პუტინი შეცდომებს შეცდომებზე უშვებს, თითოეული ნაბიჯი აახლოებს უფსკრულთან - იერმოლენკო

რადიო თავისუფლებასთან ინტერვიუში ის რუსულ კულტურას იმ ინდულგენციას ადარებს, რომელსაც “თითქოსდა რუსეთის ყველა ცოდვის გამოსყიდვა შეუძლია” - ეს ასე არ არის, უთხრა მან ვაჟა თავბერიძეს, რუსეთის იმპერიალიზმის უწყვეტობაში რუსული კულტურის როლსა და უკრაინაში რუსი მწერლების ძეგლების ჩამოგდებაზე საუბრისას. “პუშკინს არაფერი გაუკეთებია კიევისათვის. მაშ რატომ პუშკინი და არა, მაგალითად, ბაირონი? ბაირონმა ხომ ბევრად უფრო კარგი პორტრეტი შემოგვთავაზა უკრაინელი ჰეტმან მაზეპასი?”- კითხულობს იერმოლენკო. ვრცელი ინტერვიუ ახალი წლის პირველ დღეებში ჩაიწერა. ვაჟა თავბერიძეს ის კიევიდან ესაუბრა.

რადიო თავისუფლება: პუტინი ცდილობს, ეს ზამთარი უკრაინელებისთვის გაუსაძლისად აქციოს - რამდენად გრძელი შეიძლება გამოდგეს ეს ზამთარი უკრაინისათვის?

ვოლოდიმირ იერმოლენკო: არა მგონია, გამოუვიდეს. ერთი თვე უკვე გავიდა, უკვე შევეჩვიეთ უშუქობას, ცხელი წყლის არქონას. გუშინ მთელი საღამო მქონდა შუქი, დღეს დილითაც მაქვს - ვერ დავიწუწუნებ. უკრაინა გაუძლებს, არ გატყდება. თუ პუტინი ფიქრობდა, რომ ქალაქების და მშვიდობიანი მოსახლეობის დაბომბვა უკრაინელ ხალხს გატეხდა, რომ უკან დავიხევდით, ბრძოლას არ გავაგრძელებდით - ის შეცდა. ეს ყველაფერი უფრო გვაბრაზებს, გამძლეობას გვმატებს, უფრო მეტია სურვილი, ჯარს ყველანაირად გვერდში დავუდგეთ. პუტინი კი - ის შეცდომას შეცდომაზე უშვებს. ერთ დანაშაულს მეორე მოსდევს. შექსპირის მაკბეტს მაგონებს - ეს კლასიკური ტრაგედიაა, სადაც ტირანი დანაშაულის გზას დაადგა და თითოეული ნაბიჯი მას კიდევ უფრო აახლოებს უფსკრულთან.

რადიო თავისუფლება: უკრაინის იდენტობაზე მინდა გკითხოთ - რა განსაზღვრავს დღეს მას?

იერმოლენკო: ბანალური პასუხი იქნებოდა რომ ეს არის თავისუფლებისმოყვარე სული, ინდივიდუალიზმი, ერის, საზოგადოების თავისუფლება. 6 წლის ბავშვისთვის რომ მიწევდეს ახსნა, ასე ავუხსნიდი - ჩვენ, უკრაინელები ყველაფერზე თავად ვიღებთ გადაწყვეტილებებს, ჩვენ პასუხს ვაგებთ ჩვენს ქმედებებზე, არ ველოდებით ბრძანებებს ზემოდან. არც ბრძანებებს, არც სასჯელს, არც მოქმედებისკენ წაქეზებას - არ ვაღიარებთ. ესაა, რაც განგვასხვავებს მეზობელი ტირანიისგან, სადაც ხალხი - მონაა, სადაც ხალხს მოქმედების უფლება არათუ არ აქვს, არც კი ცდილობენ მის მოპოვებას, არ ცდილობენ საკუთარი თავით იაზროვნონ, საკუთარი ცხოვრებით იცხოვრონ...

