სად არის ლუკას ადგილი?

14 წლის ლუკა ღარიბაშვილის დედა, ნინო მხეიძე, სამსახურიდან, შესვენების დროს, სახლში გარბის, საჭმელს ათბობს და თემქაზე, მეხუთე კლინიკური საავადმყოფოს ბავშვთა და მოზრდილთა ფსიქიატრიულ განყოფილებაში, ლუკას სანახავად მიდის.

შესვენების დროში უნდა მოასწროს ლუკას გამოკვება, მისთვის ტანსაცმლის გამოცვლა, დაბანა - ლუკა ამის უფლებას სხვას არავის აძლევს.

ლუკას დიაგნოზი ბავშვთა აუტიზმია - მძიმე ფორმა. ფსიქიატრიულში კი იმიტომ წევს, რომ საქართველოში არ აღმოჩნდა არც ერთი სხვა ადგილი, დღის ცენტრი თუ სხვა სპეციალიზებული დაწესებულება, სადაც ლუკას მიიღებდნენ, მის რთულ (ამ შემთხვევაში გამწვავებულ) ქცევას გააკონტროლებდნენ და დაეხმარებოდნენ ისე, როგორც ეს ნორმალურ ქვეყანაში უნდა ხდებოდეს, სადაც ბავშვთა უფლებები მხოლოდ ქაღალდზე არ არის დაცული.

სახლში მისი ყოფნა უსაფრთხო არ არის - ლუკას რთულ ქცევასთან გამკლავება მშობლებს დამოუკიდებლად უჭირთ. ამიტომ მას მუდმივად სჭირდება სპეციალური ასისტენტი. ეს მისი დიაგნოზის ნაწილია - ლუკამ, თავისი სურვილის საწინააღმდეგოდ, შესაძლოა, რამე დაიზიანოს ან ოჯახის სხვა წევრი ჩააგდოს საფრთხეში.

მისი სურვილების დაკმაყოფილება ხშირად შეუძლებელია - ის რაც ლუკას უნდა, ხანდახან არ ან აღარ არსებობს - მაგალითად, კონკრეტულ მარშრუტზე მოძრავი, კონკრეტული სერიის და ნომრის მქონე მიკროავტობუსით მგზავრობა.

ფსიქიატრიულ განყოფილებაში ლუკას გაჩერების დროც დიდი ხანია ამოიწურა. იქ მას სპეციალური პრეპარატებით ამშვიდებენ - მათივე ტერმინი რომ ვიხმაროთ, „ასტაბილურებენ“. როგორც ლუკას დედაც ამბობს, ეს არ არის აუტიზმის მართვა. მაგრამ გამოუვალი სიტუაციის გამო, დედას ლუკა სახლში ჯერ ვერ მიჰყავს.

ნინო მხეიძე უკვე დიდი ხანია სახელმწიფოსგან დახმარებას ითხოვს - სანამ ლუკასნაირი ბავშვებისთვის ამ ქვეყანაში სპეციალური სერვისი შეიქმნება, იქნებ როგორმე სახელმწიფომ ოჯახს დატრენინგებული ასისტენტები გამოუყოს, რომლებიც ბავშვს დღეში არა 1 საათი, არამედ მთელი დღის განმავლობაში მონაცვლეობით მოუვლიან და დაეხმარებიან. და რაც მთავარია, სახლში კი არ ჩაკეტავენ, მას ექნება გარეთ გასვლის, სოციუმთან შეხების და განვითარების შესაძლებლობაც.

როგორ არ აღმოჩნდა არსად ლუკას ადგილი

ლუკას ქცევა გარდატეხის ასაკში გაურთულდა. რამ შეუშალა ხელი მისი ქცევის მართვას ამ ასაკში და რა ხარვეზები აქვს ზოგადად შესაბამის პროგრამებს საქართველოში, ეს ცალკე სტატიის თემაა, მაგრამ ფაქტია, რომ ამას მოჰყვა შემდეგი:

