რადიო თავისუფლების მსმენელებმა და ვებგვერდის სტუმრებმა იციან, რომ ჩვენი ბლოგები მეტად ინტერაქტიული და პოპულარულია. კომენტატორები არა მხოლოდ საინტერესო მოსაზრებებს აქვეყნებენ, არამედ, საინტერესო იდეებსაც გვთავაზობენ. ერთ–ერთი სიცოცხლისუნარიანი იდეა დაიბადა ბლოგის – „გზაზე ორი კაცი მიდიოდა“ – განხილვისას. ტექსტში საუბარი იყო ირაკლი ალასანიასა და სოზარ სუბარის პოლიტიკურ „დამეგობრებაზე“.
კომენტარების პირველი გაცვლა-გამოცვლის შემდეგ გაჩნდა იდეა, რომ ბლოგზე თავად სოზარ სუბარი მოეწვიათ და მას პირადად ეპასუხა შეკითხვებზე. იდეის ავტორია კომენტატორი, სახელად „კავკასიოლოგი“. ყოფილი სახალხო დამცველი და ახლბედა პოლიტიკოსი სოზარ სუბარი ამ შეთავაზებას სიამოვნებით დასთანხმდა. დაიწყო შეკითხვების თავმოყრა ბლოგოსფეროში. თავდაპირველად, მათი რაოდენობა შეზღუდული არ ყოფილა. ზოგიერთი კომენტატორი ერთ ან ორ შეკითხვას გზავნიდა, ზოგი – მეტს. კომენტატორმა, სახელად „სოლომონი“ 13 „მძიმეწონიანი“ შეკითხვა შემოგვთავაზა. სულ კომენტატორებმა დათქმულ ვადაში 44 შეკითხვა მოამზადეს. შემდეგ დღეებში გამოგზავნილი კითხვები კი საბოლოო ნუსხაში არ შევიდა. იმავე ღამეს, შეკითხვების მიღებისთვის დათქმული ვადის ამოწურვისთანავე, დაიწყო კითხვების თემატურად დალაგება, რაც მეორე დღესაც გაგრძელდა. თემატურ დახარისხებაში სამი კომენტატორი მონაწილეობდა („კავკასიოლოგი“, „ალექსანდრე“, „კაპიტანი“). კომენტატორი, სახელად „მანგუსტი“, პირველი იყო, რომელმაც შემოიტანა წინადადება, რომ 18 თემის ირგვლივ დასმული კითხვების რაოდენობა 44-დან შემცირებულიყო, მაგალითად, 15-მდე. საბოლოო ნუსხის შერჩევა გადაწყდა თითოეული კითხვის რეიტინგის მიხედვით. კომენტატორებმა გამოგზავნეს მათთვის პრიორიტეტული 15 შეკითხვა და ერთიანი რეიგინგის მიხედვით ჩამოყალიბდა საბოლოო სია, რომელიც სოზარ სუბარს გადაეგზავნა.
ბლოგოსფეროს სპეციფიკიდან გამომდინარე, პასუხები უნდა გაცემულიყო წერილობით. ამ გარემოებამ სოზარ სუბარს უკარნახა, რომ მას წინასწარ მოემზადებინა პასუხები და დათქმულ დროს გამოეგზავნა ბლოგზე. ასეც მოხდა. დათქმულ დროს, 29 სექტემბრის 21.00–ზე, ბლოგის მკითხველებმა და კომენტატორებმა თავი მოიყარეს ვირტუალურ სივრცეში, სადაც გამოქვეყნდა ყველა კითხვა და პასუხი, დანართებითურთ. შემდეგ რესპონდენტმა ბლოგი დატოვა. დაიწყო განხილვა, რომელმაც დილამდე გასტანა და მეორე დღის ნაწილიც მოიცვა.
პირველ სტუმართან ვირტუალური შეხვედრის პროცესში ბლოგზე დაიბადა იდეა, რომ შეიქმნას ამგვარი დისკუსიის ტრადიცია. ბლოგერებმა შეარჩიონ სასურველი რესპონდენტი, დასვან შეკითხვები და განიხილონ პასუხები. ამჟამად შემუშავების პროცესშია დისკუსიის ფორმატის რამდენიმე ვერსია.
მიგვაჩნია, რომ რადიო თავისუფლების ვებგვერდი ის სივრცეა, რომელიც თითოეულ მსურველს, საზოგადოების თითოეულ წევრს საშუალებას აძლევს, ჩაერთოს დისკუსიაში, გამოხატოს საკუთარი აზრი, დასვას კონკურენტუნარიანი შეკითხვა და მიიღოს გააზრებული პასუხი. საჯარო პირებისთვისაც ეს სივრცე არის შანსი, დაუახლოვდნენ საზოგადოებას და მოიპოვონ ადამიანების ნდობა. ბლოგერები და კომენტატორები შევეცდებით, ეს შესაძლებლობები რაც შეიძლება ეფექტიანად გამოვიყენოთ.
ბლოგების მკითხველებისა და კომენტატორების სახელით,
ია ანთაძე
სოზარ სუბარი: "სინამდვილეში კი ეს არის გზა არსაით..."
- როგორ უნდა განისაზღვროს "ბიზნესის დაწყების სიადვილე" იმ ქვეყანაში, სადაც ბიზნესმენებისადმი დამოკიდებულება მათი მთავრობისადმი ლოიალურობის მკაცრად პირდაპირპროპორციულია? უნდა ხდებოდეს თუ არა ამ კოეფიციენტის პარალელურად ბიზნესზე ზეწოლის ფაქტების გამოძიება, რათა ადვილად დაწყებული ბიზნესი უფრო ადვილად არ იხურებოდეს?
- პასუხი ორ ნაწილად უნდა დავყოთ: თავისთავად ის ფაქტი, რომ ბიზნესის დაწყება ადვილია (ნაკლები ბიუროკრატია, ნაკლები ქაღალდი, ნაკლები დროისა და ფულის ხარჯვა), არ ნიშნავს, რომ ქვეყანაში ბიზნესის წარმოებაა ადვილი. საქართველოში პრობლემა ისაა, რომ ბიზნესი პოლიტიზებული და მონოპოლიზებულია და გადანაწილებულია ხელისუფლების წარმომადგენლებს (კლანებს) შორის. ბიზნესს, რომელიც არ არის ხელისუფლების ან, მინიმუმ, არ არის ხელისუფლების მიმართ ლოიალური, არსებობის შანსი პრაქტიკულად არა აქვს.
თუმცა, ეს საკითხის მხოლოდ ერთი მხარეა. თავისთავად, როცა ბიზნესის დაწყება ძალიან ადვილია, ყოველთვის არსებობს საფრთხე, რომ მომხმარებელთა უფლებები არ იქნება დაცული. მაგალითად, საქართველოში არ არსებობს ანტიმონოპოლიური სამსახური, ძალიან სუსტია (უმრავლეს სფეროში კი საერთოდ არ არსებობს) სახელმწიფოს კონტროლი ისეთი მნიშვნელოვანი პროდუქციის წარმოებაზე, როგორიცაა ფარმაცევტული სფერო, კვების მრეწველობა, მშენებლობის ხარისხი და უამრავი სხვა. ეს კი სერიოზულად არღვევს მომხმარებელთა უფლებებს.
შესაბამისად, საქართველოში ბიზნესი მთლიანად კონტროლდება ხელისუფლების მიერ, მომხმარებელი კი სრულიად დაუცველია ფალსიფიცირებული და მავნე პროდუქციისგან.
რაც შეეხება ბიზნესზე ზეწოლის ფაქტების გამოძიებას, ეს ვერ მოხდება მანამ, სანამ ის, ვინც უნდა გამოძიოს და ის, ვინც ზეწოლას ახორციელებს, ერთი და იგივე ხალხია. ამის არაერთი ფაქტი მაქვს შესწავლილი და ეს ფაქტები შესულია სახალხო დამცველის მოხსენებებში (მაგ. „შირნჰოფერის“ საქმე, „ბადაგონის“ საქმე, ბადრი პატარკაციშვილის, ქიბარ ხალვაშის, შალვა ობგაიძისა და სხვა ბიზნესმენების დევნის ფაქტები).
- რა საერთაშორისო მექანიზმი და ბერკეტები არსებობს მთავრობის მხრიდან მოქალაქეთა უკანონო მოსმენების წინააღმდეგ საბრძოლველად?
- მთავრობის მხრიდან მოქალაქეთა უკანონო მოსმენების წინააღმდეგ ერთადერთი მექანიზმი არსებობს - ეს არის ხელისუფლების შტოებს შორის რეალური ბალანსის დამყარება: თუ არ იქნება სრულფასოვანი პარლამენტი, რომელიც გააკონტროლებს აღმასრულებელ ხელისუფლებას და პერიოდულად, საჭიროების შემთხვევაში, მოაწყობს საპარლამენტო მოსმენებს და შექმნის პარლამენტის საგამოძიებო კომისიებს ქვეყნისთვის მტკივნეულ საკითხებზე; თუ არ იქნება დამოუკიდებელი სასამართლო, რომელიც ითამაშებს რეალური არბიტრის როლს; თუ არ იქნება ძლიერი და ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი მედია; თუ ინფორმაცია არ იქნება თავისუფალი, მაშინ ვერანაირი საერთაშორისო ბერკეტი ვერ დაგვიცავს უკანონო მოსმენებისგან.
