, თქვენ ახლა მაინც ვერ ჩახვიდოდით ბელარუსში. ასეა?

ჰანა იანკუტა: დიახ. მე ბელარუსი დავტოვე ორი წლის წინ, 2022 წელს. ალბათ, შევძლებდი იქ დროდადრო დაბრუნებას, თუ ძალიან ჩუმად ვიქნებოდი, არც წიგნებს დავწერდი, არც კრიტიკულ ესეებს, არც ინტერვიუებს მივცემდი და ვილაპარაკებდი იმაზე, რაც ხდება დღეს ბელარუსში. თუმცა, ამ შემთხვევაშიც კი, რისკი იყო 50-50-ზე - ან დაგაპატიმრებდნენ, ან არა. მაგრამ მე მივხვდი, რომ გაჩუმება არ მინდოდა და რადგან ვიყავი საზღვარგარეთ და შედარებით უსაფრთხოდ, უნდა გამომეყენებინა ეს შესაძლებლობა და მელაპარაკა. ეს არ არის ადვილი, რადგან დამოუკიდებელი ბელარუსული მედია, რომელიც კი დღეს არსებობს, კანონით გამოცხადებულია ექსტრემისტულ მედიად, მათთან თანამშრომლობაც ექსტრემისტულ დაჯგუფებასთან თანამშრომლობად მიიჩნევა და სისხლის სამართლის დანაშაულად ითვლება.

რადიო თავისუფლება: ჰანა, როგორ დატოვეთ ბელარუსი? რა გახდა თქვენთვის გადამწყვეტი ბიძგი? უმრავლესობამ, მათ შორის, მწერლებმა, აქტივისტებმა, პოლიტიკოსებმა და ა.შ. ეს გადაწყვეტილება მიიღეს სწორედ 2020 წლის შემდეგ, ბელარუსში გამართული მრავალმილიონიანი საპროტესტო აქციებიდან მალევე, როცა ქვეყანაში რეპრესიები დაიწყო.

ჰანა იანკუტა: იმ პერიოდში, როცა ბელარუსში დაიწყო დიდი საპროტესტო აქციები, მე ვწერდი საბავშვო წიგნებს. ბევრს ვთარგმნიდი. ასევე, ხშირად იმართებოდა ხოლმე შეხვედრები, სხვადასხვა რაიონის ეზოებშიც კი, სადაც იწვევდნენ მწერლებს, მოაზროვნეებს, ლექტორებს. ამ შეხვედრებზე ძირითადად ლაპარაკობდნენ, ერთმანეთს ინფორმაციას უზიარებდნენ და ეს იყო ქვეყანაში უკვე გაჩენილი პროტესტის ერთგვარი ფორმაც. მეც, როგორც საბავშვო მწერალი, არაერთხელ ვყოფილვარ ამ შეხვედრების სტუმარი. უამრავი ხალხი მოდიოდა, რადგან მათ უბრალოდ ერთად ყოფნა და გაზიარება უნდოდათ. წარმოიდგინეთ, ასეთ შეხვედრებსაც კი აკონტროლებდა ადგილობრივი მილიცია. მხოლოდ აქციებზე კი არა, ასეთ ადგილებშიც იჭერდნენ ადამიანებს. ეს ის დრო იყო, როცა ერთ დღეს ვფიქრობდით - რა მაგარია! ახლა ყველაფერი შეიცვლება, მაგრამ მეორე დღეს სასოწარკვეთილები ველოდით, რომ ხვალ ყველას ჩაგვსვამდნენ ციხეში. ფსიქოლოგიურად ეს ძალიან რთული პერიოდი იყო. სწორედ იმ მომენტში შევიტანე განაცხადი ერთ-ერთ პოლონურ სტიპენდიაზე. ეს იყო შემოდგომა და თუ გამიმართლებდა და შემარჩევდნენ, გაზაფხულზე უნდა წავსულიყავი. ამ პერიოდში რეპრესიებიც გაძლიერდა. პროტესტი ბოლომდე ჩაახშვეს. მე კი სტიპენდიაზე დადებითი პასუხი მივიღე. ეს იყო ნახევარწლიანი სტიპენდია, გადავწყვიტე, რომ ნახევარი წლით წავიდოდი. მინდოდა, დამეწერა რომანი იმ ყველაფერზე, რაც ხდებოდა ბელარუსში და მჯეროდა, რომ მალე დავბრუნდებოდი, თუმცა ასე არ მოხდა.

