ორგაზმატრონის ამბავი: ვილჰელმ რაიხი და თავისუფალი სხეულების მარადიული უტოპია

სალომე ასათიანის პოდკასტი

ორგაზმატრონის ამბავი: ვილჰელმ რაიხი და თავისუფალი სხეულების მარადიული უტოპია

“კაცი, რომელიც თვლიდა, რომ სამყაროს ორგაზმები გადაარჩენდა“ - ასე მოიხსენიებენ ხოლმე „ასათიანის კუთხის“ ამ ეპიზოდის მთავარ გმირს, ვილჰელმ რაიხს - ავსტრიელ ექიმს, ადრეული ფსიქოანალიზის ერთ-ერთ გამორჩეულ წარმომადგენელს, მოაზროვნეს, რომელიც ფსიქოანალიზის და მარქსიზმის სინთეზის მიღწევას ესწრაფვოდა და ერთ დროს ზიგმუნდ ფროიდის საყვარელი მოწაფე და ახლო მეგობარი იყო, თუმცა ეს მეგობრობა რაიხისთვის დამანგრეველი ემოციური შედეგების მქონე მწვავე კონფლიქტით დასრულდა. 1957 წელს, 60 წლის ასაკში, შეერთებული შტატების ციხეში გარდაცვლილ რაიხს ეკუთვნის მნიშვნელოვანი და, თავისი დროისთვის ძალიან გაბედული ნაშრომები, მათ შორის „ორგაზმის ფუნქცია“ და „ფაშიზმის მასობრივი ფსიქოლოგია“, ის იყო უმნიშვნელოვანესი ფიგურა 1969 წლის სტუდენტური მოძრაობისთვის, კონტრკულტურული ჯგუფებისთვის - იმ თაობისთვის, რომელიც უნივერსიტეტებში ამბოხებას, ვუდსტოკში ფესტივალს და საზოგადოებრივ ცხოვრებაში, პირველად სწორედ რაიხის მიერ გამოყენებული ტერმინით, „სექსუალურ რევოლუციას“ აწყობდა - პარიზში, სორბონის კედლებზე მეამბოხე სტუდენტები რაიხის თეორიებით შთაგონებულ გრაფიტის ტოვებდნენ, ბერლინში სტუდენტების ჯგუფები პოლიციას რაიხის წიგნებს ესროდნენ.

რაიხის თეორიის გამოძახილს, რომ ხალხის მასების მიერ ფაშიზმის ენთუზიაზმით მიღების ერთ-ერთი მიზეზი იყო სექსუალობის შეკავებისგან, სურვილის განდევნისგან გამომდინარე ლტოლვა კონტროლისკენ, ავტორიტარიზმისკენ და ირაციონალობისკენ, ვხვდებით ტოტალიტარიზმის შესახებ ყველაზე შემზარავ რომანში, ჯორჯ ორუელის უკვდავ ტექსტში „1984“ - „სექსის ინსტინქტი ამოძირკვულ იქნება... ჩვენ ორგაზმს დავასრულებთ“ - აცხადებს სისტემა. მის მიმდევრებს შორის იყვნენ ბიტნიკების ცენტრალური ფიგურები - ალენ გინზბერგი რაიხს წერილებს წერდა, უილიამ ბეროუზი საერთოდ შეპყრობილი იყო რაიხის გვიანდელი პერიოდის თეორიებით.

ეს თეორიები, რომლებიც რაიხმა, ევროპაში ფაშიზმის მოსვლის შემდეგ ამერიკაში ემიგრაციის შემდეგ შექმნა - მათ შორის მოსაზრება, რომ ატმოსფეროში არსებობდა იდუმალი ენერგია, „ორგონი“, და ადამიანს ამ ენერგიით დამუხტვა და, ამის შედეგად, უფრო მეტი ბედნიერების და ჯანმრთელობის მიღწევა, რაიხის კონსტრუქციითვე აგებულ ხის ჯიხურში, „ორგონის აკუმულატორში“ შეეძლო - უფრო და უფრო ექსტრავაგანტული და ექსცენტრიკული ხდებოდა, რაიხის თხოვნით მისი ეს მოსაზრებები ალბერტ აინშტაინმაც კი შეისწავლა და გადაჭრით უარყო. მაგრამ, ამის მიუხედავად, რაიხის ეს ყუთი პოპულარული კულტურისთვის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანი ტროპი გახდა. მას იყენებდნენ ნორმან მეილერი, ჯერომ სელინჯერი, პოლ გუდმანი, შონ კონერი, როცა „ჯეიმს ბონდის“ განსახიერებისას პოპულარობის მწვერვალზე იყო. 1993 წელს უილიამ ბეროუზს კანზასში „ნირვანას“ ვოკალისტი, კურტ კობეინი ესტუმრა, თვითმკვლელობამდე ექვსი თვით ადრე - ნირვანას მსმენელებს ალბათ ნანახი გაქვთ ფოტო, რომელზეც კობეინი ბეროუზის სახლის ეზოში, „ორგონის ყუთში“ ზის და მრგვალი ფანჯრიდან მელანქოლიურად მომღიმარე კოსმონავტივით გვიქნევს ხელს. ყველაზე სახალისო ფორმით კი „ორგონის აკუმულატორი“ ვუდი ალენთან გვხვდება, მისი ადრეული პერიოდის ფილმში Sleeper, “მძინარე”, სადაც მას არა „აკუმულატორი“, არამედ „ორგაზმატრონი“ ჰქვია.

