დიანა ანფიმიადის მითი და სინამდვილე

დიანა ანფიმიადი 2000-იან წლებში გამოჩნდა პირველად და მაშინვე მიიქცია მკითხველის ყურადღება, მაგრამ არა მხოლოდ ბერძნული გვარის, არამედ, პირველ რიგში, თავისი ლექსების გამო, რომლებიც ერთდროულად იყო ტრადიციულიცა და მნიშვნელოვანი სიახლეების მაუწყებელიც.

დიანას პოეზიის მთავარ დვრიტას მითის პოეტური დეკონსტრუქცია წარმოდგენს. ამის შესაბამისად, ანტურაჟი მუდამ ტრადიციული და კარგად ნაცნობია, მაგრამ ხედვის კუთხე -თითქმის ყოველთვის ახალი და მოულოდნელი.

სწორედ ამითაც იქმნება ის გარკვეული წინააღმდეგობა, რაც პოეტური ფიქრის მამოძრავებელი ძალა უნდა იყოს საიმისოდ, რომ პოეტმა საკუთარი თავის, ნაგრძნობისა და ნაფიქრის წერილობითი ფიქსაცია მოახერხოს და მკითხველი კიდევ ერთხელ მიიზიდოს უკვე კარგად ნაცნობი და შეჩვეული სამყაროსკენ, გააცოცხლოს და აღადგინოს მითი ისე, რომ ამით არც მითოლოგიასთან ჩვენს მყარად ჩამოყალიბებულ მიმართებებს და არც იმ გრძნობას, რასაც მის მიერ გააზრებული სააზროვნო მემკვიდრეობა აღძრავს, არანაირი ინტელექტუალური უხერხულობა არ შეუქმნას. უფრო კონკრეტულად რომ ვთქვათ, არც თავი გაიმასხროს და არც მითი დააკნინოს.

შეიძლება თამამად ვთქვათ, რომ დიანა ამფიმიადიმ ამ ამოცანის დაძლევა დღემდე დიდი წარმატებით მოახერხა და, ჩემი აზრით, ამაში გაკვეული როლი სწორედ ავტორის ბერძნულმა წარმომავლობამაც ითამაშა.

დედით ქართველი დიანა ანფიმიადი მამის მხრიდან პონტოელი ბერძნების შთამომავალია. გენეტიკა კი უამრავ რამეს განსაზღვრავს და მათ შორის, ალბათ, იმასაც, რომ დიანასათვის ბერძნული მითებისა და, საერთოდ, მითის სამყარო გაცილებით ცოცხალია, ვიდრე ეს ჩვეულებრივ შეგვიძლია წარმოვიდგინოთ. ის სულიერად ამ წიაღის ნაწილად გრძნობს თავს და თავის შეგრძნებას მკითხველსაც გადამდებად უზიარებს.

მე, პირადად, მომეჩვენა, რომ გენეტიკა თავს იჩენს დიანას ლექსების სინტაქსურ სტრუქტურაშიც, ოღონდ, ცხადია, აქ არ იგულისხმება ქართული ენის სინტაქსის უცოდინრობა ან საგანგებოდ მომარჯვებული ,,ლიცენცია პოეტიკა“, რომელიც, საბოლოოდ, ფრაზათა უჩვეულო, ენის კანონებისაგან განსხვავებულ და ხშირად მათთან დაპირისპირებულ წყობას განაპირობებს.

ცოტა უფრო გასაგები რომ იყოს, რაზეც ვლაპარაკობ, აუცილებლად მიმაჩნია იმისი აღნიშვნა, რომ დღევანდელი პოეზიის ერთ-ერთ მნიშვნელოვან გამოწვევად პოეტური სინტაქსის, როგორც ლექსის სტრუქტურის უმთავრესი მახასიათებლის, თვისებრივი განახლება, მისი გამრავალფეროვნება მესახება.

იმასაც ვფიქრობ, რომ თანამედროვე ქართულ პოეზიაში ეს ყველაზე ხელშესახებად მაინც დიანა ანფიმიადიმ მოახერხა.

მან ქართულ პოეტურ სინტაქსს გაუჭრა ახალი კალაპოტი, რომელიც ამ მდინარის ძირითადი შენაკადით კი იკვებება, მაგრამ მისგან ბევრი ნიშნით განსხვავებულია.

პირველ რიგში, სრულიად ახალია პოეტური ინტონაცია, რომლის ლოგიკურ მახვილადაც დეკონსტრუირებული მეტაფორა გვევლინება.

