როდესაც ამერიკის პრეზიდენტი, ბარაკ ჰუსეინ ობამა საქართველოს პრეზიდენტს, მიხეილ სააკაშვილს "formal transition of power"-ზე - ძალაუფლების ოფიციალურ, კანონიერ გადაცემაზე - ელაპარაკებოდა, როგორც ჩანს, გულისხმობდა, რომ სიტყვა „ძალაუფლებას“ ამერიკასა და საქართველოში ერთი და იგივე მნიშვნელობა აქვს. რას ნიშნავს ძალაუფლება და როგორია მისი სტრუქტურა საქართველოში? ამ შეკითხვაზე ყველაზე თვალსაჩინო პასუხი, შესაძლოა, სოფელ კარალეთში მომხდარმა ინციდენტმა გასცა, როდესაც სააგიტაციოდ ჩასულ პოლიტიკურ მოძრაობას ადგილობრივი ხელისუფლების წარმომადგენელთა ახლო ნათესავები ქვებით, ჯოხებით და მუშტებით დახვდნენ. ამ სტრუქტურის აღსაწერად თანამედროვე პოლიტიკური თეორია ნაკლებად გამოგვადგება, ამიტომ მაგალითისათვის სხვა სფეროს მივმართავ.
შოტლანდიელმა ანთროპოლოგმა, სერ ჯეიმს ფრეზერმა 1890 წელს გამოაქვეყნა „ოქროს ტოტი“ (The Golden Bough). 12-ტომიანი ნაშრომი, რომელმაც თანამედროვე ანთროპოლოგიის, რელიგიათმცოდნეობისა და ლიტერატურის განვითარებაზე დიდი გავლენა მოახდინა, იწყება ერთი სცენის აღწერით. ანტიკურ ხანაში, იტალიაში, არიჩიას ტბის მახლობლად ყოფილა „ტყის დიანას“ სამლოცველო. ამ წმინდა ტყეში, ერთი ხის გარშემო, დღედაღამ მიმოდიოდა ხმლით შეიარაღებული ქურუმი, რომელიც ტყის მეფის ტიტულსაც ატარებდა. მეფე-ქურუმი მკვლელი იყო და მკვლელს ელოდებოდა, რადგან სამლოცველოში ძალაუფლების გადაცემის ასეთი კანონი მოქმედებდა: თუკი გაქცეული მონა მოახერხებდა ხის ტოტის მოტეხვას, მაშინ მას მეფე-ქურუმთან შებრძოლების უფლება ენიჭებოდა. წაგებული კვდებოდა, მოგებული კი მეფედ რჩებოდა. მეფე-ქურუმი იქამდე ძლებდა, სანამ ჯანი ერჩოდა: ჭაღარა მისთვის სასიკვდილო განაჩენს უდრიდაო - წერს ფრეზერი. ამ უცნაურ რიტუალს, ანთროპოლოგის თქმით, კლასიკურ ხანაში პარალელი არ ეძებნება და მის ასახსნელად უფრო არქაულ მაგალითებს უნდა მივმართოთო.
გაქცეული მონა - უცხო და უუფლებო - და მეფე-ქურუმი, იქაურობის აბსოლუტური ბატონ-პატრონი (მაგრამ თვითონაც ყოფილი მონა) ერთმანეთს ძალაუფლებისათვის ებრძვიან სიცოცხლის ფასად - არა გადატანითი, არამედ პირდაპირი მნიშვნილებით. ამ არქაულ სტრუქტურაში ძალაუფლება განუყოფელია. ის შეიძლება მხოლოდ ერთს ეპყრას. მეორე მხრივ კი ძალაუფლება განუყოფელია სიცოცხლისაგან: ან შენ გაქვს ძალაუფლება, რომელსაც სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში ინარჩუნებ, ან, თუ ძალაუფლებას კარგავ, კარგავ სიცოცხლესაც. კარალეთის ინციდენტი გვიჩვენებს ძალაუფლების სწორედ ამ, შესაძლოა, ყველაზე არქაულ სტრუქტურას. ის, რომ კარალეთელი „მამასახლისებისათვის“ დემოკრატიული პოლიტიკა და მისთანები უცხო ხილია და ძალაუფლება მათთვის, ისევე, როგორც ჩვენი შორეული წინაპრებისათვის, ჯერ კიდევ უშუალოდ უკავშირდება სიცოცხლესა და გადარჩენას, პრობლემის მხოლოდ მცირე ნაწილია.