რადიო თავისუფლება: ამ ნახევარ წელში ბელარუსში კიდევ ბევრი რამ შეიცვალა.

ჰანა იანკუტა: კი, ეს ის პერიოდი იყო, როცა ბელარუსში იძულებით დასვეს „რაინ ეარის“ თვითმფრინავი მხოლოდ იმიტომ, რომ მასში იჯდა ოპოზიციონერი ბელარუსი ჟურნალისტი.

23 მაისს, ლუკაშენკას რეჟიმმა, ბორტზე ბომბის არსებობის შეტყობინების საბაბით მინსკის აეროპორტში დაშვება აიძულა ირლანდიური ავიაკომპანია Ryanair-ის თვითმფრინავს, რომელიც ათენი-ვილნიუსის რეისს ასრულებდა. ლაინერში იმყოფებოდა ოპოზიციონერი ჟურნალისტი რამან პრატასევიჩი, პოპულარული ოპოზიციური ტელეგრამარხის, Nexta-ს დამფუძნებელი. შეტყობინება ცრუ აღმოჩნდა. პრატასევიჩი და მისი მეგობარი სოფია საპეგა დააკავეს და იზოლატორში გადაიყვანეს. ლუკაშენკას რეჟიმის მხრიდან დევნის გამო ჟურნალისტმა ბელარუსი 2019 წელს დატოვა და თავშესაფარი პოლონეთს სთხოვა. პრატასევიჩს ბელარუსის უშიშროების კომიტეტი ბრალს სდებდა ექსტრემისტული ორგანიზაციის შექმნაში.

ყველასთვის ნათელი გახდა, რომ ლუკაშენკას რეჟიმი აღარ აპირებდა უკან დახევას, ის არღვევდა საერთაშორისო კანონმდებლობას და ამბობდა, რომ არავინ არსად არ იყო უსაფრთხოდ. იმ ზაფხულს ბელარუსში თითქმის ყველა არასამთავრობო ორგანიზაცია დაიხურა და ეს პროცესი დღემდე გრძელდება. დაიწყეს, ცხადია, ადამიანის უფლებების დამცველი ორგანიზაციებით და მიადგნენ კულტურულ ორგანიზაციებსაც. პარალელურად, სულ უფრო და უფრო მკაცრდებოდა კანონიც, რომელიც ლამის ყველას ექსტრემისტებად და ტეროროსტებად აცხადებდა.

რადიო თავისუფლება: ყველას, ანუ მაინც ვის?

ჰანა იანკუტა: ვინც იყო (და არის) რეჟიმის მოწინააღმდეგე. ან უბრალოდ მოხალისეები, ვინც რეპრესირებულ ადამიანებს ეხმარებოდნენ, ასევე, ის ადამიანები, ვინც პოლიტპატიმრებს სწერდნენ წერილებს.

რადიო თავისუფლება: ცნობილია, რამდენი პოლიტპატიმარი ჰყავს ახლა ბელარუსს?

ჰანა იანკუტა: მათი რიცხვი გამუდმებით იცვლება. ყოველდღე ვიღაცას იჭერენ. ნაწილს პოლიტპატიმრად ცნობენ. თუმცა, უკვე 4 წელი გავიდა იმ მოვლენებიდან და ზოგმა უკვე დატოვა საპატიმრო. საშუალოდ. პოლიტპატიმრების რიცხვი 1400-დან 1500-მდე მერყეობს. ბოლო კვირის მონაცემებით ასეა. თუმცა ისიც ცნობილი ფაქტია, რომ ბელარუსში ყველა ვერ იღებს პოლიტპატიმრის სტატუსს. მიზეზი უფლებადამცველების მწირი რესურსია, უბრალოდ ვერ ასწრებენ ყველა პატიმრის საქმის შესწავლას და საჭირო პროცედურის გავლას. გარდა ამისა, დაკავებულების ოჯახებს ხშირად არც სურთ ხოლმე გაასაჯაროონ, რომ მათი ოჯახი წევრი დაპატიმრებულია. ფიქრობენ, რომ პოლიტპატიმრის სტატუსის მიცემა საპატიმროებში მათ პირობებს გააუარესებს და ამისი ეშინიათ. ხშირად ისეც ხდება, რომ ადამიანი გამოდის ციხიდან და მხოლოდ მერე ვიგებთ მისი დაკავების ამბავს. ასეთ ადამიანებს ბელარუსში ყოფილ პოლიტპატიმრებად მოიხსენიებენ.

