ბლოგები

”ისინი საჯარო ტრანსპორტით არ სარგებლობენ და უარეს შემთხვევაში ამრეზითაც უყურებენ მათ, ვინც საზოგადოებრივი ტრანსპორტით მგზავრობს. "მარშრუტკაში" ჩართულ "არ დაიდარდოს" დასცინიან და მძღოლების საყვარელ მომღერლებზე წარბებს ამრეზით წევენ ” - წერს ქალბატონი ანა დოლიძე ”ლიბერალის” ბლოგში... არ შევუდგები იმის გამოძიებას, თავად როდის ისარგებლა უკანასკნელად ქალბატონმა ანამ ”მარშრუტკით”. არაა ჩემი საქმე! აი, მარშრუტკაში ჩართული ”არ დაიდარდოს” დაცვას კი აუცილებლად გამოვეხმაურები, რადგან ამ პასაჟში კარგად გამოჩნდა, რაოდენ აღრეულია ფასეულობები დღევანდელ ქართულ სინამდვილეში. პასაჟმა ”არ დაიდარდოზე” მოულოდნელად გააერთიანა თანამედროვე ქართული შოუ-ბიზნესის იდეოლოგია იმ ადამიანების პოზიციასთან, რომელთაც მე თანამოაზრეებად მივიჩნევ და დიდი იმედი მაქვს, რომ ”წამოცდენა” მაინც ყოველთვის არ ასახავს მათ ფასეულობებს და მისწრაფებებს.

”ვარდების რევოლუციის” შემდეგ, მოგეხსენებათ, ხელისუფლების წარმომადგენლებმა ”თეორიული ბაზა” მოამზადეს იმისათვის, რომ წამყვან ქართულ ტელეარხებზე დაეხურათ ”მოედნები”, სადაც საზოგადოებრივ-პოლიტიკური პრობლემების განხილვა გახდებოდა შესაძლებელი. სწორედ ხელისუფლების წარმომადგენლები ამბობდნენ, რომ ეს დისკუსიები აღარაა აქტუალური, ხალხი დაიღალა და გართობა უნდა. ეს რაღაც უსახო ერთობა, რასაც ხშირად ხელისუფლებაც და ოპოზიციაც, მემარცხენეებიც და მემარჯვენეებიც ”ხალხს” უწოდებს ხოლმე, როგორც სხვა დროს, ამჯერადაც საკუთარი მიზნისთვის გამოიყენეს. სოციოლოგიური გამოკვლევაც ჩაატარეს, დადეს შედეგები... აღმოჩნდა, რომ ხალხს გართობა უნდა!

და გაგვართეს.

ამის მერე, სიტყვა ”ხალხს” დაემატა კიდევ ერთი სიტყვა - ”მოსწონს”.

”ხალხს მოსწონს!” - ამბობდა ხელისუფლებაც და ოპოზიციაც, მემარცხენეებიც და მემარჯვენეებიც. შესაბამისად ყველა, ვისაც ამ ახალ, მარაზმატულ ”მოედნებზე” გაეცინებოდა, გამოჰყავდათ ”ელიტისტად”, ”ხალხის მტრად”, ”ქედმაღალ სნობად” და რა ვიცი, კიდევ რად. ასე გააერთიანა მითმა, რომელსაც ჰქვია ”ხალხს მოსწონს”, ქართული საზოგადოების თითქმის ყველა ფენა. გააერთიანა და დაგვტოვა მარტო, ”ელიტისტები” და ”ცინიკოსები”. დავრჩით ასე, ობლად ”კუხნაში”... ვისხედით, ჩვენთვის ვქილიკობდით ახალ ქართულ შოუბიზნესზე (განსაკუთრებით სატელევიზიოზე) და დროდადრო ვიხსენებდით 30-იანი წლების დასაწყისის გერმანიას, სადაც ნაცისტები ებრაელებს ხშირად სწორედ ”ქედმაღალ ელიტისტებს” უწოდებდნენ და სადაც გებელსმა, ფაქტობრივად, აკრძალა მხატვრული კრიტიკა, როგორც რაღაც დამანგრეველი და ”ქედმაღალი”.

