უფლებადამცველი ორგანიზაციები ხშირად აღნიშნავენ, რომ სექსუალური უმცირესობების პრობლემებზე მედია ან არ ლაპარაკობს, ან, თუ ლაპარაკობს, - სიძულვილის ენით. ამ ადამიანების რეალური პრობლემები კი მუდამ ჩრდილში რჩება. ირღვევა თუ არა ან რა ფორმით ჰომოსექსუალ ქალთა უფლებები?
”წლებია უკვე ასეთი ტრადიცია მაქვს - სანამ სახლიდან გავალ და თბილისისთვის ესოდენ ჩვეულ და დამახასიათებელ ჰეტერონორმატიულობაში ჩავეფლობი, ერთ საათს მაინც ვიტოვებ ხოლმე იმისთვის, რომ კომპიუტერთან ცხელი ყავით მოვკალათდე The L Word-ის რომელიმე სერია ჩავრთო და ინტერნეტში საინტერესო სიახლეები მოვძებნო - მაგალითად, კიდევ ვინმე ცნობილმა ადამიანმა ხომ არ გააკეთა ქამინგ აუთი ან რაიმე ახალი თემატური ფილმი ან წიგნი ხომ არ გამოჩნდა”... ასე იწყება ამ სიუჟეტის ერთ-ერთი გმირის, 24 წლის ნათიას ბლოგის, pink illumination-ის, სულ პირველი ჩანაწერი. ამ ბლოგის წერა გაბრაზებულმა დაიწყო და დაიწყო ტერმინების განმარტებით, რას ნიშნავს სიტყვა ლესბოსელი და რას ნიშნავს იყო ლესბოსელი. მაგრამ მანამდე:
”რამდენიმე წელი დამჭირდა იმისთვის, რომ საკუთარი თავისთვის მეთქვა: ეს არ არის ის, რაც მე გამივლის და ის, რისი შეცვლაც მე ძალით შემიძლია. მქონია პერიოდები, როდესაც მითქვამს, მორჩა, ხვალიდან ვცვლი ჩემს ცხოვრებას, ქალს არ ვუყურებ. მე ვხდები „ნორმალური“. თუმცა დღეს ამ სიტყვას ბრჭყალებში ვსვამ, მაგრამ მაშინ ასე არ იყო..."
მაშინ, ანუ კიდევ უფრო ადრე, ვიდრე ნათია საკუთარ ოჯახს თავის სექსუალურ ორიენტაციას გაუმხელდა. აღიარება, ანუ ქამინგ აუთი, წელიწად-ნახევრის წინ მოხდა.
”დედაჩემს რომ ვუთხარი, მოვიტყუები, თუ ვიტყვი, რომ ძალიან გაუხარდა. მაგრამ მითხრა, რომ მთავარი იყო მე ვყოფილიყავი ბედნიერი და პრობლემა არ მქონოდა. ის ფიქრობდა, რომ ეს ჩემთვის პრობლემა იყო, მაგრამ, რეალურად, მე მას ეს ამბავი მხოლოდ მას შემდეგ ვუთხარი, რაც მე თავად გადავლახე...”
დღეს ნათიას აქვს სამსახური. ოჯახთან ურთიერთობა, როგორც თავად ამბობს, მოგვარდა. ჰყავს მეგობრები. ამბობს, რომ ეს, ბევრ სხვა ლესბოსელთან შედარებით, უპირატესი მდგომარეობაა. მაგრამ ასე მხოლოდ ერთეულები ცხოვრობენ და ისინიც ძალიან უფრთხიან საზოგადოებას. ნათიას ვეკითხები, რატომ, ვინ და როგორ ან სად არღვევს მათ უფლებებს:
- თუ ოდნავ გამოხვედი გარეთ ამ შენი წრიდან, საზოგადოებისკენ, ცდილობენ უკან დაგაბრუნონ, ანდერგრაუნდში. ყველას ეშინია იმ წიხლისა, რომელიც, სავარაუდოდ, მოხვდება მისი ორიენტაციის გამო.
- კონკრეტული მაგალითები არსებობს, რომ ვინმეს უფლება დაარღვიეს?
