ლიტველი დიპლომატი გიედრიუს ჩეკუოლისი ეუთოს მთავარი წარმომადგენელია გაჭიანურებული კონფლიქტების საკითხებში. მისი მანდატი მოიცავს დნესტრისპირეთს, მთიან ყარაბაღს და საქართველოს სეპარატისტულ რეგიონებს. ამ 20-წლიანი კონფლიქტების ამჟამინდელი მდგომარეობის შესახებ დიპლომატი ახლახან ჩვენი რადიოს კორესპონდენტს, რობერტ კოლსონს ესაუბრა.
რადიო თავისუფლება: დნესტრისპირეთსა და საქართველოს სეპარატისტულ რეგიონებში მომსწრენი გავხდით ეუთოს წევრი ქვეყნის - რუსეთის - მხრიდან უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისთვის პასპორტების ჯგუფურად დარიგებისა. მოლდავეთში იგივეს აკეთებს რუმინეთი. წარსულში უნგრეთი სჩადიოდა მსგავს ქმედებას. როგორია ეუთოს პოზიცია და რა შეიძლება გაკეთდეს ამ პრაქტიკასთან მიმართებით?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: ვიტყოდი, რომ ამაზე ჩემი პოზიცია ცოტა არ იყოს უარყოფითია. ამაზე გულწრფელად უნდა ვილაპარაკო, ვინაიდან ეროვნული უმცირესობების საკითხებში ეუთოს უმაღლესმა კომისარმაც რამდენჯერმე განაცხადა, რომ სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონ მოქალაქეობის მასობრივად გაცემისგან ან ინდივიდების იძულებისგან ესა თუ ის მოქალაქეობა მიიღონ, გარკვეული უფლებების ან მომსახურების შეზღუდვის გზით. მაშინაც კი, როცა ორმაგი მოქალაქეობა ნებადართულია, სახელმწიფოებმა სხვა ქვეყნის მოქალაქეებს პასპორტები არ უნდა დაურიგონ და შემდეგ ეს არ უნდა გამოიყენონ მოქალაქეების ამ ჯგუფის ან ამ სახელმწიფოს ტერიტორიის შესახებ განცხადებების გასაკეთებლად. ეს არის ჩემი პოზიცია - როგორც ვთქვი, სახელმწიფოებმა სწორი პრინციპები უნდა დაიცვან საკამათო საკითხების გადაჭრისას. ცხადია, ჩვენთვის ეს ცოტა არ იყოს ბიუროკრატიულად ჟღერს, მაგრამ პრობლემის საბოლოო გადაწყვეტის გზა გადის ტერიტორიული კონფლიქტების გადაჭრაში რეალური პროგრესის მიღწევაზე, რაც ყველას მისცემს სარგებლის ნახვის საშუალებას. ამდენად, პასპორტების ჩამორიგება მე, პირადად, არ მომწონს.
რადიო თავისუფლება: უფრო ადვილი არ იქნებოდა ეუთომ თავის პროცედურებში შეიტანოს შესაბამისი შესწორება, რათა ასეთი რამ აღკვეთილ იქნეს - კონკრეტული შემთხვევების განხილვის ნაცვლად?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: იცით, ეუთო კონსენსუსის პრინციპით მოქმედებს. ეს საკითხები ეუთოს წევრ ქვეყნებს შორის უნდა გადაიჭრას და ასეც ხდება. ეს ჩვენი საქმის ნაწილია.
რადიო თავისუფლება: რუსეთი მიზანმიმართულად ბლოკავს საქართველოში ეუთოს მისიის არსებობას. ამას ეუთოს მიმართ მისი ერთ-ერთი წევრის მხრიდან უნდობლობის გამოცხადებად ხომ არ აღიქვამთ? როგორ ფიქრობთ, რამე გამართლება აქვს მოსკოვის პოზიციას ამ საკითხთან მიმართებით?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: ცხადია, ეს კარგი შეკითხვაა. მსურს ეს შეკითხვა რუსეთსაც დაესვას. გულწრფელად გეტყვით - ჩვენ ბევრს ვმუშაობთ და დიდ ენერგიას ვახარჯავთ საქართველოში ეუთოს ქმედითი წარმომადგენლობის აღდგენის საკითხს. მაგალითად, განვიხილავთ შესაძლებლობას, რომ ეუთოს გუნდი პირველ ეტაპზე ვენაში იყოს დაფუძნებული და ამ რეგიონებში მიმოსვლის საშუალება ჰქონდეს. და მაინც, ეს შეკითხვა რუსეთს უნდა დაესვას. ვენაში გამართულ შეხვედრებზე რუსეთმა საკმაო მხარდაჭერა გამოავლინა ამ ახალი იდეების მიმართ, რომლებიც შეცვლილ ვითარებასთან გამკლავებას ისახავს მიზნად - როგორ დავბრუნდეთ. გვესმის, რომ მოცემულ ეტაპზე ეს, ალბათ, შეუძლებელია - ეუთოს წარმომადგენლობის ადგილზე აღდგენა. მაგრამ, როგორც გითხარით, ვმუშაობთ ვენაში დაფუძნებული გუნდის შესაძლებლობაზე, რომელსაც ამ რეგიონებში ინტენსიური მიმოსვლა ექნება. უნდა გითხრათ, რომ რამდენიმეთვიანი შიდა სამუშაოს შემდეგ, ჯერაც საწყის ეტაპზე ვართ, რაც სამწუხაროა. მაგრამ დიპლომატიური სამუშაო მაინც უნდა ჩავატაროთ.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, არის რაიმე პერსპექტივა, რომ ეუთოს მისია ახლო მომავალში მართლაც დაბრუნდება საქართველოში? მიმოსვლით მისიაზე რადგან საუბრობთ, ვგონებ პესიმისტურად ხართ განწყობილი.
