მსოფლიოში სწრაფად განვითარებად ბაზრებს ერთი ტენდენცია აერთიანებს - არასტაბილურობა და რყევები. რა არის ამის მიზეზი? მაინც რამდენად გავრცელებულია რყევები სწრაფად განვითარებად ბაზრებზე?
მიმდინარე წლის პირველივე დღეებიდან ინვესტორები მსოფლიოს სწრაფად განვითარებად ბაზრებს ტოვებენ - მათ პოლიტიკური მღელვარება და ეკონომიკური კრიზისი აფრთხობს.
ეს რყევები ყველა ბაზარზე ერთნაირი ინტენსივობით არ იგრძნობა, თუმცა საკმარისად გავრცელებულია საიმისოდ, რომ შესაძლებელი იყოს გლობალურ ფენომენზე საუბარი.
გამორჩეულად დრამატული მონაცემები მოიტანა გასულმა კვირამ. პარასკევს რუსეთის რუბლი, აშშ-ის დოლართან მიმართებით, თითქმის ხუთი წლის განმავლობაში ყველაზე დაბალ ნიშნულზე ჩამოვიდა, თურქეთის ლირა კი სულ რაღაც ერთი დღის განმავლობაში 1,6 პროცენტით დაეცა. მეტიც, სწრაფად განვითარებად ბაზრებზე ერთ-ერთ ყველაზე მყარ ფულად ერთეულად მიჩნეული მექსიკის პესოც კი ივნისის შემდეგ ყველაზე დაბალ დონეზე ჩამოვიდა ამერიკულ დოლართან მიმართებით.
რა არის ამ პრობლემის მიზეზი?
ლონდონში განთავსებული Capital Economics-ის ექსპერტის, ნილ შირინგის თქმით, ერთი-ერთი გამომწვევი მიზეზია ინვესტორების შერყეული ნდობა, რაც, თავის მხრივ, ორი ფაქტორითაა განპირობებული: „პირველი ფაქტორია იმთავითვე გაჩენილი შეშფოთება ჩინეთის ეკონომიკის მიმართულების და მისი შენელების თაობაზე. მეორე - ინვესტორები კვლავ ახდენენ კონცენტრაციას აშშ-ის ცენტრალური ბანკის მხრიდან სახსრების შემცირებასა და აშშ-ის მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრების ტენდენციაზე“.
ჩინეთის ეკონომიკას სწრაფად განვითარებადი ბაზრების ერთგვარ „ძრავად“ განიხილავენ, თუმცა ბოლო პერიოდში მატულობს შეშფოთება მისი ზრდის პერსპექტივის თაობაზე. დეკემბერში ჩინეთის ეკონომიკა იმაზე ნაკლებად გაიზარდა, ვიდრე იმედოვნებდნენ. ამან შეაშინა ინვესტორები, რომლებიც აზიის მასშტაბით მუშაობენ. ზოგიერთმა კაპიტალი უკან გაიტანა.
პარალელურად, აშშ-ის ცენტრალურმა ბანკმა გამოაცხადა, რომ აპირებს შეამციროს და ბოლოს საერთოდ შეწყვიტოს ამერიკის ეკონომიკაში ფულის ჩადების პოლიტიკა. ამ დრომდე ეს პოლიტიკა წარმოადგენდა სესხის დიდ რეზერვს, მათ შორის, სწრაფად განვითარებადი ქვეყნებისთვისაც. საერთაშორისო ინვესტორები შიშობენ, რომ ამ წყაროს შემცირება გაზრდის ფინანსურ პრობლემებს ისეთ ქვეყნებში, როგორიცაა თურქეთი, ბრაზილია, ინდოეთი, სამხრეთ აფრიკა და ინდონეზია. ეს სახელმწიფოები მაღალი საბიუჯეტო დეფიციტის დასაბალანსებლად უცხოურ კრედიტებს მიმართავენ.
ზოგ შემთხვევაში პრობლემებს ადგილობრივი ფაქტორებიც იწვევს - კიდევ უფრო მეტად, ვიდრე გლობალური ტენდენციები.
„მნიშვნელოვანია ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ ცალკეული სწრაფად განვითარებადი ბაზარი და პრობლემები, რომელთა წინაშეც ისინი დგანან. მაგალითად, რუსეთისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევაა ეკონომიკის ზრდისთვის ახალი წყაროების მოძებნა და არა აშშ-ის ცენტრალური ბანკის მხრიდან პოლიტიკის გამკაცრება“, - ამბობს შირინგი.
