„ჩინეთისთვის ეს სტრატეგიული ნაბიჯია და არა ეკონომიკური“ - გლენ ტიფერტი ანაკლიის პორტზე

დოქტორი ტიფერტი თანამედროვე ჩინეთის ექსპერტია. ხელმძღვანელობს ჰუვერის ინსტიტუტის პროექტს, „ჩინეთის გლობალური ბასრი ძალა“. ის ასევე იკვლევს ავტორიტარული ჩარევისგან თავდაცვის გზებს დემოკრატიულ ინსტიტუტებში. რადიო თავისუფლება გლენ ტიფერტს ესაუბრა ჩინეთის ეკონომიკურ ტრანსფორმაციაზე, მის პოლიტიკურ მახასიათებლებზე, „სესხის ხაფანგზე“, გლობალურ ამბიციებსა და მის პირველ ნაბიჯებზე სამხრეთ კავკასიაში გავლენის გაფართოებისაკენ.

• „სახელმწიფო კომპანიები, რომლებმაც ააშენეს ჩინეთის ქალაქები, პორტები, ჩქაროსნული რკინიგზა, მადას ვერ იკმაყოფილებენ და სახელმწიფო სახსრებს ნთქავენ. ახლა ეს კომპანიები ტვირთად აწვებიან ეკონომიკას. სახელმწიფომ არ იცის, როგორ გამოიგონოს [განვითარების] ახალი მოდელი. პარალიზებულია“.
• „ერთპარტიულობამ საშუალება მისცა ჩინეთს, დაენერგა კაპიტალის დინების კონტროლი თუ სპეციალური საგადასახადო ზონები, რომლებმაც წაახალისეს უცხოური ინვესტიციები. მაგრამ თან უზარმაზარი ნეგატიური ფაქტორები გააჩინა: გარემოს განადგურება, უკიდურესი კორუფცია და ამ მშენებლობის შეჩერების შეუძლებლობა. ასე მივიღეთ ქალაქები უზარმაზარი ვალებით, რომლებიც სავსეა ნახევრად დასრულებული კონსტრუქციებით, რომლებშიც არავინ იცხოვრებს“.
• „ჩინეთი მუშაობს ადგილობრივ ელიტებთან, რომლებიც ემსახურებიან კერძო, პირად ეკონომიკურ ინტერესებს და სწირავენ ერის ინტერესებს. ისინი შედეგად იღებენ იაფ ინფრასტრუქტურას, ეხვევიან კორუფციაში და დადებული კონტრაქტებიდან პროცენტს იღებენ“.
• „რა გსურთ, იყოს წამყვანი თქვენს ქვეყანაში? გნებავთ, რომ გავლენები უფრო ავტორიტარული მიმართულებით წავიდეს, - სადაც ადამიანები საკუთარ თავს ცენზურას უწესებენ, სადაც მედიაცენზურაა, სადაც თქვენ გაქვთ ოლიგარქიული ან ერთპარტიული სახელმწიფოები, თუ უფრო დემოკრატიული და ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება გსურთ? აი, ეს დევს სასწორზე“...

გლენ ტიფერტი, თანამედროვე ჩინეთის ექსპერტი. ჰუვერის ინსტიტუტის ფოტო

რადიო თავისუფლება: დოქტორო ტიფერტ, ჩინეთის ტრანსფორმაციაზე საუბრით დავიწყოთ. როგორ ვითარდებოდა იგი ბოლო ათწლეულების განმავლობაში? როგორ მოახერხა, მიეღწია იქამდე, სადაც ახლა არის, და, საერთოდ, რას წარმოადგენს ჩინეთი დღეს ეკონომიკურად და პოლიტიკურად?