უფრო დიდი პრობლემა ის არის, რომ კარალეთი თანამედროვე საქართველოს ძალაუფლების სტრუქტურას აშიშვლებს და გვიჩვენებს, რომ „დასავლური ფასეულობები“, ნატო, ევროკავშირი, თავისუფალი არჩევნები, რუსეთის საფრთხე და ა.შ. ლეღვის ფოთლებია, რომლებიც (არცთუ ისე კარგად) ფარავს ძალაუფლების ქვებით, ფრჩხილებითა და კბილებით შენარჩუნების შიშველ სურვილს. პოლიტიკური ოპონენტი იქცევა სასიკვდილო მტრად, აბსოლუტურ უცხოდ, იმად, ვინც უნდა გაანადგურო, რადაც უნდა დაგიჯდეს. ქვებისა და ჯოხების როლს „მაკროპოლიტიკაში“ კონტროლპალატაყოფილი სახელმწიფო აუდიტის სამსახური, პროკურატურა და სასამართლო ასრულებენ.
კარალეთის ინციდენტის კიდევ უფრო შემაშფოთებელი ეფექტი ხელისუფლების მხარდამჭერთა ნაწილის სრულიად ეიფორიული და გახარებული რეაქცია იყო. კარალეთელი მამასახლისების ქვის სროლა მათ მტერთან ბრძოლაში მამულიშვილური სულისკვეთების გამოვლინებად ჩათვალეს. აქ უკვე დემოკრატიისა და თანამედროვე სახელმწიფოს საფუძვლების გაგებაზეც აღარ არის საუბარი. ერთადერთი ემოცია, რომელსაც ამგვარი საქციელი შეიძლება იწვევდეს, ამრეზაა იმ ადამიანების მიმართ, რომლებმაც არათუ კანონიერი, ეთიკური შეფასების ყველა კრიტერიუმიც დაკარგეს და ყველაფრის გამმართლებელ ბრბოდ გადაიქცნენ: ისეთად, რომელიც ტაშით ხვდებოდა დახვრეტის პროცესებს სსრკ-ში და ებრაელების ხოცვას ნაცისტური გერმანიის საკონცენტრაციო ბანაკებში.
Transition of power თანამედროვე პოლიტიკური თეორიის ცნებაა. ამ ცნებასთან, ისევე, როგორც თანამედროვე სახელმწიფოსა და თანამედროვე პოლიტიკის გაგებასთან ახლოს რომ მივიდეთ, საჭიროა გავაცნობიეროთ, რომ ძალაუფლება არ არის რაღაც, რაც შეგიძლია დაიპყრო და დაიმკვიდრო, სანამ შენზე ძლიერი არ მოვა, თავს არ მოგაჭრის და არ აგართმევს. ვიდრე ჩვენი „პოლიტიკური პარტიები“, მმართველი პარტიის თამადობით, ამ მარტივ ჭეშმარიტებას არ გააცნობიერებენ, საქართველოს არათუ არ ექნება ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანების არანაირი პერსპექტივა, არამედ მუდმივად იდგება სამოქალაქო ომისა და საკუთარი არსებობის შეწყვეტის საფრთხის წინაშე, რაც მას ნებისმიერი მსურველისათვის იოლ საკბილოდ აქცევს.
