ჩვენი სტუმარია ფილიპ ლეფორი, ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენელი სამხრეთ კავკასიის რეგიონში. ლეფორი ამ პოსტიდან მიდის, თუმცა წასვლის წინ ის საკმაოდ მწვავე ვითარებაში აღმოჩნდა - 20 იანვარს ის ცხინვალში, დე ფაქტო რესპუბლიკის ხელისუფლებასთან გამოსამშვიდობებლად ჩავიდა და, რუსეთისა და დე ფაქტო რესპუბლიკის საინფორმაციო სააგენტოების ცნობით, ასეთი რამ თქვა: „სამხრეთ ოსეთის, როგორც დამოუკიდებელი სახელმწიფოს, სტატუსი უკვე დიდი ხანია განსაზღვრულია ამ რესპუბლიკაში მცხოვრები ხალხის მიერ და ამ პოზიციის შეცვლა პრაქტიკულად შეუძლებელია... ეს არის რეალობა, რომლითაც უნდა ვისწავლოთ ცხოვრება და მუშაობა“. ორი დღის შემდეგ, 22 იანვარს, ლეფორი თბილისსაც ეწვია და განმარტებები გააკეთა ჟურნალისტებთან, სადაც კიდევ ერთხელ გაუსვა ხაზი ევროკავშირის მტკიცე მხარდაჭერას საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობისადმი. ევროკავშირის სპეციალურმა წარმომადგენელმა ასევე თქვა, რომ მას ინტერვიუ არავისთვის მიუცია ცხინვალში, რომ დიპლომატიურ შეხვედრებზე აზრის თავისუფლად გამოხატვა შეუძლებელია და რომ მას იქ არ უთქვამს ის, რასაც მედია მიაწერს. ვითარებაში გარკვევის მიზნით ევროკავშირის სპეციალურ წარმომადგენელს ჩვენი კოლეგა, ოლესია ვართანიანი ესაუბრა:
რადიო თავისუფლება: მსურს საუბარი ბოლოდროინდელი მოვლენებით დავიწყოთ. თქვენ სამხრეთ ოსეთში იყავით, შემდეგ, როგორც ვიცით, მედიასთან გააკეთეთ გარკვეული განცხადებები. ამ ყველაფრის მიუხედავად, საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო ბრიუსელში თავის წარმომადგენელს მაინც სთხოვს საჩივარი შეიტანოს იმ სიტყვების გამო, რომლებსაც თქვენ სამხრეთ ოსეთის მედია მოგაწერთ. რა არის ამ ყველაფრის მიზეზი? პირადი ფაქტორები ხომ არა?
ფილიპ ლეფორი: არა. ვფიქრობ, ეს უბრალოდ აჩვენებს, რომ საქმე გვაქვს საქართველოსთვის მეტად მგრძნობიარე საკითხთან, რაც ჩვენთვის სრულიად გასაგებია. ამ არსებით საკითხთან დაკავშირებით, ვფიქრობ, ვთქვი ის, რაც უნდა მეთქვა: ევროკავშირი მტკიცედ ერთგულია საქართველოს დამოუკიდებლობისა და ტერიტორიული მთლიანობის მიმართ - ქვეყნის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში. ეს არ არის მხოლოდ ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის პოზიცია - არამედ ეს არის ევროკავშირის, როგორც ინსტუტუციისა და მისი 28-ვე წევრის პოზიცია. ეს არის ასახული ევროკავშირის მიერ დამტკიცებულ ყველა დოკუმენტში - ჩემი უფლებამოსილების ჩათვლით... ასე რომ არ უნდა იყოს არანაირი ეჭვები ამ საკითხთან დაკავშირებით.