გლენ ტიფერტი: ერთ-ერთი ყველაზე ჭკვიანური რამ, რაც დენ სიაოპინმა - ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკის გავლენიანმა ლიდერმა 1970-იანი წლების ბოლოდან 1997 წლამდე - გააკეთა, ის იყო, რომ ჩინელ ხალხს სახელმწიფო [ბიუროკრატია] ჩამოაშორა. მან გაათავისუფლა ეკონომიკა, გამოათავისუფლა ჩინელი ხალხის პროდუქტიული შესაძლებლობები და სტიმული მისცა წარმოების განვითარებასა და ინოვაციებს. ჩინეთის ეკონომიკურ ზრდასაც, ვფიქრობ, განაპირობებს სწორედ ეს ტრაექტორია, რომელიც ჩინელი ხალხის გონიერებასა და ენერგიაზე დგას.

სახელმწიფომ უაღრესად მნიშვნელოვანი როლი ითამაშა საჭირო ინფრასტრუქტურის - გზების, პორტების, აეროპორტების - შექმნით. ჩინეთის ინფრასტრუქტურა უკიდურესად სუსტი იყო 1990-იანი წლების ბოლომდე და 2000-იანების დასაწყისამდე. მაგრამ ამ მოდელმა, - „შენება, შენება, შენებამ“, - რომელიც თან ეხმარებოდა ჩინეთს გამდიდრებაში და თან გამდიდრების შედეგი იყო, - თავისი თავი ამოწურა.

სახელმწიფო კომპანიები კი, რომლებმაც ააშენეს ჩინეთის ქალაქები, პორტები, ჩქაროსნული რკინიგზა, მადას ვერ იკმაყოფილებენ და სახელმწიფო სახსრებს ნთქავენ. მართალია, ჩინეთის ეკონომიკური ბუმის წლებში, სწორედ ისინი განაპირობებდნენ ეკონომიკურ ზრდას, მაგრამ ახლა ეს კომპანიები ტვირთად აწვებიან ეკონომიკას. სახელმწიფომ არ იცის, როგორ გამოიგონოს [განვითარების] ახალი მოდელი. პარალიზებულია.

ეკონომიკური ზრდის ტემპი შენელებულია. ჩინეთი სულ უფრო და უფრო ნაკლებ ფულს იღებს გასესხებული ფულის სანაცვლოდ. ასე ამოყო მან თავი ვალების მთაში, - აგრძელებს ფულის ხარჯვას იმ იმედით, რომ მიიღებს ისეთ შემოსავალს, რომლის მიღებაც ადრეულ პერიოდში უფრო იოლი იყო. და ვერც განვითარების ალტერნატიულ სტრატეგიას პოულობს.

რადიო თავისუფლება: პოლიტიკურ მხარეზე რას იტყვით? ჩინეთი კომუნისტური, ერთპარტიული მმართველობის სახელმწიფოა. არსებობს რაიმე კავშირი მისი ეკონომიკური განვითარების გზასა და შიდა პოლიტიკურ სტრუქტურას შორის?

გლენ ტიფერტი: ცალსახად. ჩინეთს თუ რამე კარგად გამოსდის, მობილიზაციაა. მას შეუძლია როგორც ხალხის, ისე რესურსების ძალიან ეფექტური მობილიზება. ერთპარტიული სახელმწიფოები დახელოვნებულები არიან ამაში. ბოლო ათწლეულების განმავლობაში ჩინეთის ეკონომიკური წარმატების ისტორიაში რესურსების მობილიზება და, კერძოდ, კაპიტალის მოპოვება უზარმაზარი მოსახლეობისგან, რომელსაც ჩინეთის მთავრობა მართავს, საკვანძო იყო.

ჩინეთის წარმატების ისტორია დიდწილად ეყრდნობა ფინანსურ რეპრესიას. ეს, არსებითად, ისეთი მოდელია, რომელიც რესურსებს მოიპოვებს საპროცენტო განაკვეთების ხელოვნურად დაბალ ნიშნულზე გაჩერებით, რათა ცალკეულმა შემნახველებმა მიიღონ ნაკლები ფული, ვიდრე სახელმწიფომ. სახელმწიფო ამ მოგებას იყენებს ინვესტიციებისათვის. ეს ერთგვარი ექსპლუატაციის ფორმაა, რაც უფრო დემოკრატიულ საზოგადოებებს არ გამოდის. ჩინეთმა ასე მოახერხა ინფრასტრუქტურის ძალიან სწრაფად განვითარება.