პოლიტიკური ბრძოლის გადაქცევა ძალაუფლებისათვის ბრძოლად და მისი არქაიზაცია ქართული სახელმწიფოებრიობისათვის, ალბათ, ყველაზე უფრო სერიოზული საფრთხეა. პოლიტიკური პროცესის მონაწილეები ამ პასუხისმგებლობას, როგორც ჩანს, აცნობიერებენ. სამართლიანი და თავისუფალი არჩევნების უწყებათშორისმა ცენტრმა გაავრცელა დეკლარაცია, რომელშიც პოლიტიკური პარტიები, თუკი დეკლარაციას დაეთანმხებიან, უარს ამბობენ „საარჩევნო კამპანიის პროცესში, სხვა პარტიის კამპანიისა და აქციების ხელის შეშლაზე, მათ შორის, საკუთარი აქტივისტების მობილიზაციითა და პარალელური აქციების დაგეგმვით.“ (ასევე უარს ამბობენ სიძულვილის ენაზე, ოღონდ, დეკლარაციის ტექსტის მიხედვით, რატომღაც მხოლოდ უმცირესობებთან დაკავშირებულ საკითხში. სხვა შემთხვევებში ცენტრისათვის ეს, როგორც ჩანს, მისაღებია).
ამ დეკლარაციამ ისევ ლეღვის ფოთლის როლი რომ არ შეასრულოს, ალბათ, უმჯობესია, მმართველმა პარტიამ უარი თქვას პოლიტიკური კონკურენციის საეჭვო ხერხებზე.
ადრეც დავწერე და კიდევ ერთხელ გავიმეორებ: ძალაუფლების სტრუქტურის ამგვარი არქაიზაციის სათავე ერთპარტიული მმართველობაა. როდესაც აბსოლუტური ძალაუფლება გიპყრია (შენს ხელთ არის სასამართლო, საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლებები), მისი შენარჩუნების სურვილი ყველაზე არქაული პარადიგმების რეპროდუქციას ახდენს. საქართველოში, პირველ რიგში, ძალაუფლების ეს სტრუქტურაა შესაცვლელი, რომელიც ვარდების რევოლუციამ არათუ ვერ შეცვალა, არამედ გაამყარა კიდეც. თუ ამ სტრუტქტურის შეცვლა ვერ მოხერხდა, მაშინ ძალაუფლების შეცვლის ერთადერთ ფორმად პუტჩი, გადატრიალება და რევოლუცია დარჩება (როგორც აქამდე იყო საქართველოში და როგორც ახლაც არის, ვთქვათ, სირიაში).
შოტლანდიელმა ანთროპოლოგმა, სერ ჯეიმს ფრეზერმა 1890 წელს გამოაქვეყნა „ოქროს ტოტი“ (The Golden Bough). 12-ტომიანი ნაშრომი, რომელმაც თანამედროვე ანთროპოლოგიის, რელიგიათმცოდნეობისა და ლიტერატურის განვითარებაზე დიდი გავლენა მოახდინა, იწყება ერთი სცენის აღწერით. ანტიკურ ხანაში, იტალიაში, არიჩიას ტბის მახლობლად ყოფილა „ტყის დიანას“ სამლოცველო. ამ წმინდა ტყეში, ერთი ხის გარშემო, დღედაღამ მიმოდიოდა ხმლით შეიარაღებული ქურუმი, რომელიც ტყის მეფის ტიტულსაც ატარებდა. მეფე-ქურუმი მკვლელი იყო და მკვლელს ელოდებოდა, რადგან სამლოცველოში ძალაუფლების გადაცემის ასეთი კანონი მოქმედებდა: თუკი გაქცეული მონა მოახერხებდა ხის ტოტის მოტეხვას, მაშინ მას მეფე-ქურუმთან შებრძოლების უფლება ენიჭებოდა. წაგებული კვდებოდა, მოგებული კი მეფედ რჩებოდა. მეფე-ქურუმი იქამდე ძლებდა, სანამ ჯანი ერჩოდა: ჭაღარა მისთვის სასიკვდილო განაჩენს უდრიდაო - წერს ფრეზერი. ამ უცნაურ რიტუალს, ანთროპოლოგის თქმით, კლასიკურ ხანაში პარალელი არ ეძებნება და მის ასახსნელად უფრო არქაულ მაგალითებს უნდა მივმართოთო.