რატომ გახდა უოტერგეიტის საქმის გამოძიება შესაძლებელი აშშ-ში? იმიტომ, რომ იქ არის დემოკრატია. ჟურნალისტურმა გამოძიებამ გამოაჩინა, რომ კანონი სერიოზულად ირღვეოდა, დემოკრატიულმა სისტემამ კი შესაძლებელი გახადა შესაბამისი შედეგის დადგომა. რომ არ ყოფილიყო თუნდაც ერთი კომპონენტი - არ ყოფილიყო თავისუფალი მედია, ან არ ყოფილიყო ბალანსი ხელისუფლების შტოებს შორის, უოტერგეიტიც არ იქნებოდა, ხოლო ამ თემაზე გაჟონილ ინფორმაციას იგივე შედეგი მოჰყვებოდა, რაც საქართველოში მომხდარ უკანონო მოსმენებს. 2007 წლის ნოემბერში პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ფაქტობრივად აღიარა ჟურნალ „ნიუსვიკისთვის“ მიცემულ ინტერვიუში, რომ ხელისუფლება უკანონოდ უსმენდა პოლიტიკური პარტიების ლიდერებს, მათ შორის, პარლამენტის წევრებსა და მინისტრებს, მაგრამ ამ აღიარებას არ მოჰყვა არანაირი შედეგი მარტივი მიზეზით - არ არსებობს დემოკრატიული სისტემა, რომელიც ამას დაუპირისპირდება.
- რატომ არ შეიტანა სოზარ სუბარმა საჩივარი 7 ნოემბერს მის მიმართ განხორციელებულ ძალადობაზე? ამით ხელი ხომ არ შეუწყო იმ აზრის გავრცელებას, რომ, როგორც ლომაიამ განაცხადა - სუბარი არავის უცემია?
- ამ ფაქტზე დაწყებულია გამოძიება, ჩვენება მივეცი მეც და მისცა ამ ფაქტის თვითმხილველმაც, სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზაც ჩავიტარე - შესაბამისად, საჩივრის შეტანის აუცილებლობაც არ არსებობდა. გარდა ამისა, ამ ფაქტს 7 ნოემბრიდან რამდენიმე დღეში მკაცრი შეფასება მისცა და მისი გამოძიება მოითხოვა ევროპარლამენტმა. თანაც, იმ ფონზე, როდესაც სპეცრაზმელებმა სცემეს ათასობით ადამიანი, მათ შორის 700-მდე საავადმყოფოში მოხვდა, ხოლო არაერთმა მოქალაქემ სხეულის სერიოზული დაზიანებები მიიღო, არ მიმაჩნდა სწორად, ზედმეტი ხმაური ამეტეხა ჩემს ცემაზე. კარგად მესმის, რას ნიშნავს, როცა სპეცრაზმი ომბუდსმენს სცემს, მაგრამ რადგან ეს ომბუდსმენი მე ვიყავი, ამ ფაქტს ვერ დავაყენებდი სხვების ცემაზე მაღლა. თუმცა, გამოძიების დამთავრებას დღემდე ვითხოვ, მაგრამ უშედეგოდ.
- თბილისი არის ერთ-ერთი ყველაზე არამწვანე დედაქალაქი ევროპაში. რას ფიქრობს სუბარი თბილისის ცენტრში ერთი მოზრდილი პარკის შექმნის შესახებ? რას ფიქრობს მდინარე ვერეს ხეობის პრობლემასთან დაკავშირებით?
- თბილისში რომ მართლაც კატასტროფული ვითარებაა ამ მხრივ, ამაზე ალბათ აღარავინ დავობს. ეს ულამაზესი განლაგების და ლანდშაფტის ქალაქი რკინა-ბეტონის მოედნად ვაქციეთ, რომელსაც "ამკობს" გამონაბოლქვის სურნელი. ამას მტერი არ უზამდა თავის ქალაქს. ვაკის პარკიდან რაღა დაგვრჩა? ისე ვექცევით, როგორც ღორმუცელა ბავშვი ნამცხვარს, ხან იქიდან ვკბეჩთ, ხან აქედან. გახედავ - შენობებია ამოჩრილი. ვერეს ხეობას რაც შეეხება, თავისთავად უნიკალური ადგილია, ალბათ ბევრი საინტერესო პროექტის განხორციელება შეიძლებოდა, ქალაქს სუფთა ჰაერის და განიავების მნიშვნელოვანი წყარო ექნებოდა. ამის ნაცვლად დავაბეტონებთ მდინარეს. მერე, ფიცი-მტკიცის მიუხედავად, გვერდებზე სამშენებლო ფართებად გაიყიდება ტერიტორია და გაშენდება კორპუსები. ცივილიზებულ ქვეყნებში ასეთი მასშტაბური პროექტები, რომელიც ქალაქს უცვლის იერს და გარემოს, დიდი განხილვის საგანია და მთელ საზოგადოებასთან თანხმდება. ამგვარი მშენებლობა დიდი კონსენსუსის შედეგი უნდა იყოს. რამდენიმე წლით აგირჩიეს ქალაქის ხელმძღვანელად და მთელი ხეობა გინდა გააქრო – ეს რა დამოკიდებულებაა?! მე მგონია, ვერეს ხეობაზე, სანამ დროა, სპეციალისტებმა უნდა შეიმუშავონ დასკვნები - რასთან გვაქვს საქმე?
რაც შეეხება პარკს ქალაქის ცენტრში. ერთადერთი ასეთი ადგილი იპოდრომია. უბრალოდ, სასიცოცხლო აუცილებლობა მოითხოვს, რომ აქ გაშენდეს თანამედროვე პარკი, პატარა ტბებით, ხეებით, იმის მსგავსი, ევროპის ქალაქებში რომ გვინახავს. მართალია, ფართობი არც იმხელაა, მაგრამ რაც არის, ეგ არის. ერთი ადგილი ხომ უნდა იყოს ქალაქში, სადაც ადამიანი სულს მოიბრუნებს და ბავშვი ბალახს შეეხება. მე ზუსტად არ ვიცი, მაგრამ თუ ეს ფართობი კერძო მფლობელობაშია, სახელმწიფომ უნდა გამოისყიდოს ყველა წესის დაცვით. ამ ადგილზე კორპუსების მშენებლობა ქალაქის საბოლოო გაწირვა იქნება.
- როგორია ხედვა დემოკრატიული სისტემის ფორმირებასთან დაკავშირებით? როგორ გესახებათ ამ პროცესის წარმართვა კონკრეტულად - ზევიდან ქვევით, პირიქით, თუ ორივე მიმართულებით? ანუ, არის თუ არა ქართული საზოგადოება მზად, ხელი შეუწყოს ან განაპირობოს დემკრატიზაციის პროცესი? თუ არის, რატომ ვერ ახერხებს და თუ არ არის, როგორ ესახება ამ პროცესების განვითარება?
- აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვენ, ქართული საზოგადოება, მზად ვართ დემოკრატიისა და თავისუფლებისთვის. ეს არ ნიშნავს, თითქოს დღესვე ვაკმაყოფილებთ დემოკრატიის ყველაზე მაღალ სტანდარტს, მაგრამ არაერთხელ დავამტკიცეთ, რომ არ გვინდა შიშში ცხოვრება, არ გვინდა, გვიყალბებდნენ არჩევანს, ვერ ვიტანთ ღირსების შელახვას, გვსურს, იყოს სამართლიანობა და კანონის წინაშე ყველანი ვიყოთ თანასწორი. თუ თვალს გადავავლებთ ბოლო წლებს, ნათლად დავინახავთ, რას ვითხოვდით ხელისუფლებისგან: შევარდნაძის წინააღმდეგ უკმაყოფილება ტოტალურმა კორუფციამ გამოიწვია, ხოლო არჩევნების გაყალბებამ უკმაყოფილო ხალხი ქუჩაში გამოიყვანა; სამი წლის შემდეგ, იგივე ხალხი უკვე უსამართლობისა და კანონის წინაშე უთანასწორობის განცდამ გამოგვიყვანა ქუჩაში. ძალიან სიმპტომატური იყო ლოზუნგი, რომელიც აერთიანებდა 2007 წლის ოქტომბერ-ნოემბრის საპროტესტო მოძრაობის მონაწილეებს - „არ მეშინია“! ამ მოკლე ფრაზაში ჩაეტია ჩვენი საზოგადოების მთელი გულისტკივილიც და მოთხოვნაც - ჩვენ გვინდა თავისუფლება და არ გვინდა დაბრუნება საბჭოთა კავშირში.
ვარდების რევოლუციამდეც არ ყოფილა საიდუმლო, რომ მიხეილ სააკაშვილი, მიუხედავად მისი რიტორიკისა, არ იქნებოდა დემოკრატიის მამა, მაგრამ მაშინ ჩვენ, საზოგადოების უდიდესმა ნაწილმა, აქცენტი სხვა რამეზე გავაკეთეთ: შევარდნაძის პერიოდში კორუფციამ ისეთ მასშტაბს მიაღწია, რომ ქვეყნის განვითარების მთავარ შემაფერხებელ ფაქტორად იქცა, მისგან ხსნის ყველაზე სწრაფ გზად კი სააკაშვილის - როგორც ყველაზე რადიკალურად ოპოზიციური და თან პროდასავლელი ლიდერის - გამარჯვება ჩანდა. მოგვიანებით ცხადი გახდა, რომ სააკაშვილის და მისი გუნდის "პროდასავლელობა" და "დემოკრატობა" კარგად დასწავლილ რიტორიკას არ სცდებოდა. ჩვენი საზოგადოების რეაქციამაც არ დააყოვნა და მალევე მოინდომა საკუთარი შეცდომის გამოსწორება. ცხადია, ეს არ აღმოჩნდა ისეთი სწრაფი და ადვილი პროცესი, როგორც ეს ბევრს - როგორც ოპოზიციურ ლიდერს, ისე მოქალაქეს - წარმოედგინა, მაგრამ პროცესი დაწყებულია და მისი გაჩერება შეუძლებელია. არჩევნები სწორედ ამ პროცესის გამარჯვებით დაგვირგვინებისკენ მიმავალი ყველაზე ეფექტიანი, ლეგიტიმური და ხანმოკლე გზაა.