რადიო თავისუფლება: უკრაინელი ერისა და სახელმწიფოებრიობის თემისკენ გადავინაცვლოთ - ამ ბოლო დროს საკმაოდ ხშირად გაიგებთ დასავლელი მკვლევრებისგან, რომ სწორედ ამ ომში იშვა უკრაინის თანამედროვე სახელმწიფო, რომ პუტინმა, გარკვეულწილად, გამოძერწა ეროვნული მითი უკრაინისა, ქვეყნისა, რომლის არსებობაც თვითონ საერთოდ არ სჯეროდა.. Ბოლოს თვალში მომხვდა თვალსაჩინო კანადელი* ისტორიკოსის, მარგარეტ მაკმილანის მოსაზრება, რომელიც ისე შორს წავიდა, რომ გამოაცხადა: “პუტინი უკრაინის დამოუკიდებლობის დამფუძნებელ მამად მოგვევლინაო.“ რას იტყოდით ამაზე?

იერმოლენკო: ვიტყოდი, რომ ეს მცდარი მოსაზრებაა, რადგან ზედმეტ პატივს მიაგებს პუტინს. გადავხედოთ ისტორიას - ასი წლის წინაც იგივე პროცესებს დაინახავთ და მე -17 საუკუნის უკრაინელი კაზაკებიც იგივე პრობლემის წინაშე იდგნენ. ვფიქრობ, უკრაინელები, როგორც ერი, ახალგაზრდა არაა, საკმაოდ ძველი ერია - პრობლემა ისაა, რომ მას არ აღიარებდნენ, მას გარედან ან ვერ ხედავდნენ, ან არ იმჩნევდნენ. აი, რითი განსხვავდება ჩვენი დღევანდელი ბრძოლა ასი წლის წინანდელიდან - 100 წლის წინ უკრაინა არავის ადარდებდა. ამიტომ დამოუკიდებელი უკრაინული სახელმწიფოს გაუჩინარებას ყველა გულგრილად შეხვდა, აბსოლუტური ინდიფერენტულობით ევროპაში, ამერიკაში, სხვაგან ყველგან.

რადიო თავისუფლება: საკმაოდ ნაცნობი სცენარია - ალბათ მეტ-ნაკლებად იგივეს თქმა შეიძლება საქართველოს პირველ რესპუბლიკაზეც, რომელმა სამი წელიწადი იარსება.

იერმოლენკო: სწორედ ასეა. უამრავი პარალელის გავლება შეიძლება საქართველოსა და უკრაინას შორის. მოკლედ, ასი წელი მოგვიწია ლოდინი. ამიტომაც ვფიქრობ, არასამართლიანი იქნებოდა, პუტინის დამსახურებად ჩაგვეთვალა ის, რის მოშთობასაც თავად ყველანაირად ცდილობდა. მან გაიაზრა, რომ ეს პროცესი მისთვის უმართავი ხდებოდა, და ბევრი რამ იღონა მის შესაჩერებლად - პროპაგანდა, აგენტურა, იანუკოვიჩის მარიონეტი მთავრობა და ა.შ. ამიტომაც ვადარებ მას მაკბეტს - რაც არ უნდა ჩაიდინოს, როგორც არ უნდა ეცადოს სიტუაციის გამოსწორებას, თითოეული ნაბიჯის შემდეგ მისთვის ყველაფერი უარესდება. ომი და ძალადობა ბოლო ინსტრუმენტია, რომელიც მას არსენალში შემორჩა. და ეს მხოლოდ აჩქარებს, აძლიერებს უკრაინულ იდენტობას, მაგრამ ახლიდან არ ქმნის მას.

რადიო თავისუფლება: შემისწორეთ, თუ ვცდები - ამ იდენტობის ერთერთი წახნაგი რუსული გავლენისგან გათავისუფლებაა, მისი უარყოფა. და ეს არ ნიშნავს მხოლოდ გამარჯვებებს ბრძოლის ველზე. მაგალითად - სულ ახლახან, ორი, რუსეთში დიდი პატივით მოსილი „ფიგურა“ დაემშვიდობა ოდესას - ეკატერინე მეორისა და გენერალ სუვოროვის ძეგლები აიღეს. ესეც უარყოფის აქტია? ესეც ძერწავს უკრაინულ იდენტობას?

იერმოლენკო: რა თქმა უნდა, რადგან ეკატერინე - ეს იმ მონეტის მეორე მხარეა, რომელსაც რუსული იმპერიალიზმი ჰქვია. და ცხადზე ცხადია, რომ ყველგან, სადაც რუსულმა იმპერიალიზმმა შეაღწია, ვხედავთ იმპერიის სიმბოლიკას. ამიტომაც გვაქვს ლენინის ძეგლი ყველა ქალაქში, პუშკინის ქუჩა ყველა ქალაქში, ყველა სოფელში. ესაა იმპერიული მიდგომა: ადგილობრივი ისტორია ამოძირკვოს და იმპერიულით ჩაანაცვლოს. და რა თქმა უნდა, ამას უარვყოფთ, ვემიჯნებით - უნდა დავიბრუნოთ ჩვენი სახელები, ისტორიები, ხელოვნების ნიმუშები, იდეები - ის, რაც წაგვართვეს.