გიედრიუს ჩეკუოლისი: არა, პესიმისტურად არ ვარ განწყობილი, ცხადია. მაგრამ, სინამდვილის გათვალისწინებით, მიმაჩნია, რომ ნაბიჯ-ნაბიჯ უნდა ვიმოქმედოთ. ახლა ამაზე ვმუშაობთ - ვენაში დაფუძნებული ადამიანების ჯგუფზე, რომელსაც ამ რეგიონებში ჩასვლა შეეძლება, ვინაიდან საქართველოში ეუთოს მისიის დახურვის შემდეგ ჩვენ ხელახლა გვაქვს გასააზრებელი სტრატეგია, რომლითაც საქართველოში ომით მოტანილ შედეგებზე ვიმუშავებთ. სწორედ ამის გამო განვიხილავთ სხვადასხვა სტრატეგიას, თუ რა ფორმით შეძლებს ეუთო საქართველოში დაბრუნებას. ერთ-ერთი გზა ვენაში დაფუძნებული გუნდი იქნება, რომელიც კონტაქტებს გააღრმავებს ადგილობრივ მოსახლეობასთან, ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, სამოქალაქო საზოგადოებასთან. ვთვლით, რომ ეს წინსვლისთვის საუკეთესო გზა იქნება.
რადიო თავისუფლება: ხომ არ თვლით, რომ გაჭიანურებული კონფლიქტების მსგავსი საკითხების გადაწყვეტა უფრო იოლი იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუკი ეუთო თავის წესებს შეცვლიდა და რომელიმე ერთ წევრ ქვეყანას ასეთი გადაწყვეტილებების ბლოკირების საშუალებას არ მისცემდა?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: ცხადია, ეს კარგი შეკითხვაა და ზოგჯერ დიდ ცდუნებას ქმნის. ვენაში ამაზე ხანგრძლივი დისკუსიები გვაქვს ხოლმე. მაგრამ მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჩვენ - დიპლომატებს - საკმარისად კარგად გვიხდიან საიმისოდ, რომ მეტი ვიმუშაოთ, ამას მეტი საათი დავახარჯოთ. მიმაჩნია, რომ კონსენსუსის პრინციპი მართლა ღირებულია და ორგანიზაციის ძირითად პრინციპს წარმოადგენს. ვინაიდან თუკი ერთი ქვეყნის ბლოკირებას მოახდენ, ეს ქვეყანა ეუთოს წესებს აღარ დაემორჩილება. ასე მანდატს ვერ მივიღებთ. მხოლოდ კონსენსუსი გვეხმარება, თუმცა ვიცით, რომ ამჟამინდელი კონსენსუსის გამო მხოლოდ მილიმეტრებით ვახერხებთ მოძრაობას. მაგრამ გრძელვადიანი გადაწყვეტა მხოლოდ მაშინ იქნება, თუკი პროცესს მხარს ყველა მხარე დაუჭერს. ეს არის საქმის არსი და მე კონსენსუსის იმ მექანიზმს ვიცავ, რომელიც თავდაპირველად შემუშავდა და კვლავაც არსებობს. ვიცი, რომ ეს რთულია. ამას უფრო მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე ერთი ან ორი ქვეყნის დაბლოკვას, გადაწყვეტილების სწრაფად მიღების მიზნით. მაგრამ უნდა ვიკითხოთ, ასეთი გზით მიღებული გადაწყვეტილებები რამდენად მოვა სისრულეში. წინააღმდეგობის გამწევი ქვეყნების შეშფოთება უცვლელი დარჩება და მათ, შესაძლოა, ხელი შეუშალონ ამ გადაწვეტილებების განხორციელებას. ასეთ ვითარებასთან გვიწევს გამკლავება.