რადიო თავისუფლება: ჰანა, ჩუმად ყოფნა დღეს ბელარუსში დარჩენის აუცილებელი პირობაა? თქვენთვისაც მხოლოდ ამ შემთხვევაში იქნებოდა შესაძლებელი იქ დაბრუნება?

ჰანა იანკუტა: ალბათ, მუდმივად იარსებებდა საფრთხე, რომ დამიჭერდნენ. მაგალითად, ბელარუსში, არასოდეს იცი, ვინ, როდის, სად და ვისთან ერთად გადაგიღებს ფოტოს და დაგასმენს. დავუშვათ, გადაგიღეს ასეთი ფოტო ვიღაცასთან ერთად და ის ვიღაც მერე დააპატიმრეს - მასთან გადაღებული ფოტოთი მეც მიპოვიდნენ. ასეთი ფაქტები საკმაოდ ბევრი იყო. ასევე, მე ვერ ვიშოვიდი სამსახურს, ვერც სახელმწიფო და ვერც კერძო დაწესებულებაში, რადგან ყველაფერი კონტროლდება. რომც მოახერხო და სადმე კერძოდ დასაქმდე, სამ დღეში მისდით წერილი, ადამიანის გათავისუფლების მოთხოვნით. მე ვერც დამოუკიდებელ მედიასთან თანამშრომლობას შევძლებდი. მართალია, ყველა მედია არ არის ექსტრემისტულად

გამოცხადებული, თუმცა, თუ სადმე მაინც გაიელვებდა ჩემი სახელი და გვარი, ამას ცალკე სირთულეები მოჰყვებოდა. აღარაფერს ვლაპარაკობ წიგნის გამოცემაზე... დღეს, პრაქტიკულად, ყველა დამოუკიდებელი გამომცემლობა გაუქმებულია, განსაკუთრებით ისინი, ვინც წიგნებს გამოსცემდნენ ბელარუსულ ენაზე, რადგან ეს ენა პროტესტის ენად აღიქმება. ასე ნაბიჯ-ნაბიჯ გააუქმეს არა მხოლოდ უფლებების დამცველი, არამედ ეკოლოგიურ პრობლემებზე მომუშავე ორგანიზაციები, შშმ ბავშვების უფლებების დამცავი ორგანიზაციები ან, მაგალითად, ბელარუსულ-ქართული ან ბელარუსულ-სომხური საზოგადოებები. მათ საქმეს, თუ არ ჩავთვლით ძალიან იშვიათ ინიციატივებს, დღეს, ფაქტობრივად, ვერავინ აკეთებს.

რადიო თავისუფლება: ბელარუსში იმ მწერლების წიგნების ყიდვა თუ შეუძლიათ, ვინც ქვეყანა ნებით თუ იძულებით დატოვა, მაგრამ ვეღარ დაბრუნდა? მაგალითად, თქვენი წიგნების?

ჰანა იანკუტა: დღეს ბელარუსში არსებობს სახელმწიფო გამომცემლობები, სადაც იბეჭდება ბელარუსი მწერლების წიგნები, ოღონდ ეს ძირითადად ის ნაწილია, ვინც არასოდეს არსად ჩანს. რამდენიმე გამომცემლობა საზღვარგარეთ გაიხსნა - ერთ-ერთია, მაგალითად, ვარშავაში გახსნილი ბელარუსული გამომცემლობა. წიგნის პატარა მაღაზიებიც კი გაჩნდა ევროპაში. განსაკუთრებით იქ, სადაც ბელარუსული დიასპორა დიდია. ჩემი წიგნებიც უცხოეთში იბეჭდება. ისინი კანონიერი, კომერციული გზით ბელარუსში ვერ მოხვდება, თუმცა, რადგან ჩემი წიგნები ჯერ არ არის ცნობილი ექსტრემისტულ ლიტერატურად, როგორც, მაგალითად, ალჰერტ ბაჰარევიჩის წიგნები, ხალხს შეუძლია საზღვარგარეთ იყიდოს და შეიტანოს ქვეყანაში - რამდენიმე ეგზემპლარს ვგულისხმობ, სამ-ოთხ ცალს. მაგრამ იქ ვერც დავბეჭდავ და ვერც გავყიდი ჩემს წიგნებს ახლა. საშიშია.

რადიო თავისუფლება: და თუ ვინმეს ასეთ „აკრძალულ“ წიგნებს უპოვიან ბელარუსში?