გზა დემოკრატიისკენ ორმხრივია - საზოგადოება აკეთებს არჩევანს, ხოლო ხელისუფლება არჩევნებით მიღებულ მანდატს არ იყენებს ავტოკრატიის დამყარებისთვის. ამის საფუძველი კი პოლიტიკური პლურალიზმია - მრავალპარტიული პარლამენტი და საკრებულოები. პოლიტიკური მოძრაობის - „ალიანსი საქართველოსთვის“ - გამარჯვება იქნება გარანტი, რომელიც მოიტანს რეალურ ბალანსს ხელისუფლების შტოებს შორის: საკრებულოები (თბილისშიც და რეგიონებშიც) გააკონტროლებენ აღმასრულებელ ხელისუფლებას (მერებს, გამგებლებს), თვითმმართველობა იქნება დამოუკიდებელი და არ იქცევა ცენტრალური ხელისუფლების ყურმოჭრილ მონად, პარლამენტი გააკონტროლებს პრეზიდენტს და მთავრობას, ხოლო სასამართლოს საქმეებში არავინ ჩაერევა. ამის გარანტი არის ძლიერი დემოკრატიული სისტემის შექმნა და შესაბამისი ტრადიციის ჩამოყალიბება, თუმცა სისტემის შექმნას და ტრადიციის ჩამოყალიბებას სჭირდება სწორი არჩევანის გაკეთება - ისეთი ხელისუფლების არჩევა, რომელიც არ დაარღვევს საზოგადოებასთან დადებულ ხელშეკრულებას და მოპოვებულ ძალაუფლებას ბოროტად არ გამოიყენებს. აქ კი უკვე არჩევანი საზოგადოებაზეა. შესაბამისად, ნათელია, რომ დემოკრატიული პროცესი ორმხრივია, ოღონდ საფუძველი საზოგადოების მზადყოფნაა. ჩვენი საზოგადოება კი ამისთვის მზად არის.
- თქვენი ომბუდსმენობის პირველ წლებში ოპოზიცია გსაყვედურობდათ, ხელისუფლებას უჭერს მხარსო, ბოლო წლებში კი, პირიქით, ხელისუფლება გსაყვედურობდათ, ოპოზიციურ განცხადებებს აკეთებს და ოპოზიციაში გადასასვლელად ქულებს იწერსო. თვითონ თქვენ როგორ შეაფასებდით თქვენი ომბუდსმენობის ამ ორ პერიოდს?
- არ არსებობს ერთმანეთისგან თვისებრივად განსხვავებული ორი პერიოდი. განსხვავება იყო, ოღონდ უფრო გარეგნული. სახალხო დამცველობის პირველივე დღიდან მოყოლებული, არ ყოფილა კონკრეტული საქმე, რომელზეც კომპრომისი დაგვეშვა ან ადეკვატური შეფასება არ გაგვეკეთებინა. ამისი ნათელი მაგალითია, თუნდაც, ჩემი პირველი მოხსენება და პირველი გამოსვლა პარლამენტში (იხ. დანართი №1).
თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ მაშინ ვფიქრობდი (და არა მარტო მე), რომ უფლებების დარღვევის ტალღა დროებითი, რევოლუციის თანამდევი მოვლენა იყო, რომელიც აუცილებლად გადაივლიდა. სამწუხაროდ, ძალიან მალე ცხადი გახდა, რომ უფლებების დარღვევამ და ანტიდემოკრატიულმა პროცესმა შეუქცევადი პოლიტიკის ხასიათი მიიღო და მას შემდეგ შეიცვალა ჩემი განცხადებების ხასიათიც - ისინი სულ უფრო მეტად შეფასებითი ხდებოდა, რადგან ფაქტები ამას მოითხოვდა. თუმცა, შეიცვალა მხოლოდ განზოგადების ხარისხი და არა განცხადებების სიმძაფრე, რადგან პირველივე განცხადებები უაღრესად მძაფრი იყო.
ცხადია, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო შემენარჩუნებინა ურთიერთობები ე.წ. „გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან“, რადგან ხშირად ეს არის საშუალება, დაეხმარო კონკრეტულ ადამიანებს და გარკვეულ სფეროებში ვითარების შეცვლას მიაღწიო. მართალია, მკაცრ განცხადებებს პერიოდულად სერიოზული კონფლიქტები მოჰყვებოდა ხოლმე ქვეყნის მმართველებთან, მაგრამ პირველ ეტაპზე ვახერხებდით ურთიერთობის აღდგენას, ოღონდ თანდათან ეს შეუძლებელი გახდა.
იყო ცალკეული შემთხვევები, როცა საზოგადოებისა თუ ოპოზიციის რაღაც ნაწილი ჩემგან ითხოვდა შეფასებებს ისეთ საკითხებზე, რომლებიც სცილდებოდა სახალხო დამცველის კომპეტენციას და რასაც, ბუნებრივია, არც მაშინ ვაკეთებდი და არც შემდგომ. მაგალითად, მიმეცა შეფასება თბილისის მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლის გაუქმებისთვის. მაშინაც მიმაჩნდა და დღესაც ვფიქრობ, რომ ეს უფრო პოლიტიკის საკითხი იყო და არა უფლებების დაცვის: საზოგადოებას შეეძლო დაეცვა მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლე და დაიცვა კიდეც, მაგრამ ეს სცილდებოდა სახალხო დამცველის კომპეტენციას. თუმცა, ჩვენი წვლილი ამ საქმეშიც შევიტანეთ, რადგან დოკუმენტები, რომლითაც ცხადი გახდა, რომ თბილისის მერიას არაფერი ესაქმებოდა მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლესთან, სწორედ ჩვენ მოვიპოვეთ და გადავეცით სასახლის ადმინისტრაციას.
ისიც უნდა ითქვას, რომ ცალკეული საქმეების შესწავლა-გამოძიებას და შესაბამისი დასკვნების გაკეთებას დრო სჭირდება. 2006 წლის 2 მაისს თბილისის ცენტრში პოლიციამ სპეცოპერაციის დროს ავტომანქანაში ჩაცხრილა ზურაბ ვაზაგაშვილი და ალექსანდრე ხუბულოვი. სამნახევარი წლის ბრძოლის შემდეგ მივაღწიეთ, რომ ამ საქმეზე ალტერნატიული ექსპერტიზა ჩაგვეტარებინა და უფრო დაბეჯითებით გვეთქვა ის, რასაც მანამდეც ვამბობდით: ამ ორი ახალგაზრდის მკვლელობა წინასწარ იყო დაგეგმილი, ხოლო საქმის გამოძიება, ისევე როგორც სახელმწიფო ექსპერტიზა, შეგნებულად გაყალბდა. მე კარგად ვიცნობ ევროპის ომბუდსმენების საქმიანობას და კარგად ვიცი - რომელიმე მათგანს ამის მსგავსი თუნდაც ერთი გამოძიება რომ ჩაეტარებინა, ამაზე ათწლეულობით ილაპარაკებდნენ და ქრესტომათიებში შეიტანდნენ, ჩვენ კი ამ ხუთი წლის განმავლობაში არაერთი ასეთი მნიშვნელობის საქმე გვაქვს შესწავლილი და გახმაურებული.
- როდის ისაუბრებს სოზარ სუბარი საჯაროდ 7 ნოემბრის დარბევაზე გადაწყვეტილების მიმღებთა შესახებ? ამის თაობაზე უკვე რამდენჯერმე "დაიმუქრა".
- ქვეყნის უმაღლესი ტრიბუნიდან - საქართველოს პარლამენტში, სახალხო დამცველის საპარლამენტო მოხსენების დროს, დავასახელე 4 ნოემბრის თათბირის ორგანიზატორების ვინაობა. ესენი იყვნენ უმაღლესი თანამდებობის პირები: შინაგან საქმეთა მინისტრი ვანო მერაბიშვილი (თათბირი მის კაბინეტში, მისი ხელმძღვანელობით შედგა), საქართველოს გენერალური პროკურორი ზურაბ ადეიშვილი, საქართველოს თავდაცვის მინისტრი დავით კეზერაშვილი და შსს კონსტიტუციური უსაფრთხოების დეპარტამენტის ყოფილი უფროსი დათა ახალაია. პარლამენტშივე განვაცხადე, რომ თათბირზე შს მინისტრმა გასცა დავალება, მომხდარიყო მიტინგებში მონაწილე ყველა პირის იდენტიფიცირება და მათ მიმართ ინდივიდუალური ტერორის განხორციელება: ზოგიერთი უნდა ეცემათ (ძირითადად თირკმელებში - ვანო მერაბიშვილის დავალება, ზოგიერთი სახეშიც - დათა ახალაიას თვითშემოქმედება), ზოგიერთი უნდა დაეშინებინათ (დავალება დათა ახალაიას), ვიღაცები ნარკოტიკის შენახვის ბრალდებით უნდა დაეპატიმრებინათ, ხოლო ბიზნესმენებს დავით კეზერაშვილი (როგორც ფინანსური პოლიციის ყოფილი ხელმძღვანელი) „მიხედავდა“.