გაქცეული მონა - უცხო და უუფლებო - და მეფე-ქურუმი, იქაურობის აბსოლუტური ბატონ-პატრონი (მაგრამ თვითონაც ყოფილი მონა) ერთმანეთს ძალაუფლებისათვის ებრძვიან სიცოცხლის ფასად - არა გადატანითი, არამედ პირდაპირი მნიშვნილებით. ამ არქაულ სტრუქტურაში ძალაუფლება განუყოფელია. ის შეიძლება მხოლოდ ერთს ეპყრას. მეორე მხრივ კი ძალაუფლება განუყოფელია სიცოცხლისაგან: ან შენ გაქვს ძალაუფლება, რომელსაც სამკვდრო-სასიცოცხლო ბრძოლაში ინარჩუნებ, ან, თუ ძალაუფლებას კარგავ, კარგავ სიცოცხლესაც. კარალეთის ინციდენტი გვიჩვენებს ძალაუფლების სწორედ ამ, შესაძლოა, ყველაზე არქაულ სტრუქტურას. ის, რომ კარალეთელი „მამასახლისებისათვის“ დემოკრატიული პოლიტიკა და მისთანები უცხო ხილია და ძალაუფლება მათთვის, ისევე, როგორც ჩვენი შორეული წინაპრებისათვის, ჯერ კიდევ უშუალოდ უკავშირდება სიცოცხლესა და გადარჩენას, პრობლემის მხოლოდ მცირე ნაწილია.
კარალეთი, 2012 წლის 11 ივლისი
უფრო დიდი პრობლემა ის არის, რომ კარალეთი თანამედროვე საქართველოს ძალაუფლების სტრუქტურას აშიშვლებს და გვიჩვენებს, რომ „დასავლური ფასეულობები“, ნატო, ევროკავშირი, თავისუფალი არჩევნები, რუსეთის საფრთხე და ა.შ. ლეღვის ფოთლებია, რომლებიც (არცთუ ისე კარგად) ფარავს ძალაუფლების ქვებით, ფრჩხილებითა და კბილებით შენარჩუნების შიშველ სურვილს. პოლიტიკური ოპონენტი იქცევა სასიკვდილო მტრად, აბსოლუტურ უცხოდ, იმად, ვინც უნდა გაანადგურო, რადაც უნდა დაგიჯდეს. ქვებისა და ჯოხების როლს „მაკროპოლიტიკაში“ კონტროლპალატაყოფილი სახელმწიფო აუდიტის სამსახური, პროკურატურა და სასამართლო ასრულებენ.
კარალეთის ინციდენტის კიდევ უფრო შემაშფოთებელი ეფექტი ხელისუფლების მხარდამჭერთა ნაწილის სრულიად ეიფორიული და გახარებული რეაქცია იყო. კარალეთელი მამასახლისების ქვის სროლა მათ მტერთან ბრძოლაში მამულიშვილური სულისკვეთების გამოვლინებად ჩათვალეს. აქ უკვე დემოკრატიისა და თანამედროვე სახელმწიფოს საფუძვლების გაგებაზეც აღარ არის საუბარი. ერთადერთი ემოცია, რომელსაც ამგვარი საქციელი შეიძლება იწვევდეს, ამრეზაა იმ ადამიანების მიმართ, რომლებმაც არათუ კანონიერი, ეთიკური შეფასების ყველა კრიტერიუმიც დაკარგეს და ყველაფრის გამმართლებელ ბრბოდ გადაიქცნენ: ისეთად, რომელიც ტაშით ხვდებოდა დახვრეტის პროცესებს სსრკ-ში და ებრაელების ხოცვას ნაცისტური გერმანიის საკონცენტრაციო ბანაკებში.