ერთპარტიულობამ ასევე საშუალება მისცა ჩინეთს, დაენერგა კაპიტალის დინების კონტროლი თუ სპეციალური საგადასახადო ზონები, რომლებმაც წაახალისეს უცხოური ინვესტიციები. ეს უფრო დემოკრატიული ქვეყნებისთვის გაცილებით რთული იქნებოდა.

ეს ყველაფერი ეკონომიკის განვითარებას კი ემსახურებოდა, მაგრამ თან უზარმაზარი ნეგატიური ფაქტორები გააჩინა: გარემოს განადგურება, უკიდურესი კორუფცია და ამ მშენებლობის შეჩერების შეუძლებლობა. ასე მივიღეთ ქალაქები უზარმაზარი ვალებით, რომლებიც სავსეა ნახევრად დასრულებული კონსტრუქციებით, რომლებშიც არავინ იცხოვრებს.

რადიო თავისუფლება: ჩინეთს თავად უდგას „ვალების კედელი“, მაგრამ ამავე დროს ის არის ერთ-ერთი უდიდესი კრედიტორი მსოფლიოში. მას დაახლოებით 1 ტრილიონი დოლარის სესხები აქვს გაცემული 150-მდე ქვეყნისათვის, მეტწილად განვითარებადი ქვეყნებისათვის. ზოგიერთი ანალიტიკოსი ამას „ვალის ხაფანგს“ უწოდებს. რა არის ეს „ხაფანგი“, როგორ მუშაობს?

გლენ ტიფერტი: ნამდვილად ასეა. ვალის ხაფანგს ხშირად ახსენებენ ხოლმე „სარტყლისა და გზის“ ინიციატივასთან მიმართებით. ამ ტერმინით ხსნიან ასეთ პროცესს: ჩინეთი ძალიან დიდ თანხას გამოუყოფს ამა თუ იმ ქვეყანას, რომელსაც სუსტი ინფრასტრუქტურა აქვს, ასესხებს მას ამ ფულს, - რათა ჩინურმა ფირმებმა შეძლონ შესვლა, განუვითარონ ქვეყანას საჭირო ინფრასტრუქტურა; მაგრამ ბოლოს აღმოჩნდება ხოლმე, რომ ქვეყანა ყელამდე ვალშია, აშენებული ინფრასტრუქტურა კი საერთოდ არ არის ეკონომიკურად მომგებიანი და თან ქვეყანა ვალის გადახდას ვერ ახერხებს. ვალს ვალი ემატება და „ვალის პირამიდაც“ იზრდება.

„ხაფანგს“ იმიტომ უწოდებენ, რომ მიაჩნიათ, ჩინეთი სესხებს ამა თუ იმ ქვეყნის ვასალურ სახელმწიფოდ ქცევის მიზნით იყენებს; რათა მათზე ზემოქმედებისთვის ბერკეტები გაიჩინოს. მაგრამ ვფიქრობ, რომ უმეტეს შემთხვევაში ვითარება უფრო კომპლექსურია. ძალიან ხშირად ის ქვეყნები, რომლებიც ჩინეთის ვალში არიან ჩაფლული, ნებით შედიან ამ ურთიერთობებში.

კლასიკური მაგალითია შრი-ლანკა და მისი ჰამბანტოტას პორტი. ეს პორტი „ამაოების პროექტი“ იყო იმდროინდელი მთავრობისთვის - განსაკუთრებით პრემიერ-მინისტრისა და მისი ოჯახისთვის, რომლებიც ამ რეგიონიდან იყვნენ. საკუთარი, პირადი, ოჯახური ინტერესებიდან გამომდინარე - და არა უფრო დიდი ეროვნული ინტერესების გათვალისწინებით - მათ დიდ ვალში ჩააგდეს თავიანთი ქვეყანა.