რადიო თავისუფლება: პუშკინზე აუცილებლად დეტალურად გკითხავთ, მაგრამ მანამდე მინდა ჩაგეძიოთ - ამ ორი ძეგლის აღების გადაწყვეტილებას კრიტიკოსებიც ბლომად გამოუჩნდა. მაგალითად, ერთ-ერთი არგუმენტი ასე ჟღერს: უკრაინა, გარკვეულწილად, საკუთარ ისტორიაზე ამბობს უარს, რადგან სწორედ ეკატერინე მეორე ითვლება ოდესის დამაარსებლად...

იერმოლენკო: ხალხმა, ვინც ოდესის ისტორიას მართლა იცნობს, იცის, რომ ოდესამდე, ამ დასახლებას ხაჯიბეი ერქვა - ოდესაში დღემდე გვაქვს რესტორნები ამ სახელით. ასე რომ, რა თქმა უნდა, იქ ადრე იყო დასახლება, ისევე, როგორც ბევრ სხვა ქალაქშიც, სადაც რუსეთი მიდიოდა და ახალ ქალაქს არსებულ დასახლებაზე აშენებდა, მათ შორის უკრაინული კაზაკების დასახლებებზეც. ეკატერინე მეორემ აღმოსავლეთ ევროპისთვის უკიდურესად ნეგატიური როლი ითამაშა - სწორედ მას შეეწირა სამი სახელმწიფოებრიობა ამ რეგიონში - სწორედ ეკატერინემ წამოიწყო ყირიმის პირველი ანექსია, გაანადგურა უკრაინელი კაზაკების ავტონომია და მონაწილეობა მიიღო პოლონეთის დაქუცმაცებაში. ასე რომ, ჩვენი გადმოსახედიდან ის იყო იმპერიის ექსპანსიონისტი მმართველი, რომელიც სხვა ერების ამოძირკვით იყო დაკავებული. ახლა კი ანტი-იმპერიული სახელმწიფოებრიობის დაბრუნების მოწმენი ვართ - ჯერ იყო პოლონეთის დამოუკიდებლობა მე-20 საუკუნეში და ახლა უკრაინულისა და ყირიმელი თათრების იდენტობების გამოცოცხლება, ხელახალი დაბადება. ვფიქრობ, იგივეს თქმა შეიძლება კავკასიაზეც - ეკატერინე მეორის მმართველობამ სიკეთე არც საქართველოს მოუტანა, თუ გეორგიევსკის ტრაქტატით ვიმსჯელებთ.

რადიო თავისუფლება: ამის გათვალისწინებით, როგორ ფიქრობთ, თქვენეული მიდგომით სხვა პოსტსაბჭოთა ქვეყნებმაც უნდა იხელმძღვანელონ? და თუ კი, რა საზომით უნდა განვსაზღვროთ, რა უნდა დარჩეს და რა უნდა მოვიშოროთ? ლენინთან დაკავშირებით საქმე მარტივადაა - ის უცხო სხეულია ქართული იდენტობისთვის, მისი გადაგდება უფრო ადვილია. უფრო რთულადაა საქმე, როცა გორის მაცხოვრებლებს სტალინის ძეგლის დემონტაჟს თხოვთ ან თუნდაც, თბილისში, პეტრე ბაგრატიონის ძეგლის მართებულობაზე დაიწყებთ მსჯელობას... რა კრიტერიუმებით უნდა განვსაჯოთ ისინი?