რადიო თავისუფლება: დნესტრისპირეთსა და საქართველოს სეპარატისტულ რეგიონებში მომსწრენი გავხდით ეუთოს წევრი ქვეყნის - რუსეთის - მხრიდან უცხო ქვეყნის მოქალაქეებისთვის პასპორტების ჯგუფურად დარიგებისა. მოლდავეთში იგივეს აკეთებს რუმინეთი. წარსულში უნგრეთი სჩადიოდა მსგავს ქმედებას. როგორია ეუთოს პოზიცია და რა შეიძლება გაკეთდეს ამ პრაქტიკასთან მიმართებით?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: ვიტყოდი, რომ ამაზე ჩემი პოზიცია ცოტა არ იყოს უარყოფითია. ამაზე გულწრფელად უნდა ვილაპარაკო, ვინაიდან ეროვნული უმცირესობების საკითხებში ეუთოს უმაღლესმა კომისარმაც რამდენჯერმე განაცხადა, რომ სახელმწიფოებმა თავი უნდა შეიკავონ მოქალაქეობის მასობრივად გაცემისგან ან ინდივიდების იძულებისგან ესა თუ ის მოქალაქეობა მიიღონ, გარკვეული უფლებების ან მომსახურების შეზღუდვის გზით. მაშინაც კი, როცა ორმაგი მოქალაქეობა ნებადართულია, სახელმწიფოებმა სხვა ქვეყნის მოქალაქეებს პასპორტები არ უნდა დაურიგონ და შემდეგ ეს არ უნდა გამოიყენონ მოქალაქეების ამ ჯგუფის ან ამ სახელმწიფოს ტერიტორიის შესახებ განცხადებების გასაკეთებლად. ეს არის ჩემი პოზიცია - როგორც ვთქვი, სახელმწიფოებმა სწორი პრინციპები უნდა დაიცვან საკამათო საკითხების გადაჭრისას. ცხადია, ჩვენთვის ეს ცოტა არ იყოს ბიუროკრატიულად ჟღერს, მაგრამ პრობლემის საბოლოო გადაწყვეტის გზა გადის ტერიტორიული კონფლიქტების გადაჭრაში რეალური პროგრესის მიღწევაზე, რაც ყველას მისცემს სარგებლის ნახვის საშუალებას. ამდენად, პასპორტების ჩამორიგება მე, პირადად, არ მომწონს.
რადიო თავისუფლება: უფრო ადვილი არ იქნებოდა ეუთომ თავის პროცედურებში შეიტანოს შესაბამისი შესწორება, რათა ასეთი რამ აღკვეთილ იქნეს - კონკრეტული შემთხვევების განხილვის ნაცვლად?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: იცით, ეუთო კონსენსუსის პრინციპით მოქმედებს. ეს საკითხები ეუთოს წევრ ქვეყნებს შორის უნდა გადაიჭრას და ასეც ხდება. ეს ჩვენი საქმის ნაწილია.
რადიო თავისუფლება: რუსეთი მიზანმიმართულად ბლოკავს საქართველოში ეუთოს მისიის არსებობას. ამას ეუთოს მიმართ მისი ერთ-ერთი წევრის მხრიდან უნდობლობის გამოცხადებად ხომ არ აღიქვამთ? როგორ ფიქრობთ, რამე გამართლება აქვს მოსკოვის პოზიციას ამ საკითხთან მიმართებით?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: ცხადია, ეს კარგი შეკითხვაა. მსურს ეს შეკითხვა რუსეთსაც დაესვას. გულწრფელად გეტყვით - ჩვენ ბევრს ვმუშაობთ და დიდ ენერგიას ვახარჯავთ საქართველოში ეუთოს ქმედითი წარმომადგენლობის აღდგენის საკითხს. მაგალითად, განვიხილავთ შესაძლებლობას, რომ ეუთოს გუნდი პირველ ეტაპზე ვენაში იყოს დაფუძნებული და ამ რეგიონებში მიმოსვლის საშუალება ჰქონდეს. და მაინც, ეს შეკითხვა რუსეთს უნდა დაესვას. ვენაში გამართულ შეხვედრებზე რუსეთმა საკმაო მხარდაჭერა გამოავლინა ამ ახალი იდეების მიმართ, რომლებიც შეცვლილ ვითარებასთან გამკლავებას ისახავს მიზნად - როგორ დავბრუნდეთ. გვესმის, რომ მოცემულ ეტაპზე ეს, ალბათ, შეუძლებელია - ეუთოს წარმომადგენლობის ადგილზე აღდგენა. მაგრამ, როგორც გითხარით, ვმუშაობთ ვენაში დაფუძნებული გუნდის შესაძლებლობაზე, რომელსაც ამ რეგიონებში ინტენსიური მიმოსვლა ექნება. უნდა გითხრათ, რომ რამდენიმეთვიანი შიდა სამუშაოს შემდეგ, ჯერაც საწყის ეტაპზე ვართ, რაც სამწუხაროა. მაგრამ დიპლომატიური სამუშაო მაინც უნდა ჩავატაროთ.