მე, როგორც კონსტიტუციური თანამდებობის პირმა, გამოვიყენე ორგანული კანონით მონიჭებული უფლება და მოვითხოვე პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის შექმნა. განვაცხადე, რომ სწორედ ამ კომისიას წარვუდგენდი ჩემს ხელთ არსებულ მტკიცებულებებს და დავუსახელებდი იმ მოწმეებს, რომლებიც მისცემდნენ დეტალურ ჩვენებას ამ თათბირთან დაკავშირებით. პარლამენტმა უარი თქვა კომისიის შექმნაზე, რითაც განაცხადა, რომ მას არ აინტერესებს საქმის გამოძიება და მასზე ჭეშმარიტების დადგენა.
თანაც, 4 ნოემბრის თათბირს მოჰყვა 7 ნოემბერი - მშვიდობიანი მანიფესტაციის სრულიად უკანონო დარბევა, ტელეკომპანია „იმედში“ სპეცრაზმებისა და არაფორმალური შეიარაღებული რაზმების შეჭრა, ჟურნალისტების ცემა, კომპანიის ქონების განადგურება და რამდენიმე ტელე- და რადიოკომპანიის უკანონო დახურვა. როცა ამ აშკარა დანაშაულებს არ მოჰყვა არავითარი სამართლებრივი რეაგირება, რას მოგვცემს 4 ნოემბრის თათბირის სხვა მონაწილეთა დასახელება? ცხადია, საზოგადოება უნდა იცნობდეს, ვინ ვინ არის, უნდა იცნობდეს თავის გმირებსაც და ანტიგმირებსაც, საზოგადოებას აქვს უფლება, დაიკმაყოფილოს ინტერესი, მაგრამ რამდენად არის ეს საკმარისი საფუძველი იმისთვის, რომ დროზე ადრე გავშიფროთ მოწმეები და გავამჟღავნოთ მტკიცებულებები? თანაც, ამ თათბირის შესახებ დეტალური ინფორმაცია მაშინვე, 7 ნოემბრის შემდგომ დღეებში, მივაწოდე რამდენიმე ევროპელ დიპლომატს. შესაბამისად, იმის თქმა, თუ სახალხო დამცველმა ასეთი მნიშვნელოვანი ამბავი იცოდა, რატომ არავის უთხრაო, საფუძველს მოკლებულია.
დაბოლოს, არსებობს მოწმე, რომელიც მზადაა, მისცეს ჩვენება გამოძიებას, პარლამენტის საგამოძიებო კომისიას, ან უბრალოდ, საჯაროდაც განაცხადოს ამ შეხვედრის დეტალებზე, მაგრამ უნდა დარწმუნდეს, რომ ამას რაიმე შედეგი მოჰყვება.
P.S.: 7 ნოემბრის დარბევა 4 ნოემბრის თათბირზე არ დაგეგმილა, ეს მე არასდროს მითქვამს. 7 ნოემბერის დარბევა, ეტყობა, მოგვიანებით, სპონტანურად მიღებული გადაწყვეტილება იყო. 4 ნოემბერს რაზეც საუბრობდნენ, ეს იყო პოლიტიკური ოპოზიციის დევნის ის სცენარი, რომელიც წელიწადნახევრის შემდეგ, 2009 წლის აპრილ-აგვისტოს პერიოდში განახორციელა ხელისუფლებამ.
- როგორ აპირებთ იმ რეალობის შეცვლას, რომ თვითმმართველობის ორგანოებში გადაწყვეტილებების მიღება ფაქტობრივად არ ხდება? შესაბამისად არც პროცესია გამჭვირვალე.
- ავტოკრატიის პირობებში შეუძლებელია, თვითმმართველობამ რაიმე გადაწყვეტილება მიიღოს. თვით ჟურნალისტებიც კი ვერ ახერხებენ, თბილისის საკრებულოს სამ წევრზე მეტი გაიხსენონ, არადა, რამდენიმე წლის წინ ყველა წევრის გვარ-სახელი იცოდნენ, რადგან მაშინ თვითმმართველობაში რეალური პოლიტიკური ცხოვრება ჩქეფდა. პროცესი როგორ შეიძლება გამჭვირვალე იყოს, როცა პროცესი არ მიმდინარეობს? იმისთვის, რომ საკრებულოებში პოლიტიკური პროცესი დაიწყოს, საჭიროა მრავალპარტიული საკრებულოების არჩევა, რომლებიც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფენ აღმასრულებელ რგოლში (მერია, გემგეობები) საბიუჯეტო და სხვა პროცესის გამჭვირვალობას.
- თქვენი პარტიის აზრით, რა ფუნქცია აქვს საზოგადოებრივ მაუწყებელს? შეეცადეთ დეტალურად აგვიხსნათ, როგორ უნდა დაინიშნოს მენეჯმენტი, რისი უფლება უნდა ჰქონდეს სამეურვეო საბჭოს? ვინ ან რა ინსტიტუტი გადაწყვეტს - გადაუხვია თუ არა მაუწყებელმა სახელმწიფო ინტერესებიდან და რა იქნება ამის პრევენციის მექანიზმი?
- დარწმუნებული ვარ, ამ დარგის ექსპერტები, მათ შორის თავად ქალბატონი ია, ბევრად უკეთესად გესაუბრებათ ამ საკითხზე, მაგრამ რადგან კითხვა დაისვა, მოკლედ გიპასუხებთ. საზოგადოებრივი მაუწყებელი ფინანსდება საზოგადოების მიერ, ქვეყნების მიხედვით სხვადასხვა წესით. ტელევიზია არ უნდა იყოს დამოკიდებული რეკლამაზე. იგულისხმება, რომ ის არის სრულად დამოუკიდებელი. სხვადასხვა ქვეყანაში სამეთვალყურეო საბჭოს სხვადასხვა წესით ირჩევენ, იდეა გახლავთ ის, რომ საბჭო გამოხატავდეს საზოგადოების განწყობას.
ჩვენთან პრობლემა გახლავთ არა ის, რომ პარლამენტი ამტკიცებს სამეთვალყურეო საბჭოს, არამედ ის, რომ პარლამენტის ორი მესამედი ერთ პარტიას წარმოადგენს. ანუ გამოდის, რომ მოსახლეობის ორი მესამედი ერთნაირად ფიქრობს, ან, უკიდურეს შემთხვევაში, ფიქრობდა არჩევნების დღეს. რაც, რბილად რომ ვთქვათ, ძალიან საეჭვოა და ამის მტკიცება რომ ვინმემ დაიწყოს, განსაკუთრებული სქელი შუბლით უნდა იყოს შეჯავშნული. აქედან გამომდინარე, სამეურვეო საბჭოს ფორმალურად ვითომ პარლამენტი ნიშნავს, რეალურად კი - მმართველი პარტია და ამიტომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი სინამდვილეში ერთი პარტიის მაუწყებელი გამოდის.
ეს ყველაფერი რატომ ვთქვი? შეკითხვაში ნათქვამია, ვინ გადაწყვეტს, გადაუხვია თუ არა მაუწყებელმა სახელმწიფოს ინტერესებსო? აქ არის ძაღლის თავი დამარხული. სამართლებრივ სახელმწიფოში სახელმწიფო ინტერესებია კონსტიტუციის და კანონების დაცვა, ავტორიტარულში კი, როგორც წესი, სახელმწიფო ინტერესებად ცხადდება მაღალი თანამდებობის პირების ხუშტურები. მაგალითად, კანონით განსაზღვრულია ინფორმაციის მიღების თავისუფლება, მაგრამ მავანი ჩინოვნიკი გადაწყვეტს, რომ ესა თუ ის ინფორმაცია მოსახლეობას ავნებს და ამიტომ, "სახელმწიფო ინტერესიდან გამომდინარე", დაუმალავს. როგორც წესი, როცა ჩინოვნიკები სახელმწიფო ინტერესებზე საუბრობენ, რაღაც უკანონობა აქვთ ჩადენილი და იმის დაფარვა სურთ.
- ფაქტია, რომ ქვეყანაში ყოველთვიურად ათეულობით ახალი საწარმოს გახსნის მიუხედავად, რომლებშიც ათასობით ადამიანი საქმდება (და მათი ხელფასები ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია პოსტსაბჭოთა სივრცეში), ჯერ კიდევ საკმაოდ მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობაა. ამ ფონზე გაუმართლებელია სამინისტროებისა და სხვა უწყებების მაღალჩინოსანთა 50 000 დოლარიანი და უფრო დიდი ღირებულების სამსახურებრივი ავტომობილების კოლექციების შეძენა-შენახვა, მათი მომსახურებისა და საწვავის ხარჯები, სამივლინებო ხარჯები, მაშინ, როდესაც ევროპელ პრემიერ-მინისტრთა დიდი ნაწილი ხშირად ველოსიპედებით დადის. როგორია ბატონი სოზარის პოზიცია აღნიშნულთან და, საერთოდ, ადმინისტრაციული ხარჯების შემცირებასთან დაკავშირებით, თუ დაინტერესებულა ამ ხარჯების მოცულობით, მუხლებით, კონკრეტულად, რისი შემცირება და რამდენით მიაჩნია რეალურად?
- ვერ დავეთანხმები აზრს, თითქოს, ყოველთვიურად ათეულობით საწარმო იხსნება, სამაგიეროდ ხშირია შემთხვევები, როდესაც თავად პრეზიდენტი სააკაშვილი რამდენჯერმე საზეიმოდ ხსნის ერთსა და იმავე საწარმოს... ზოგიერთ საწარმოს დაბედებული აქვს, რომ რამდენიმე წლის განმავლობაში ყოველწლიურად საზეიმოდ გაიხსნას (ზოგიერთს - წელიწადში ორჯერაც). ისიც ფაქტია, რომ ბოლო წელიწადნახევრის განმავლობაში საქართველოში სამუშაო ადგილები რამდენიმე ათეული ათასით შემცირდა.