• ლუკამ ვეღარ იარა სკოლაში - მიუხედავად იმისა, რომ სკოლაში ის ინტეგრირებულ კლასშია. ის სულ უფრო ხშირად ამბობდა უარს სკოლაში წასვლაზე.
• დღის ცენტრმა ჩათვალა, რომ ბავშვი მათთვის მძიმე პაციენტი იყო.
• სხვა ცენტრებმა, სადაც უფრო მძიმე დიაგნოზის მქონე ბავშვები არიან, თქვეს, რომ ლუკა მათთვის მსუბუქი პაციენტი იყო.
• ლუკას სახელმწიფომ ვერ გამოუყო პერსონალური დამხმარე ასისტენტები, ვინც ოჯახს მთელი დღის განმავლობაში დაეხმარებოდა.
• დამაიმედებელი პასუხი ოჯახმა ვერ მიიღო ვერც ჯანდაცვის სამინისტროში, ვერც უწყების სოციალურ სამსახურში, ვერსად.

და დარჩა ერთადერთი გამოსავალი - როცა ლუკას გამწვავებული მდგომარეობა გაუხანგრძლივდა, როცა ვეღარც მშობლებმა და ვერც ბავშვის თერაპევტმა ვეღარაფერი გააწყვეს, ბოლოს სასწრაფო დახმარება გამოიძახეს.

ერთადერთი ადგილი, სადაც სასწრაფოს ლუკას დროებით გადაყვანა შეუძლია ფსიქიატრიულია. შინ ლუკას დატოვება დამხმარეების გარეშე ნიშნავს იმას, რომ ქცევის გართულების დროს მან შეიძლება რაიმე ნივთის გატეხვით თავი დაიზიანოს ან სხვა დააზიანოს, ცხადია, მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ. ეს მისი დაავადებით გამოწვეული ქცევაა. მისი დიაგნოზის შედეგი.

„ფსიქიატრიულში აუტიზმის მქონე შვილის გაშვება არ არის გამოსავალი. ეს არის გამოუვალობით გამოწვეული „გამოსავალი“, რომ ისიც გადარჩეს და ჩვენც“, - გვეუბნება ნინო მხეიძე.

ამ ვიდეოინტერვიუში მოისმენთ ლუკას და მისი ოჯახის თავგადასავალს. იმას, თუ სადამდე შეიძლება მივიდეს მშობლის სასოწარკვეთა. თუ რა გზა რჩება მშობელს, რომელსაც სახელმწიფო ყველაფერზე უარს იმ მოტივით ეუბნება, რომ დღეს შესაბამისი სერვისი არ არსებობს, ლუკასნაირი ბავშვი კი ქვეყანაში „არც ისე ბევრია“.

ერთადერთი, რასაც ოჯახს დღეს სახელმწიფო სთავაზობს, ეს არის მერიის პროგრამით გათვალისწინებული თვეში 20-საათიანი თერაპია, რაც ლუკას დიაგნოზის მქონე ბავშვისთვის უკეთ გასახდომად საკმარისი არ არის. გარდა ამისა, ამ დროის მიღმა ლუკა სულ სახლში უნდა იყოს გამოკეტილი.

„პერსონალური ასისტენტი ვერც ჩვენი ძალებით ვიპოვეთ მისთვის. ზოგი მოდის ერთი დღით და ამბობს, რომ ვერ შეძლებს ლუკასთან მუშაობას, ამ ასაკის ბავშვთან არ მიმუშავიაო, ზოგი ერთი კვირა ჩერდება და მერე მიდის. და მერე ისევ თავიდან იწყება“, - ამბობს ნინო მხეიძე.

სწორედ ამ ყველაფრის გამო ნინო მხეიძე დღეს იბრძვის ლუკასთვის და ყველა სხვა მისნაირი დიაგნოზის მქონე ბავშვისთვის, თუნდაც ისინი ერთეულები იყვნენ.

ამ ბრძოლაში მან ყველა ინსტანცია მოიარა. დასახმარებლად მიმართა ბავშვთა უფლებების დამცველებსაც.

სახელმწიფო ამბობს: შენ გააკავე!

ლუკა არ არის გამონაკლისი - გვითხრა ანა არგანაშვილმა, რომლის ორგანიზაციაც „პარტნიორობა ადამიანის უფლებებისთვის“ (PHR) დღეს ლუკას ოჯახს გამოსავლის ძიებაში ეხმარება.