კიდევ ერთი რამ, რაც, ვფიქრობ, უნდა გავიმეორო, ისაა, რომ ჩვენ შუამავლის ფუნქციას ვასრულებთ. ეს მოიცავს ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებების თანათავმჯდომარეობას, ასევე ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიის ყოფნას ადგილზე. შუამავლობას თავისი წესები აქვს. ესენია, უპირველეს ყოვლისა, მიუკერძოებლობა, მოლაპარაკების მაგიდასთან მსხდომი მხარეების პატივისცემა. და, ეთიკის თვალსაზრისით, კონფლიქტის ჰუმანიტარულ განზომილებაზე კონცენტრაცია. ესაა ის, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ. როგორც იცით, პოზიციები ძალიან მყარადაა ფიქსირებული და, სავარაუდოდ, ახლო მომავალში ისინი არ შეიცვლება. ეს არ ნიშნავს, რომ უიმედობას უნდა მივეცეთ. პირიქით - იმედი უნდა შევინარჩუნოთ. პირადად მე მყარად მწამს, რომ მოთმინება, კომპრომისის განცდა, შერიგების განცდა - ხედვა - ბოლოს მაინც გაიმარჯვებს. გადაუჭრელი კონფლიქტი არ არსებობს. გამოსავალი მოიძებნება. მანამდე კი ევროკავშირი გააგრძელებს ამ პროცესის ხელისშეწყობას, მასზე კონცენტრაციას, მისთვის რესურსების მიძღვნას. და შუამავალთა უნარებს გამოიყენებს. ეს მინდოდა მკაფიოდ მეთქვა. რაც შეეხება საკითხებს, თქვენს რომლებზეც მიანიშნეთ - კიდევ ერთხელ ვამბობ, ცხინვალში არანაირი ინტერვიუ არ მიმიცია. როგორც შუამავალს, მე არ მაქვს იმის თავისუფლება, რომ დიპლომატიურ შეხვედრებზე გავაკეთო კომენტარი. ვფიქრობ, უკვე საკმარისად მკაფიოდ განვაცხადე - ეს ჩემი ფრაზა არ იყო.
რადიო თავისუფლება: როგორც ჟენევის მოლაპარაკებების თანათავმჯდომარე, თქვენ მუშაობდით ინიციატივაზე, რომ შემუშავებულიყო ძალის გამოუყენებლობის თაობაზე ერთობლივი განცხადება. ამაზე დაახლოებით წელიწადი იმუშავეთ, თუმცა შედეგი არ დამდგარა. დეკემბერში საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადილემ, დავით ზალკალიანმა საპარლამენტო კომიტეტთან განაცხადა, რომ თქვენს შესახებ გარკვეული ეჭვები აქვს. თითქოს თქვენ რუსეთის სასარგებლოდ მუშაობთ. როგორი იყო თქვენი რეაქცია როცა ეს გაიგეთ? გაგიკვირდათ?
ფილიპ ლეფორი: კიდევ ერთხელ ვამბობ - ჩემი პოზიცია, დანარჩენ ორ თანათავმჯდომარესთან ერთად, შუამავლის პოზიციას წარმოადგენს. ვცდილობთ გამოვნახოთ საერთო ნიადაგი, კომპრომისი, ყველა მხარისთვის მისაღები ფორმულირებები. დიახ, ჟენევაში ჩვენ დიდი ხნის განმავლობაში მართლაც ვმუშაობდით მოლაპარაკების ამ ძალიან მნიშვნელოვან საკითხზე. დეკემბერში კი ცხადად გამოჩნდა, რომ მონაწილეები ამისათვის მზად არ იყვნენ. მაგრამ ჩვენ ვაგრძელებთ ამაზე მუშაობას.
რადიო თავისუფლება: ახლახან ჟენევის მოლაპარაკებების დაწყებიდან მეხუთე წლისთავი აღვნიშნეთ. მახსოვს, 5 წლის წინ საქართველოში ამ მოლაპარაკებების თაობაზე ინტერესი ძალიან დიდი იყო. დღეს ეს ინტერესი გამქრალია. როგორ ფიქრობთ, რატომ მოხდა ასე? დასავლეთი ამ საკითხის მიმართ ინტერესს კარგავს?