ჰანა იანკუტა: მე მგონი, ჯერ ამისთვის არავინ გაუსამართლებიათ, თუმცა სავსებით შესაძლებელია, რომ ეს ადმინისტრაციულ სამართალდარღვევად ჩაუთვალონ ადამიანს. დააკავონ ის, დააჯარიმონ. თუმცა, მე მაინც მგონია, რომ „რეჟიმი“ წიგნებს არ კითხულობს - ბაჰარევიჩის წიგნები იმიტომ მოხვდა ამ სიაში, რომ თავად მათი ავტორია ცნობილი მწერალი, ის ხშირად ლაპარაკობს ბელარუსში შექმნილ ვითარებაზე, ხშირად აძლევს ინტერვიუებს უცხოურ მედიას და ა.შ. იგივე ელის ყველას, ვინც ზედმეტად გამოჩნდება.

რადიო თავისუფლება: მაგრამ თქვენც ღიად აკრიტიკებთ ლუკაშენკას რეჟიმს. ამაზე წერთ წიგნებში, თქვენს ბოლო საბავშვო წიგნშიც კი პროტესტზე დაწერეთ... ეს ხომ ნიშნავს, რომ საფრთხე თქვენც მოგემატათ.

ჰანა იანკუტა: სწორედ ამიტომ, მე ვეღარ ჩავდივარ ბელარუსში.

რადიო თავისუფლება: ეს ინტერვიუც, ჩვენთან, შესაძლოა გახდეს თქვენი დევნის მიზეზი. ხომ?

ჰანა იანკუტა: რა თქმა უნდა, რადგან რადიო თავისუფლება ბელარუსში დიდი ხნის წინ გამოაცხადეს ექსტრემისტულ მედიაორგანიზაციად.

რადიო თავისუფლება: როგორ გრძელდება ცხოვრება ემიგრაციაში მას შემდეგ, რაც ვეღარ ბრუნდები საკუთარ ქვეყანაში, თან არც ისე ცნობილი და საქვეყნოდ აღიარებული მწერალი ხარ? სად ცხოვრობ, თუნდაც თავის რჩენის რა შესაძლებლობები არსებობს და ისიც საინტერესოა, თუ, მაგალითად, არ გაქვს გარანტირებული სამწერლო რეზიდენცია, სადაც შეგიძლია იცხოვრო, რას აკეთებ ასეთ დროს?

ჰანა იანკუტა: ეს ემიგრაციის ყველაზე რთული ნაწილია. მე ჩემი პირველი სტიპენდიის პერიოდშივე დავიწყე ზრუნვა პოლონეთში ბინადრობის მოწმობის ასაღებად, რადგან ბელარუსში რეპრესიები უკვე დაწყებული იყო. ხელი იმან შემიწყო, რომ მე პოლონური ენაც ვიცი, შემეძლო მეთარგმნა და ასე გამეტანა თავი. სხვადასხვა დროს მქონდა პატარა-პატარა, ერთთვიანი სტიპენდიები, ხან ბინას ვქირაობდი, როცა შემეძლო. დღემდე ასე ვარ, ძირითადად ვთარგმნი იურიდიულ დოკუმენტებს, რაც არის ჩემი ძირითადი შემოსავლის წყარო, ლიტერატურის თარგმნისთვის დრო არ მრჩება და დანარჩენ დროს წერას ვუთმობ. ასე იყო მთელი ეს პერიოდი, ხან მე ვიღებდი რაღაც სტიპენდიას, ხან ჩემი ქმარი და ასე მოვედით აქამდე. ჩემს მეუღლეს შეუძლია მხოლოდ სამი თვე იყოს ევროკავშირის ტერიტორიაზე, მერე უნდა გავიდეს ქვეყნიდან და დაბრუნდეს. რადგან ჩვენ არ გვინდოდა ბელარუსში ჩასვლა, ამას წინათ მთელი ჩვენი დანაზოგით არგენტინაში წავედით სამი თვით. ახლა სწორედ ამ მოგზაურობის წიგნს ვწერ. მუდმივად ასე გადავაადგილდებით. ხანდახან მეგობრები გვეხმარებიან. არასოდეს ვიცით, ხვალ რა იქნება.

რადიო თავისუფლება: ეს, ალბათ, ძალიან რთულია, არა? თუ, როგორც მწერალი, ამ ამბავს მაინც თავგადასავლად უყურებთ?

