ანტონ დოლინი, პოპულარული რუსი კინოკრიტიკოსი და რამდენიმე წიგნის ავტორი, ერთ-ერთი პირველი იყო, ვინც უკრაინაში ომის დაწყებისთანავე დატოვა რუსეთი. გამგზავრების წინ მისი სახლის კარზე უცნობებმა მუქარის ნიშნად “Z” მიაწერეს.
ჯერ კიდევ მარტის დასაწყისში, დოლინი წერდა, რომ მხარს უჭერს არა მარტო სანქციებს რუსეთის წინააღმდეგ, არამედ ე.წ. „რუსული კულტურის გაუქმების“ მოთხოვნასაც. სტატიაში „გაუქმების კულტურა და კულტურის გაუქმება“ იგი ამბობს: „თუ რუსული კულტურა, რომელშიც ყოველთვის საკმარისად იყო სხვადასხვა იმპერიული ნაგავი, მაინც არის ფასეული თავისი ლმობიერებით, ყურადღებით ტანჯულების, დამცირებულების და შეურაცხყოფილების მიმართ... მოდით, სწორედ ამ ლმობიერების სახელით შევწყვიტოთ გაუქმებული პრემიერების, კონცერტებისა და სპექტაკლების დატირება. იქამდე მაინც, სანამ ომი მიდის.”
ანტონ დოლინი ახლა ემიგრაციაში აგრძელებს კინოს კვლევას და ინტერვიუების სერიას იუტუბ-არხისთვის „Радио Долин”. გოგი გვახარია მას გასულ შაბათს ესაუბრა თბილისში, ლექციის შემდეგ, რომელიც ანტონ დოლინმა, ძირითადად, რუსეთიდან საქართველოში გამოქცეული ახალგაზრდებისთვის წაიკითხა.
გოგი გვახარია: როგორ შეცვალა ომმა თქვენი ცხოვრება? თქვენ, ფაქტობრივად, ომის დაწყებისთანავე დატოვეთ ჟურნალ „ისკუსტვო კინოს“ რედაქცია და ოჯახთან ერთად დატოვეთ რუსეთი.
ანტონ დოლინი: ჩემი ცხოვრება შეიცვალა. ალბათ, უარესისკენ, როგორც ხდება ხოლმე ომის დროს - დავკარგე უამრავი რამ, რაც ჩემს პროფესიას უკავშირდებოდა...შემოსავლებს, ბინას, ოჯახს. მომიხდა განშორება მშობლებთან, ძმებთან, ძმისშვილებთან. დავკარგე აუდიტორია, რომელიც საკმაოდ მრავალფეროვანი იყო. დღეს ეს აუდიტორია დარჩა რუსეთში - ყოველ შემთხვევაში, მისი ძირითადი ნაწილი. რა თქმა უნდა, განვიცდი ამას, არაა ადვილი ასეთი ცხოვრება. თუმცა მეხმარება ოჯახის წევრებთან - მეუღლესთან და შვილებთან ერთიანობა, მხარდაჭერა მეგობრების...
გოგი გვახარია:კოლეგების
ანტონ დოლინი: კოლეგების კი. იშვიათად თუ გაგიმართლებს ასე. ჩემს წრეში - არა მარტო ახლობლებს ვგულისხმობ - არ მყავს არავინ, ვინც ომს უჭერს მხარს. თითქმის ყველა ადამიანის ცხოვრებაში მოხდა განხეთქილება. ამას ყველგან ვხედავ - მარჯვნივ და მარცხნივ. მაგრამ ჩემთან - არა.
გოგი გვახარია: მიუხედავად ამისა, თითქმის ომის დაწყებისთანავე გამოქვეყნებულ თქვენს სტატიას, „გაუქმების კულტურა და კულტურის გაუქმება“, რბილად რომ ვთქვათ, არაერთგვაროვანი რეაქცია მოჰყვა რუს ლიბერალებს შორისაც კი.