როცა ჩემი ეს მოსაზრება თვითონ დიანას გავუზიარე, ამასთან დაკავშირებით მითხრა:

"სინტაქსზე მართლა არ მიფიქრია არასდროს. ენა ძალიან მნიშვნელოვანია ჩემთვის იმიტომ, რომ ენათმეცნიერი ვარ. ჩემი პირველადი პროფესია არის ენობრივი კირკიტი და ძიებები და ენაშიც უფრო სემიოტიკა მაინტერესებს, ანუ უფრო მეტად თეორიული ლინგვისტიკა და, აქედან გამომდინარე, ენის პრიმატი ტექსტში თავისთავად იქნებოდა. რაც შეეხება ჩემს ორენოვნებას, მეორე ენა, ანუ ბერძნული, მე ძალიან გვიან ვისწავლე. და რაღაცა, შეიძლება, არის ზუსტად გენეტიკის დონეზე, მაგრამ ისე, რეალურად, მექანიკურად მეორე ენა, ალბათ, ზეგავლენას ვერ მოახდენდა ჩემს ენობრივ აზროვნებაზე“.

თუმცა გენეტიკა და, საერთოდ, წარმომავლობითი მეხსიერება რომ ძალიან მნიშვნელოვანი შეიძლება იყოს, ეს არც თვითონ დიანას უარუყვია და აღნიშნა:

დიანა ანფიმიადი

"გენეტიკა და, გნებავთ, ამას დავარქვათ ,,წარმომავლობითი მეხსიერება“, ძალიან დიდ როლს თამაშობს. ამ ბოლო დროს დავაკვირდი, სხვათა შორის: როდესაც ერი იწყებს ხეტიალს, ანუ იძულებითი თუ ნებაყოფლობითი მიგრაციის შედეგად ტოვებს თავის ადგილს, ის მერე ყოველთვის მიგრანტია, მუდმივი მიგრაციის პროცესშია. მაგალითად, ეს პონტოელი ბერძნებიც, რომელთა წარმომადგენელიც ვარ მე, დღემდე, მიუხედავად იმისა, რომ დაბრუნდნენ ამ ისტორიულ სამშობლოში, რომელიც არ არის მათი ისტორიული გეოგრაფიული სამშობლო, მაინც ვერ პოულობენ თავის ადგილს და, აი, სწორედ ახალბერძნულ პოეზიაში - განსაკუთრებით კი, პონტოელი ბერძნების, ანუ აქედან ჩასული ბერძნების პოეზიაში - ეს ,,ოდისევსის კომპლექსი“ თუ მუდმივი ოდისეა ყოველთვის ჩანს“.

რითაც უნდა აიხსნას ეს ,,მუდმივი ოდისეა“ ცალკეულ კონკრეტულ შემთხვევაში, ზოგადად, პოეზიის ერთ-ერთ გაუცნობიერებელ ლტოლვას სწორედაც რომ მსხემობის, ხეტიალის ვნება ქმნის და აქ მაინცდამაინც გეოგრაფიულ სივრცეებში გადაადგილება არ იგულისხმება. მაგალითად, დიანა ანფიმიადისათვის მითი აღმოჩნდა ის საწყისი წერტილი, სადაც ავტორმა დაბრუნება განიზრახა, რომ იქიდან ჩვენთვის საკუთარი თავიცა და მთელი ეს სულიერად გავლილი მანძილიც სრულიად ახლებურად დაენახვებინა.

თუმცა მითებისაკენ ლტოლვა უფრო ავტორის პირველ-მეორე წიგნში ჩანდა, გამომცემლობა ,,საუნჯეში“ ამ ერთი წლის წინათ დასტამბულ კრებულში კი, რომელსაც ,,ახლოხედვის ტრაექტორია“ ჰქვია, მისი დამოკიდებულებებიცა და ხედვის კუთხეც თითქმის რადიკალურად შეიცვალა.

დიანა ანფიმიადის თქმით, სათაური - "ახლოხედვის ტრაექტორია“ - თვითონ ავტორის კონკრეტული სამედიცინო პრობლემიდან გამომდინარეობს. მას მხედველობა მინუს ხუთი აქვს და, ცხადია, ეს მომენტი აქ ძალზე ორიგინალურად არის გამოყენებული, მაგრაც ისიც სრულიად აშკარაა, რომ სათაური, როგორც გარკვეული მეტაფორა, გაცილებით ღრმა შინაარსს, უფრო სწორად, ზუსტ პოეტურ კონცეფციას იტევს: ამ ლექსების ხედვის არეალში მოქცეულია მხოლოდ ის საგნები, რომლებიც ძალიან ახლოსაა პოეტთან - საგნები, რომლებიც მუდმივად ხვდება მისი მზერის სივრცეში და მისი გამუდმებული მზრუნველობის თუ ფიქრის ობიექტს წარმოადგენს. ეს ერთგვარი ,,ცხოვრებისეული წვრილმანებია“, რაც ჩვენს ყოფით არსსაც განსაზღვრავს და ჩვენი მზერის მრუდსაც აყალიბებს.