ასევე ვერ დავეთანხმები აზრს, თითქოს საქართველოში დასაქმებულთა ხელფასები ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია პოსტსაბჭოთა სივრცეში. არის რამდენიმე პოსტსაბჭოთა ქვეყანა, სადაც ხელფასები საქართველოზე დაბალია (მაგ. ტაჯიკეთი), მაგრამ უმრავლეს ქვეყნებში საშუალო ხელფასიც და პენსიაც საქართველოზე მნიშვნელოვნად მაღალია.
სამაგიეროდ, აბსოლუტურად ვიზიარებ აზრს, რომ გაუმართლებელია, როცა არა მხოლოდ მაღალი თანამდებობის პირებს, არამედ საშუალო რგოლის საჯარო მოხელეებსაც კი (მაგალითად პრეზიდენტის მრჩევლებს) ძალიან ძვირიანი სამსახურებრივი ავტომანქანები ემსახურებათ. ასევე გაუმართლებელია, როცა სახელმწიფო დაცვა ემსახურებათ არა მხოლოდ მინისტრებს (რაც ასევე გაუგებარია), არამედ მათ მოადგილეებს, დეპარტამენტების უფროსებსა და ზოგჯერ პარლამენტის საშუალო რგოლის თანამდებობის პირებსაც კი.
ასევე დაუშვებელია პრაქტიკა, როდესაც საჯარო დაწესებულებათა უმრავლესობა მკაცრად ასაიდუმლოებს თანამდებობის პირებზე და საჯარო მოხელეებზე გაცემული პრემიების ოდენობას, რაც ხშირად რამდენჯერმე აღემატება ხელფასების ოდენობას.
რაც შეეხება ადმინისტრაციულ ხარჯს – რა მოცულობით და რომელ სფეროებში უნდა შემცირდეს, ამის ზუსტი დაგეგმვა მხოლოდ მაშინ იქნება შესაძლებელი, როცა ამ ინფორმაციასთან სრული მიწვდომის საშუალება გვექნება. დღეს, როდესაც კონტროლის პალატა (საპარლამენტო კონტროლის ორგანო) თვით პარლამენტსაც კი უსაიდუმლოებს თბილისის მერიის შემოწმების მასალებს, არ არის ადვილი ამ კითხვაზე დეტალური პასუხის გაცემა.
- როგორ უნდა მოხდეს საარჩევნო პროცესზე გამჭვირვალე დაკვირვება არსებული რეჟიმის პირობებში?
- მიუხედავად რეჟიმის მცდელობისა, მიუხედავად ადმინისტრაციული რესურსის მაქსიმალური გამოყენებისა, მიუხედავად სერიოზული გაყალბებისა, მიხეილ სააკაშვილმა 2008 წლის 5 იანვრის არჩევნები წააგო არა მხოლოდ თბილისში, არამედ საქართველოს ბევრ სხვა რაიონშიც. მათ შორის, რამდენიმე რაიონში არა მარტო წააგო არჩევნები, არამედ მეორე ადგილზეც კი ვერ გავიდა. თუმცა, ეს არ იძლევა დამშვიდების საფუძველს. იმისთვის, რომ მივაღწიოთ არჩევნების სამართლიანად და გამჭვირვალედ ჩატარებას, „ალიანსი საქართველოსთვის“ მჭიდროდ თანამშრომლობს სხვა ოპოზიციურ პარტიებთან და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან. ოპოზიციურ პარტიებს შორის შეთანხმების სამუშაო ვარიანტი შეგიძლიათ იხილოთ დანართ №2-ში.
ამასთან, ალიანსი აწარმოებს მოლაპარაკებებს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და საქართველოს მეგობარ ქვეყნებთან (აშშ, ევროკავშირი და ევროპის წამყვანი დემოკრატიული სახელმწიფოები), რათა არჩევნებამდე რამდენიმე თვით ადრე შეიქმნას მძლავრი და მრავალრიცხოვანი სადამკვირვებლო მისია, რომელიც მკაცრად გააკონტროლებს მთელ პროცესს როგორც წინასაარჩევნო, ისე არჩევნების პერიოდში.
ამასთან, უკვე დაწყებული გვაქვს მობილიზება იმ ადამიანებისა, რომლებიც დააკვირდებიან არჩევნებს ყველა უბანზე და არ დაუშვებენ გაყალბების მცდელობებს. მოტივირებული, კომპეტენტური და პრინციპული კომისიის წევრების და დამკვირვებლების საკმარის რაოდენობას შეუძლია გაყალბება მინიმუმამდე დაიყვანოს - ამაში მე დამარწმუნა სადამკვირვებლო აქტივობამ, რაც სახალხო დამცველის ოფისმა განვახორციელეთ 2008 წლის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების დროს.
- მერი მხოლოდ თბილისში უნდა აირჩეს პირდაპირ თუ სხვა ქალაქებშიც? როდიდან?
- ალიანსის პოზიციაა, რომ მერის პირდაპირ არჩევნები უნდა ჩატარდეს ხუთ თვითმმართველ ქალაქში. ესენია: თბილისი, ქუთაისი, რუსთავი, ბათუმი, ფოთი. ამასთან, პრეზიდენტ სააკაშვილისგან და პარლამენტისგან კატეგორიულად მოვითხოვთ, შეასრულონ დაპირება და არჩევნები დაინიშნოს არაუგვიანეს 2010 წლის 30 მაისისა.
- მერის არჩევნების რომელ ფორმას უჭერს მხარს და რატომ? არჩევნების გაყალბების შემთხვევაში ხმების დაცვის რა მექანიზმებზე ფიქრობთ?
- თვითმმართველი ქალაქების მერების არჩევა უნდა მოხდეს პირდაპირი კენჭისყრის გზით. გამარჯვებულად უნდა ჩაითვალოს კანდიდატი, რომელიც დააგროვებს 50%+1 ხმას. უფრო დაბალი ბარიერის არსებობის შემთხვევაში არსებობს საფრთხე, რომ არჩეულ მერს მოსახლეობის მეტად მცირე რაოდენობის ნდობის მანდატი ექნება, რაც პოლიტიკურ სტაბილურობას ხელს არ შეუწყობს.
არჩევნების გაყალბებისგან დაცვის ზოგიერთ მექანიზმზე ზემოთ უკვე ვილაპარაკე, ხოლო ხმების დაცვისთვის არ გამოვრიცხავთ ყველაზე რადიკალურ აქციებსაც.
-რამდენად მზად იქნება თქვენი გაერთიანება ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებისათვის, თუკი ის მართლაც გვიან შემოდგომაზე გაიმართება?
- არჩევნების თარიღებით მანიპულირება საქართველოს ხელისუფლების საყვარელი საქმიანობაა. ჩვენ მოვითხოვთ, არჩევნების თარიღის დანიშვნამდე მოხდეს საარჩევნო კოდექსის გაუმჯობესება და კონკურენტუნარიანი, თანასწორი საარჩევნო გარემოს შექმნა. თუმცა, მიუხედავად ყველაფრისა, ჩვენ მზად ვართ, მივიღოთ ნებისმიერი გამოწვევა და მოვიგოთ არჩევნები ნებისმიერ ვადაში. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ - ეს რომ შესაძლებელია, შარშან ჩატარებულმა საპრეზიდენტო არჩევნებმა აჩვენა, რომელში მონაწილეობაც ოპოზიციას სერიოზული ცაიტნოტის პირობებში მოუხდა.
-როგორ ესახება მოძრაობას რუსეთთან ურთიერთობის მოგვარების გზები?
- რუსეთთან ურთიერთობის ნორმალიზება საქართველოს ინტერესების შეულახავად, საგარეო ურთიერთობების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრიორიტეტია. პლანეტის ყველაზე დიდი სახელმწიფოს მეზობლობა არ გახლავთ იოლი ხვედრი და ჩვენგან მოითხოვს მხოლოდ უკიდურესად გონივრული ნაბიჯების გადადგმას. რუსეთთან კუნთების დემონსტრირებასა და ხელის გადაწევის პოლიტიკას ერიდებიან დიდი და ძლიერი სახელმწიფოები და ჩვენთვის ასეთი რამ დამღუპველია.
დღეს, როდესაც რუსეთმა საქართველოს ჩამოაჭრა და დამოუკიდებლად ცნო ტერიტორიის საკმაოდ დიდი ნაწილი და შემდგომი ოკუპაციის მუქარებიც გაისმის, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწორი ნაბიჯების გადადგმა. მხოლოდ იმის ყვირილი, რომ რუსეთი ოკუპანტია და შეჯიბრი რუსეთის ლაძღვაში, შეიძლება ვიღაცას გულს ფხანს, მაგრამ სრულიად უშედეგოა. მჩხავანა კატა, როგორც წესი, ორიენტირებულია მხოლოდ პიარზე და არა თაგვის დაჭერაზე. ოკუპაციის პასუხად იმის მოწოდება, რომ არ წავიკითხოთ რუსი მწერლები და დავანგრიოთ პუშკინის ძეგლი, არა მხოლოდ უგუნურებაა, არამედ რეალობისგან სრული მოწყვეტაც.
დღეს რუსეთის ხელისუფლება აცხადებს, რომ არ დაელაპარაკება საქართველოს ხელისუფლებას, რომელიც დამნაშავედ მიაჩნია; საქართველოს ხელისუფლება კი პასუხობს, რომ არ დაელაპარაკება რუსეთის ხელისუფლებას, სანამ ჩვენი ტერიტორია ოკუპირებულია. რუსეთს ერთმნიშვნელოვნად აწყობს, რაც უფრო დიდხანს გაგრძელდება ამგვარი ვითარება, ხან მამისონთან ჩამოჩოჩდება, ხან თრუსოში და კიდევ ვინ იცის, სად, მაგრამ ჩვენ გვაწყობს?