ანტონ დოლინი: რას იზამ. მე ასე ვხედავ. ჩემი აზრით, ახლა ჩვენთვის, რუსებისთვის, არაეთიკურია ჩავებათ ბრძოლაში რუსული კულტურის დასაცავად. პირიქით, როცა ამას ევროპელები ან ამერიკელები აკეთებენ...ხვდებით, ალბათ, რომ ჩვენ ახლა მორალური თვალსაზრისით განსასჯელის სკამზე ვართ მთელი სამყაროს წინაშე. შესაძლებელია, ზოგიერთი ჩვენგანი, ის, ვინც კულტურას იკვლევს, გაამართლონ კიდეც - ჩვენ ხომ არა ვართ ნაწილი იმ ერთგვარი ორგანული მთლიანობისა, რომელსაც რუსეთის ხელისუფლება ჰქვია და მით უმეტეს, პუტინთან არაფერი გვაკავშირებს... მაგრამ ზოგიერთ ჩვენგანს, დიახაც, აკავშირებს... და ყველაზე ცუდი, რაც შეიძლება განსასჯელმა გააკეთოს მანამდე, სანამ მას საბოლოო სიტყვას მისცემენ, გააწყვეტინოს პროკურორს და იყვიროს: „შენს თავს მოუარე, მე არაფერი დამიშავებია, როგორ ბედავ ჩემს განსჯას“. ისე მოხდა, რომ ჩვენ დამნაშავეები ვართ და მე არ მიმაჩნია მართებულად, ჩვენი კულტურა უდანაშაულოდ გამოაცხადოთ - დიახაც, ჩვენ დამნაშავეები ვართ „იმპერიულობის“, ქედმაღლურების, კომპრომისულების გამო.
გოგი გვახარია: შეიძლება კოლონიზატორობის გამო?
ანტონ დოლინი: კოლონიზატორობის, რა თქმა უნდა. და იმის თქმა: „არა, არა, ჩვენ არაფერ შუაში ვართ“, არ არის მართებული. მით უმეტეს, როცა ჩვენი კულტურის გენიოსებთან - ტოლსტოისთან, დოსტოევსკისთან, პუშკინთან, ბროდსკისთან ვკითხულობთ სტროფებს, რომლებიც ერთმნიშვნელოვნად იმპერიულ ხასიათს ატარებს. შეისწავლა ეს სათანადოდ ვინმემ? შევეცადეთ კი ოდესმე გადაგვედგა აქედან ნაბიჯი და გავსულიყავით რაღაც ახალ დონეზე? მე ვფიქრობ, რომ არა.
გოგი გვახარია: დღეს თბილისში გამართულ შეხვედრაზე თქვენ პასუხისმგებლობაზე ისაუბრეთ. ფაქტობრივად, პირდაპირ მიმართეთ დარბაზს, რომელიც სავსე იყო ძირითადად რუსეთიდან ჩამოსული თქვენი ახალგაზრდა თანამემამულეებით. თქვენ თქვით: „ყოველი ჩვენგანი პასუხისმგებელია. ჩვენ ვართ ხალხი, რომელმაც პუტინი ხელისუფლებაში მოიყვანა“. თქვენი აზრით, დარბაზმა გაგიგოთ?
ანტონ დოლინი: მინდა მჯეროდეს, რომ - კი. მაგრამ მე მხოლოდ ჩემს აზრს ვამბობ. მათ შეუძლიათ, არ დამეთანხმონ...
გოგი გვახარია: მაგრამ თქვენ პირდაპირ მათ მიმართეთ.
ანტონ დოლინი: კი, კი. მე ხომ მათი სახელით არ ვსაუბრობ. მე მათ ვესაუბრები, მათ მივმართავ. კითხვები დამისვეს, დიალოგი გვქონდა, ხალხი რეპლიკებს ისროდა დარბაზიდან. მე ეს მახარებს.
"ზუსტად გუშინ ფეისბუკზე დამიწერეს: „უნდა გრცხვენოდეთ, რომ რუსი ხართ“. არ მესმის, რატომ უნდა გრცხვენოდეს იმის გამო, რომ რომელიმე ნაციონალობას მიეკუთვნები..." - ანტონ დოლინი.