საქართველოში ახალგაზრდების უმრავლესობამ თითქმის არაფერი იცის ფაშიზმის შესახებ. დიდი-დიდი ჰოლივუდში, მეორე მსოფლიო ომის თემაზე გადაღებული ფილმით შეეძლოთ ფაშიზმზე მსჯელობა. სხვათა შორის, რაინერ ვერნერ ფასბინდერის ”ლილი მარლენზე” დაწერილ რეცენზიაში თომას ელზასერი ამტკიცებს, ფაშიზმი ევროპისთვის ჰოლივუდის ალტერნატივაც კი იყო, რადგან ევროპას არც არაფერი ჰქონდა დარჩენილი გარდა იმისა, რომ ფაშიზმით დაემკვიდრებინა თავისი იდენტურობა და მერე გაეყიდა იგიო. საკამათო მოსაზრებაა, თუმცა ფასბინდერის ფილმის ნახვის შემდეგ, უბრალოდ, იჯერებ, რომ ნაცისტების შოუბიზნესი ”საქონელია”, რომელიც კარგად იყიდება, ამიტომ ”ძალაუფლების” როლსაც კარგად ასრულებს. ფაშიზმი ხომ არაა მხოლოდ პოლიტიკური დოქტრინა, ესაა გრანდიოზული შოუ, რომელმაც უსასრულობის განცდა უნდა შეუქმნას მაყურებელს და, რაც მთავარია, საკუთარი თავი დაავიწყოს.

70-იანი წლების მეორე ნახევარში, ”ლილი მარლენის” გადაღების წინ, დასავლეთ გერმანიაში ფართოდ გაშლილი ექსტრემისტული მოძრაობის ფონზე, ფასბინდერმა, ცოტა არ იყოს, დააბნია მემარცხენეები, როცა განაცხადა, რომ ”კაპიტალისტური ძალადობის”, მომხმარებლურ საზოგადოებაში აღმოცენებული ფაშიზმის წინააღმდეგ ბრძოლა უნდა დაიწყოს არა ”გარედან”, არამედ ოჯახში, რადგან სწორედ ოჯახში, მშობლებისა და შვილების, შემდეგ კი ქმრისა და ცოლის დამოკიდებულებაში იღვიძებს ხოლმე ”მესაკუთრის” გრძნობა (”ჩემი შვილი”, ”ჩემი ცოლი”), რომელიც შემდეგ ბუნებრივად გარდაიქმნება ექსპლუატაციად და ძალადობად. ფაშისტური შოუბიზნესი ასეთი, ტრადიციული ოჯახის ფასეულებებზე იგება, ცდილობს გააღვიძოს სიმყუდროვის, სითბოს განცდა, შთააგონოს მაყურებელს, რომ, მართალია, მას უჭირს, მაგრამ მასზე მეტად უჭირს სხვას, ან მასავით სხვებსაც უჭირთ და რომ არსებობს საოცნებო სამყარო არტისტებისა, მოდელიორებისა, პოლიტიკოსებისა, მათი ცოლებისა და, ხანდახან, მათი პარიკმახერებისა, რომელსაც ვირტუალურად, მაგრამ მაინც შეგიძლია შეეხო. აქ, ფასბინდერთან, ესაა უნიჭო მომღერალი ქალი, რომელიც ”ლილი მარლენს” უმღერის ჯარისკაცებს, ამ სიმღერის მოსმენით რომ იხოცებიან ფრონტზე... ჩვენთან ესაა ახალ-ახალი შოუები, რომლებიც ხან მელოდრამის ჟანრში წყდება, რათა გული აუჩუყოს პუბლიკას, ხან კაბარე-კარნავალურ ფორმას იღებს, რათა მთლიანად დაავიწყოს თავი და ილუზიის სამყაროში ჩაძიროს.

”ასეთი გადაცემები დასავლეთშიცაა, უბრალოდ, იმათ ალტერნატივა აქვთ” - ამბობენ ხოლმე ქართველი ლიბერალები.