ჰანა იანკუტა: ემიგრაციამდე ჩემთვის ძალიან მნიშვნელოვანი იყო, რომ ერთ ადგილას მეცხოვრა. ამ გადაადგილებამ ქვეყნიდან ქვეყანაში ძალიან შემცვალა. ალბათ, მაინც მივეჩვიე და მივხვდი, რომ ასე ცხოვრებაც შესაძლებელია - მუდმივად ჩემოდნებზე ჯდომა. თუმცა ძალიან დამღლელია, რადგან სანამ გაირკვევა, სად უნდა იყო შემდეგი ერთი და ორი თვე, მუდმივ მოლოდინში ხარ. ანუ წერის და მუშაობის გარდა არის კიდევ მესამე საქმე - „ცხოვრების ორგანიზება“. თუმცა არ ვწუწუნებ, რადგან ციხეში არ ვზივარ, თავზე ბომბები არ მეცემა და უსაფრთხოდ ვარ. ამ გზაზე არის დანაკარგებიც, მაგრამ მაინც როგორც გამოცდილებას, ყველაფერს უკვე ისე ვუყურებ.

რადიო თავისუფლება: როცა გეკითხებიან, სად არის ახლა თქვენი სახლიო, რას პასუხობთ? ეს განცდა - უსახლკაროდ დარჩენის, რამდენად ძლიერი და მტკივნეულია?

ჰანა იანკუტა: რთული კითხვაა. მე მაქვს სახლი მინსკში, სადაც არის ჩემი წიგნები და სხვა ჩემთვის ძალიან ძვირფასი ნივთები. ჩემი ტანსაცმელიც კი იქ მაქვს და ჯერ კიდევ ძლიერია განცდა, რომ ჩემი სახლი იქ არის, მინსკში. თუმცა, არ ვიცი, შევძლებ თუ არა იქ დაბრუნებას, რადგან ბელარუსში ახლა ყველას ეშინია, რომ რუსეთი ბელარუსს საბოლოოდ დაიპყრობს. ასეთ შემთხვევაში, ჩვენ ალბათ დიდხანს ვერ შევძლებთ იქ დაბრუნებას. მოკლედ, ბელარუსი ჩემი სახლია, მაგრამ ალბათ სახლზეც როგორმე სხვანაირად უნდა ვიფიქრო. მე ვისწავლე „სახლში ყოფნა“ იქ, სადაც ვარ ხოლმე. და თუ სადმე ერთი ან ორი თვე შევრჩი, ეს ჩემთვის დიდი ფუფუნებაა. თუმცა, ამავე დროს, ასე ცხოვრება იმას ნიშნავს, რომ მე არ ვყიდულობ ნივთებს, ვცდილობ არ ვიყიდო წიგნები... მოკლედ, მე ბელარუსი ვარ, ეს ქვეყანა ჩემთვის ძვირფასია, მაგრამ იმასაც ვხვდები, რომ ნელ-ნელა, მსოფლიო ხდება ჩემთვის ის ადგილი, სადაც თავს მყარად ვგრძნობ. თუმცა, იმის გამო, რომ ვარშავაში არის ჩემი გამომცემლობა, იქ ჩემი მეგობრები ცხოვრობენ და ჩემი წიგნების ნაწილიც იქ ინახება, ჩემს მეგობრებთან, ალბათ, მაინც ვარშავა გახდება ის ქალაქი, სადაც დავფუძნდები. თუ უცხოეთში სახლი უნდა ვიპოვო, ეს სახლი, ალბათ, ვარშავა იქნება.

რადიო თავისუფლება: ჰანა, შეიძლება ითქვას, რომ დღეს „ორი ბელარუსი“ არსებობს? ქვეყნიდან წასულების და იქ დარჩენილების?

ჰანა იანკუტა: საზღვარი გვყოფს, რომლის გადაკვეთაც, ზოგს გარედან არ შეუძლია, ზოგს კი შიგნიდან. არის ის ნაწილიც, ვინც ახერხებს ბელარუსის დატოვებას და უკან დაბრუნებას. თუმცა ახლა სერიოზულად მსჯელობენ, რომ ხელოვნურად ამ საზოგადოებების გაყოფა არ ღირს. ჩვენ მართლა დიდი ძალისხმევა გვჭირდება იმისთვის, რომ კავშირები არ გაწყდეს. ვცდილობთ, ვისაც გამოსვლა შეუძლია, მოვიწვიოთ ქვეყნის გარეთ, თუმცა, ბელარუსებისთვის ძალიან რთულია შენგენის ვიზის მიღება. კონფლიქტებიც არის ხოლმე, ხანდახან წასულებსა და დარჩენილებს ერთმანეთის არ ესმით. ესეც ლუკაშენკას რეჟიმის მიერ შექმნილი რეალობაა.