გოგი გვახარია: საქართველოში სწყინთ ხოლმე - ხშირად კითხულობენ, როგორ შეიძლება თავის გადასარჩენად ჩამოხვიდე ქვეყანაში, რომელიც შენივე ქვეყნის მიერაა ოკუპირებული? ამაზე, როგორც წესი, ასე პასუხობენ: „ჩვენ არაფერი ვიცოდით 2008 წლის აგვისტოზე“. ნორმალურად მიგაჩნიათ ეს? უნდა გვჯეროდეს ამ ახალგაზრდების? ნუთუ ისე მუშაობდა პროპაგანდა, რომ ინტერნეტის ეპოქაში ახალგაზრდებმა არ იცოდნენ, რა ხდება მათ მეზობელ ქვეყანაში? ბევრისთვის ასე „საყვარელ“ საქართველოში?
ანტონ დოლინი: დიახ, პროპაგანდა ცდილობდა მაინც და მაინც არ გავრცელებულიყო ინფორმაცია. ომობდა მხოლოდ არმია. გაწვევა არ ყოფილა. „ახალგაზრდა კლასს“ ეს ყველაფერი არ შეხებია...
გოგი გვახარია: და ეს „კლასიც“ პასუხისმგებელია?
ანტონ დოლინი: რა თქმა უნდა. იმის გამოც, რომ არ იცოდნენ და იმის გამოც, რომ, როცა ქართველები ამაზე საუბრობდნენ, მათ არ უსმენდნენ. ასეა.
გოგი გვახარია: „არ იცოდნენ“...გერმანელები გამახსენდა, რომლებიც მეორე მსოფლიო ომის შემდეგ სასოწარკვეთილად იცავდნენ თავს, იმეორებდნენ, ჩვენ არაფერი ვიცოდითო... გავა დრო, დაემხობა პუტინის რეჟიმი. უნდა ველოდოთ ისტორიის განმეორებას? რუსებიც გაიმართლებენ თავს და იტყვიან, რომ „არ იცოდნენ?“
ანტონ დოლინი: ვშიშობ, რომ ასე მოხდება. ვშიშობ, რომ სწორედ ამას მოვისმენთ. მაგრამ გერმანიაში არ გამოვიდა ბლოკადის, პროპაგანდის, ინფორმაციის ნაკლებობის გამიჯვნა არცოდნის სურვილისგან. არა მგონია, აქ გამოვიდეს. მე მგონია, რომ ამ თვალსაზრისით ჩვენ განწირულები ვართ: ბევრი ადამიანი, რომელიც პირდაპირი დამნაშავეა, მშრალი გამოვა ამ წყლიდან, ხოლო ის ხალხი, ვისაც დანაშაული არ ჩაუდენია... როგორ გითხრათ, რცხვენია არა იმას, ვინც დამნაშავეა, არამედ იმას, ვისაც სინდისი აქვს.
გოგი გვახარია: თქვენ ბოლო დროს ბევრს მოგზაურობთ. ხვდებით, ალბათ, იმათაც, ვინც ამტკიცებს, რომ სამყარო მოიცვა რუსოფობიამ, რომელიც ომის დროს უკვე ყველგანაა. ამას წინათ თბილისში ქსენია სობჩაკი ჩამოვიდა და...
ანტონ დოლინი: ქსენია სობჩაკი უცნაური ფიგურაა, ორ სივრცეს შორის მოქცეული. ერთი მხრივ, რუსეთის ტელევიზიაში მუშაობდა და, მეორე მხრივ, საპროტესტო მიტინგებზე აქტიურობდა. იქაც იყო და აქაც. რომელ სობჩაკს უნდა დავუჯეროთ?
გოგი გვახარია: არა მარტო სობჩაკი. რუსოფობიაზე საუბრობენ დასავლეთშიც.
ანტონ დოლინი: გააჩნია ვინ საუბრობს. ადამიანების ნაციონალური ნიშნით დაჯგუფება მეც კატეგორიულად არ მომწონს. ზუსტად გუშინ ფეისბუკზე დამიწერეს: „უნდა გრცხვენოდეთ, რომ რუსი ხართ“. არ მესმის, რატომ უნდა გრცხვენოდეს იმის გამო, რომ რომელიმე ნაციონალობას მიეკუთვნები. მე აბსურდული მგონია ეს ბოდვა, თანაც მოძველებული. ნებისმიერი გამოთქმა, რომელიც იწყება სიტყვით „ყველა“ და გრძელდება ნაციონალობის დახასიათებით, არა აქვს მნიშვნელობა კარგი იქნება ეს თუ ცუდი, ჭკვიანი თუ შტერი... აზრსაა მოკლებული.