რადიო თავისუფლება: როგორ ფიქრობთ, არის რაიმე პერსპექტივა, რომ ეუთოს მისია ახლო მომავალში მართლაც დაბრუნდება საქართველოში? მიმოსვლით მისიაზე რადგან საუბრობთ, ვგონებ პესიმისტურად ხართ განწყობილი.
გიედრიუს ჩეკუოლისი: არა, პესიმისტურად არ ვარ განწყობილი, ცხადია. მაგრამ, სინამდვილის გათვალისწინებით, მიმაჩნია, რომ ნაბიჯ-ნაბიჯ უნდა ვიმოქმედოთ. ახლა ამაზე ვმუშაობთ - ვენაში დაფუძნებული ადამიანების ჯგუფზე, რომელსაც ამ რეგიონებში ჩასვლა შეეძლება, ვინაიდან საქართველოში ეუთოს მისიის დახურვის შემდეგ ჩვენ ხელახლა გვაქვს გასააზრებელი სტრატეგია, რომლითაც საქართველოში ომით მოტანილ შედეგებზე ვიმუშავებთ. სწორედ ამის გამო განვიხილავთ სხვადასხვა სტრატეგიას, თუ რა ფორმით შეძლებს ეუთო საქართველოში დაბრუნებას. ერთ-ერთი გზა ვენაში დაფუძნებული გუნდი იქნება, რომელიც კონტაქტებს გააღრმავებს ადგილობრივ მოსახლეობასთან, ადგილობრივ არასამთავრობო ორგანიზაციებთან, სამოქალაქო საზოგადოებასთან. ვთვლით, რომ ეს წინსვლისთვის საუკეთესო გზა იქნება.
რადიო თავისუფლება: ხომ არ თვლით, რომ გაჭიანურებული კონფლიქტების მსგავსი საკითხების გადაწყვეტა უფრო იოლი იქნებოდა იმ შემთხვევაში, თუკი ეუთო თავის წესებს შეცვლიდა და რომელიმე ერთ წევრ ქვეყანას ასეთი გადაწყვეტილებების ბლოკირების საშუალებას არ მისცემდა?
გიედრიუს ჩეკუოლისი: ცხადია, ეს კარგი შეკითხვაა და ზოგჯერ დიდ ცდუნებას ქმნის. ვენაში ამაზე ხანგრძლივი დისკუსიები გვაქვს ხოლმე. მაგრამ მე მაინც ვფიქრობ, რომ ჩვენ - დიპლომატებს - საკმარისად კარგად გვიხდიან საიმისოდ, რომ მეტი ვიმუშაოთ, ამას მეტი საათი დავახარჯოთ. მიმაჩნია, რომ კონსენსუსის პრინციპი მართლა ღირებულია და ორგანიზაციის ძირითად პრინციპს წარმოადგენს. ვინაიდან თუკი ერთი ქვეყნის ბლოკირებას მოახდენ, ეს ქვეყანა ეუთოს წესებს აღარ დაემორჩილება. ასე მანდატს ვერ მივიღებთ. მხოლოდ კონსენსუსი გვეხმარება, თუმცა ვიცით, რომ ამჟამინდელი კონსენსუსის გამო მხოლოდ მილიმეტრებით ვახერხებთ მოძრაობას. მაგრამ გრძელვადიანი გადაწყვეტა მხოლოდ მაშინ იქნება, თუკი პროცესს მხარს ყველა მხარე დაუჭერს. ეს არის საქმის არსი და მე კონსენსუსის იმ მექანიზმს ვიცავ, რომელიც თავდაპირველად შემუშავდა და კვლავაც არსებობს. ვიცი, რომ ეს რთულია. ამას უფრო მეტი დრო სჭირდება, ვიდრე ერთი ან ორი ქვეყნის დაბლოკვას, გადაწყვეტილების სწრაფად მიღების მიზნით. მაგრამ უნდა ვიკითხოთ, ასეთი გზით მიღებული გადაწყვეტილებები რამდენად მოვა სისრულეში. წინააღმდეგობის გამწევი ქვეყნების შეშფოთება უცვლელი დარჩება და მათ, შესაძლოა, ხელი შეუშალონ ამ გადაწვეტილებების განხორციელებას. ასეთ ვითარებასთან გვიწევს გამკლავება.