კიდევ სხვა მიზეზი აქვს თურქეთის პრობლემებს - მისი ფულადი ერთეული, ლირა, დაახლოებით 20 პროცენტით დაეცა მას შემდეგ, რაც 17 დეკემბერს გასაჯაროვდა კორუფციასთან დაკავშირებული გამოძიება, რომელიც პრემიერ-მინისტრ რეჯეპ ტაიპ ერდოანის ახლო მოკავშირეებს ეხება. ერდოანმა საპასუხო ნაბიჯი გადადგა და გამოძიებაში ჩართული პროკურორები და პოლიციელები სამსახურებიდან დაითხოვა, რამაც მთავრობის მიმართ ნდობა შეარყია. თურქეთის ცენტრალურმა ბანკმა ოთხშაბათს, 29 იანვარს, საპროტესტო განაკვეთები გაზარდა, ვალუტის გადარჩენის მიზნით. მიმდინარე კვირაში იგივე ნაბიჯები გადაიდგა სამხრეთ აფრიკასა და ინდოეთში.
ზოგიერთ ქვეყანას, რომელიც ვალუტის გაუფასურებას განიცდის, შეუძლია ჰქონდეს იმედი, რომ ეს მათ ექსპორტს გააიაფებს და, საბოლოო ანგარიშით, კვლავ ეკონომიკის ზრდასთან დააბრუნებს. თურქეთის ფოლადის ექსპორტმა, მაგალითად, იხეირა ფულადი ერთეულის გაუფასურებით.
მაგრამ ამჟამინდელი კრიზისი ამ ქვეყნის ეკონომიკებში ააშკარავებს ისეთ სიღრმისეულ პრობლემებს, რომელთა გადაწყვეტა იოლი არ იქნება. დიდი საბიუჯეტო დეფიციტის მქონე ქვეყნებმა ახლა უნდა გამონახონ ან სესხების ახალი წყაროები და შემოსავლების ახალი გზები, ან არაპოპულარულ ნაბიჯს მიმართონ და სტაბილურობის მოსაპოვებლად საბიუჯეტო ხელმომჭირნეობის პოლიტიკა გაატარონ.
ბევრი რამ იმაზე იქნება დამოკიდებული, თუ როგორ ჩაივლის დასავლეთის ბაზრების გაჯანსაღების პროცესი. არის იმედი, რომ, დასავლეთის ქვეყნების ეკონომიკური კრიზისიდან გამოსვლის ფონზე, ისინი განვითარებადი ბაზრების მქონე სახელმწიფოებისგან მეტ ექსპორტს შეისყიდიან. ეს კი ამ ქვეყნებს დაეხმარება შეავსონ დეფიციტი და შეამცირონ უცხოურ კაპიტალზე დამოკიდებულება.
მიმდინარე წლის პირველივე დღეებიდან ინვესტორები მსოფლიოს სწრაფად განვითარებად ბაზრებს ტოვებენ - მათ პოლიტიკური მღელვარება და ეკონომიკური კრიზისი აფრთხობს.
ეს რყევები ყველა ბაზარზე ერთნაირი ინტენსივობით არ იგრძნობა, თუმცა საკმარისად გავრცელებულია საიმისოდ, რომ შესაძლებელი იყოს გლობალურ ფენომენზე საუბარი.
გამორჩეულად დრამატული მონაცემები მოიტანა გასულმა კვირამ. პარასკევს რუსეთის რუბლი, აშშ-ის დოლართან მიმართებით, თითქმის ხუთი წლის განმავლობაში ყველაზე დაბალ ნიშნულზე ჩამოვიდა, თურქეთის ლირა კი სულ რაღაც ერთი დღის განმავლობაში 1,6 პროცენტით დაეცა. მეტიც, სწრაფად განვითარებად ბაზრებზე ერთ-ერთ ყველაზე მყარ ფულად ერთეულად მიჩნეული მექსიკის პესოც კი ივნისის შემდეგ ყველაზე დაბალ დონეზე ჩამოვიდა ამერიკულ დოლართან მიმართებით.
რა არის ამ პრობლემის მიზეზი?
ლონდონში განთავსებული Capital Economics-ის ექსპერტის, ნილ შირინგის თქმით, ერთი-ერთი გამომწვევი მიზეზია ინვესტორების შერყეული ნდობა, რაც, თავის მხრივ, ორი ფაქტორითაა განპირობებული: „პირველი ფაქტორია იმთავითვე გაჩენილი შეშფოთება ჩინეთის ეკონომიკის მიმართულების და მისი შენელების თაობაზე. მეორე - ინვესტორები კვლავ ახდენენ კონცენტრაციას აშშ-ის ცენტრალური ბანკის მხრიდან სახსრების შემცირებასა და აშშ-ის მონეტარული პოლიტიკის გამკაცრების ტენდენციაზე“.