გოგი გვახარია: საქართველოში დღესაც კი გაიგონებთ ზოგჯერ მტკიცებას „ორი რუსეთის“ არსებობის შესახებ.
ანტონ დოლინი: თომას მანმა ამაზე პირდაპირი პასუხი გასცა - არსებობს მხოლოდ ერთი გერმანია. მეც მიმაჩნია, რომ არსებობს ერთი რუსეთი. მაგრამ ადამიანები განსხვავებულები არიან. არსებობენ ლიბერალები, რომლებსაც არ სურთ პუტინი პრეზიდენტად, მაგრამ შეიძლება, მიაჩნდეთ, რომ ყირიმი სამართლიანად მიიტაცეს და რომ საქართველოში საშინელი არაფერი მომხდარა. არიან ადამიანები, რომლებიც რაღაც მიზეზებით მხარს უჭერენ პუტინს, მაგრამ არასდროს უოცნებიათ ყირიმზე და არც ამ ომის სურვილი ჰქონიათ. ჩემი აზრით, დღეს, ამ ომის ჟამს, ყველაფერი საკმაოდ მარტივია - ის ხალხი, ვინც ომს ეწინააღმდეგება, მოკავშირეებად უნდა ვაღიაროთ. ჩვენ შეგვიძლია ვეკამათოთ მათ, ვეჩხუბოთ კიდეც, ოღონდ ომის დასრულების შემდეგ. მაგრამ სანამ ომი გრძელდება, ყველა, ვისაც ომში ბრძოლა არ უნდა...
გოგი გვახარია: ან ეშინია ბრძოლის
ანტონ დოლინი: ან ეშინია... ყველა ეს ადამიანი მოკავშირეა. მორჩა. ყველა ეს ადამიანი ხელს უშლის ომს, აფერხებს მას. ეს ჩემი პოზიციაა. შეიძლება მცდარი. მაგრამ ეს პოზიცია პრაგმატულია და მოკლებულია აბსტრაქტულ იდეალიზმს. კონკრეტული პრაგმატიკაა - თუკი შენ გაწვევას გამოექეცი და არ გინდა ომში წასვლა, ამით უფრო ნაკლები უკრაინელი და რუსი დაიხოცება.
"რუსეთი ეფუძნებოდა დუმილს, უპატიოსნობას, ფარისევლობას, დასავლეთის პროგრესული მოდელების თანაარსებობას აღმოსავლურ დესპოტიასთან..." - ანტონ დოლინი.
გოგი გვახარია: დამაინტერესა თქვენმა მსჯელობამ დოკუმენტურ კინოზე. თქვენ თქვით, რომ ომის დაწყების შემდეგ განსაკუთრებით შეგიყვარდათ დოკუმენტური კინო. ვენეციის უკანასკნელ კინოფესტივალზე, რომელსაც თქვენც ესწრებოდით, ვუყურებდი ახალ მხატვრულ ფილმებს და მუდმივად იმის განცდა მქონდა, რომ მხატვრული კინო დღეს დროისა და სივრცის გარეშე აგრძელებს არსებობას. თითქოს არ ყოფილა კოვიდი და არ იხოცებოდნენ ადამიანები. თითქოს ომი არ იყოს და არ ბომბავდნენ ბავშვებს. რა არის ეს? სინამდვილიდან გაქცევა? მცდარი დასკვნების თუ პოზიციის გამოხატვის შიში?
ანტონ დოლინი: დაგვიანების ასპექტს რატომ ივიწყებთ? კინო ყოველთვის აგვიანებს.