იერმოლენკო: მსგავსი ისტორიები უკრაინასაც უხვად აქვს: გვყავდა თავადი ბეზბოროდკო, რომელიც რუსეთის იმპერიის კანცლერი და რუსული განათლების სისტემის ერთ-ერთი შემოქმედი იყო მე-19 საუკუნეში. გვყავდა არქიეპისკოპოსი და თეოლოგი თეოფან პროკოპოვიჩი, რომელიც უშუალოდ ეხმარებოდა პეტრე პირველს რუსეთის იმპერიის შექმნაში. და, რა თქმა უნდა, გვყავს გოგოლი, ვინც შექმნა რუსული პროზა. ვფიქრობ, გოგოლის ძეგლებს ნამდვილად არ ავიღებთ, დარჩება, მიუხედავად იმისა, რომ უამრავი კითხვა არსებობს მის მიმართ - მაგრამ, სრულად ნორმალურია, დავსვათ კითხვები ისტორიული ფიგურების გარშემო, მათ შორის ზოგიერთი გაურკვევლობების მითითებით. Ვფიქრობ იგივე შეიძლება ეხებოდეს [პეტრე] ბაგრატიონს. ვერ დავიჩემებ, რომ საქართველოს ისტორიას დეტალურად ვიცნობ, მაგრამ მახსენდება პარადოქსი, რომელიც ადრე ძალიან მაოცებდა - ნაპოლეონთან ომის დროს რუსეთის არმიის საკვანძო მეთაურებს შორის რუსული გვარების სიმცირე, თუ კუტუზოვს და ორიოდე სხვას არ ჩავთვლით. იყვნენ გერმანელები, ივყვნენ ქართველები და ა.შ. და ეს იმაზე მიუთითებს, რომ რუსეთი არ არსებობს როგორც ერი-სახელმწიფო, რომ რუსეთი ყველაფრის ნარევია, ერთგვარი „ვინეგრეტი“, იმპერია, რომელიც ცდილობს საკუთარ კოლონიებს გამოსწოვოს ყველაფერი კარგი, რაც მათ გააჩნიათ. რაც შეეხება პუშკინს და მის მსგავს ფიგურებს, ვფიქრობ, მათი მონუმენტების რაოდენობა უნდა შემცირდეს - პუშკინს არაფერი გაუკეთებია კიევისათვის. მაშ რატომ პუშკინი და არა, მაგალითად, ბაირონი? ბაირონმა ბევრად უფრო კარგი პორტრეტი შემოგვთავაზა უკრაინელი ჰეტმან მაზეპასი. მე არ ვამბობ, რომ ისინი საერთოდ უნდა გავაქროთ - მაგრამ ყოველ ფეხის ნაბიჯზეც არ უნდა გვხვდებოდნენ.

რადიო თავისუფლება: პუშკინზე კითხვა კიდევ ცოტა ხნით დავაყოვნოთ და ჯერ გოგოლზე გკითხავთ: რა „შველის“ მას - ის, რომ უკრაინელად დაიბადა თუ ის, რომ ჭეშმარიტად მსოფლიო რანგის მწერალია?

იერმოლენკო: ის, რომ ჩვენი კულტურის ნაწილია. ჩვენ შეგვიძლია კრიტიკულად ვიყოთ მის მიმართ განწყობილი, მაგრამ წყალი არ გაუვა იმას, რომ ის ჩვენი კულტურის ნაწილია, ჩვენი მწერალია, მიუხედავად იმისა, რომ კითხვები არსებობს იმის შესახებ, თუ როგორ ხედავდა ის უკრაინას.

რადიო თავისუფლება: “ძეგლებთან ბრძოლა საჩოთირო საქმეა” – განგვიცხადა ერთ-ერთმა რუსმა მწერალმა რამდენიმე კვირის წინ „რადიო თავისუფლებასთან“ საუბრისას. ალბათ იმიტომ, რომ ისინი ხურდას ვერ დაგიბრუნებენ. რას უპასუხებდით?