რასაკვირველია, ოკუპანტთან დიალოგი ადამიანურადაც და პოლიტიკურად ძალიან მძიმეა და რთული, მაგრამ თუ რუსეთთან რაგინდარა მიზეზის გამო ვერ ახერხებს საუბარს, გვარგია ასეთი ხელისუფლება? სწორედ იმიტომ, რომ ტერიტორიები ოკუპირებულია, ათიათასობით დევნილი გვყავს და რუსეთში უამრავი ჩვენი თანამემამულეა ორცეცხლსშუა მოქცეული, დღეს, როგორც არასდროს, გვჭირდება დიალოგი და ურთიერთობები რუსეთთან.
ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა ურთულესი და დროში გაწელილი პროცესია, თუმცა, სავსებით რეალურია სწორი ნაბიჯების გადადგმის შემთხვევაში. ქვეყნის გამთლიანებას წინ უნდა უძღოდეს სახელმწიფოში დემოკრატიის უმაღლესი სტანდარტების დამკვიდრება, ეკონომიკური აღმავლობა, ანუ აფხაზებისთვის და ოსებისთვის მიმზიდველი, საინტერესო გარემოს შექმნა და ამავე დროს ინტენსიური მუშაობა რუსეთთან და დანარჩენ მსოფლიოსთან, მსოფლიო გეოპოლიტიკური პროცესების გათვალისწინებით. პროცესებს არ უნდა ჩამოვრჩეთ, მაგრამ არც უნდა გავუსწროთ და იმ კოზაკის როლში არ აღმოვჩნდეთ, აქლემების ჩხუბში რომ იჭყლიტება.
მუშტების ჰაერში ქნევა, პიარკონცერტები და ფსევდოპატრიოტული კლიპები მხოლოდ ვირტუალურ ილუზიებს ქმნიან, რომ თითქოს სადღაც მივდივართ, სინამდვილეში კი ეს არის გზა არსაით.
როგორ ჰგონია ჩვენს ხელისუფლებას, გერმანელებმა, ფინელებმა ან იაპონელებმა სიმღერა არ იციან, კლიპების ფული არა აქვთ, თუ დავიწყებული აქვთ კენიგსბერგი, კარელია ან კურილის კუნძულები?! დავაკვირდეთ, როგორ წონიან თოთოეულ სიტყვას, ზომავენ ნაბიჯს და დინჯად, თანმიმდევრულად, მინიმალური რისკებით მიიწევენ მიზნისკენ. იაპონიას დღემდე არა აქვს საზავო ხეშეკრულებაზე ხელი მოწერილი რუსეთთან, მუდმივად დღის წესრიგში აქვს თავისი კუნძულების საკითხი, მაგრამ ეს ხელს არ უშლის სავაჭრო და სხვა სახის ურთიერთობებს. ცხადია, ეს არ არის ვაჭრობა მხოლოდ ვაჭრობისთვის, საჭიროა მუდმივი ურთიერთობები, რათა გრძნობდე მაჯისცემას.
მსოფლიო პოლიტიკური პროცესები არ არის გაყინული, მუდმივ დინამიკას და ცვალებადობას განიცდის. რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, რაღაც შეიცვალა მთელ მსოფლიოში, ახალი ბალანსი შედგა და ჩინეთმა რუსეთისგან დაიბრუნა რამდენიმე კუნძული, რომელსაც ათწლეულების განმავლობაში ითხოვდა. ამ ომის შედეგი იყო თუ არა, ფაქტია, რომ დაიბრუნა. აუცილებლად დადგება ისეთი ვითარება, როდესაც საქართველოსაც მიეცემა შანსი, ოღონდ ამას მომზადებულები უნდა შევხვდეთ.
მე ვფიქრობ, რომ ჩვენთვის ძალიან საგულისხმოა ფინეთის მაგალითი, რომელსაც რუსეთმა ტერიტორიის დიდი ნაწილი ჩამოაჭრა და მისი არსებობაც მთლიანად საფრთხის წინაშე იდგა. ამ პატარა ქვეყანამ, რომელსაც ორი მძიმე ომი ჰქონდა რუსეთთან მე-20 საუკუნეში და რომელიც, პრაგმატიზმიდან გამომდინარე, მაინც პოლიტიკურად გამორჩეულად ლოიალური რჩება რუსეთის მიმართ, საკუთარი თვითმყოფადობა და სუვერენიტეტი შეინარჩუნა დემოკრატიის უმაღლესი სტანდარტების დამკვიდრებით. აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ რაციონალურად გამოიყენა და კეთილდღეობის წყაროდ იქცია გასაღების ვეებერთელა ბაზარი.
იმედი იმისა, რომ საერთაშორისო თანამეგობრობის ზეწოლის ან სინდისის ქენჯნის გამო, ერთ მშვენიერ დღეს გავიღვიძებთ და რუსეთი დაკარგულ ტერიტორიებს დაგვიბრუნებს, არ უნდა გვქონდეს, ან უფრო შელამაზებულად თუ ვიტყვი, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ ეს მოხდეს, მაგრამ თანმიმდევრული და მიზანმიმართული ნაბიჯებით, რუსეთთან დიალოგით და ურთიერთობით, გეოპოლიტიკური დინამიკის გათვალისწინებით, აუცილებლად დადგება ამ პრობლემების გადაწყვეტის დრო.
- რას ფიქრობთ საქართველოსა და ნატოს პერსპექტივებზე?
- ნატოში, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა ორგანიზაციაში, შესვლა ვერ იქნება და არც უნდა იყოს ქვეყნის თვითმიზანი. მიზანი უნდა იყოს უსაფრთხოება და კეთილდღეობა. თუმცა, სამწუხაროდ, იმასაც ვერ ვიტყვი, რომ ჩვენი ხელისუფლება რეალურ ნაბიჯებს დგამდა და საქმით მიისწრაფოდა ნატოსკენ, ვინაიდან, ჯიუტად არ ასრულებდა ამ ორგანიზაციის მთავარ მოთხოვნებს - ქვეყანაში დემოკრატიის დამკვიდრებას და სამართლიანი გარემოს შექმნას.
ამ მიმართულებით წარმოებული ქმედებები მხოლოდ ამ ავადსახსენებელ პიარს ემსახურებოდა. გაიხსენეთ MAP-ის ეგზალტირებული მოლოდინი; MAP-ის არმიღების შემდეგ პიარისტერიკის გაჩაღება იმის შესახებ, რომ MAP-ზე უარის თქმა უფრო მაგარი რამეა, ვიდრე MAP-ის მიღება და შემდეგ საყვედურები მეგობარი სახელმწიფოების მიმართ, MAP-ი რომ მიგვეღო, ეს ამბავი (ომი და ოკუპაცია) არ დაგვემართებოდაო.
სინამდვილეში ნატო სულაც არ არის საყვირალი, მუშტების საქნევი და პიარტრიუკებისთვის გამოსაყენებელი რამ და იგი გლობალურ კონტექსტშია განსახილველი. ჩვენი მეგობარი ის ქვეყნები, რომლებიც თავს იკავებდნენ ნატოსთან საქართველოს უფრო მჭიდრო ინტეგრაციაზე, ამას ჩვენდამი ცუდი განზრახვით კი არ აკეთებდნენ, არამედ ეს იყო იმ რეალობისთვის თვალის გასწორება, რომ ამ ეტაპზე ნატოს არ შეუძლია საქართველოს სამხედრო ძალით დაცვა და ამ თვალსაზრისით ჩვენ ილუზიები არ უნდა შევიქმნათ. დღეს სერიოზული პოლიტიკოსები და ექსპერტები შეთანხმებულნი არიან იმაზე, რომ საქართველო ნატოს წევრი რომც ყოფილიყო, ნატო მაინც არავითარ შემთხვევაში არ აამოქმედებდა წესდების იმ მუხლს, რომელიც თავისი წევრის სამხედრო ძალით დახმარებას ავალდებულებს და არ დაიწყებდა მესამე მსოფლიო ომს. და მადლობა ღმერთს, რომ ასეა, დიდი მიხვედრა არ უნდა, რა ხეირს დააყრიდა ჩვენს ქვეყანას ამგვარი "დახმარება", ანუ მის ტერიტორიაზე დაწყებული კონფლიქტი ორ სამხედრო გიგანტს შორის.
ნატოსკენ საქართველოს გასავლელი აქვს ორი გზა, ერთი - ქვეყნის შიგნით, მეორე - მის გარეთ. შიდა გზა გულისხმობს დემოკრატიის დამყარებას, ეს გზა უნდა გავიაროთ მაქსიმალურად სწრაფად და მაღალი სტანდარტებით, რაც შეეხება გარე გზას, იქ, როგორც ჩანს, არ უნდა ვიჩქაროთ ბოლოში გასვლა, ვიდრე ნატო არ იქნება ამისთვის მზად, ვინაიდან ზედმეტი სიჩქარე რისკებთან და საფრთხეებთან არის დაკავშირებული. ჩვენმა ქვეყანამ საკმარისად იწვნია პოლიტიკური სულსწრაფობის დრამატული შედეგები.
- როგორ აპირებთ საკუთარი ახლობლების, მეგობრების და ნათესავების მავნე ზეგავლენისაგან თავის დაღწევას, მერე უცბად ყველაზე ნიჭიერ ბიზნესმენებად და "სუპერმენებად" რომ არ მოგვევლინონ?