არა, ასეთი გადაცემები დასავლეთში არაა. ყოველ შემთხვევაში არაა მთავარ, ნაციონალურ ტელეარხებზე და, მით უმეტეს, პრაიმტაიმში. კი, სატელევიზიო სერიალებიც უხვადაა, ”გაპრიალებული შოუც” ხშირად გადის ტელევიზიით (განსაკუთრებით ”რაის” არხებზე), მაგრამ, ჩემი დაკვირვებით, მხოლოდ ყოფილ საბჭოთა სივრცეში თუ მკვიდრდება ასეთი ჟანრის გადაცემებში გენდერული სტერეოტიპები, ადამიანის ბედის ”ეგზოტიზაცია”, ფსევდოელიტიზმი, ”ავტორიტეტების” მიმართ მორჩილება... დაუმატეთ ამას პოლიტიკური კონტექსტი და აუცილებლად მიიღებთ იმას, რასაც თავად ფასბინდერი ”გლამურულ ფაშიზმს” უწოდებდა: გემოვნების, სურვილების, რეფლექსების სტანდარტიზაციის სამყაროს. და თუ ბრედბერის რომანში, ”ტელევიზიის ქვეყანაში” წიგნები აკრძალეს, რადგან დამოუკიდებელი, განსხვავებული აზრის ეშინოდათ, აქ, დღევანდელ საქართველოში აკრძალვის საჭიროება არ არსებობს - რა დროს წიგნია? ”მარშრუტკაში” შეიძლება ”არ დაიდარდოს” მოსმენა”, საღამოს კი ”ნანუკას შოუ” თუ ”პროფილი” გაგვახარებს - ვნახავთ, მაგალითად, როგორ იმოგზაურეს ეგვიპტეში ქალებმა, რომელთაგანაც, სხვათა შორის, ერთ-ერთი საკრებულოს წევრია. ჩვენ ავირჩიეთ!

რა შეიძლება დავუპირისპიროთ აგრესიულ უხამსობას? ცხადია, აკრძალვით ვერ აკრძალავ. მით უმეტეს, რომ ჩვენ, ”კუხნაში” გაჭედილებს, არც არავინ გვეკითხება. საქონელი კარგად იყიდება და ”თავისუფალი ბაზრის” (განგებ ჩავსვი ბრჭყალებში) ქართველი იდეოლოგებისთვის კარგად გაყიდული საქონელი ლამის სალოცავი კერპია. ვერც ადამიანებს დავუშლით ამ ”შოუებით” და ჟურნალ-გაზეთებით ცხოვრებას. ქვეყანაში, სადაც, ფაქტობრივად, ჩამკვდარია კულტურული ცხოვრება, სადაც ტელევიზიითაც კი სუბტიტრებით უჩვენებენ ფილმებს, რათა უამრავ ადამიანს კინოს ყურების საშუალებაც კი არ ჰქონდეს (განსაკუთრებით ასაკოვნებს), ვირტუალური მოგზაურობა აქლემებზე, იმის გაგება, როგორ ვერ შეძლეს პირადი ცხოვრების აწყობა ინგამ, დოდოშკამ, ნანულიმ, ეთერმა (მაგრამ შეძლო ნანუკამ), როგორ მოერია ცრემლი მაიკოს ობოლი ბავშვის დანახვაზე - ნაცრისფერ სიცოცხლეს გადააქცევს ”მარმარილოს შოუდ”, სადაც ნელ-ნელა საერთოდ აღარ დარჩება სივრცე ფიქრისთვის, აზრისთვის, გადაწყვეტილების დამოუკიდებელი მიღებისთვის.

ამიტომ არ უნდა უკვირდეს ქალბატონ ანა დოლიძეს სოლიდარობის გრძნობის დეფიციტი ამ ქვეყანაში. ვის სცალია მეშახტეებისთვის, როცა ადამიანები დიდ შოუში ჩართეს.

