სიზიფედან სიზიფემდე

ავტორი: ლუკა ოქროპირაშვილი

მე-20 საუკუნის კონტინენტური ევროპული ფილოსოფიის სენსაციური ნაშრომი, ნობელის პრემიის ლაურეატი ავტორისა და იკონური ფრანგი მოაზროვნის, ალბერ კამიუს სიზიფეს მითი, ფუნდამენტურად იკვლევს ეგზისტენციის და ცხოვრების აბსურდულობის პრევალენტურ თემატურ პრობლემებს. 1942 წლის კაკაფონიურ და ქაოტურ, სოციალურად ფრაგმენტირებულ, კლასობრივად სტრატიფიცირებულ, იდეოლოგიურად რადიკალიზირებულ და პოლარიზებულ ტრადიციულ დემოკრატიებში, ბრუტალური მეორე მსოფლიო ომის ყველაზე სასიკვდილო დღეების და ჩუმი კულტურული რეზისტენციის რეაქციულ ფონზე გამოქვეყნებულმა, ვირუსულად სკანდალურმა მისიე კამიუს წიგნმა, ბუნებრივად შეუქცევადი, აკუმულირებადი საჯარო რეზონანსის ფონზე, კონტრასტული რეაქციები დააგენერინა დასავლური ცივილიზაციის რიგიდულ საზოგადოებებში.

სიზიფეს მითის აზრობრივი წიაღის გულში ფიქსირებული და დაკრისტალებული იდეური მატერია, ექსკლუზიურად მოიცავს კამიუს საავტორო, აბსურდის დისკრეციული დოქტრინის ფორმულირებას, როგორც მის ორთოდოქსულ მეტაფიზიკურ ტრაექტორიებს, ისე წმინდად ეპისტემოლოგიურ ასპექტებს. როგორც სემანტიკურად მეტაფიზიკური პოსტულატი, აბსურდის ფენომენი კონფრონტაციაა, ადამიანის გონებრივი არსის კონფლიქტური შეუთავსებლობაა შავ-თეთრ, არსებითად პარადოქსულ სამყაროსთან. როგორც ეპისტემოლოგიური თეზისი, აბსურდის ფილოსოფიური ინტერპრეტაცია დეფინიციურად გულისხმობს ადამიანის ინტერნალურ იმპულსს, შეიმეცნოს ცივილიზაციური აზროვნების ლიმიტები და ცოდნის ფუნდამენტური საზღვრები. სიზიფეს მითი, კამიუს უკომპრომისო მცდელობაა აბსურდის, აბსურდიზმის, და აბსურდულობის ფილოსოფიზირებული შემცველობითობის კონსტრუქციის კონცენტრირებული ინიცირების. მისთვის ამოსავალი წერტილი ადამიანია - ისტორიული პროგრესიის გადაულახავი განგრძობითობის და ცოდნა არ ცოდნის დილემური პრობლემის მასიური უფსკრულის ეპიცენტრში, მოუსვენარი და ცნობისმოყვარე, დუალურ ცდუნებებში და გამაორებელ ლტოლვებში. ზემოთ ხსენებული, ინდივიდუალური გრავიტაციული სუბიექტია, რომლის ცხოვრებასაც ინტეგრირებული რუტინა და ადაპტაციის პატერნი განსაზღვრავს, ერთი ლერწამისებრი ორიენტაციური რხევიდან მეორემდე. გარკვეული გაგებით, კამიუსეული ეგზისტენცია ხასიათდება, ბინარული ჰეგემონიის და ორპოლუსიანი კონფლიქტის ტენდენციით, როცა ერთია (ის რაც ინდივიდებს იდეალისტური და ზოგჯერ, ინფანტილური ნაივიზმით სურთ, რომ ეს სამყარო იყოს), და ამავროულად მეორეა, ის დე ფაქტო ცხოვრების სინთეზირებული სტერილურობა (იდეაში, როგორ არის წარმოდგენილი რეალური სამყარო). კამიუსთვის, ზემოთ ხსენებული ანალოგიური მოცემულობა, საძირკველია, მისეული აბსურდის არქიტექტურული სქემის და ფილოსოფიური ფუნდამენტური დიზაინის. სიზიფეს მითში, ავტორი აბსურდის ცნებას და ფენომენის სიმპტომატიკას განმარტავს როგორც, „გონების გაყრა-განქორწინებას, სამყაროსთან,“^[1](8). კამიუ აპელირებს, რომ მატერიალურ განზომილებაში, ადამიანის არსებობა ნიველირებულია, რადგან ესაა ეგზისტენციის ჩიხი. უფრო მეტიც, მისთვის, ფიზიკური და ხორციელი პროპორციული მდგომარეობები, გარანტირებულად ვერ უზრუნველყოფენ კაცობრიობის ოპტიმალურად ადეკვატურ ჩარჩოში ჩასმას, დანიშნულების, შინაარსის და წესრიგის გრძნობის ასიმილირებით.