- კი. მაგალითად, ჩემი ერთი ნაცნობი ტრანსგენდერი, რომელსაც რაღაც პოლემიკა ჰქონდა ვიღაც ბიჭებთან, როდესაც მათ გაიგეს, რომ ეს სინამდვილეში ქალი იყო და არა მამაკაცი, რასაც ჰქვია, წიხლებით შესდგნენ... და გოგოებს რაც შეეხება, ჩემს მეგობრებს ერთ-ერთ ბარში პოლიციელმა მიაყენა სიტყვიერი შეურაცხყოფა, „კაცები დაილია?“ და რაღაც მსგავსი ტექსტებით...
ლგბტ ჯგუფს აქვს კიდევ ერთი დიდი პრობლემა - საქართველოს კანონმდებლობა.
”მაგალითად, არ არის კანონში კონტროლის მექანიზმი ”სიძულვილის ენასთან” დაკავშირებით. ის შეტყობინება, რაც ილექება მოსახლეობის გონებაში, მუდმივად უარყოფითია. კანონში სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის დეფინიცია არ არის. მაგალითად, ვიღაცას როცა არ მოსწონს, რომ შენ გეი ან ლესბოსელი ხარ, მოვა და თავში ჩაგარტყამს რაღაცას... აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ სამოქალაქო პარტნიორობის ინსტიტუტიც არ გვაქვს, რომელიც თუნდაც წყვილს შორის ქონების საკითხებს დაარეგულირებდა”.
რეჟისორ ლია ჯაყელის დოკუმენტურ ფილმს ”მედ ყოფნის ფასი” ჰქვია. მთავარი გმირის მხოლოდ ხმა ისმის. ის ფილმშიც, როგორც ცხოვრებაში, უჩინარია. ხმა მოგვითხრობს, რას ნიშნავს იყო ლესბოსელი, ცხოვრობდე ამ საზოგადოებაში და მალავდე საკუთარ იდენტობას. ან, პირიქით, აღიარებდე, მაგრამ საკითხავია, რის ფასად. ლია ჯაყელისათვის ამ ადამიანების დისკრიმინაცია მათი იგნორირებით იწყება. ჯერ ოჯახის, შემდეგ დანარჩენი საზოგადოების მიერ:
”ჩემი ფილმის გმირ გოგოს, რომელსაც ჰყავს საყვარელი ადამიანი და მასთან ერთად ცხოვრობს, უყვარს მშობლები, მაგრამ იცის, რომ მათთვის იქნება დიდი დარტყმა ეს ამბავი. ის ცდილობს საზოგადოების თვალით შეხედოს იმ ოჯახსაც, მათ ურთიერთობებსაც... გამოდის, რომ ესენი ჩვენ გვიფრთხილდებიან, დანარჩენებს, და დანარჩენებს როცა ვამბობთ, ჩვენ რით ვართ უკეთესები მათზე, იმიტომ რომ ჩვენ არ ვუფრთხილდებით?”
ჰომოსექსუალ ქალებს საქართველოში არა აქვთ რაიმე კონკრეტული თავშეყრის ადგილი. მათი კომუნიკაციის ძირითადი წყარო ინტერნეტია. ეს არის უხილავი ჯგუფი, ე.წ. თემი, რომელშიც სხვადასხვა რაოდენობის ქალია გაერთიანებული. ჯგუფი - ერთი შეხედვით, უხილავი პრობლემებით. ძალიან ხშირად ამ უხილავობისაკენ, როგორც ლგბტ ჯგუფის დამცველი ორგანიზაციების წარმომადგენლები ამბობენ, მათ სწორედ საზოგადოება, უმრავლესობა უბიძგებს:
”ზუსტად ასეთი ფრაზა მომისმენია, რომ ”მიკეტილ კარს მიღმა თავში ქვაც უხლიათ, თუნდაც ერთმანეთი დაუხოცავთ, მაგრამ ქუჩაში ნუ მეჩხირებიან”, - ამბობს ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის დირექტორი ეკა აღდგომელაშვილი. მისთვის გამორჩეულობა - ამ შემთხვევაში, სექსუალური ორიენტაციის ნიშნით - მუდმივ სტრესს უკავშირდება. არაპირდაპირი მაგალითი: ”იცით, ეს რას ჰგავს? მე რომ მქონდეს, მაგალითად, წითური თმა, რომელიც საშინლად აღიზიანებს ჩემს გარშემო მცხოვრებ შავთმიან ადამიანებს და ამიტომ, მე რომ არ გამოვირჩეოდე (რადგან ეს გამორჩეულობა სტრესთან არის დაკავშირებული მუდმივად), ვატარებ შავ პარიკს, ანუ ვთამაშობ ვიღაც სხვას, და ეს ნიშნავს, რომ ვარ მუდმივად დაძაბული და ვცდილობ, გარშემომყოფთათვის შემთხვევით ცნობილი არ გახდეს ჩემი იდენტობა...”