უნდა დავცინოთ! დავცინოთ არა იმდენად ამ აგრესიული უხამსობის მაყურებელს, არც იმდენად ამ შოუს შემქმნელებს, რამდენადაც პირველ რიგში ამ მოვლენას, რომელშიც ჩათრეულები არიან ადამიანები - ისინი, ვინც თავად იღებენ მონაწილეობას ამ სიყვითლეში, ვინც ვერ ხვდება, რომ საკუთარი თავის, თუ საკუთარი საქონლის ”კარგად გაყიდვა” არაფერია იმასთან შედარებით, რასაც ”არას” თქმა ჰქვია... და, რაც მთავარია, დავცინოთ იმ აზრს, რომ მარაზმი, რომელმაც ქართული საზოგადოება ”ტელევიზორის ერად” ჩამოაყალიბა, მართლა მოსწონს ხალხს.

„მოსკოვი, კრემლი. ლენინს, სტალინს. თბილისის თავზე წითელი დროშა ფრიალებს. გაუმარჯოს საბჭოთა საქართველოს!“ - ვინც საბჭოთა ხანას მოსწრებია, მას ეხსომება ეს, საქართველოს ისტორიაში ალბათ ყველაზე ცნობილი, დეპეშაც, რომელიც 90 წლის წინ - 1921 წლის 25 თებერვალს - თბილისიდან გაიგზავნა. დეპეშის ავტორი, სერგო ორჯონიკიძე, დღეს საქართველოში მოღალატისა და ანტიგმირის სიმბოლოდაა ქცეული, თუმცა კი გარდა მისი ასეთი ეპითეტებით შემკობისა და რამოდენიმე ანეკდოტისა, ორჯონიკიძის შესახებ საქართველოში თითქმის არაფერია ცნობილი. არადა მე-11 არმიის ერთ-ერთი მეთაური, რომელმაც საქართველოს დემოკრატიული რესპუბლიკის არსებობას ბოლო მოუღო, შემდგომ ამიერკავკასიის პარტორგანიზაციის ხელმძღვანელი და ბოლოს კი 1932-1936 წლებში საბჭოთა კავშირის მძიმე მრეწველობის სახალხო კომისარი და უზარმაზარი ქვეყნის ინდუსტრიალიზაციის ხელმძღვანელი, ქართველ საბჭოთა პარტიულ მოღვაწეთა პანთეონში სტალინის შემდეგ მეორე ადგილზე იყო, ხოლო სტალინის პიროვნების კულტის აკრძალვისა და ლავრენტი ბერიას სახელის ისტორიიდან ამოშლის შემდეგ, ორჯონიკიძე საბჭოთა საქართველოს ყველაზე საამაყო და სახელგანთქმულ კომუნისტ-შვილად დარჩა. შეიძლება ამიტომაც 1989 წელს თბილისში ორჯონიკიძის ძეგლის დამხობას სიმბოლურად საბჭოთა წყობილების დასასრულის მნიშვნელობა ჰქონდა. „ორჯონიკიძე“ კი ერთხმად საქართველოს მტრის, სამშობლოს ღალატისა და ბოროტების აღმნიშვნელ მეტაფორად იქცა. მაშინ, როდესაც სტალინის, რომელიც საქართველოს გასაბჭოების უშუალო ინიციატორი იყო, ან ბერიას სიცუდეზე დღემდე ერთიანი აზრი არ არსებობს. უფრო მეტიც, - არათუ სტალინის, არამედ შეფარულად ბერიას კულტიც კი არსებობდა, როგორც „რეპრესირებულისა“ და აკრძალულის, თანაც სახელგანთქმული საბჭოთა „კაზანოვას“ იმიჯით, რომელიც საბჭოთა სახელმწიფოს რუს მეთაურებს ცოლებს უუპატიურებდა და შეიძლება რუსეთში, რუს „ნაშებში“ მოსიარულე ქართველ მამაკაცებს საკუთარი ეროვნულ-სქესობრივი სიამაყის განცდისას გულის სიღრმეში თავი ლავრენტი პავლოვიჩადაც წარმოედგინათ.