ეს არის შიდა პოლიტიკური სისტემის კრახი. ასეთი რამ ხშირად ხდება სხვა ქვეყნებშიც, - ჩინეთი მუშაობს ადგილობრივ ელიტებთან, რომლებიც ემსახურებიან კერძო, პირად ეკონომიკურ ინტერესებს და სწირავენ ერის ინტერესებს. ისინი შედეგად იღებენ იაფ ინფრასტრუქტურას, ეხვევიან კორუფციაში და დადებული კონტრაქტებიდან პროცენტს იღებენ.

რადიო თავისუფლება: ეს კორუფციული ბუნება ჩინურ კაპიტალს სხვა ქვეყნებშიც მიჰყვება? ძლიერი ინსტიტუტების პირობებში შეძლებდნენ ისინი, თავიდან აეცილებინათ ეს საფრთხეები?

გლენ ტიფერტი: ერთი მახასიათებელი, რითაც ჩინეთი განსხვავდება თითქმის ყველა სხვა ორმხრივი კრედიტორისგან, არის ის, რომ კონტრაქტები საიდუმლოა. ძალიან ხშირად ხელშეკრულების პირობები ამბობს, რომ ისინი საიდუმლოდ უნდა დარჩეს. ზოგჯერ ადგილობრივმა პარლამენტმაც კი არ იცის, რა წერია კონტრაქტში. ეს ნამდვილად ხელს უწყობს კორუფციის გარშემო დაუსჯელობის კულტურის წახალისებას. ელიტები იმ ქვეყნებში, რომლებსაც ჩინეთი აძლევს სესხს, სიამოვნებით მიდიან ამაზე, რადგან მდიდრდებიან.

ეს იმასაც ნიშნავს, რომ როდესაც ქვეყნებმა უნდა დაიწყონ ვალების მომსახურება, ეს ფული უნდა დააკლეს აუცილებელ სახელმწიფო დანახარჯებს: განათლებას, საზოგადოებრივ ჯანდაცვას. იმ სერვისებს, რაც ხალხს სჭირდება. და ასე აღარიბებს ის ბევრ ქვეყანას.

ჩინეთის საშინაო პოლიტიკის ერთ-ერთი განზომილება არის ის, რომ ისინი არ არიან ანგარიშვალდებულნი ადგილობრივი მოსახლეობის წინაშე ისე, როგორც დემოკრატიული მთავრობები უნდა იყვნენ ანგარიშვალდებულნი. ბიზნესის კეთების გზა ჩინეთში არის ისეთივე, როგორიც ამ ფირმებს სხვა ავტორიტარულ ქვეყნებში ხვდებათ.

აი, მაგალითად, პირდაპირ მიდიხარ რომელიმე ქვეყნის პრემიერ-მინისტრთან, პრეზიდენტთან, ან მისი ოჯახის წევრთან, უშუალოდ მათთან აწარმოებ მოლაპარაკებებს. და ეს პროცესი არ გადის პარლამენტში. მედიაში დისკუსია არ არის.

ასე ეწერება საიდუმლო გარიგებებს ხელი. ჩინეთის მთავრობა იღებს წიაღისეულს თუ სხვა სასურველ რესურსებს; ადგილობრივი ელიტები კი იღებენ სასურველ კონტრაქტებს. და გარიგებებით კი ამ მასპინძელი ქვეყნების ხალხი ზარალდება.

მოკლედ, არ შეიძლება იმის მოლოდინი გვქონდეს, რომ ჩინური ფირმები განსხვავებულად იმუშავებენ საზღვარგარეთ, ვიდრე შინ, რადგან ისინი მიჩვეულნი არიან ასეთ პრაქტიკას.