რადიო თავისუფლება: დღეს თუ ისმის ბელარუსში განსხვავებული აზრი სადმე, თუნდაც ლიტერატურულ ან სხვა სახის კულტურულ შეკრებებზე?

ჰანა იანკუტა: თუ დღეს ბელარუსში რაიმე სახის კულტურული ცხოვრება არსებობს, მთავარია, რომ ამის შესახებ იცოდეს რაც შეიძლება ნაკლებმა ადამიანმა. ეს ყველაფერი ხდება ძალიან ჩაკეტილ წრეში, კერძო ბინებში და პირადი მოწვევით. ეს არ არის საჯარო ღონისძიებები. ამიტომ სრულ სურათს, რა ხდება ახლა იქ, ვერ ვხედავთ. ის ბელარუსი მწერლები, რომლებიც ახერხებენ უცხოეთში გასვლას და იქ ღონისძიებებში მონაწილეობას, ღიად, მით უმეტეს კამერების წინ, ამ ყველაფერზე ვერ ილაპარაკებენ, რადგან მათ ბელარუსის საზღვარი ისევ უნდა გადაკვეთონ, როცა უკან დაბრუნდებიან. ამიტომ ჩვენ, ვისაც ლაპარაკი შეგვიძლია, თან ვცდილობთ ვილაპარაკოთ რა ხდება დღეს ბელარუსში, თუმცა თან ვცდილობთ არ ვილაპარაკოთ იმაზე, რაც მათ ავნებთ. არ არის მარტივი.

რადიო თავისუფლება: ჰანა, აი, მაგალითად, თქვენს წიგნს, რომელიც ბელარუსის კონსტიტუციის მუხლების მიხედვით დაწერეთ, ბელარუსში დაბეჭდავდნენ? ეს არის თქვენი, როგორც ავტორის ერთგვარი რეფლექსია იმაზე, რაც წერია ქვეყნის კონსტიტუციაში - დაპირისპირებული რეალობასთან.

ჰანა იანკუტა: ამ სახით არა, ცხადია. თუმცა, მე ძალიან მინდოდა, რომ ეს წიგნი დაბეჭდილიყო ბელარუსში. მაშინ, როცა ის დაიწერა, 2021 წელს, ჯერ კიდევ არ იყო ყველა გამომცემლობა დახურული. მაგრამ ამ წიგნის გამოცემას გამომცემლობისთვის საფრთხე რომ არ შეექმნა, სათაური შევცვალეთ და დავარქვით არა კონსტიტუცია, არამედ „გეოლოგია“ და კონსტიტუციის მუხლები არ დავურთეთ - თუმცა ლექსები უცვლელად შევიდა. ეს წიგნი გამოვიდა ორიგინალის ნახევარი. მერე ვამბობდი, თვითცენზურა წიგნებს ანახევრებს-მეთქი. თუმცა, ამ ლექსებში იყო პოლიტიკა და ის მაინც მივიდა მკითხველამდე. დღეს ეს გამომცემლობაც დახურულია და მასაც ექსტრემისტთა სიაში მიუჩინეს ადგილი. ახლა ვცდილობთ აუდიოწიგნები გავაკეთოთ, რადგან უფრო ადვილად ვახერხებთ მათ გავრცელებას ინტერნეტით.

რადიო თავისუფლება: თქვენ ახსენეთ, რომ პროტესტის თემა გაჩნდა თქვენს საბავშვო წიგნშიც. ესეც ერთგვარი გზაა, რომ ყველგან ილაპარაკოთ ამაზე და აუდიტორიის ყველა ნაწილს მისწვდეთ?