სხვათა შორის, დაახლოებით, ოთხი წლის წინ, იგივე პრობლემა შეექმნა ლუკას მსგავსი დიაგნოზის მქონე კიდევ ერთი ბავშვის, საბას ოჯახსაც. გამოსავალი რომ ვერ იპოვა, საბას ოჯახი საქართველოდან წავიდა და სხვა ქვეყანას სთხოვა თავშესაფარი.

„სახელმწიფოს პოზიცია ასეთია - გაგიჩნდა მძიმე დიაგნოზის მქონე ბავშვი? შენს თავს დააბრალე. ვერაფერში დაგეხმარები. მაგრამ ყველაზე ცინიკური, რაც ლუკას ამბავშია, არის ის, რომ მის დედას ანტიდეპრესანტების გამოწერა შესთავაზეს, რომ მას ამ ყველაფრისთვის გაეძლო“.

ანა არგანაშვილი შენიშნავს, რომ 14 წლის ლუკა ღარიბაშვილის პრობლემის გადაჭრას ერთი ადამიანის ძალისხმევა არ ჰყოფნის. დროდადრო მისი დაავადება ისე მწვავდება, რომ ბავშვს დღის განმავლობაში, სულ ცოტა, 2 დამხმარე მაინც ესაჭიროება, რომ მისი ქცევა მუდმივად აკონტროლონ და მართონ.

„და რას ამბობს ამ დროს სახელმწიფო? ის ამბობს, ვერ მოგცემ ამ დამხმარეს. როგორც გინდა, ისე გააკავე შენი შვილი“.

უცხოეთის პრაქტიკა, რის დამკვიდრებასაც ახლა ლუკას დედა ითხოვს ბავშვთა უფლებების დამცველებთან ერთად, არის ასეთი - იქ ბავშვს ჰყავს იმდენი დამხმარე, რამდენიც სჭირდება. არც იმაზე კამათობენ, რომ მშობელი მარტო ვერ გაუმკლავდება ასეთი მძიმე დიაგნოზის მქონე ბავშვს.

ასეთი ბავშვებისთვის არსებობს სპეციალური ცენტრები, სადაც მომუშავე პერსონალს ახურავს ჩაფხუტები და იქ ყველას აქვს გააზრებული, რომ მსგავსი მძიმე დიაგნოზის მქონე ბავშვებს, შესაძლოა, ჰქონდეთ ფიზიკური აგრესია, რომ ეს არის მათი დაავადების ნაწილი, რომელსაც მარტო ვერ უმკლავდებიან.

„მათ ჰყავთ იმდენი მომვლელი, რამდენიც საჭიროა მათივე უსაფრთხოებისთვის. მთელი დღის განმავლობაში კი ქცევითი თერაპია უტარდებათ“, - ამბობს ანა არგანაშვილი.

საქართველოში, ასეთი სპეციალიზებული ცენტრები არ არსებობს. ხოლო რაც არსებობს, ანას თქმით, იქ ნებისმიერი ხარისხის ქცევის დარღვევის მქონე ბავშვები ერთად ჰყავთ თავმოყრილი. ეს კი უკვე აჩენს საფრთხეს, რომ იქ ყველა ბავშვი შეიძლება ფიზიკური ძალადობის მსხვერპლი გახდეს.

რამდენიმე წლის წინ ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევა ერთ-ერთ დღის ცენტრში, ფატალურად დასრულდა.

მსგავსი ფაქტის გამეორების შიშით იმ კონკრეტულმა ცენტრმა მაშინ საბა აღარ მიიღო ( საბას საქმე დღემდე სასამართლოშია, თუმცა მოსამართლეს სხდომები უკვე დიდი ხანია აღარ ჩაუნიშნავს და პროცესიც გაყინულია).

ახლა იგივე ხდება ლუკას შემთხვევაში - დღეს მას ვერც ერთი არსებული ცენტრი თუ პანსიონატი ვერ იღებს.

„ჩვენ ვიცით, რომ სასამართლოს გარეშე ახალი სერვისი ლუკასნაირი ბავშვებისთვის ვერ შეიქმნება. მაგრამ ლუკას დღეს სჭირდება შველა - ამიტომ ვიბრძვით იმისთვის, რომ სახელმწიფომ მას ახლა გამოუყოს ორი დამხმარე მაინც, რომ როცა ის ფსიქიატრიულად გამოვა, სახლში იყოს უსაფრთხოდ“, - ამბობს ანა არგანაშვილი.