რადიო თავისუფლება: საქართველოს მთავრობამ 2023 წლის ივლისში ჩინეთთან სტრატეგიული პარტნიორობის შეთანხმება დადო. მედიასა და პოლიტიკურ წრეებში ამ ამბის გამო გარკვეული შეშფოთება იყო. მეორე მხრივ, ზოგიერთს მიაჩნია, რომ საქართველოს ხელისუფლებამ ჩინეთში, შესაძლოა, ცოტა უფრო მეტი დაინახოს, ვიდრე სავაჭრო პარტნიორი, - და ჩინეთი საქართველოს ერთ-ერთი ყველაზე დიდი სავაჭრო პარტნიორია. როგორ ფიქრობთ, ისეთი ქვეყნისთვის, როგორიც საქართველოა, - რომელიც მუდამ ცდილობდა მუდმივად ცვალებად გეოპოლიტიკურ გარემოში თავისი გზა ეპოვა, - სარისკოა ჩინეთის მთავრობასთან და ჩინეთის სახალხო რესპუბლიკასთან უფრო მჭიდრო კავშირზე ფიქრი?

გლენ ტიფერტი: შესაძლოა, მოკლევადიან პერსპექტივაში ქართველებისთვის მართლაც სასურველი იყოს ის სარგებელი, რაც შეიძლება აქედან მიიღოს - ვაჭრობის გაზრდა, ნედლეულის იმპორტი. მაგრამ აქ ის საკითხიც შემოდის, თუ როგორი სამყაროს შექმნა, როგორ სამყაროში ცხოვრება გსურთ.

მოდელი, რომელსაც ჩინეთი და რუსეთი გვთავაზობენ, ძალიან განსხვავებულია იმისგან, რომელსაც ევროკავშირი, კანადა, იაპონია, სამხრეთი კორეა, ტაივანი და შეერთებული შტატები გვთავაზობენ. საბოლოო ჯამში, ვფიქრობ, ეს არის არჩევანი, რაზეც ქართველებმა უნდა იფიქრონ.

ეს გეოსტრატეგიის ან ამა თუ იმ ბლოკთან გაერთიანების საკითხი ნაკლებად არის. საქმე ეხება იმ გავლენებს, რაც გსურთ, იყოს წამყვანი თქვენს ქვეყანაში - გნებავთ, რომ ეს გავლენები უფრო ავტორიტარული მიმართულებით წავიდეს, - სადაც ადამიანები საკუთარ თავს ცენზურას უწესებენ, სადაც მედიაცენზურაა, სადაც თქვენ გაქვთ ოლიგარქიული ან ერთპარტიული სახელმწიფოები, თუ უფრო დემოკრატიული და ძლიერი სამოქალაქო საზოგადოება გსურთ? აი, ეს დევს სასწორზე.

რადიო თავისუფლება: სტრატეგიული შეთანხმებით საქართველო შეუერთდა ჩინეთის სამ „გლობალურ ინიციატივას“. რა მნიშვნელობა აქვს ამ „გლობალურ ინიციატივებს“ ჩინეთისთვის?

გლენ ტიფერტი: საუბარია უსაფრთხოების, განვითარებისა და ცივილიზაციის გლობალურ ინიციატივებზე. მანამდე კი იყო „სარტყლისა და გზის“ ინიციატივა. აი, ეს არის ინიციატივების პაკეტი, რომელსაც ჩინეთი სისტემატურად აშენებს ბოლო წლების განმავლობაში; ცდილობს, შექმნას ალტერნატიული ნარატივი, ღირებულებების, ინსტიტუტებისა და სტრუქტურების ალტერნატიული ნაკრები, რომლებიც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ შექმნილი ლიბერალურ-დემოკრატიული ინსტიტუტების ნაკრების საპირწონეა.

და ჩინეთი ამას აკეთებს რამდენიმე მიზეზის გამო: უპირველეს ყოვლისა, ეს არის უსაფრთხო სივრცის შექმნა საკუთარი ავტოკრატიისთვის, რათა შექმნას ერების კოალიცია, რომელიც მხარს დაუჭერს მის შეხედულებებს მსოფლიოს შესახებ; რათა სი ძინპინს შეეძლოს, თქვას: „აი, ხედავთ?! საქართველომ მხარი დაუჭირა ჩემს „გლობალური ცივილიზაციის ინიციატივას“, „გლობალური განვითარების ინიციატივას“, „გლობალური უსაფრთხოების ინიციატივას“. საქართველო სინამდვილეში ფიქრობს, რომ მსოფლიოს მომავალი ჩინეთს ეკუთვნის და არა ევროპასა და დასავლეთსო“.