- შეკითხვა ოდნავ არაკორექტულია და რედაქტირებას საჭიროებს, თუმცა, მე არ მქონდა მისი გასწორების უფლება. შეკითხვის ავტორი მავნე ზეგავლენას, ალბათ, მომავალში გულისხმობდა. სამართლიანობისთვის უნდა ვთქვა, რომ ჩემი ახლობლები, მეგობრები და ნათესავები ძალიან მეძვირფასებიან და მათგან მხოლოდ დადებითი იმპულსები მომდის. რაც შეეხება მაღალი თანამდებობის პირების ნათესავთა უეცარ ქონებრივ აღზევებას, ეს ხდება მხოლოდ ისეთ სახელმწიფოებში, სადაც სუფევს ”ბესპრედელი” ანუ განუკითხაობა და უსამართლობა; სადაც კანონი პრეზიდენტის ნებაა; სადაც არ არის თავისუფალი მედია, რომელიც ამხელს, თავისუფალი გამოძიება, რომელიც შეისწავლის და თავისუფალი სასამართლო, რომელიც პირუთვნელად განსჯის.
ისევ ნიქსონის მაგალითი გავიხსენოთ. მსოფლიოს უძლიერესი ქვეყნის პრეზიდენტმა, უზარმაზარი ძალაუფლების მქონემ, კანონს გადაუხვია და დაამთავრა კარიერა. როგორ წარმოგიდგენიათ, რა მოხდებოდა, ნიქსონის ბიძაშვილი რომ მიდგომოდა "ფორდის" ქარხანას, დღეიდან 50%-ში თუ არ ჩამსვამ, ფინანსურს შემოგისევო? მოკვდებოდნენ სიცილით! ასე რომ, მეგობარ-ნათესავთა უეცარი და, რაც მთავარია, უსამართლო (!) გამდიდრების თემა უსამართლო სახელმწიფოს ერთ-ერთი გამოვლინებაა და მას არ უშველის რომელიმე პრეზიდენტის თუ თანამდებობის პირის პიარპრესკონფერენციები, რომ არ დაუშვებს ნეპოტიზმს და ახლობლების აღზევებას. კანონის უზენაესობაზე დაფუძნებულ სახელმწიფოში ასეთი ტიპის პრობლემები არ არსებობს. თავისთავად კარგია და იმედის მომცემი, რომ ასეთი უსამართლობები გვაბრაზებს და ნერვებს გვიშლის, ეს ნიშნავს, რომ სხვა გზა არ გვაქვს, უნდა ავაშენოთ დემოკრატიული და სამართლიანი სახელმწიფო! ნუღარ გადავდებთ, დავიწყოთ...
სოზარ სუბარის პასუხი მკითხველთა კომენტარებზე
პირველ რიგში, ყველას დიდი მადლობა ინტერესისთვის. ძალიან საინტერესო კითხვები იყო, მაგრამ, სწორედ ამის გამო, შეუძლებელია არა მხოლოდ ყველა კითხვაზე პასუხის გაცემა, არამედ ერთი კითხვის სრულად ამოწურვაც კი. ამის საშუალებას, უბრალოდ, ბლოგის ფორმატიც არ იძლევა და ამგვარი პასუხების წაკითხვაც შეუძლებელი იქნებოდა.
თუმცა, მაინც ვეცდები ერთ-ერთი ავტორის (კახა თბილისიდან, 03.10.2009, 16:20)
კომენტარს ვუპასუხო, რათა არ იფიქროთ, რომ პასუხები ზოგჯერ დეკლარაციულია - ყოველი მათგანი მრავალ კონკრეტულ ფაქტს და ხანგრძლივ ანალიზს ეფუძნება. გავიმეორებ ბატონი კახას კითხვას:
ავტორი: კახა საიდან გვწერთ: თბილისი
03.10.2009 16:20
აქვე სოზარმა ახსენა კონტროლისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის საკითხები. მე არამგონია სახელმწიფო მოხელემ, ბიუროკრატმა, რომელიც არაფრით აგებს პასუხს რიგითი მოქალაქის წინაშე მასზე იმაზე უკეთ იზრუნოს, ვიდრე თავად მოქალაქეს შეუძლია. ნებისმიერ კონტროლი, შემოწმება და სხვა ბიუროკრატიული ჩარევა ისედაც ართულებს არც თუ დალხენილ ცხოვრებას და კორუფციისა და ათასი სიმახინჯის მიზეზი ხდება. წამლის რეგულირებაზე ერთ მაგალითს მოვიყვან. ჩვენთან ნებადართულია ყველა ის პრეპარატი, რომელსაც ევროკავშირის ან ამერიკის, არის კიდევ რამდენიმე ქვეყანა, რომელთა ლიცენზია გააჩნია. არამგონია საქართველოში ამ ქვეყნებზე უკეთ შეძლონ წამლის ხარისხის დადგენა, მითუმეტეს რომ სათანადო ლაბორატორიის მოწყობა სერიოზულ ხარჯებს მოითხოვს. დამატებითი ხარჯები კი გადასახადის გადამხდელთა ჯიბიდან ამოღებული უფრო მეტი ფულია. და არამგონია უბრალო მოქალაქეები იმით კმაყოფილი დარჩნენ, რომ მათ უფრო მეტ გადასახადს წართმევენ, რათა ევროკავშირში შემოწმებული წამლების საქართველოში გადამოწმება მოისურვეს. ასეა სხვა სფეროშიც... სინამდვილეში არის უამრავი პრობლემები ისევ დაკავშირებული მაკონტროლებლებთან, საგადასახადო ჯარიმებთან, საბაჟო ადმინისტრირებასთან და ასე შემდეგ. ვისურვებდი, რომ მათ გამარტივებაზე და მოწესრიგებეაზე გვეზრუნა და არა ახალი მაკონტროლებელი სტრუქტურების ჩამოყალიბებაზე.
ვეთანხმები ბატონ კახას, რომ მრავალ სფეროში ბიუროკრატიული სისტემის გამარტივებამ სერიოზული შვება მისცა არა მხოლოდ მეწარმეებს, არამედ ნებისმიერ მოქალაქეს. მაგალითად, პირადობის მოწმობისა და პასპორტის აღება, რაც მარტივად, ყოველგვარი კორუფციისა და დაყოვნების გარეშე გახდა შესაძლებელი, წინგადადგმული ნაბიჯია. რაც შეეხება გარკვეული დოკუმენტების ინტერნეტით გაკეთებას, ეს ეპოქამ მოიტანა - 15 წლის წინ, დამეთანხმებით, ეს საქართველოში ვერ გაკეთდებოდა, რადგან არც არსად კეთდებოდა.
რაც შეეხება განცხადებას, რომ „რამდენიმე ცნობილი ბიზნესმენის მიმართ ადგილი ჰქონდა პოლიტიზირებულ ზეწოლას, დევნას...“ სინამდვილეში, დევნას და შევიწროვებას ადგილი ჰქონდა არა მხოლოდ რამდენიმე ბიზნესმენის მიმართ, არამედ მასობრივად. და ეს არ იყო მხოლოდ პოლიტიკური ხასიათის დევნა. თანაც, როცა მარტივდებოდა ფორმალური მხარე (რაც მსოფლიო ბანკის რეიტინგებში წინ გვწევდა), მაშინვე იწყებოდა სრულიად განსხვავებული პრაქტიკის დანერგვა (რაც იმავე რეიტინგებში არ აისახებოდა).
მაგალითები:
1. 2005 წლის აგვისტოში გამკაცრდა წესები აღმოსავლეთის საბაჟოზე, რაც კანონმდებლობაში, ცხადია, არ ასახულა (კანონში ვერ ჩაწერდნენ, რომ აღმოსავლეთისთვის სხვა წესებია). ფორმალური მიზეზი - კონტრაბანდასთან ბრძოლა და აღრიცხვიანობის გაუმჯობესება; რეალური შედეგი - რამდენიმე გავლენიანმა პირმა დაიწყო აღმოსავლეთის მხრიდან მთელი ექსპორტის მონოპოლიზება. აღმოსავლელი იმპორტიორებისთვის დაწესებული განბაჟების არაფორმალური წესი მარტივი იყო - გადასახადს ტვირთის მოცულობის მიხედვით ახდევინებდნენ. მახსოვს ერთი იმპორტიორი, რომელსაც ცელები შემოჰქონდა - როგორ წარმოგიდგენიათ ცელების პარტიის განბაჟება მოცულობით? ვისაც ცელი უნახავს, მიხვდება, რასაც ვგულისხმობ. (იხ. საქართველოს სახალხო დამცველის მოხსენება, 2005 წლის პირველი ნახევარი)
იყვნენ ადამიანები, რომელთაც ერთი ჩანთა შემოჰქონდათ და კანონი მის განბაჟებას არ ითვალისწინებდა. მათ ეუბნებოდნენ, ჩანთა უნდა შევამოწმოთ, ოღონდ შემოწმება აქ, საზღვარზე კი არა, საბაჟო ტერმინალზე მოხდებაო. ეს ადამიანები იძულებულნი იყვნენ, წასულიყვნენ ტერმინალზე (მფლობელები - კობა ბექაური და სხვანი, კვლავ ხელისუფლების წარმომადგენლები) და იქ დაეტოვებინათ ჩანთა. იბარებდნენ სამი დღის შემდეგ, მაგრამ მაშინაც ტყუილად აცდევინებდნენ, რიგმა არ მოგიწიაო და ბოლოს, ორიოდე კვირის შემდეგ, რამდენჯერმე მისულ ადამიანს ატანდნენ ჩანთას. ცხადია, განბაჟების ფულს მას არავინ ახდევინებდა, რადგან საბაჟო წესები გამარტივდა და ეს ტვირთი (ჩანთა) განბაჟებას არ ექვემდებარებოდა, მაგრამ ჩანთის შენახვის ფულს ახდევინებდნენ. სახელმწიფო, ცხადია, აქ არაფერ შუაშია - ტერმინალი ხომ კერძოა? და რა ვალდებულება აქვს კობა ბექაურს, უფასოდ მოემსახუროს გნებავთ სახელმწიფოს და გნებავთ მოქალაქეს?