სიზიფე, ანტიკურობის ტრაგიკული ფიგურაა ძველ ბერძნული მითოლოგიიდან, რომელიც მარადისობამდის პრედეტერმინირებულია ბორცვზე ლოდის ზიდვისთვის. ჰომეროსის პოემების თანახმად, ის ოსტატი ნაოსანი და დიდი კომერსანტი გახლავთ, რომელიც შეურყევლად ეწინააღმდეგება ზევსის უზენაეს ნებას და მდინარის ღვთაება აზოპოსს უჩვენებს, თუ სად გადამალა ზევსმა მისი მოტაცებული ქალიშვილი, ეგინეა. ცეცხლოვანი რისხვით შეპყრობილი ზევსი თანატოსს სიზიფეს მოკვლას უბრძანებს, თუმცა გონებაგამჭრიახი სიზიფე სიკვდილის მეუფის შებოჭვას მოახერხებს. დღის ბოლოს, ყველაფერი იმით სრულდება, რომ შეშფოთებული ზევსი სიზიფეს გამოუტანს აბსოლუტურ ვერდიქტს – მწვერვალისაკენ პერმანენტულად აგოროს ლოდი, რომელიც მისი მიღწევისთანავე უკან გორდება. კამიუსეული სიზიფეს ეპოქალური ფიგურა, ალეგორიაა - ცივილიზაციის გარდაუვალი ატელეოლოგიურობის, მარად ციკლური ცვალებადობის, ადამიანური ბუნებრივი მდგომარეობის, ანუ ბრძოლის, ტანჯვის და სიცოცხლის უმიზეზობის და უმიზნობის შესახებ. როგორც მექანიკური და ტრივიალური შრომით დაპროგრამებული ცხოვრება, სიზიფე დაუფარავად ცხადი ილუსტრაციაა, ცხოვრების აბსურდულობის. კამიუ დემონსტრირებს, რომ კონკრეტული ე.წ ინდივიდის ე.წ ცხოვრება, შეიძლება შინაარსობრივად ინერციაში გადაიზარდოს, ლეთარგიულ და პასიურ რუტინაში - ხაფანგი 22-ის შეუქცევად სპირალში: ”გაღვიძება, ტრამვაი, ოთხი საათი ოფისში ან ქარხანაში, კვება, ტრამვაი, ოთხი საათი სამუშაო, კვება, ძილი, და ორშაბათი, სამშაბათი ოთხშაბათი, ხუთშაბათი, პარასკევი, შაბათი და კვირა იმავე რიტმის მიხედვით [...]“ (12).