სათაურიდანვე კარგად ჩანს, როგორი მნიშვნელოვანია დიანა ანფიმიადისათვის მეტაფორა, როგორც ტექსტის ერთგვარი ხერხემალი, რომლსაც არა მხოლოდ ემოცია, არამედ ხშირად და უფრო მნიშვნელოვნად ებმის ის ძირითადი სააზროვნო გზავნილი, რაც პოეტს სურს, ამ ტექსტის მეშვეობით მოგვაწოდოს.

ამ თვალსაზრისით, დიანა ანფიმიადი ტრადიციული პოეტიკის ერთგულია, ოღონდ ახალია თვითონ მეტაფორის სტრუქტურა, რომელიც რამდენიმე დონეს აერთიანებს და ვარდის კოკორი რომ წარმოვიდგონოთ, სწორედ ისეა ეს დონეები ერთმანეთზე მიბმული და აწყობილი; სურნელი კი, რაც ამ ვარდიდან მოდის, ცხადია, მოუხელთებელია, ანუ ანალიზს ვერ დაუქვემდებარებ, თუმცა თავბრუს გასხამს და ახალი, ხშირად მანამდე გაუცნობიერებელი შეგრძნებებისაკენ მიგითრევს.

პოეტმა გიორგი კეკელიძემ დიანა ანფიმიადის კრებულზე საუბრისას რადიო თავისუფლებასთან ინტერვიუში აღნიშნა:

გიორგი კეკელიძე

"ეს წიგნი, გარკვეულწილად, ალბათ, იმეორებს დიანას წინა კრებულებს, იმ აზრით, რომ ეს არის, ვთქვათ, წარსული, მითოლოგიური თუ სხვა ტიპის სიუჟეტების გადამუშავება. ეს არის დიანას ძირითადი ხაზი, ხაზი, რომელიც, რიგ შემთხვევაში, შეიძლება საფრთხედაც იქცეს ავტორის პოეზიის მიმოხილვისას იმ მხრივ, რომ შეიძლება ხანდახან ცოტა გადაჭარბებული იყოს ამ მითებით თამაში, მაგრამ, უმეტეს შემთხვევაში, ჩვენ საქმე გვაქვს ძალიან კარგ ქართველ ავტორთან, რომელიც შესანიშნავად ფლობს ლექსის ტექნიკას - ეს იქნება კონვენციური ლექსი თუ ვერლიბრი - და, ამავდროულად, კარგად იცნობს წინა ლიტერატურას. ეს, მე მგონია, არის ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი მახასიათებელი დიანასთვის, იმ აზრით, რომ, როგორც წესი, ხანდახან თანამედროვე ავტორებში ცოტა მოდური ხდება სრული ნიველირება წარსული ლიტერატურისა, წარსული სალექსო ფორმების, ტრადიცებისა და ა.შ.“

დიანასათვის წარსული ლიტერატურული გამოცდილების ცოდნაც ერთგვარი საშენი მასალაა, რომელსაც ოსტატურად გამოიყენებს ახალი პოეტური სამყაროს, განსხვავებული პოეტიკის შესაქმნელად. ცხადია, აქ გავლენები არ იგულისხმება. ხშირად პოეტს, ძველის ცოდნა მხოლოდ იმაში ეხმარება, რომ მკაფიოდ განსაზღვროს, რისი უარყოფაა აუცილებელი. მითთან დაკავშირებითაც ასეა და პოეტურ ხერხებთან მიმართებითაც. დიანა მითის უარყოფით ქმნის ახალ მითოლოგიას, ხოლო იქცევა თუ არა თვითონ ქართული პოეზიის მითების მნიშვნელოვან ფიგურად, ამას მომავალი გვიჩვენებს და ჯერჯერობით ბევრ რამეზეა დამოკიდებული.

სადღეისო მონაცემებით, მხოლოდ იმის თქმა შგვიძლია, რომ ზემოაღნიშნულის ყველა ნიშანი მკაფიოდ გამოკვეთილია.