და ეს მართლაც ღირებულია სხვადასხვა მიზეზის გამო. ეს ხდის საერთაშორისო ორგანიზაციებში ხმის მიცემას ჩინეთისთვის უფრო ხელსაყრელს, რადგან შეეძლება დაეყრდნოს საქართველოს მსგავს ქვეყნებს და თქვას: „აჰა, თქვენ უკვე დათანხმდით ამაზე. თქვენ ხომ ჩვენს მხარეზე ხართ“. და თან დელეგიტიმაციას უკეთებს ალტერნატიულ მოდელებს, რომლებიც, ვფიქრობ, უფრო სასურველია მრავალი ქვეყნისთვის.

და, მესამე: ის აძლიერებს პირადად სი ძინპინის ლეგიტიმაციას. სი ამ კოალიციებს კრავს, რათა საკუთარ ხალხს აჩვენოს, რეალურად მე ვარ ლიდერიო და მთავრობაში ნებისმიერი კონკურენტი წინდაწინ დაჯაბნოს. და ეს აძლიერებს სის პოზიციას: „ახლა ჩინეთის დროა. აი, ახლა დგას ჩინეთის გლობალური ლიდერობის დრო... ჩინეთს ახლა მსოფლიოში უამრავი მეგობარი ჰყავს და ისინი ჩვენთან მე მოვიყვანე“.

რადიო თავისუფლება: თავისი გაფართოების გეგმის ფარგლებში, ჩინელები ცდილობდნენ, ასე ვთქვათ, ფეხი მოეკიდათ და გაემაგრებინათ ცენტრალურ აზიაში. ახლა, ჩინეთის ელჩის საჯარო დასტურის შემდეგ, რომ დაინტერესებულნი არიან საქართველოში ანაკლიის ღრმაწყლოვანი პორტით, შეიძლება თუ არა, ვთქვათ, რომ ისინი სამხრეთ კავკასიაში და უფრო ფართო შავი ზღვის რეგიონშიც შემოდიან? რუკას რომ შევხედოთ, ეს მთლიანობაში ზუსტად ის რეგიონია, რომელიც ევროპას და ჩინეთს [ახალი „შუა დერეფნით“] აკავშირებს...

გლენ ტიფერტი: ერთი ცნობილი ციტატა უნდა გავიხსენო, პირველი მსოფლიო ომის დროინდელი. ბელგია გერმანიასა და საფრანგეთს შორის იყო მოყოლილი; გერმანია ბელგიას სთხოვდა, მიეცა საფრანგეთისკენ ჯარისკაცების გატარების უფლება. და, თუ არ ვცდები, ბელგიის მეფემ, ალბერტმა თქვა: „ბელგია არ არის გზა“.

კავკასიაც ჩინეთსა და ევროპას შორის არის მოყოლილი, და თქვენ ხართ ის ალტერნატიული გზა, რითაც ჩინეთი ევროპას უკავშირდება - რუსეთის თავიდან აცილებით. ალტერნატივა, რომელიც არ არის დამოკიდებული რუსეთზე, - ამჟამინდელი მარშრუტი ხომ სწორედ რუსეთია, - და ალტერნატივა, რომელიც გვერდს უვლის საზღვაო მარშრუტებს ინდოეთის ოკეანეში და სუეცის არხს, რომლებზეც შეერთებულ შტატებს მიუწვდება ხელი.

ასე რომ, ჩინეთის მხრიდან ეს სტრატეგიული ნაბიჯია და არა ეკონომიკური. ნაბიჯი ალტერნატივის შესაქმნელად, რათა მან შეძლოს მიაღწიოს ევროპულ ბაზრებს, რათა ჰქონდეს წვდომა რესურსებზე ისეთი გზით, რომლებიც შეერთებული შტატებისთვის [მეტწილად] მიუწვდომელი იქნება კონფლიქტის ან სანქციების პირობებში.