როდის გაუღებს კარს სახელმწიფო ლუკასნაირ ბავშვებს?

როგორც ჩანს, არც ისე მალე.

მიზეზი მარტივია - შესაბამისი სერვისი საქართველოში უბრალოდ ჯერ არ შექმნილა.

მაშინ, რა ეშველება ლუკას და სხვა მისნაირ ბავშვებს? რაში ხედავს სახელმწიფო გამოსავალს ან გრძნობს თუ არა პასუხისმგებლობას?

ეს კითხვა ადამიანით ვაჭრობის (ტრეფიკინგის) მსხვერპლთა, დაზარალებულთა დაცვისა და დახმარების სახელმწიფო ფონდის დირექტორს, მერი მაღლაფერიძეს დავუსვით, რომელიც იცნობს ლუკა ღარიბაშვილის ოჯახის პრობლემას.

მან დაადასტურა, რომ ლუკასნაირი ბავშვების საკითხი, როგორც პრობლემა, დღის წესრიგში ნამდვილად დგას და რომ დღეს, საქართველოში არსებული დღის ცენტრების მომსახურება მათ საჭიროებებს ვერ პასუხობს - ბავშვების დიაგნოზის სიმძიმიდან გამომდინარე.

სახელმწიფომ ახლა დაიწყო მათზე მორგებული სერვისის შესაქმნელად ზრუნვა და ფიქრი, თუმცა ამას დასჭირდება გარკვეული დრო. კონკრეტულად რამდენი - ამ კითხვაზე პასუხი არ გვაქვს.

მერი მაღლაფერიძემ ასევე გვითხრა, რომ ერთადერთი, რისი შეთავაზებაც ამ ეტაპზე შეძლო სახელმწიფომ ლუკას ოჯახისთვის, იყო შინ მოვლის სერვისი, რაც გულისხმობს თვეში 40 საათს და რაც, მისი სიტყვებით, ასევე არ აღმოჩნდა ლუკას საჭიროებებზე მორგებული.

„ეს იყო მოკლევადიანი გეგმა. საქართველოში არის მსგავსი ერთეული შემთხვევები, თუმცა ჩვენ გვინდა, რომ ამ ერთეულების მოთხოვნებსაც ვუპასუხოთ და სახელმწიფო მზად იყოს მათ დასახმარებლადაც. ამიტომ დავიწყეთ ამ ახალ პროგრამაზე მუშაობა“, - უთხრა მერი მაღლაფერიძემ რადიო თავისუფლებას.

ჩვენ კიდევ ერთი სახელმწიფო სტრუქტურისგან შევეცადეთ პასუხის მიღებას, თუ როგორ შეიძლება სახელმწიფო დღეს დაეხმაროს ლუკას და მისნაირ ბავშვებს. სანამ ეს ახალი სერვისი არ შექმნილა.

კომენტარი ამ ამბავზე ვთხოვეთ ლელა აქიაშვილს, პრემიერ-მინისტრის მრჩეველს ადამიანის უფლებებისა და გენდერულ საკითხებში, რომელიც, სხვათა შორის, ასევე ესწრებოდა ლუკა ღარიბაშვილის მშობლებთან გამართულ შეხვედრას, როცა მათ დახმარება ითხოვეს. პრემიერის აპარატიდან კომენტარზე უარი შემოგვითვალეს.

ამასობაში თითქმის სამი კვირა გადის, რაც ლუკა ფსიქიატრიულ განყოფილებაში წევს. ნინომ დღესაც არ იცის, როდის შეძლებს შვილის შინ წამოყვანას.

„დედა მოვა ხვალ“ - ლუკას ამ სიტყვებით მთავრდება დედა-შვილის დიალოგი ყოველდღე, როცა ნინო უკან, სამსახურში ბრუნდება და მეორე დღემდე მათ შორის კავშირი წყდება.

ლუკა კი იმ დღესაც თავის პალატაში, კარს მიღმა რჩება.