არსებითად, კამიუ დე ფაქტო არევერსებს ტრადიციულ დასავლურ ინტელექტუალურ და კულტურულ სამყაროში, სიზიფეს, მეინსტრიმულ და სტერეოტიპულ პოპულარულ იდენტობას. მაშინ როდესაც, კონვენციურად, კლასიკურ ნარატივებში სიზიფე, ღმერთების მიერ რადიკალურად დაგმობილი, სუბორდინირებული ანტაგონისტი და ტრაგიკული მოკვდავია, კამიუს ტექსტში ის ექსკლუზიურად ეგზალტირებული პროტაგონისტია. კამიუს სიზიფე, ატიპიური დიდებულების და ღირსების თვითმყოფადი გმირია. რა საკვირველია, სიზიფე კენოსის მდგომარეობაშია, როცა მას არ მმართავს, არც არანაირი იმედი საბოლოო ხსნის და არც თავისუფლების კომფორტის. სწორედაც, რომ ეს აპოდიქტური აბსურდის პარადოქსულობა, პირველყოვლისა განსაზღვრავს მის პერსონალურ კომპოზიციას და გმირისთვის მისჯილი ცხოვრების ტოტალურობას. კამიუს ფილოსოფიურ პორტრეტში, სიზიფეს ამოძრავებს შინაგანი პრინციპი უპირობო თავისუფლების, მისი მოუსვენარი სული და მეამბოხის ჰეროიკული სულისკვეთება, რათა დღის ბოლოს, მიღწევადი კმაყოფილება მიიღოს და პატივი მიაგოს ჰერკულესური წამებისა და დაუღალავი შრომის შესრულების პროცესს. გარდა ამისა, კამიუ სპეკულირებს, რომ სიზიფეს, პოტენციურად ძალუძს, ინდივიდუალურად მიუდგეს მის პერსონალურ მისიას პოზიტიური დისპოზიციითაც კი, რამე თუ აქციოს სამუდამო დაბრკოლება შესაძლებლობად და იპოვნოს ტრანსცენდენტული მნიშვნელობა, მის დაფიქსირებულ ‘დინების მდგომარეობაში’. იმის ნაცვლად, რომ ის დანებდეს და დაემორჩილოს მისთვის გარდაუვალ საბედისწერო ციკლს, თავი დახაროს გამანადგურებელი და გაუკუღმართებული ბედის განაჩენის წინაშე, სიზიფე ირჩევს საკუთარ თავს და ‘სრულფასოვან’ სიცოცხლეს. კამიუსთვის, სიზიფეს არსებობა იმანენტურად ზეღირებული და ზეარსობრივია, თუ გავითვალისწინებთ მის ავთენტურ განზრახვას და ტოლერანტულ განწყობას პრინციპულად შეებრძოლოს კაცობრიობაზე გაბატონებულ გაურკვევლობას და ქაოსს.

კამიუს ფილოსოფიურ ფიქრში, სიზიფეს ბედი ეხმიანება ყველა ადამიანის ბედს: ადამიანი, ფუჭი მოჩვენებითობით ცდილობს სტაბილურობას და მოთმინებას, რადგან მათი სიცოცხლის, სიზიფესეული ანალოგიური ტვირთი, იქ მხოლოდ სიმბოლური იმიტირებით შეყოვნდება. საბოლოოდ, უკანმოუხედავი, ავტომატური წამიერებით, სტიქიური ენერგიით დაგორდება და აიძულებს ყველას ყველაფერი თავიდან დაიწყონ. სიზიფეზე მინიშნებით, კამიუ ასკვნის, რომ ეგზისტენცია უშედეგო, უმართავი და ალოგიკური პროცესია, რომელშიც ადამიანები ცერემონიალური დრამატულობით აგრძელებენ დემონსტრაციული წინააღმდეგობის გაწევას - არა სიზიფესეულ შრომას, არამედ ალინირებულ, შედეგზე ორიენტირებულ და მონოტონურ შრომებს. სიზიფესგან განსხვავებით, რომელიც ფსონს საკუთარ თავზე დებს, ადამიანებისთვის მმართველი და მმართავი ინსტიქტურად ტელეოლოგიური მოტივი და აქტის მიზნობრიობაა. სიზიფეს მეტაფორა, მთელი კაცობრიობისთვის ფილოსოფიური ალარმიზაციის ფორმაა, რომ არ არსებობს საბოლოო დანიშნულების წერტილი (არანაირი აღთქმული მიწა, იდეალიზირებული ოაზისური სამოთხე და მათთანი) და კონტრ-აბსურდის რელევანტური პანაცეა.

კამიუს ფილოსოფიური მესიჯის დედააზრი ისაა, რომ სიზიფეს მსგავსად, თითოეულმა ცირკულარულად უნდა აკეთოს ის, რაც რეალურად აქ და ახლა ‘ლეგიტიმურია’, იმ ობიექტური კანონზომიერების რეალიზებით, რომ ფინიშის ხაზი, აზროვნების სუბიექტის მენტალური კატეგორიულობის ფიქციური, დელიკატური კრეაციაა. კამიუს ეგზისტენციულური სიცოცხლის სფეროში, ინდივიდის ცხოვრება გულისხმობს აბსურდულ ოდისეას, ქაოსს, ტანჯვას, ნგრევას და პესიმიზმს, დაბადებიდან სიკვდილამდე. აბსურდისგან გამოწვეული დისტანცირების ამ უკონტროლო განცდას, სხვა არაფერი მოაქვს, აბსოლუტური სკეპტიციზმისა და მომაკვდინებელი ნიჰილიზმის, პიროვნული კონფლიქტებით და კრიზისებით კატალიზირებული ტურბულენტობის და დესტაბილიზაციის გარდა, რაც სრული გარდაუვალობით, ძირს უთხრის გასიგრძეგანებული სუროგატი ღირებულებების კომფორტის ზონების წესრიგს და კაცობრიობის ფსევდო ვალდებულებების იერარქიას ირგვლივ, ისტერიული ფოკუსირების იზოლაციურ პრაქტიკას.