ფილიპ ლეფორი: ამის მიზეზი ის არ არის, რომ ეს საკითხი დღის წესრიგში აღარ დგას, ან დრამებს აღარ წარმოშობს. პირიქით. ვფიქრობ, ის მისია, რომელსაც, დანარჩენ ორ ორგანიზაციასთან, გაეროსთან და ეუთოსთან ერთად ხელი მოვკიდეთ, გადამწყვეტ მნიშვნელობას ატარებს. ეს ერთ-ერთი მთავარი პროცესია, რომელშიც ევროკავშირი მონაწილეობს, მშვიდობის მიღწევის თვალსაზრისით. საქმე მოკლე ამბავთან არ გვაქვს. მშვიდობა მარტივი გამოსავლის სახით არ მოდის. ამას დრო სჭირდება. ამ გზაზე როგორც აღმასვლის, ისე დაღმასვლის პერიოდები დგება. პროცესი სწორხაზოვანი არ არის, მას სჭირდება მიზანმიმართული მუშაობა, მიზანსწრაფულობა და მოთმინება. კიდევ ერთხელ უნდა ვთქვა - მთავარი სიტყვა, ჩემი აზრით, სწორედ მოთმინებაა. ვცადოთ გავიხსენოთ ვთქვათ, 40 წლის წინანდელი ვითარება. რამდენიმე კონფლიქტი არსებობდა, რომელსაც გადაუჭრელად მიიჩნევდნენ. გაიხსენეთ ჩრდილოეთ ირლანდიის კონფლიქტი, სამხრეთ აფრიკაში არსებული სიტუაცია. ეს პრობლემები გადაიჭრა. ამდენად, ჩემი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც უნდა შევინარჩუნოთ, იმედია. და ხედვა - რომ დღევანდელ სიტუაციას ალტერნატივა აქვს და ის დადგება.
რადიო თავისუფლება: ამ კონფლიქტზე მუშაობაში თქვენ ორწელიწადნახევარი გაატარეთ. ხედავთ რაიმე ნიშნებს, რომ ქართველებსა და აფხაზებს, ან ქართველებსა და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ოსებს შორის შერიგების პერსპექტივა მოახლოვდა?
ფილიპ ლეფორი: ხუთი წლის განმავლობაში ჩვენ ადმინისტრაციული საზღვრების გასწვრივ ძალადობის და დაძაბულობის დონის მნიშვნელოვან შემცირებას მივაღწიეთ. ვფიქრობთ, ასევე დავამყარეთ საკომუნიკაციო პლატფორმა იმ ხალხებს შორის, რომლებიც მანამდე ერთმანეთს არ ელაპარაკებოდნენ. შევქმენით ვითარება, რომელშიც მცირემასშტაბიანი თანამშრომლობა შესაძლებელია. მასშტაბი შეიძლება მცირე იყოს, მაგრამ ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ექნება ხალხისთვის. მაგალითად, სამხრეთ ოსეთში წყლის მიწოდების სისტემის შეკეთება. ამ სისტემას მოსახლეობისთვის, ორივე მხარეს, დიდი საფრთხის შექმნა შეუძლია. ამდენად, შედეგები არის - წყნარი, შესაძლოა არც თუ ძალიან თვალშისაცემი, მაგრამ მაინც შედეგები. კიდევ და კიდევ უნდა გავიმეორო - მოთმინებას ენიჭება უდიდესი მნიშვნელობა. და მიზანმიმართულობას. ნუ მივეცემით უიმედობას. გვახსოვდეს ჩვენი ნაბიჯების მთავარი საკითხი - ხალხის ჰუმანიტარულ მდგომარეობაზე [ზრუნვა].
რადიო თავისუფლება: როცა სულ ახალი დანიშნული იყავით, კარგად მახსოვს, ინტერვიუში მითხარით, რომ ეწინააღმდეგებოდით ჟენევის მოლაპარაკებების ფორმატში ნებისმიერი ცვლილების შეტანას. ტერმინი "პანდორას ყუთიც" ახსენეთ, თითქოს რაიმეს შეცვლა ასეთ შედეგებს მოიტანდა. ახლაც ასე თვლით?
ფილიპ ლეფორი: ამაზე დისკუსია იყო, ამ საკითხს შეეძლო ყურადღების მიპყრობა. ვფიქრობ, შევძელით კომპრომისის გამოძებნა, რომელიც დამაკმაყოფილებელია მოლაპრაკებების ყველა მონაწილისთვის. ყველაზე მნიშვნელოვანია სამუშაოს კონსოლიდაცია, იმ ჯგუფის ჩათვლით, რომელიც ჰუმანიტარულ საკითხებზე ახდენს კონცენტრაციას.
რადიო თავისუფლება: კიდევ არის ცვლილებების შესაძლებლობა?
ფილიპ ლეფორი: კი. მე მტკიცედ მწამს, რომ ამ სიტუაციაშიც კი, სადაც კონფლიქტის მთავარი საკითხის, ამ ორი ტერიტორიის სტატუსის გარშემო ვითარება ბლოკირებულია, გაუმჯობესების გზები მაინც არსებობს.