ეს ერთი მაგალითიც საკმარისია, რომ დავასკვნათ: პრობლემაა არა, ვთქვათ, ადამიანების კანის ფერი, არამედ საზოგადოების მიერ მისი აღქმა, რასიზმი; არა რელიგიური მრწამსი - არამედ რელიგიური შეუწყნარებლობა; არა ჰომოსექსუალობა - არამედ ჰომოფობია.
ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერ ჯგუფს ძირითადად 18-დან 26 წლამდე ადამიანები აკითხავენ. მათ უმრავლესობას ე.წ. ქამინგ აუთი გაკეთებული არა აქვს, ანუ არ უღიარებია ოჯახის თუ ახლობლების წინაშე საკუთარი განსხვავებული სექსუალური ორიენტაცია. ისინი არ არიან ფინანსურად დამოუკიდებლები და მათი დიდი ნაწილი, აღიარების შემთხვევაში, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლია: ”გვქონია არაერთი შემთხვევა, როდესაც ასეთი გოგონები მშობლებს გამოუკეტავთ სახლში, არ აძლევენ მეგობრებთან ურთიერთობის საშუალებას”.
თუ უფლებებზე ვლაპარაკობთ, მაშინ ისიც უნდა ვთქვათ, ამბობს საქართველოში ქალთა ფონდის პროგრამის კოორდინატორი მარიამ გაგოშაშვილი, რომ როგორც ლესბოსელი, ისე ბისექსუალი და ტრანსგენდერი ქალის უფლებები, ზოგადად, ქალთა უფლებებისგან არ უნდა გავმიჯნოთ. ქალთა ფონდმა ცოტა ხნის წინ რამდენიმე პროექტი დააფინანსა, რომელთა მიზანი, როგორც მარიამ გაგოშაშვილი გვიხსნის, სექსუალურ უმცირესობათა ამ ნაწილის ზემოთ ნახსენები პრობლემის - უჩინარობის პრობლემის - მოგვარება იყო. ერთ-ერთი პროექტი თბილისში ლესბოსური საზოგადოების კვლევას ისახავდა მიზნად. კვლევამ კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ ეს ჯგუფი საზოგადოებისგან მართლაც ძალიან იზოლირებულია. იძულებითი იზოლაცია მათი უფლებების დარღვევის მხოლოდ ერთი ასპექტია: ”ხშირად ისინი ხდებიან იძულებითი მკურნალობის ობიექტები. დაჰყავთ ფსიქიატრებთან, ხშირად სცემენ კიდეც საკუთარი ოჯახის წევრები და ეს განსაკუთრებით ხშირია სოფლებში, სადაც მათი ხმა საერთოდ არ ისმის...”
უფლებადამცველების კიდევ ერთი დაკვირვება ასეთია: თუ ადრე ჰომოფობია სიძულვილის ენით მხოლოდ მედიაში ჩანდა, ბოლო დროს ქსენოფობიურმა განცხადებებმა პოლიტიკოსების მხრიდანაც საგრძნობლად იმატა. თუმცა, როგორც ეკა აღდგომელაშვილი ამბობს, როცა ძალადობა ხილული ხდება, არის იმედი, რომ საზოგადოება ამ ძალადობას გააპროტესტებს. ეს კი უკვე გარდატეხაა.