იერმოლენკო: ეს არაა ბრძოლა ძეგლებთან, ესაა ბრძოლა იმ იდეასთან, რასაც ისინი წარმოადგენენ. როდესაც პუშკინის ძეგლს აიღებ ან ქუჩას სახელს გადაარქმევ, და ამის გამო ვიღაც გაკრიტიკებს, უნდა შეახსენო, რას წერდა პუშკინი „პოლტავაში“, ან კიდევ „რუსეთის ცილისმწამებლებს“-ში, უნდა შეახსენო, რომ სწორედ ამას დღეს რუსული პროპაგანდა იმეორებს. ეს ერთგვარი განგრძობადობაა, უწყვეტობა და ჩვენ ამ იმპერიული უწყვეტობის წინააღმდეგნი ვართ. ერთ მაგალითს მოგიყვანთ: როდესაც რუსებმა ხერსონი ჩაიგდეს ხელში, ადგილობრივი თეატრის საკუთარი პროპაგანდისთვის გამოყენება სცადეს და, რა თქმა უნდა, თეატრის თავდაპირველი რეპერტუარი შეცვალეს. და იცით, რისი დადგმა უნდოდათ? მიხაილ ბულგაკოვის „თეთრი გვარდიის“. ასე რომ, ეს ერთგვარი მაგალითია, რომ ისინი დღემდე იყენებენ ამ სახელებს, პიესებს, ტექსტებს, რათა ამოძირკვონ ადგილობრივი კულტურა და საკუთარით ჩაანაცვლონ. რაც შეეხებათ რუს ლიბერალებს, ისინი, ასე ვთქვათ, ფეხს ითრევენ, ჩამორჩენილი არიან ბევრ საკითხში - ისინი ჯერ კიდევ ვერ ელევიან პრივილეგირებულ სტატუსს, რუსული კულტურის უპირატესობების ამბიონიდან საუბარს. მათ არ შეუძლიათ იაზროვნონ ისე, როგორც უკრაინელები, ქართველები და ზოგი სხვა ერი აზროვნებენ - რადგან ჩვენ ვფიქრობთ იმ ერების გადმოსახედიდან, რომელთაც რუსეთი საუკუნეების განმავლობაში ჩაგრავდა, ამის მიღება კი მათთვის შეუძლებელია ხოლმე. და შედეგად, გააზრების ნაცვლად, ამჯობინებენ იმას დაუბრუნდნენ, რაც ასე კარგად გამოსდით - მათი ტრადიციული ქედმაღლური დამოკიდებულება და რუსების უპირატესობის განცდა სხვა ერების მიმართ.

რადიო თავისუფლება: პუშკინსაც მივადექით - და არ შეიძლება არ გკითხოთ იმ ესეზე, რომელიც ამერიკულ გამოცემა „Foreign Policy“-ში გამოაქვეყნეთ, სათაურით: „პუშკინიდან პუტინამდე“. სადაც იმპერიალისტ ავტორებად შერაცხეთ როგორც პუშკინი, ასევე ლერმონტოვი, არც გოგოლი და დოსტოევსკი დაინდეთ. ვფიქრობ, სათითაოდ განხილვა დიდ დროს წაიღებს და თანაც, უმჯობესია, ვისაც არ წაუკითხავს, წაიკითხოს - თქვენი ესე ამას იმსახურებს. მაგრამ არის ერთი ასპექტი, რომელიც შეგვიძლია განვიხილოთ - სხვა ყველაფერთან ერთად, მას კრიტიკოსებიც ბლომად გამოუჩნდა. არგუმენტები, ძირითადად, ასე ჟღერდა - რომ ეს პროვინციული აზროვნებაა, ნაციონალისტური რესენტიმენტი, ზიზღი და რომ ხელოვნება, ლიტერატურა, ეროვნულ საზღვრებს უნდა სცდებოდეს. რომ პუშკინი, ლერმონტოვი და დანარჩენები თავიანთი ეპოქის შვილები იყვნენ და დღევანდელი გადმოსახედიდან კი არ უნდა განვსაჯოთ, არამედ მათი ლიტერატურული ღვაწლის მიხედვით. დიდი სიამოვნებით მოვისმენდი თქვენს კონტრ-არგუმენტებს.

იერმოლენკო: ვფიქრობ, სწორედ ეს არგუმენტებია პროვინციული აზროვნების ნიმუში და სიბეცე, იმიტომ რომ, ჩვენ დაკვირვებით უნდა ვკითხულობდეთ ლიტერატურულ ტექსტებს, იმიტომ რომ ხშირად, ისინი ასახავენ პოლიტიკაში ძალთა დისკურსის სიმპტომებს და მე ციტატებად მომყავს ამის ცხადი მაგალითები პუშკინიდან, ლერმონტოვიდან.

აი, ავიღოთ ლერმონტოვის ტექსტი კავკასიაზე - „მწირი“. რუსი ლიტერატორის გადმოსახედიდან, რომელმაც მე გამაკრიტიკა, ეს არის ტექსტი იმის შესახებ, რომ ლერმონტოვს, რუს პოეტს, შეუძლია საკუთარი თავის იდენტიფიცირება კავკასიელ ბერთან, შეუძლია მის მდგომარეობაში შევიდეს. მე ამ სურათს აბსოლუტურად სხვაგვარად ვხედავ - ეს არის ტექსტი, სადაც ლერმონტოვი კავკასიის ერებს, მათ შორის, ქართველებს ეუბნება: თქვენ მხოლოდ წარსული გაგაჩნიათ და ამ წარსულის ნოსტალგიაშივე ხართ ჩარჩენილი, აწმყო თქვენ არ გაქვთ, მომავალზე ხომ ლაპარაკიც ზედმეტია.