რადიო თავისუფლება: გქონდათ იმის შესაძლებლობა, რომ ჟენევის მოლაპარაკებების მონაწილეებისთვის რჩევები მიგეცათ, პოსტის დატოვებამდე?
ფილიპ ლეფორი: "რჩევა" ალბათ ხმამაღალი სიტყვაა. ცხადია მათთან საუბრები მქონდა. მათ ყოველივე კარგს ვუსურვებ, წარმატების მიღწევას. სამშვოიდობო პროცესის წარმატება ყველას წარმატება იქნება. უწინარეს ყოვლისა, ხალხის წარმატება.
რადიო თავისუფლება: მსურს საუბარი ბოლოდროინდელი მოვლენებით დავიწყოთ. თქვენ სამხრეთ ოსეთში იყავით, შემდეგ, როგორც ვიცით, მედიასთან გააკეთეთ გარკვეული განცხადებები. ამ ყველაფრის მიუხედავად, საქართველოს საგარეო საქმეთა სამინისტრო ბრიუსელში თავის წარმომადგენელს მაინც სთხოვს საჩივარი შეიტანოს იმ სიტყვების გამო, რომლებსაც თქვენ სამხრეთ ოსეთის მედია მოგაწერთ. რა არის ამ ყველაფრის მიზეზი? პირადი ფაქტორები ხომ არა?
ფილიპ ლეფორი: არა. ვფიქრობ, ეს უბრალოდ აჩვენებს, რომ საქმე გვაქვს საქართველოსთვის მეტად მგრძნობიარე საკითხთან, რაც ჩვენთვის სრულიად გასაგებია. ამ არსებით საკითხთან დაკავშირებით, ვფიქრობ, ვთქვი ის, რაც უნდა მეთქვა: ევროკავშირი მტკიცედ ერთგულია საქართველოს დამოუკიდებლობისა და ტერიტორიული მთლიანობის მიმართ - ქვეყნის საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში. ეს არ არის მხოლოდ ევროკავშირის სპეციალური წარმომადგენლის პოზიცია - არამედ ეს არის ევროკავშირის, როგორც ინსტუტუციისა და მისი 28-ვე წევრის პოზიცია. ეს არის ასახული ევროკავშირის მიერ დამტკიცებულ ყველა დოკუმენტში - ჩემი უფლებამოსილების ჩათვლით... ასე რომ არ უნდა იყოს არანაირი ეჭვები ამ საკითხთან დაკავშირებით.
კიდევ ერთი რამ, რაც, ვფიქრობ, უნდა გავიმეორო, ისაა, რომ ჩვენ შუამავლის ფუნქციას ვასრულებთ. ეს მოიცავს ჟენევის საერთაშორისო მოლაპარაკებების თანათავმჯდომარეობას, ასევე ევროკავშირის სადამკვირვებლო მისიის ყოფნას ადგილზე. შუამავლობას თავისი წესები აქვს. ესენია, უპირველეს ყოვლისა, მიუკერძოებლობა, მოლაპარაკების მაგიდასთან მსხდომი მხარეების პატივისცემა. და, ეთიკის თვალსაზრისით, კონფლიქტის ჰუმანიტარულ განზომილებაზე კონცენტრაცია. ესაა ის, რასაც ჩვენ ვაკეთებთ. როგორც იცით, პოზიციები ძალიან მყარადაა ფიქსირებული და, სავარაუდოდ, ახლო მომავალში ისინი არ შეიცვლება. ეს არ ნიშნავს, რომ უიმედობას უნდა მივეცეთ. პირიქით - იმედი უნდა შევინარჩუნოთ. პირადად მე მყარად მწამს, რომ მოთმინება, კომპრომისის განცდა, შერიგების განცდა - ხედვა - ბოლოს მაინც გაიმარჯვებს. გადაუჭრელი კონფლიქტი არ არსებობს. გამოსავალი მოიძებნება. მანამდე კი ევროკავშირი გააგრძელებს ამ პროცესის ხელისშეწყობას, მასზე კონცენტრაციას, მისთვის რესურსების მიძღვნას. და შუამავალთა უნარებს გამოიყენებს. ეს მინდოდა მკაფიოდ მეთქვა. რაც შეეხება საკითხებს, თქვენს რომლებზეც მიანიშნეთ - კიდევ ერთხელ ვამბობ, ცხინვალში არანაირი ინტერვიუ არ მიმიცია. როგორც შუამავალს, მე არ მაქვს იმის თავისუფლება, რომ დიპლომატიურ შეხვედრებზე გავაკეთო კომენტარი. ვფიქრობ, უკვე საკმარისად მკაფიოდ განვაცხადე - ეს ჩემი ფრაზა არ იყო.