”წლებია უკვე ასეთი ტრადიცია მაქვს - სანამ სახლიდან გავალ და თბილისისთვის ესოდენ ჩვეულ და დამახასიათებელ ჰეტერონორმატიულობაში ჩავეფლობი, ერთ საათს მაინც ვიტოვებ ხოლმე იმისთვის, რომ კომპიუტერთან ცხელი ყავით მოვკალათდე The L Word-ის რომელიმე სერია ჩავრთო და ინტერნეტში საინტერესო სიახლეები მოვძებნო - მაგალითად, კიდევ ვინმე ცნობილმა ადამიანმა ხომ არ გააკეთა ქამინგ აუთი ან რაიმე ახალი თემატური ფილმი ან წიგნი ხომ არ გამოჩნდა”... ასე იწყება ამ სიუჟეტის ერთ-ერთი გმირის, 24 წლის ნათიას ბლოგის, pink illumination-ის, სულ პირველი ჩანაწერი. ამ ბლოგის წერა გაბრაზებულმა დაიწყო და დაიწყო ტერმინების განმარტებით, რას ნიშნავს სიტყვა ლესბოსელი და რას ნიშნავს იყო ლესბოსელი. მაგრამ მანამდე:
დედაჩემს რომ ვუთხარი, მოვიტყუები, თუ ვიტყვი, რომ ძალიან გაუხარდა... მაგრამ მითხრა, რომ მთავარი იყო მე ვყოფილიყავი ბედნიერი და პრობლემა არ მქონოდა...
”რამდენიმე წელი დამჭირდა იმისთვის, რომ საკუთარი თავისთვის მეთქვა: ეს არ არის ის, რაც მე გამივლის და ის, რისი შეცვლაც მე ძალით შემიძლია. მქონია პერიოდები, როდესაც მითქვამს, მორჩა, ხვალიდან ვცვლი ჩემს ცხოვრებას, ქალს არ ვუყურებ. მე ვხდები „ნორმალური“. თუმცა დღეს ამ სიტყვას ბრჭყალებში ვსვამ, მაგრამ მაშინ ასე არ იყო..."
მაშინ, ანუ კიდევ უფრო ადრე, ვიდრე ნათია საკუთარ ოჯახს თავის სექსუალურ ორიენტაციას გაუმხელდა. აღიარება, ანუ ქამინგ აუთი, წელიწად-ნახევრის წინ მოხდა.
”დედაჩემს რომ ვუთხარი, მოვიტყუები, თუ ვიტყვი, რომ ძალიან გაუხარდა. მაგრამ მითხრა, რომ მთავარი იყო მე ვყოფილიყავი ბედნიერი და პრობლემა არ მქონოდა. ის ფიქრობდა, რომ ეს ჩემთვის პრობლემა იყო, მაგრამ, რეალურად, მე მას ეს ამბავი მხოლოდ მას შემდეგ ვუთხარი, რაც მე თავად გადავლახე...”
დღეს ნათიას აქვს სამსახური. ოჯახთან ურთიერთობა, როგორც თავად ამბობს, მოგვარდა. ჰყავს მეგობრები. ამბობს, რომ ეს, ბევრ სხვა ლესბოსელთან შედარებით, უპირატესი მდგომარეობაა. მაგრამ ასე მხოლოდ ერთეულები ცხოვრობენ და ისინიც ძალიან უფრთხიან საზოგადოებას. ნათიას ვეკითხები, რატომ, ვინ და როგორ ან სად არღვევს მათ უფლებებს:
- თუ ოდნავ გამოხვედი გარეთ ამ შენი წრიდან, საზოგადოებისკენ, ცდილობენ უკან დაგაბრუნონ, ანდერგრაუნდში. ყველას ეშინია იმ წიხლისა, რომელიც, სავარაუდოდ, მოხვდება მისი ორიენტაციის გამო.
- კონკრეტული მაგალითები არსებობს, რომ ვინმეს უფლება დაარღვიეს?
- კი. მაგალითად, ჩემი ერთი ნაცნობი ტრანსგენდერი, რომელსაც რაღაც პოლემიკა ჰქონდა ვიღაც ბიჭებთან, როდესაც მათ გაიგეს, რომ ეს სინამდვილეში ქალი იყო და არა მამაკაცი, რასაც ჰქვია, წიხლებით შესდგნენ... და გოგოებს რაც შეეხება, ჩემს მეგობრებს ერთ-ერთ ბარში პოლიციელმა მიაყენა სიტყვიერი შეურაცხყოფა, „კაცები დაილია?“ და რაღაც მსგავსი ტექსტებით...