შეადარეთ ახლა ეს იმას, რაც დღეს ხდება, როდესაც რუსი ეუბნება უკრაინელს: კი, შენ შეიძლება შენი, განსხვავებული წარსული გაქვს, მაგრამ მე ვთვლი, რომ ჩემგან არ განსხვავდები, ერთი ერი ვართ, ერთი ხალხი და შენ თუ ამას არ ეთანხმები, დაისჯები.

ვფიქრობ, ძალიან მცდარია იმის თქმა, რომ ლიტერატურა ეფემერული, იდეალისტური რამაა, სადაც მხოლოდ სტილი უნდა გვანიჭებდეს სიამოვნებას. მე არ ვამბობ, რომ პუშკინია პასუხისმგებელი პუტინის უმსგავსობებზე - სრულიადაც არა. რასაც მე ვამბობ, არის შემდეგი - არასწორია მტკიცება, რომ დიახ, პუტინი ბოროტია, მაგრამ გაიხედეთ მის მიღმა, თვალი შეავლეთ დიად რუსულ კულტურას! რომელიც თითქოსდა იქცა ინდულგენციად, რომლითაც რუსეთის ყველა ცოდვის გამოსყიდვა შეიძლება.

მთელი ეს ლაპარაკი „მეორე რუსეთზე“ - არა მგონია, რაც არ უნდა სამწუხარო იყოს, ეს „მეორე რუსეთი“ არსებობდეს. მას ვერ ვპოულობთ რუსული ლიტერატურის დიად ტექსტებში. რუსები თავად უნდა ეძებდნენ ამ ალტერნატივას, და ეს ურთულესი გამოწვევაა, მაგრამ მათი პრობლემა იმაშია, რომ გარკვეული გამონაკლისების გარდა, რუსული კულტურა რუსული იმპერიალიზმის ალტერნატივებს ვერ გვთავაზობს. ისინი არ იცვლებიან. არ აქვთ ახალი საზოგადოების ხედვა, ისეთი, როგორიც აქვს ბევრ ევროპულ ერს, მათ შორის უკრაინას, იდეა, რომ საზოგადოება უნდა ეფუძნებოდეს თავისუფალ ინდივიდებს, ამ ინდივიდებისთვის მინიჭებულ უფლებებს, ჯგუფებისთვის მინიჭებულ უფლებებს.

ამის ნაცვლად რუსულ კულტურას ლაიტმოტივად გასდევს დიდი გაერთიანების-გამთლიანების იდეა, როგორც რუსმა ფილოსოფოსმა. ვლადიმირ სოლოვიოვმა თქვა, და რაც ნიშნავს, რომ ნებისმიერი ინდივიდუალური განსხვავებულობა უნდა გაიწოვოს ამ დიდ მთლიანობაში.

ეს ტოტალიტარული ტრენდი რუსულ კულტურაში თან სდევდათ რუს სლავოფილებს მე-19 საუკუნეში, მათ შორის, ცალსახად, დოსტოევსკის, და რუს ფილოსოფოსებს, ილინსა და სხვებს, ვისი ნაწერებიც საფუძვლად დაედო დღევანდელ პუტინისტურ და ევრაზიანისტურ იდეოლოგიებს.

ვფიქრობ, უკრაინელებს, პოლონელებსა და ქართველებს უფლება გვაქვს, რუსებს ვუთხრათ - იცით, თქვენ უბრალოდ ბრმები ხართ რუსული კულტურის ზოგიერთი ასპექტის მიმართ. ჩვენ შეგვიძლია, ვიყოთ თქვენი ფსიქოანალიტიკოსები და დაგანახოთ ის, რაც ქვეცნობიერში გაქვთ ჩანერგილი და რასაც თავადაც ვეღარ ამჩნევთ. და ვფიქრობ, მათთვისვე იქნებოდა კარგი, თუ მოგვისმენდნენ. პრობლემა ისაა, რომ უმეტეს შემთხვევაში, მათ ჯერაც არ დაუწყიათ ჩვენი მოსმენა.

*თავდაპირველ ვერსიაში ოქსფორდის კანადელ პროფესორ მაკმილანზე შეცდომით იყო მითითებული, რომ ის ბრიტანელია.