რადიო თავისუფლება: როგორც ჟენევის მოლაპარაკებების თანათავმჯდომარე, თქვენ მუშაობდით ინიციატივაზე, რომ შემუშავებულიყო ძალის გამოუყენებლობის თაობაზე ერთობლივი განცხადება. ამაზე დაახლოებით წელიწადი იმუშავეთ, თუმცა შედეგი არ დამდგარა. დეკემბერში საქართველოს საგარეო საქმეთა მინისტრის მოადილემ, დავით ზალკალიანმა საპარლამენტო კომიტეტთან განაცხადა, რომ თქვენს შესახებ გარკვეული ეჭვები აქვს. თითქოს თქვენ რუსეთის სასარგებლოდ მუშაობთ. როგორი იყო თქვენი რეაქცია როცა ეს გაიგეთ? გაგიკვირდათ?
ფილიპ ლეფორი: კიდევ ერთხელ ვამბობ - ჩემი პოზიცია, დანარჩენ ორ თანათავმჯდომარესთან ერთად, შუამავლის პოზიციას წარმოადგენს. ვცდილობთ გამოვნახოთ საერთო ნიადაგი, კომპრომისი, ყველა მხარისთვის მისაღები ფორმულირებები. დიახ, ჟენევაში ჩვენ დიდი ხნის განმავლობაში მართლაც ვმუშაობდით მოლაპარაკების ამ ძალიან მნიშვნელოვან საკითხზე. დეკემბერში კი ცხადად გამოჩნდა, რომ მონაწილეები ამისათვის მზად არ იყვნენ. მაგრამ ჩვენ ვაგრძელებთ ამაზე მუშაობას.
რადიო თავისუფლება: ახლახან ჟენევის მოლაპარაკებების დაწყებიდან მეხუთე წლისთავი აღვნიშნეთ. მახსოვს, 5 წლის წინ საქართველოში ამ მოლაპარაკებების თაობაზე ინტერესი ძალიან დიდი იყო. დღეს ეს ინტერესი გამქრალია. როგორ ფიქრობთ, რატომ მოხდა ასე? დასავლეთი ამ საკითხის მიმართ ინტერესს კარგავს?
ფილიპ ლეფორი: ამის მიზეზი ის არ არის, რომ ეს საკითხი დღის წესრიგში აღარ დგას, ან დრამებს აღარ წარმოშობს. პირიქით. ვფიქრობ, ის მისია, რომელსაც, დანარჩენ ორ ორგანიზაციასთან, გაეროსთან და ეუთოსთან ერთად ხელი მოვკიდეთ, გადამწყვეტ მნიშვნელობას ატარებს. ეს ერთ-ერთი მთავარი პროცესია, რომელშიც ევროკავშირი მონაწილეობს, მშვიდობის მიღწევის თვალსაზრისით. საქმე მოკლე ამბავთან არ გვაქვს. მშვიდობა მარტივი გამოსავლის სახით არ მოდის. ამას დრო სჭირდება. ამ გზაზე როგორც აღმასვლის, ისე დაღმასვლის პერიოდები დგება. პროცესი სწორხაზოვანი არ არის, მას სჭირდება მიზანმიმართული მუშაობა, მიზანსწრაფულობა და მოთმინება. კიდევ ერთხელ უნდა ვთქვა - მთავარი სიტყვა, ჩემი აზრით, სწორედ მოთმინებაა. ვცადოთ გავიხსენოთ ვთქვათ, 40 წლის წინანდელი ვითარება. რამდენიმე კონფლიქტი არსებობდა, რომელსაც გადაუჭრელად მიიჩნევდნენ. გაიხსენეთ ჩრდილოეთ ირლანდიის კონფლიქტი, სამხრეთ აფრიკაში არსებული სიტუაცია. ეს პრობლემები გადაიჭრა. ამდენად, ჩემი აზრით, ყველაზე მნიშვნელოვანი რამ, რაც უნდა შევინარჩუნოთ, იმედია. და ხედვა - რომ დღევანდელ სიტუაციას ალტერნატივა აქვს და ის დადგება.