ის შეტყობინება, რაც ილექება მოსახლეობის გონებაში, მუდმივად უარყოფითია. კანონში სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის დეფინიცია არ არის...
ლგბტ ჯგუფს აქვს კიდევ ერთი დიდი პრობლემა - საქართველოს კანონმდებლობა.
”მაგალითად, არ არის კანონში კონტროლის მექანიზმი ”სიძულვილის ენასთან” დაკავშირებით. ის შეტყობინება, რაც ილექება მოსახლეობის გონებაში, მუდმივად უარყოფითია. კანონში სიძულვილით მოტივირებული დანაშაულის დეფინიცია არ არის. მაგალითად, ვიღაცას როცა არ მოსწონს, რომ შენ გეი ან ლესბოსელი ხარ, მოვა და თავში ჩაგარტყამს რაღაცას... აღარაფერს ვამბობ იმაზე, რომ სამოქალაქო პარტნიორობის ინსტიტუტიც არ გვაქვს, რომელიც თუნდაც წყვილს შორის ქონების საკითხებს დაარეგულირებდა”.
რეჟისორ ლია ჯაყელის დოკუმენტურ ფილმს ”მედ ყოფნის ფასი” ჰქვია. მთავარი გმირის მხოლოდ ხმა ისმის. ის ფილმშიც, როგორც ცხოვრებაში, უჩინარია. ხმა მოგვითხრობს, რას ნიშნავს იყო ლესბოსელი, ცხოვრობდე ამ საზოგადოებაში და მალავდე საკუთარ იდენტობას. ან, პირიქით, აღიარებდე, მაგრამ საკითხავია, რის ფასად. ლია ჯაყელისათვის ამ ადამიანების დისკრიმინაცია მათი იგნორირებით იწყება. ჯერ ოჯახის, შემდეგ დანარჩენი საზოგადოების მიერ:
”ჩემი ფილმის გმირ გოგოს, რომელსაც ჰყავს საყვარელი ადამიანი და მასთან ერთად ცხოვრობს, უყვარს მშობლები, მაგრამ იცის, რომ მათთვის იქნება დიდი დარტყმა ეს ამბავი. ის ცდილობს საზოგადოების თვალით შეხედოს იმ ოჯახსაც, მათ ურთიერთობებსაც... გამოდის, რომ ესენი ჩვენ გვიფრთხილდებიან, დანარჩენებს, და დანარჩენებს როცა ვამბობთ, ჩვენ რით ვართ უკეთესები მათზე, იმიტომ რომ ჩვენ არ ვუფრთხილდებით?”
ჰომოსექსუალ ქალებს საქართველოში არა აქვთ რაიმე კონკრეტული თავშეყრის ადგილი. მათი კომუნიკაციის ძირითადი წყარო ინტერნეტია. ეს არის უხილავი ჯგუფი, ე.წ. თემი, რომელშიც სხვადასხვა რაოდენობის ქალია გაერთიანებული. ჯგუფი - ერთი შეხედვით, უხილავი პრობლემებით. ძალიან ხშირად ამ უხილავობისაკენ, როგორც ლგბტ ჯგუფის დამცველი ორგანიზაციების წარმომადგენლები ამბობენ, მათ სწორედ საზოგადოება, უმრავლესობა უბიძგებს:
ხშირად ისინი ხდებიან იძულებითი მკურნალობის ობიექტები. დაჰყავთ ფსიქიატრებთან, ხშირად სცემენ კიდეც საკუთარი ოჯახის წევრები და ეს განსაკუთრებით ხშირია სოფლებში, სადაც მათი ხმა საერთოდ არ ისმის...