გოგი გვახარია: ვერ დაგეთანხმებით. გადახედეთ, მაგალითად, კინოს ისტორიას, თუნდაც 1966 და 1967 წლების კანის კინოფესტივალის საკონკურსო პროგრამას. თითქმის ყველა ამ ფილმში შეამჩნევთ 68 წლის ამბების წინათგრძნობას. ამ რეჟისორებს კონკრეტულობის არ ეშინოდათ.
ანტონ დოლინი: ვენეციის ბოლო ფესტივალზე თუ ვისაუბრებთ, ჩემი აზრით, მარტინ მაკდონახმა მშვენივრად გამოხატა ჩვენი დროის აბსურდულობა.
გოგი გვახარია: ცოტაა ეს. სულ მქონდა ამ ახალ ფილმებში დისტანციის განცდა დროსთან. იცით, ალბათ, რომ ბევრ რეჟისორს ეშინია დროის კონკრეტიკის, რადგან მიაჩნია, რომ ასეთი ფილმები მალე ძველდება.
ანტონ დოლინი: კი, გეთანხმებით. მაგის გამოსწორება შეუძლებელია.
გოგი გვახარია: სხვათა შორის, საინტერესოა, როგორ განვითარდება ახლა რუსული კინო ცენზურის გამკაცრების პერიოდში. ახლა უკვე რუსეთში დაიბადება კინო „ეზოპეს ენით“?
ანტონ დოლინი: ვის სჭირდება ეს? უწინ კიდევ გასაგებია. ჰიბრიდული რუსეთის პირობებში. მე ვფიქრობ, რომ მათ დღეს სჭირდებათ ფაშისტური, პროპაგანდისტული ფილმები, რომლებსაც იღებენ, თუმცა ხალხი მათ არ უყურებს. ნუ მივიჩნევთ მაყურებელს იდიოტად. ცუდი კინოს ყურება არავის უნდა. ეს იმედისმომცემია. ჰოლივუდმა მაინცდამაინც ცუდი გემოვნება არ ჩამოუყალიბა ჩვენს ხალხს.
გოგი გვახარია: ჩემი აზრით, აუცილებლად გამოჩნდებიან რეჟისორები „საავტორო კინოს“ შექმნის პრეტენზიით, სწორედ ამ „ეზოპეს ენით“ და ნახევრად თქმული სიმართლით. მერე კი რუსული ინტელექტუალური ელიტა აღფრთოვანებას ვერ დამალავს: „როგორი თამამია!”
ანტონ დოლინი: წლების განმავლობაში სწორედ ასე ცდილობდნენ ჩვენს აღზრდას. გვასწავლიდნენ, რომ „ეზოპეს ენა“ არის ჭეშმარიტი ხელოვნება, პირდაპირი თქმა კი არა. განა შეიძლება ამ შტამპისგან ადამიანების გათავისუფლება? არ ვარ დარწმუნებული. ბევრს ჰგონია, რომ ფილმები უნდა გადაიღო, უნდა წერო მხოლოდ მარადიულზე. ჩემი აზრით, მხოლოდ თაობების ცვლა თუ იმოქმედებს ასეთ ხედვაზე, ასეთ აღქმაზე. თუმცა ამის არანაირი გარანტია არ არსებობს.
"დიახ. ჩემთვის განათლება არის პასუხი ყველა დაწყევლილ კითხვაზე. მზად ვარ ოცეულების წინაშე გავიმეორო: „განათლება, განათლება, განათლება!“ - ანტონ დოლინი.
გოგი გვახარია: თბილისის შეხვედრაზე თქვენ ბევრი ისაუბრეთ განათლებაზე. თუმცა, ჩემი აზრით, გაუნათლებელი ახალგაზრდები ვერაფერს შეცვლიან ამ თვალსაზრისით.
ანტონ დოლინი: დიახ. ჩემთვის განათლება არის პასუხი ყველა დაწყევლილ კითხვაზე. მზად ვარ ოცეულების წინაშე გავიმეორო: „განათლება, განათლება, განათლება!“
გოგი გვახარია: ამ შეხვედრებზე, რომლებსაც სხვადასხვა ქვეყანაში მართავთ, ხშირად გეკითხებიან: „რომელი ფილმის ნახვას გვირჩევდით?“ დავუშვათ, თქვენ შემოგთავაზეს კლასიკური ფილმების რეტროსპექტივის მოწყობა, იმ ფილმებისა, რომელთა ავტორებმა თავისებურად იწინასწარმეტყველეს დღევანდელი დღე, ანდა ჩვენება დავიწყებული ფილმებისა, რომელთა აქტუალურობა სწორედ დღესაა შესამჩნევი. რომელ ფილმებს ჩართავდით ამ რეტროსპექტივაში?