ჩინეთის ეკონომიკას სწრაფად განვითარებადი ბაზრების ერთგვარ „ძრავად“ განიხილავენ, თუმცა ბოლო პერიოდში მატულობს შეშფოთება მისი ზრდის პერსპექტივის თაობაზე. დეკემბერში ჩინეთის ეკონომიკა იმაზე ნაკლებად გაიზარდა, ვიდრე იმედოვნებდნენ. ამან შეაშინა ინვესტორები, რომლებიც აზიის მასშტაბით მუშაობენ. ზოგიერთმა კაპიტალი უკან გაიტანა.
მნიშვნელოვანია ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ ცალკეული სწრაფად განვითარებადი ბაზარი და პრობლემები, რომელთა წინაშეც ისინი დგანან. მაგალითად, რუსეთისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევაა ეკონომიკის ზრდისთვის ახალი წყაროების მოძებნა და არა აშშ-ის ცენტრალური ბანკის მხრიდან პოლიტიკის გამკაცრება...ნილ შირინგი
ზოგ შემთხვევაში პრობლემებს ადგილობრივი ფაქტორებიც იწვევს - კიდევ უფრო მეტად, ვიდრე გლობალური ტენდენციები.
„მნიშვნელოვანია ერთმანეთისგან გავმიჯნოთ ცალკეული სწრაფად განვითარებადი ბაზარი და პრობლემები, რომელთა წინაშეც ისინი დგანან. მაგალითად, რუსეთისთვის ყველაზე დიდი გამოწვევაა ეკონომიკის ზრდისთვის ახალი წყაროების მოძებნა და არა აშშ-ის ცენტრალური ბანკის მხრიდან პოლიტიკის გამკაცრება“, - ამბობს შირინგი.
კიდევ სხვა მიზეზი აქვს თურქეთის პრობლემებს - მისი ფულადი ერთეული, ლირა, დაახლოებით 20 პროცენტით დაეცა მას შემდეგ, რაც 17 დეკემბერს გასაჯაროვდა კორუფციასთან დაკავშირებული გამოძიება, რომელიც პრემიერ-მინისტრ რეჯეპ ტაიპ ერდოანის ახლო მოკავშირეებს ეხება. ერდოანმა საპასუხო ნაბიჯი გადადგა და გამოძიებაში ჩართული პროკურორები და პოლიციელები სამსახურებიდან დაითხოვა, რამაც მთავრობის მიმართ ნდობა შეარყია. თურქეთის ცენტრალურმა ბანკმა ოთხშაბათს, 29 იანვარს, საპროტესტო განაკვეთები გაზარდა, ვალუტის გადარჩენის მიზნით. მიმდინარე კვირაში იგივე ნაბიჯები გადაიდგა სამხრეთ აფრიკასა და ინდოეთში.
ზოგიერთ ქვეყანას, რომელიც ვალუტის გაუფასურებას განიცდის, შეუძლია ჰქონდეს იმედი, რომ ეს მათ ექსპორტს გააიაფებს და, საბოლოო ანგარიშით, კვლავ ეკონომიკის ზრდასთან დააბრუნებს. თურქეთის ფოლადის ექსპორტმა, მაგალითად, იხეირა ფულადი ერთეულის გაუფასურებით.
მაგრამ ამჟამინდელი კრიზისი ამ ქვეყნის ეკონომიკებში ააშკარავებს ისეთ სიღრმისეულ პრობლემებს, რომელთა გადაწყვეტა იოლი არ იქნება. დიდი საბიუჯეტო დეფიციტის მქონე ქვეყნებმა ახლა უნდა გამონახონ ან სესხების ახალი წყაროები და შემოსავლების ახალი გზები, ან არაპოპულარულ ნაბიჯს მიმართონ და სტაბილურობის მოსაპოვებლად საბიუჯეტო ხელმომჭირნეობის პოლიტიკა გაატარონ.
ბევრი რამ იმაზე იქნება დამოკიდებული, თუ როგორ ჩაივლის დასავლეთის ბაზრების გაჯანსაღების პროცესი. არის იმედი, რომ, დასავლეთის ქვეყნების ეკონომიკური კრიზისიდან გამოსვლის ფონზე, ისინი განვითარებადი ბაზრების მქონე სახელმწიფოებისგან მეტ ექსპორტს შეისყიდიან. ეს კი ამ ქვეყნებს დაეხმარება შეავსონ დეფიციტი და შეამცირონ უცხოურ კაპიტალზე დამოკიდებულება.