”ზუსტად ასეთი ფრაზა მომისმენია, რომ ”მიკეტილ კარს მიღმა თავში ქვაც უხლიათ, თუნდაც ერთმანეთი დაუხოცავთ, მაგრამ ქუჩაში ნუ მეჩხირებიან”, - ამბობს ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერი ჯგუფის დირექტორი ეკა აღდგომელაშვილი. მისთვის გამორჩეულობა - ამ შემთხვევაში, სექსუალური ორიენტაციის ნიშნით - მუდმივ სტრესს უკავშირდება. არაპირდაპირი მაგალითი: ”იცით, ეს რას ჰგავს? მე რომ მქონდეს, მაგალითად, წითური თმა, რომელიც საშინლად აღიზიანებს ჩემს გარშემო მცხოვრებ შავთმიან ადამიანებს და ამიტომ, მე რომ არ გამოვირჩეოდე (რადგან ეს გამორჩეულობა სტრესთან არის დაკავშირებული მუდმივად), ვატარებ შავ პარიკს, ანუ ვთამაშობ ვიღაც სხვას, და ეს ნიშნავს, რომ ვარ მუდმივად დაძაბული და ვცდილობ, გარშემომყოფთათვის შემთხვევით ცნობილი არ გახდეს ჩემი იდენტობა...”
ეს ერთი მაგალითიც საკმარისია, რომ დავასკვნათ: პრობლემაა არა, ვთქვათ, ადამიანების კანის ფერი, არამედ საზოგადოების მიერ მისი აღქმა, რასიზმი; არა რელიგიური მრწამსი - არამედ რელიგიური შეუწყნარებლობა; არა ჰომოსექსუალობა - არამედ ჰომოფობია.
ქალთა ინიციატივების მხარდამჭერ ჯგუფს ძირითადად 18-დან 26 წლამდე ადამიანები აკითხავენ. მათ უმრავლესობას ე.წ. ქამინგ აუთი გაკეთებული არა აქვს, ანუ არ უღიარებია ოჯახის თუ ახლობლების წინაშე საკუთარი განსხვავებული სექსუალური ორიენტაცია. ისინი არ არიან ფინანსურად დამოუკიდებლები და მათი დიდი ნაწილი, აღიარების შემთხვევაში, ოჯახური ძალადობის მსხვერპლია: ”გვქონია არაერთი შემთხვევა, როდესაც ასეთი გოგონები მშობლებს გამოუკეტავთ სახლში, არ აძლევენ მეგობრებთან ურთიერთობის საშუალებას”.
თუ უფლებებზე ვლაპარაკობთ, მაშინ ისიც უნდა ვთქვათ, ამბობს საქართველოში ქალთა ფონდის პროგრამის კოორდინატორი მარიამ გაგოშაშვილი, რომ როგორც ლესბოსელი, ისე ბისექსუალი და ტრანსგენდერი ქალის უფლებები, ზოგადად, ქალთა უფლებებისგან არ უნდა გავმიჯნოთ. ქალთა ფონდმა ცოტა ხნის წინ რამდენიმე პროექტი დააფინანსა, რომელთა მიზანი, როგორც მარიამ გაგოშაშვილი გვიხსნის, სექსუალურ უმცირესობათა ამ ნაწილის ზემოთ ნახსენები პრობლემის - უჩინარობის პრობლემის - მოგვარება იყო. ერთ-ერთი პროექტი თბილისში ლესბოსური საზოგადოების კვლევას ისახავდა მიზნად. კვლევამ კიდევ ერთხელ დაადასტურა, რომ ეს ჯგუფი საზოგადოებისგან მართლაც ძალიან იზოლირებულია. იძულებითი იზოლაცია მათი უფლებების დარღვევის მხოლოდ ერთი ასპექტია: ”ხშირად ისინი ხდებიან იძულებითი მკურნალობის ობიექტები. დაჰყავთ ფსიქიატრებთან, ხშირად სცემენ კიდეც საკუთარი ოჯახის წევრები და ეს განსაკუთრებით ხშირია სოფლებში, სადაც მათი ხმა საერთოდ არ ისმის...”
უფლებადამცველების კიდევ ერთი დაკვირვება ასეთია: თუ ადრე ჰომოფობია სიძულვილის ენით მხოლოდ მედიაში ჩანდა, ბოლო დროს ქსენოფობიურმა განცხადებებმა პოლიტიკოსების მხრიდანაც საგრძნობლად იმატა. თუმცა, როგორც ეკა აღდგომელაშვილი ამბობს, როცა ძალადობა ხილული ხდება, არის იმედი, რომ საზოგადოება ამ ძალადობას გააპროტესტებს. ეს კი უკვე გარდატეხაა.