ანტონ დოლინი: „ლაკომბ ლუსიენს“ - ლუი მალის ფილმს კოლაბორაციონიზმზე, აბსოლუტურად ადეკვატურს დღევანდელი დღისთვის.
ასევე ოსიმას ფილმს „ბედნიერ შობას გისურვებთ, მისტერ ლოურენს.“
იგივე „ივანეს ბავშვობას“, რომელიც გვიამბობს, როგორ უკარგავს ომი ბავშვებს ბავშვობას.
გოგი გვახარია: “ლაკომბ ლუსიენს“ მე ყველა დროის და ხალხის 10 საუკეთესო ფილმს შორის მოვიხსენიებდი. გამოდის, რომ თქვენ აღიარებთ პარალელებს ისტორიაში. არაერთი ჩემი მეგობარი ამტკიცებს, რომ დღეს მექანიკური პარალელები ნაციზმთან და 30-იანი წლების გერმანიასთან, ზედაპირულია და ხელოვნური.
ანტონ დოლინი: თუ ვიმსჯელებთ, როგორც ისტორიკოსები, მაშინ დავეთანხმები თქვენს მეგობრებს. მეტისმეტად განსხვავებული გზავნილებია, განსხვავებული ისტორიული დროა. მაგრამ როგორც კი ხელოვნების დონეზე გავდივართ, ყველაფერი იცვლება. ხელოვნება მეტაფორებით ცხოვრობს. ხელოვნება რეალისტური ვერ იქნება. ხელოვნებას მეტაფორები აცოცხლებს. დოკუმენტურ კინოსაც კი. ხელოვნება გველაპარაკება ადამიანზე, მის არჩევანზე, იმაზე, თუ როგორ შეიძლება იქცეს მხეცად, ველურად. ამ თვალსაზრისით არ მესმის, რატომ არ უნდა მივმართოთ პარალელებს?
გოგი გვახარია: დღევანდელ შეხვედრაზე თქვენ რამდენჯერმე აღნიშნეთ, რომ რუსეთი, რომელიც 24 თებერვლამდე არსებობდა, აღარ არსებობს. როგორი იყო რუსეთი ომამდე? რა იგულისხმეთ?
ანტონ დოლინი: რუსეთი ეფუძნებოდა დუმილს, უპატიოსნობას, ფარისევლობას, დასავლეთის პროგრესული მოდელების თანაარსებობას აღმოსავლურ დესპოტიასთან. რუსეთი არსებობდა რეჟიმის ბენეფიციარების თანაარსებობაზე რეალურ ჯალათებთან. ბენეფიციარებს შორის ბევრი იყო ისეთი, ვისაც ფორმალურად სძულდა ტოტალიტარიზმი, ვინც თანაუგრძნობდა პოლიტპატიმრებს, მაგრამ არ აღიარებდა თანამონაწილეობას და არ იღებდა ამის გამო პასუხისმგებლობას. დღეს სიტუაცია გაიძულებს, გააკეთო არჩევანი - ვის მხარეს ხარ. ერთადერთი სტრატეგია, ესაა გაჩუმების სტრატეგია. მაგრამ ესეც ნაკლებად მუშაობს უკვე. თუკი ადამიანს მსოფლიოში სახელი აქვს, სწორედ ეს მსოფლიო მოითხოვს მისგან პასუხისმგებლობას და პოზიციის სიცხადეს - თუკი რჩება რუსეთში, უნდა შეჰფიცოს სამხედრო რეჟიმს, ანდა მოძებნოს უარის თქმის სხვა ფორმა.
გოგი გვახარია: ანუ ნახევარი სიმართლე და „ეზოპეს ენა“ დღეს უძლურია.