ჰანა იანკუტა: ჩემი ყველაზე პოპულარული საბავშვო წიგნების სერია არის კატაზე, სახელად შპროტი, ეს არის მსუბუქი დეტექტივი ბავშვებისათვის. 2020 წელს, როცა ბელარუსში პროტესტის ტალღა აგორდა და ეს ყველას შეეხო, ბავშვებიც კი ჩართულები იყვნენ ამაში - ნახავდით, როგორ თამაშობდნენ ხოლმე მილიციონერობანასა და პროტესტანტობანას - დასდევდნენ ერთმანეთს, ვითომ იჭერდნენ და ა.შ. და სწორედ მაშინ მომინდა მომეყოლა ბავშვებისათვის რა არის პროტესტი და ასე გაჩნდა ეს თემაც ამ წიგნში, სადაც ერთი მომენტია, მამის და შვილის დიალოგის, როცა მამა უხსნის შვილს, რომ ხალხი მაშინ აპროტესტებს, როცა მათ არ უსმენენ. ხოლო ბავშვის კითხვაზე, ჩვენ რატომ არ ვაპროტესტებთო, მამა პასუხობს, რომ ეს საშიშია, რადგან თუ მას დაიჭერენ, მის შვილს ვერავინ მოუვლის. მოკლედ, მარტივად უხსნის პროტესტის არსს, იმას, თუ რა არის შიში და ა.შ. ბოლოს წიგნი სრულდება იმით, რომ მისი გმირებიც გააპროტესტებენ რაღაცას ერთი ცუდი ადამიანის წინააღმდეგ და მიზანს მიაღწევენ. ეს წიგნი, ცხადია, ბელარუსამდე ვერ ჩავა.

რადიო თავისუფლება: ახლა არის ბელარუსში რაიმე პროტესტი?

ჰანა იანკუტა: დღეს არათუ გარეთ გამოსვლის და პროტესტის გამო, არამედ ფეისბუკპოსტის გამოც შეიძლება ბელარუსში ადამიანი დაიჭირონ. მეტიც, მათ სხვისი პოსტის მოწონებაც კი არ შეუძლიათ, რადგან დღეს ბელარუსის ციხეში ზის ასობით ადამიანი სწორედ ამ „დალაიქების“ გამო. ძალიან ბევრი ადამიანი ზის დასმენების გამოც. თუმცა რაღაც გზებს, რომ ადამიანები შეიკრიბნონ და ილაპარაკონ, მაინც პოულობენ. მაგალითად, არსებობს რაღაც სახელმწიფო დაწესებულება, რომელიც ხალხს სთავაზობს, მაგალითად, ქსოვის მასტერკლასს - თუ ადრე იქ ორი-სამი ადამიანი ძლივს დადიოდა, ახლა მიდის 50. ამდენი ადამიანი მხოლოდ იმიტომ იკრიბება და ქსოვს, რომ ერთად რაღაც მაინც აკეთონ, წარმოგიდგენიათ? ერთმანეთს დაელაპარაკონ. ან, მაგალითად, სადღაც არის მეოცე საუკუნის დასაწყისის ბელარუსულ ლიტერატურაზე რაღაც ლექცია ბელარუსულ ენაზე - თუ ადრე იქ მივიდოდა ათი ადამიანი, ახლა მიდის 200, რადგან ხალხს სჭირდება ეს კომუნიკაცია.

რადიო თავისუფლება: როგორია ბელარუსიდან წასული ადამიანების ოჯახის წევრების ცხოვრება ბელარუსში? განსაკუთრებით მათი, ვინც უკვე ექსტრემისტად არის გამოცხადებული. ან ჯერ არ აქვს ეს სტატუსი, მაგრამ ღიად აკრიტიკებს რეჟიმს?

ჰანა იანკუტა: რეპრესიების მსხვერპლები მაინც უფრო პოლიტიკოსების ოჯახის წევრები ხდებიან. ოთხი წლის შემდეგაც კი საპროტესტო აქციებიდან, შესაძლოა, მილიციამ დღესაც ჩაატაროს მათ სახლში ჩხრეკა, შელეწოს კარი და ა.შ. ან მშობლებით ცდილობენ ზეწოლას. მეც ძალიან ფრთხილად ვარ, რომ ჩემ გამო ჩემს მშობლებს არ შეექმნათ იქ პრობლემები.

რადიო თავისუფლება: ჰანა, თქვენ თქვით, რომ ბელარუსებისათვის საკმაოდ რთულია ქვეყნის დატოვება თუნდაც მოგზაურობის მიზნით, ვიზის მიღება და ა.შ. მაინც რა ტიპის სირთულეებს აწყდებიან და სად შეუძლიათ მათ მოგზაურობა?