აქვე მინდა აღვნიშნო, რომ გმირიც და ანტიგმირიც იდეოლოგიური მითოსის კუთვნილებაა და მას ისტორიულ სინამდვილესთან ნაკლები კავშირი აქვს. ასეთი ფიგურებით გამოიხატება კოლექტიური აფექტები, რომლებიც არა თავად ამ ფიგურების უკან მგდომ პიროვნებებს, არამედ მათგან შექმნილი ფიგურების მეშვეობით გამოხატულ საზოგადოების ცნობიერებას გვაჩვენებს. მათი არსებობის ფაქტი საზოგადოების არარეფლექტირებულობაზე, არქაულობაზეც კი მეტყველებს და თავისუფალ, კრიტიკულ აზროვებაზე იდეოლოგიური ჰეგემონიის ნიშანიცაა. მაგარამ სწორედ ასეთი ფიგურები მისწრებაა საზოგადოების შესწავლისათვის. ორჯონიკიძეც, პირველ რიგში, მაინტერესებს, როგორც თანამედროვე ქართული საზოგადოების კოლექტიური სიძულვილის განკაცებული სიმბოლო, რომელიც საქართველოს არა მხოლოდ ისტორიის, არამედ თანამედროვეობის ერთ-ერთი უმნიშვნელოვანესი ფიგურაა.

სერგო ორჯონიკიძის ბიოგრაფიას ან მასზე მოგონებებს თუ გადავხედავთ, შეიძლება მეომარი-წმინდანის ცხოვრებადაც კი მოგვეჩვენოს, რომლისთვისაც სარწმუნოებისადმი ბრმა, ფანატიკური ერთგულება და მისი მტრების მიმართ დაუნდობელი ბრძოლაა დამახასიათებელი. ბოლშევიზმში სიბრიყვემდე მისული ნაივურობისა და ფანატიკური რწმენის ქრისტიანული პროტოტიპი ყველაზე რადიკალური სახითაც კი გაცოცხლდა, რაც იდეოლოგიური ჭეშმარიტების მტრების მიმართ ძალადობას არათუ ამართლებდა, არამედ სავალდებულოდაც კი მიიჩნევდა. ასეთი კატეგორიის ადამიანებისათვის არსებობს ერთი აღიარებული პრინციპი – უმაღლესი ჭეშმარიტება და მისდამი აბსოლუტური ერთგულება, რომელიც მთელს მათ ცნობიერებასა და ცხოვრებას განსაზღვრავს. ისეთი კრიტერიუმები, როგორიცაა „სიკეთე“ ან „ბოროტება“ – მხოლოდ ამ უმაღლესი ინსტანციისადმი რწმენაზე დგას. რწმენის ამგავარი გააბსოლუტურება ყველა სხვა ღირებულებას, რომელიც ამ რწმენიდან არ გამომდინარეობს, ჩრდილში აყენებს და ფასს უკარგავს. ეს განსაკუთრებით ეხება ყოფით სფეროს: მაგალითად, ფანატიკოსი არაა და ვერ იქნება კორუმპირებული, რადგანაც მისთვის ყოფითი, მატერიალური ფასეულობები უბრალოდ არ არსებობს. კორუფციის საფუძველი კი ნიჰილიზმია, რომელიც რწმენის გაქრობის ხარჯზე წარმოიშვება. ფანატიკოსებს მსახიობობაც არ გამოსდით, რამდენადაც სცენაზე დგომა და თამაში ტყუილის თქმას გულისხმობს. ისინი კი იმდენად ღრმად არიან შესული საკუთარ როლში, რომ მათთვის სხვა სიმართლე აღარ არსებობს და საკუთარი პრინციპებიდან გადახვევა სიკვდილის ტოლფასი ხდება. ფრანგი მწერალი ანატოლ ფრანსი ამბობდა, რომ ბრიყვი ადამიანი ბოროტზე უარესია, რადგანაც ბოროტი ხანდახან მაინც ისვენებს, სიბრიყვე კი უწყვეტიაო.