არადა თავად რაიხისთვის, რეალურ ცხოვრებაში, „ორგონის აკუმულატორი“ არც სახალისო გამოდგა და არც სპონტანური ბედნიერების მომტანი. პირიქით - ამ საეჭვო იდეების გამო მას შეერთებული შტატების მთავრობასთან შეექმნა პრობლემები და ის დააპატიმრეს. კაცმა, რომელმაც მთელი ცხოვრება მიუძღვნა ადამიანის სხეულის გათავისუფლების იდეას, თავად სიცოცხლე პატარა საკანში გამოკეტილმა დაასრულა.

ოლივია ლეინგი

ასეთი დასასრულის გამო ვილჰელმ რაიხი ისტორიასაც დიდწილად ცუდად შემორჩა - როგორც ექსცენტრიკული, თუ საერთოდ შეშლილი ფსევდომეცნიერი. მისი რეპუტაცია ძირეულად შეირყა და, გარკვეული ვიწრო წრეების გარდა, მას დიდხანს სერიოზულად აღარ აღიქვამდნენ. მაგრამ ბოლო წლებში სიტუაცია შეიცვალა და ვილჰელმ რაიხის სახელი ახლებური სიმწვავით და აქტუალურობით გაისმა დასავლეთის ლიტერატურულ სივრცეში. რაიხის შესახებ დაიწერა ახალი წიგნები - წელს კი თავისი თაობის მწერლებს შორის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან და ორიგინალურ ავტორად მიჩნეულმა ბრიტანელმა ოლივია ლეინგმა გამოაქვეყნა კრიტიკოსების მიერ ერთხმად აღიარებული წიგნი სათაურით „ყველა/სხეული: წიგნი თავისუფლების შესახებ“.

ეს წიგნი აღწერს მაინც რას ნიშნავს გამოცდილება ცხოვრობდე სხეულში - რომელიც ერთდროულადაა ტკივილის, შფოთვის, მსხვრევადობის, ავადმყოფობის, და უზარმაზარი სიამოვნების, თუ ძალის რეზერვუარიც, ერთდროულადაა სისტემური ძალადობის, სტიგმის ობიექტიც და სოლიდარობის, ცვლილების, კოლექტიური ბრძოლის წყაროც. ლეინგი სხვადასხვა ისტორიული პიროვნების, მათ შორის სიუზან ზონტაგის, მალკოლმ იქსის, კეთი აკერის, ანდრეა დვორკინის და ნინა სიმონის ამბების მოყოლით მთელი მეოცე საუკუნის ისტორიას წარმოაჩენს როგორც ერთი მხრივ სხეულის გათავისუფლებისთვის ბრძოლის, მეორე მხრივ კი მისი შეზღუდვის, კონტროლის, დისციპლინირების ისტორიას - ხოლო მთავარი მოაზროვნე, რომელიც სხეულების და მათი ბრძოლის შესახებ ამ მრავალშრიან ამბავს ერთიან ქსოვილად კრავს, სწორედ ვილჰელმ რაიხია.

„მე ძირშივე ვეწინააღმდეგები მოსაზრებას, რომ თუკი ვინმე თავის სამუშაოში შეცდომას დაუშვებს, ან ცუდი მიმართულებით წავა, მაშინ ყველაფერი, რაც ამ ავტორმა შექმნა სანაგვეზე უნდა მოვისროლოთ“ - გვეუბნება ოლივია ლეინგი, რომელიც „ასათიანის კუთხის“ სტუმარია. „მგონია, რომ რაიხთან დაბრუნება, მის ნააზრევში გამოსადეგის, აქტუალურის, ამაღელვებლის აღმოჩენა მნიშვნელოვანი და ბევრისმთქმელი იქნება ჩვენთვის“.

ოლივია ლეინგი, რომელიც ჩემი ერთ-ერთი საყვარელი ავტორია, დღეს ძალიან ბევრ თემაზე გვესაუბრება. ის გვიყვება რაიხის ცენტრალურ თეორიაზე - რომ ჩვენი სხეულები ინახავენ და თან ატარებენ ჩვენს დაფარულ და ხშირად განდევნილ ისტორიას, რომ ჩვენი ტრავმები ჩვენს მუსკულატურაში, მის მუდმივ დაძაბულობაშია გამოკეტილი, რასაც რაიხი „ჯავშანს“ ადარებს და ამ ჯავშნისგან ადამიანის გათავისუფლებაზე ოცნებობს. ლეინგი საუბრობს იმ წარუშლელ გავლენაზე, რომელიც რაიხზე ვენის უფასო კლინიკაში მუშაობამ მოახდინა - ღატაკ პაციენტებთან შეხვედრისას მან გაიაზრა, რომ ადამიანის უბედურების განცდა მხოლოდ ფროიდისეული ოჯახური სიტუაციიდან არ მომდინარეობდა, ხშირად ის, უწინარესად, სოციალური და ეკონომიკური ჩაგვრით იყო განპირობებული. ჩვენი სტუმარი გვიხსნის რაიხის, როგორც ფემინიზმის მხარდამჭერი და ანტიფაშისტი აქტივისტის ისტორიულ მნიშვნელობას, გვიყვება იმ მწვავე კონფლიქტზე, რომელიც რაიხსა და ფროიდს შორის საკუთრივ ფსიქოანალიზის თეორიებზე და, კიდევ უფრო მეტად, პოლიტიკურ საკითხებზე მოხდა. და მკაფიოდ გვაჩვენებს იმ ინტენსიურ გავლენას, რომელიც რაიხის იდეებს ჩვენს დღევანდელ წარმოსახვაზეც აქვს, ჩვენს მოსაზრებებზე სექსუალობის, ავადმყოფობის, ძალადობის, ბრძოლის თუ ტკივილის შესახებ.