ჰანა იანკუტა: ევროპაში სამოგზაუროდ ბელარუსებს ყოველთვის სჭირდებოდათ ვიზა, თუმცა 2020 წლამდე ვიზის მიღება შედარებით ადვილი იყო. ახლა, სანქციების თუ სხვა მიზეზების გამო, ეს პროცესი არის ძალიან გართულებული და პოლიტიკური ნებაც ასეთია, რომ არ შეუშვან ბელარუსები ევროკავშირის ქვეყნებში. ამიტომ ძირითადი მიმართულება ბელარუსიდან არის რუსეთი. ჩემი თაობა, მაგალითად, საერთოდ არ დადიოდა რუსეთში, პოლონეთში მივდიოდით, გერმანიაში, ლიეტუვაში. ახლა კი ახალგაზრდებს შეუძლიათ მხოლოდ რუსეთის ნახვა, თურქეთის ნახვა (რადგან იქაც არ სჭირდებათ ვიზა), კიდევ რამდენიმე სხვა ქვეყანაც. ძალიან ვშიშობ, რომ ახლა იზრდება ის თაობა, რომელიც საერთოდ არ იქნება ნამყოფი ევროპაში და ეცოდინება მხოლოდ რუსეთი. საქართველოსა და სომხეთთანაც გახსნილია საზღვარი და მეტიც, ეს ორი ქვეყანაა სწორედ, საიდანაც შეიძლება, სადმე გაფრინდე. ევროპის ქვეყნებთან, ბელარუსს, როგორც ცნობილია, ამ ეტაპზე საჰაერო გზა არ აკავშირებს. თუმცა საქართველოსკენ ავიაბილეთები საკმაოდ ძვირია და ყველას არ შეუძლია ამ თანხის გადახდა.

რადიო თავისუფლება: რუსული სტილის „აგენტების კანონის“ მიღების შემდეგ საქართველოში ხშირად ვარაუდობენ, რომ თუ ასე გაგრძელდა და არაფერი შეიცვალა, საქართველოც შესაძლოა აღმოჩნდეს ბელარუსის სიტუაციაში. თქვენ თუ აკვირდებოდით აქ განვითარებულ მოვლენებს და რას ფიქრობთ ამ ყველაფერზე?

ჰანა იანკუტა: უბრალოდ არ მეგონა, რომ ამ კანონს საქართველოში მიიღებდნენ. თუმცა ახლა ბევრ მსგავსებას ვხედავ. თითქოს, ერთი შეხედვით, უხილავი ხელი ერევა შენი ქვეყნის მართვაში. გაზაფხულზე ჯერ კიდევ გვეგონა, რომ საქართველო მიზანმიმართულად მიდიოდა ევროკავშირისკენ და ეს ძალიან მახარებდა, რადგან მნიშვნელოვანია, რომ რეგიონში არსებობდეს პრეცედენტი. ეს თითქოს ჩვენც გვაძლევდა იმედს, რომ ეს შესაძლებელია. მაგრამ ახლა არ ვიცი რა იქნება. ამიტომ ქართველებს სულ ვეკითხები ხოლმე რას ელიან. თუმცა, თუ გავითვალისწინებთ რუსეთის გადადგმულ ნაბიჯებს, იმას, თუ როგორ იზრდება მისი აგრესია, როგორ ფართოვდება მისი საომარი კოლონიალიზმი, უფრო პესიმისტურად ვარ განწყობილი, თუმცა ვნახოთ. სხვათა შორის, აი, ამას რომ ვამბობ, ამის გამოც მოვხვდებოდი ციხეში, ბელარუსში რომ ვიყო, რადგან იქ რუსეთის კრიტიკა აკრძალულია, ისევე როგორც უკრაინის მხარდაჭერა.

რადიო თავისუფლება: დაბრუნებაზე მაინც გეფიქრებათ?

ჰანა იანკუტა: ადრე მეგონა, რომ ჩემი ემიგრაცია მხოლოდ რამდენიმე წელი გაგრძელდებოდა, ახლა ვიცი, რომ ეს დიდხნიანი ამბავია. დავბრუნდებოდი, რომ ვიცოდე, რომ არ ჩამსვამენ. რომ რეპრესიები აღარ არსებობს. ეკონომიკური გაჭირვება ან სხვა რამ მსგავსი არ შემაჩერებდა. ახლა მე არ ვარ მზად, ჩემი თავისუფლება დავთმო იქ დაბრუნების სანაცვლოდ, რადგან ბელარუსულ ციხეში ყოფნა ნიშნავს წამებას. ასე გარისკვა არ მინდა. მირჩევნია აქ ვიყო და აქ ვაშენო რაღაც, რაც მომავალში შეცვლის ბელარუსის მომავალს.