კამიუს პერსპექტივით, აბსურდის ფენომენი ღრმად არის ფესვგადგმული არსის მნიშვნელობისა და მიზნის უნივერსალური გამოცდილების არარსებობაში, რაც ადამიანებს აიძულებს განიცადონ გაუცხოება. კამიუს ერთგვაროვანი ანტიდოტი, ამ აბსურდთან პირდაპირი, უშუალო ფლირტი და თვალებში მოუბოდიშებლად შეხედვაა, რაც ნიშნავს გარანტირებულ, სუვერენულ ტკივილთან და ტანჯვასთან სარისკო თანაცხოვრებას. კამიუ ამტკიცებს, რომ ბოლოს და ბოლოს, სიზიფეს უპირატესობა ადამიანებთან შედარებით არის ის, რომ სიზიფე იაზრებს მისი ბედის პერსპექტივას და გმირულად იღებს ობიექტურ რეალობას. მარადიული განაჩენის მოუხედავად, ყოველგვარი იმედისა და ენთუზიაზმისგან სრულად დაცლილი, ის ავტომატიზირებული ინტენსიურობით საკუთარ თავზე გამარჯვებას ცდილობს, რომ ტრიუმფით წინასწარ განსაზღვრულ ბედზე დაუშვას პრეცენდენტი და დაცინოს ღმერთების კონტრპროდუქტიულობას. ადამიანებისგან განსხვავებით, სიზიფე ბრმად არ ელის აბსურდის დაძლევას ან დამარცხებას, სამაგიეროდ, ის პროაქტიულად აღიარებს, რომ ამას ვერასდროს შეძლებს, მაგრამ წამებულის ღირსებით დგას უიმედობისა და არაზრის წინაშე, რითაც ეწინააღმდეგება ყველა საპირისპირო შანსს: „გაცნობიერებული სიცხადე, რომელიც განასახიერებს მის წამებას, ამავე დროს დაგვირგვინებს მის გამარჯვებას“ (120). სიზიფე საკუთარ მწვერვალზე მაღლა ასვლისთვის იბრძვის და ხდება ექსტრატერიტორიული მაგალითი მათთვის, ვინც თამამად იღებს ცხოვრების აბსურდულობას.

სიზიფეს მითში, კამიუ გადმოსცემს იმ ფილოსოფიურ და ეგზისტენციალურ გზავნილს, რომ სიზიფეს არქეტიპული ცხოვრების ანალოგიურად, ადამიანის არსებობას არ გააჩნია არანაირი პარალელური მიზანი და მნიშვნელობა. სიზიფესეული ექვივალენტობით, მხოლოდ მაშინ, როცა ადამიანები სრულად მიიღებენ და მამაცურად შევლიან აქტიურ კოჰაბიტაციაში სიცოცხლის ჰეგემონიურ აბსურდულობასთან, თავიანთ ყოველდღიურობის ბრძოლაში, ისინი მიაღწევენ ღირსების და ბედნიერების კმარ მდგომარეობას. სიზიფეს მსგავსად, ყველა ადამიანი კონფრონტაციის ექსპანსიურ წინა ფრონტზეა, რა დროსაც, თითოეულის უნიკალური მოვალეობა და პასუხისმგებლობაა, ყოველთვის დარჩეს ავთენტური და თავის უფალი, საუკეთესოს, ნამდვილის და ღირებულისთვის ცხოვრებით და ბრძოლით.

ბიბლიოგრაფია

Camus, Albert, and Justin O’Brien. The Myth of Sisyphus. London: Penguin Books, 2005.

^[1] Albert Camus and Justin O’Brien, The Myth of Sisyphus (London: Penguin Books, 2005).