რადიო თავისუფლება: ამ რეგიონს ხშირად უყურებდნენ ხოლმე, - ძირითადად რუსები, მაგრამ, არაერთი მკვლევრის აზრით, ჩინელებიც, - როგორც რუსეთის „უკანა ეზოს“. რა ურთიერთობა აქვთ ახლა რუსეთსა და ჩინეთს? როგორია მათი ძალაუფლების დინამიკა? შეუძლია ჩინეთს, გარისკოს აქ, რუსეთის ტრადიციულ „ეზოში“ შემოსვლა?

გლენ ტიფერტი: უკრაინასთან ომის დაწყებამდე, ვფიქრობ, ჩინელები ყოყმანობდნენ ცენტრალურ აზიასა და სამხრეთ კავკასიაში შესვლაზე, - რადგან რუსეთის ტრადიციულ გავლენის სფეროდ მიიჩნევდნენ. მაგრამ ძალაუფლების დინამიკა მნიშვნელოვნად შეიცვალა უკრაინის ომის შემდეგ.

ახლა რუსეთი აშკარად უმცროსი პარტნიორია. ყველანაირად. მას ჩინეთი სასტიკად სჭირდება. ჩინეთს კი რუსეთთან ასეთი ურთიერთობა ხელს აძლევს. მაგრამ მათი კავშირი სიღრმისეული არ არის, ისინი ამ წუთას თვლიან ერთმანეთს სასარგებლოდ.

ვფიქრობ, რუსეთი არ არის იმ მდგომარეობაში, რომ ჩინეთი [არ შემოუშვას]. და ჩინეთიც იწყებს რუსეთის გავლენის სფეროებში შეჭრას. ყაზახეთი, მაგალითად, ძალიან დიდ იმედებს ამყარებს ჩინეთზე, როგორც პარტნიორზე, რუსეთის შესაკავებლად.

რადიო თავისუფლება: დამაბალანსებელ ძალად აღიქვამს…

გლენ ტიფერტი: დიახ, ასეა. და ეკონომიკურ სარგებელსაც იღებს.

აი, რუსები კი ნამდვილად არ არიან ამით გახარებულები. ყაზახეთი „მათი“ იყო. ყაზახებს, ცხადია, თავიანთთვის უნდათ.

და, ვფიქრობ, კავკასიაც ასეთ ვითარებაშია - ჩინეთს აღარ ერიდება რეგიონში შემოვიდეს თავისი სტრატეგიული მიზნებიდან გამომდინარე.

რადიო თავისუფლება: სულ ახლახან, ჩვენი ინტერვიუს დაწყებამდე ცოტა ხნით ადრე, ოკუპირებული აფხაზეთის დე ფაქტო პრეზიდენტმა განაცხადა, რომ რუსეთი ოჩამჩირეში - ანაკლიიდან არცთუ ისე შორს, - რუსეთის სამხედრო-საზღვაო ფლოტის ბაზის განთავსებას გეგმავს. შეიძლება, რომ ეს გარკვეულწილად რუსეთის მიერ ჩინეთისთვის გაგზავნილ სიგნალადაც აღვიქვათ?

გლენ ტიფერტი: ეს მართლაც ძალიან საინტერესო სიახლეა. ვეჭვობ, რომ ეს უფრო მეტად უკრაინის საკითხს უკავშირდება, ვიდრე ჩინეთის შეკავებას.

მაგრამ, მიუხედავად ამისა, ფაქტია, რომ ჩინეთი და რუსეთი გრძელვადიან პერსპექტივაში ეჭვის თვალით უყურებენ ერთმანეთს. და ამ ორი სხვადასხვა პორტის იდეა რომ განვიხილოთ, ალბათ ვიტყოდი, რომ, სულ მცირე, დაძაბულობა მაინც იქნება, - ისეთივე დონის, როგორც თანამშრომლობის შესაძლებლობა.