Transition of power თანამედროვე პოლიტიკური თეორიის ცნებაა. ამ ცნებასთან, ისევე, როგორც თანამედროვე სახელმწიფოსა და თანამედროვე პოლიტიკის გაგებასთან ახლოს რომ მივიდეთ, საჭიროა გავაცნობიეროთ, რომ ძალაუფლება არ არის რაღაც, რაც შეგიძლია დაიპყრო და დაიმკვიდრო, სანამ შენზე ძლიერი არ მოვა, თავს არ მოგაჭრის და არ აგართმევს. ვიდრე ჩვენი „პოლიტიკური პარტიები“, მმართველი პარტიის თამადობით, ამ მარტივ ჭეშმარიტებას არ გააცნობიერებენ, საქართველოს არათუ არ ექნება ნატოსა და ევროკავშირში გაწევრიანების არანაირი პერსპექტივა, არამედ მუდმივად იდგება სამოქალაქო ომისა და საკუთარი არსებობის შეწყვეტის საფრთხის წინაშე, რაც მას ნებისმიერი მსურველისათვის იოლ საკბილოდ აქცევს.
პოლიტიკური ბრძოლის გადაქცევა ძალაუფლებისათვის ბრძოლად და მისი არქაიზაცია ქართული სახელმწიფოებრიობისათვის, ალბათ, ყველაზე უფრო სერიოზული საფრთხეა. პოლიტიკური პროცესის მონაწილეები ამ პასუხისმგებლობას, როგორც ჩანს, აცნობიერებენ. სამართლიანი და თავისუფალი არჩევნების უწყებათშორისმა ცენტრმა გაავრცელა დეკლარაცია, რომელშიც პოლიტიკური პარტიები, თუკი დეკლარაციას დაეთანმხებიან, უარს ამბობენ „საარჩევნო კამპანიის პროცესში, სხვა პარტიის კამპანიისა და აქციების ხელის შეშლაზე, მათ შორის, საკუთარი აქტივისტების მობილიზაციითა და პარალელური აქციების დაგეგმვით.“ (ასევე უარს ამბობენ სიძულვილის ენაზე, ოღონდ, დეკლარაციის ტექსტის მიხედვით, რატომღაც მხოლოდ უმცირესობებთან დაკავშირებულ საკითხში. სხვა შემთხვევებში ცენტრისათვის ეს, როგორც ჩანს, მისაღებია).
ამ დეკლარაციამ ისევ ლეღვის ფოთლის როლი რომ არ შეასრულოს, ალბათ, უმჯობესია, მმართველმა პარტიამ უარი თქვას პოლიტიკური კონკურენციის საეჭვო ხერხებზე.
ადრეც დავწერე და კიდევ ერთხელ გავიმეორებ: ძალაუფლების სტრუქტურის ამგვარი არქაიზაციის სათავე ერთპარტიული მმართველობაა. როდესაც აბსოლუტური ძალაუფლება გიპყრია (შენს ხელთ არის სასამართლო, საკანონმდებლო და აღმასრულებელი ხელისუფლებები), მისი შენარჩუნების სურვილი ყველაზე არქაული პარადიგმების რეპროდუქციას ახდენს. საქართველოში, პირველ რიგში, ძალაუფლების ეს სტრუქტურაა შესაცვლელი, რომელიც ვარდების რევოლუციამ არათუ ვერ შეცვალა, არამედ გაამყარა კიდეც. თუ ამ სტრუტქტურის შეცვლა ვერ მოხერხდა, მაშინ ძალაუფლების შეცვლის ერთადერთ ფორმად პუტჩი, გადატრიალება და რევოლუცია დარჩება (როგორც აქამდე იყო საქართველოში და როგორც ახლაც არის, ვთქვათ, სირიაში).