რადიო თავისუფლება: ამ კონფლიქტზე მუშაობაში თქვენ ორწელიწადნახევარი გაატარეთ. ხედავთ რაიმე ნიშნებს, რომ ქართველებსა და აფხაზებს, ან ქართველებსა და სამხრეთ ოსეთში მცხოვრებ ოსებს შორის შერიგების პერსპექტივა მოახლოვდა?
ფილიპ ლეფორი: ხუთი წლის განმავლობაში ჩვენ ადმინისტრაციული საზღვრების გასწვრივ ძალადობის და დაძაბულობის დონის მნიშვნელოვან შემცირებას მივაღწიეთ. ვფიქრობთ, ასევე დავამყარეთ საკომუნიკაციო პლატფორმა იმ ხალხებს შორის, რომლებიც მანამდე ერთმანეთს არ ელაპარაკებოდნენ. შევქმენით ვითარება, რომელშიც მცირემასშტაბიანი თანამშრომლობა შესაძლებელია. მასშტაბი შეიძლება მცირე იყოს, მაგრამ ამას გადამწყვეტი მნიშვნელობა ექნება ხალხისთვის. მაგალითად, სამხრეთ ოსეთში წყლის მიწოდების სისტემის შეკეთება. ამ სისტემას მოსახლეობისთვის, ორივე მხარეს, დიდი საფრთხის შექმნა შეუძლია. ამდენად, შედეგები არის - წყნარი, შესაძლოა არც თუ ძალიან თვალშისაცემი, მაგრამ მაინც შედეგები. კიდევ და კიდევ უნდა გავიმეორო - მოთმინებას ენიჭება უდიდესი მნიშვნელობა. და მიზანმიმართულობას. ნუ მივეცემით უიმედობას. გვახსოვდეს ჩვენი ნაბიჯების მთავარი საკითხი - ხალხის ჰუმანიტარულ მდგომარეობაზე [ზრუნვა].
რადიო თავისუფლება: როცა სულ ახალი დანიშნული იყავით, კარგად მახსოვს, ინტერვიუში მითხარით, რომ ეწინააღმდეგებოდით ჟენევის მოლაპარაკებების ფორმატში ნებისმიერი ცვლილების შეტანას. ტერმინი "პანდორას ყუთიც" ახსენეთ, თითქოს რაიმეს შეცვლა ასეთ შედეგებს მოიტანდა. ახლაც ასე თვლით?
ფილიპ ლეფორი: ამაზე დისკუსია იყო, ამ საკითხს შეეძლო ყურადღების მიპყრობა. ვფიქრობ, შევძელით კომპრომისის გამოძებნა, რომელიც დამაკმაყოფილებელია მოლაპრაკებების ყველა მონაწილისთვის. ყველაზე მნიშვნელოვანია სამუშაოს კონსოლიდაცია, იმ ჯგუფის ჩათვლით, რომელიც ჰუმანიტარულ საკითხებზე ახდენს კონცენტრაციას.
რადიო თავისუფლება: კიდევ არის ცვლილებების შესაძლებლობა?
ფილიპ ლეფორი: კი. მე მტკიცედ მწამს, რომ ამ სიტუაციაშიც კი, სადაც კონფლიქტის მთავარი საკითხის, ამ ორი ტერიტორიის სტატუსის გარშემო ვითარება ბლოკირებულია, გაუმჯობესების გზები მაინც არსებობს.
რადიო თავისუფლება: გქონდათ იმის შესაძლებლობა, რომ ჟენევის მოლაპარაკებების მონაწილეებისთვის რჩევები მიგეცათ, პოსტის დატოვებამდე?
ფილიპ ლეფორი: "რჩევა" ალბათ ხმამაღალი სიტყვაა. ცხადია მათთან საუბრები მქონდა. მათ ყოველივე კარგს ვუსურვებ, წარმატების მიღწევას. სამშვოიდობო პროცესის წარმატება ყველას წარმატება იქნება. უწინარეს ყოვლისა, ხალხის წარმატება.