ზღვარი ფანატიკურ რწმენასა და სიბრიყვეს შორის თითქმის არ არსებობს. ბოროტი, უზნეო, ამორალური, კორუმპირებული – უმეტეს შემთხვევაში, იტყუება, მსახიობობს და კეთილშობილებით ინიღბება. ბრიყვი კი მუდამ გურწრფელია და გულწრფელად სწამს საკუთარი მრწამსის ჭეშმარიტება. პირველი თაობის ბოლშევიკებისათვის ორჯონიკიძე ერთადერთი ადამიანი იყო, რომელზედაც ცუდი არ თქმულა და მას გულწრფელობის, ერთგულების, პატიოსნების სიმბოლოდაც მიიჩნევდნენ. ვოროშილოვმა მას „კრისტალივით სუფთა“ და ადამიანური კეთილშობილების ნიმუშიც კი უწოდა. 1936 წელს ორჯონიკიძის იდუმალებით მოცულ სიკვდილზე სტალინმა თქვა, „სერგოს გულმა ვეღარ გაუძლოო“. გავრცელებული მოსაზრების თანახმად, რომელიც უკვე სტალინის სიკვდილის შემდეგ ხრუშჩოვმა გაახმაურა, ორჯონიკიძემ თავი მოიკლა, რადგანაც იგი იმ დროს დაწყებული პარტიული წმენდისა და რეპრესიების წინააღმდეგი იყო და პირველად თავის ცხოვრებაში სტალინის განკარგულების შესრულებაზე უარი თქვაო. ამავე ვერსიას ადასტურებს ორჯონიკიძის პირადი მდივანიც, რომლის თქმითაც, სიცოცხლის ბოლო თვეებში ხშირად ისმენდა „რკინის კომისრად“ წოდებული ორჯონიკიძისგან ამგვარ შეძახილებს: „არა, მე ამაზე არ დავთანხმდები, არცერთ შემთხვევაში არ შევასრულებ ამას!“ როდესაც მას მძიმე მრეწველობაში „მავნებლების“ გამოვლენა დაავალეს, მან სკუთარი მოხსენებიდან ეს სიტყვა მთლიანად ამოიღო, რითიც საკუთარ თავს გამოუტანა განაჩენი.

ორჯონიკიძისათვის, რომელიც გაცნობის დღიდან სტალინის უერთგულესი მიმდევარი იყო, ბელადის სისწორეში ეჭვის შეტანა იგივე იყო, რაც მორწმუნისათვის ღმერთის არსებობაში დაეჭვება, რომლის გარეშეც მის ცხოვრებას აზრი ეკარგებოდა.
ორჯონიკიძისათვის, ისევე, როგორც ბუდუ მდივნისა თუ მე-11 არმიის სხვა ქართველი მეთაურებისათვის, საქართველოს გასაბჭოება და მისი საბჭოთა კავშირში გაერთიანება ყველაზე დიდი და კეთილშობილი ოცნების ასრულება იყო. მათი საქართველოს მოღალატეებად შერაცხვა, სულ ცოტა, ლოგიკური შეცდომაა, რადგანაც ვინმეს რომ უღალატო, მანამდე მისი ერთგულების ვალდებულება უნდა გქონდეს. ორჯონიკიძის ლოიალობა კი მხოლოდ სტალინს და ოქტომბრის რევოლუციას ეკუთვნოდა.

ერთი ანეკდოტის თანახმად, ორჯონიკიძემ გააკრიტიკა თავისი ყოფილი თანამებრძოლი ბუდუ მდივანი მისი „ნაციონალ-უკლონისტური“ პოზიციის გამო და უთხრა, დაგავიწყდა მარქისის სიტყვები, „პროლეტარებო, ყველა ქვეყნისავ, შეერთდითო“? რაზეც ბუდუ მდივანმა უპასუხა, - მერე და მარქსს ის ხომ არ უთქვამს, თბილისში შეერთდითო?

ორჯონიკიძის დემონიზაციას, მის მთავარ მოღალატედ და ურჩხულად წარმოსახვას შეიძლება „განტევების ვაცის“ ფუნქცია ჰქონდეს, რაც იდეალურად ჯდება საქართველოს ოკუპაციის კონცეფციაში და გვავიწყებს იმ ფაქტს, რომ საქართველო სანიმუშო საბჭოთა რესპუბლიკა იყო, სანიმუშოდ მორგებული საბჭოთა სისტემაზეც და საზოგადოების ყველა უჯრედის კორუმპირებულობაზეც.