კიდევ ერთი „დეტალი“: საბაჟო სამსახურის თანამშრომლები პირდაპირ გვეუბნებოდნენ, რომ ისინი არაფერ შუაში იყვნენ - ყოველ მებაჟეს თავზე ფინანსური პოლიციის თანამშრომელი ადგა, რომელიც მას აკონტროლებდა და მის ნაცვლად იღებდა გადაწყვეტილებებს. რატომ? რა უფლებით? - იმიტომ!.. და მორჩა. როცა მე ამის შესახებ ვუთხარი გენერალურ პროკურორს ზურაბ ადეიშვილს და ფინანსური პოლიციის შეფის, დავით კეზერაშვილის „კაიკაცობის“ შესახებ მოვახსენე, მან მთხოვა, - შეეშვი, ეს კაცი ჩვენი „ცუდი სახეაო“. ანუ, ცუდ საქმეებს ამ კაცის ხელით ვაკეთებთო. ცხადია, არ შევეშვი, მოხსენებაშიც შევიტანე, პარლამენტშიც ვილაპარაკე ამ თემაზე და მაშინ, იმ ეტაპზე მივაღწიე ვითარების შეცვლას, მაგრამ რაც ბოლო თვეების განმავლობაში ხდება სარფის საბაჟოზე, განა იგივე არ არის? ახლა, როცა არჩევნების სავარაუდო თარიღი - 30 მაისი - დასახელდა, ხელისუფლება თითქოს აპირებს, სარფის საბაჟოზე მოქმედი წესები ისევ კანონის ჩარჩოში მოაქციოს, მაგრამ რა მოხდება, როცა არჩევნები გადაივლის?
და ბოლოს, საინგილოში მიყვებოდნენ იქაური ქართველები, რომ სტუდენტებს, რომლებიც თბილისში სწავლობენ, მებაჟეები ერთი ჩანთის გადმოტანას ჯოჯოხეთად უქცევდნენ ხოლმე. იყო შემთხვევები, როცა სტუდენტებს ჩანთა გადასაგდები გაუხდათ, რადგან მასში ჩალაგებული საჭმელი აყროლდა ტერმინალში ერთკვირიანი დაყოვნების შემდეგ. ესეც ზემოთ აღწერილი წესების გამო ხდებოდა.
2. დღეს საქართველოში იმპორტზე გადასახადები არ არის მაღალი, მაგრამ არსებობს ბევრი უცნაური წესი, რასაც ცივილიზებულ სამყაროში ვერ შეხვდებით. მაგალითად, განსაბაჟებელი საქონლის დოკუმენტაციაში უნდა ეწეროს არა მხოლოდ საქონლის ფასი, არამედ უამრავი სხვა დეტალიც - მაგ. საქონლის წონა - ნეტო, ბრუტო... სერიოზული მომწოდებლები უბრალოდ იბნევიან, როცა მათი ქართველი პარტნიორები დოკუმენტებში წონის ასახვასაც სთხოვენ, მაგრამ ზოგჯერ ეს სერიოზულ პრობლემად იქცევა. დავუშვათ, შემოდის ისეთი საქონელი, რომელიც ადვილად იმსხვრევა - ვთქვათ, ჭურჭელი, ფაიფურის ნაწარმი. როცა მსგავსი საქონელი იტვირთება, მას დამატებით ფუთავენ იმის მიხედვით, რასაც კონკრეტულ შემთხვევაში მოითხოვს დატვირთვის სპეციფიკა, რათა ტვირთი კარგად „გაიჭედოს“, არ იმოძრაოს ტრანსპორტში და არ დაიმსხვრეს.
როგორ ფიქრობთ, რა ხდება, როცა ქართველი დამკვეთი მომწოდებლისგან, მაგ. კომპანია „ვილეროი და ბოშისგან“ მოითხოვს, ჭურჭელი, რომელიც დატვირთვის დროს უსაფრთხოებისთვის დამატებით შეფუთეს, კიდევ ერთხელ აწონოს და ეს წონაც ასახოს დოკუმენტებში? - ალბათ მიხვდებით, მომწოდებელი ჯერ გაოცდება და შემდეგ კარგად დაფიქრდება, უღირს კი საქართველოსხელა ბაზარი ამდენ წვალებად? პრაქტიკაში თავიდან ამ ტვირთს არავინ წონის და წონასაც მიახლოებით წერენ. საკმარისია, მიახლოებით მითითებული წონა ერთხელ მაინც არ დაემთხვეს რეალურს, რომ მეწარმეს ჯერ ჯარიმის გადახდა მოუწევს, ხოლო ერთხელ დაჯარიმებული მეწარმე უკვე სპეციალურ სიაში ხვდება და მისი ყოველი მოძრაობა განსაკუთრებულ კონტროლს ექვემდებარება - მეორე ჯერზე საქონლის განბაჟებას ბევრად მეტი დრო, ენერგია და, შესაბამისად, მეტი ფული სჭირდება. მებაჟეები თითოეულ შეფუთულ ჭიქას, თეფშს, ქვებს და ა.შ. ცალ-ცალკე გახსნიან და ისე შეამოწმებენ. ვინ ჩადგება ასეთ დროს მომგებიან პირობებში? - ცხადია ის, ვისაც მსგავსი პრობლემები არა აქვს - სახელისუფლებო ბიზნესი!
3. 2006 წელს, როდესაც რუსეთმა საზღვარი ჩაკეტა, მიხეილ სააკაშვილმა „რთველის გენერლობა“ გენერალურ პროკურორს და თავდაცვის მინისტრს ჩააბარა. მათ საკითხი მარტივად გადაწყვიტეს - საქართველოში ძალიან ცოტა დარჩა მეწარმე (განსაკუთრებით რაიონებში), ვისაც არ „შეაწერეს“გარკვეული რაოდენობის ყურძნის ყიდვა. ვინც უარს იტყოდა, მას სერიოზული პრობლემებს უქმნიდნენ. ზოგიერთი მცირე მეწარმისთვის ის 10 თუ 20 ტონა ყურძენი, რომლის ყიდვაც მათ დაავალეს, პრაქტიკულად მათი ბიზნესის დახურვის ტოლფასი იყო, რადგან საბრუნავი თანხა აღარ დარჩათ. არის თუ არა ეს სახელმწიფო (ან სახელისუფლებო) რეკეტი ბიზნესზე?
4. საქართველოს იმ ქალაქებში (თბილისი, სიღნაღი, ბათუმი...), რომლებიც, პრეზიდენტ სააკაშვილის აზრით, მსოფლიო ტურიზმის მექად უნდა იქცეს - საკუთრებაში მყოფ შენობებს (რესტორნებს, მაღაზიებს, კერძო სახლებს, ჯიხურებს, გარაჟებს...) ყოველგვარი კომპენსაციის გარეშე ანგრევდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ მათი დიზაინი არ ჯდებოდა „მსოფლიოს ყველაზე ლამაზი ქალაქის“ პრეზიდენტისეულ წარმოდგენებში. რა თქმა უნდა, ამ შენობათაგან ზოგიერთს ჰქონდა ლეგალიზაციის პრობლემა, მაგრამ მათი უმრავლესობა აბსოლუტურად კანონიერად იყო აგებული. ცხადია, ეს ნაგებობები შორს იდგა პიზის კოშკობისგან და არ წარმოადგენდა ტურისტულ ღირსშესანიშნაობას, მაგრამ ასეულობით და ათასობით ჩვენს მოქალაქეს მათ აშენებაში მათი ბოლო თეთრი ჰქონდა ჩადებული.
ხოლო როცა კერძო საკუთრების ნგრევა და ხელყოფა რაიმე საბაბით დასაშვები ხდება, მაშინ ხელ-ფეხი ეხსნება ყველანაირ კერძო ინტერესს. მაგალითად, შს მინისტრმა ვანო მერაბიშვილმა დაანგრევინა შენობა, რომელიც „ზედმეტად ახლოს“ იდგა ე.წ. „მოდულის“ შენობასთან (იხ. საქ. სახალხო დამცველის 2006 წლის პირველი ნახევრის მოხსენება, ზურაბ ტალახაძის საქმე), ხოლო სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარემ ბაჩო ახალაიამ დაანგრევინა დეპარტამენტის შენობის წინ მყოფი რესტორნისა და მაღაზიის შენობა (იხ. საქ. სახალხო დამცველის 2006 წლის მეორე ნახევრის მოხსენება, მარინა ბოჭორიშვილის საქმე), რადგან მისი „იერსახე არ შეესაბამებოდა ქალაქის განაშენიანების მოთხოვნებს“ (ციტატა თბილისის მერიის ოფიციალური პასუხიდან).
კიდევ ერთ „მსოფლიოში საუკეთესო“ პროექტად მიხეილ სააკაშვილისთვის იქცა კურორტ გუდაურის განვითარება. გეგმის შესრულება ისევ გენერალურ პროკურატურას დაევალა. განვითარების რაიმე გეგმა (არც გენერალური, არც „არაგენერალური“) არ შექმნილა და დღემდე არ არსებობს (არადა, ამის გაკეთებას სულ რაღაც 300 000 ლარი სჭირდება), ისე დაიწყო სააკაშვილის პროექტის განხორციელება - უნდა დანგრეულიყო გუდაურში მდგარი ყველა შენობა - სასტუმრო, კერძო ვილა, საცხოვრებელი კორპუსები... მხოლოდ ორ შენობას ტოვებდნენ - სასტუმრო „მარკო პოლოს“ და სასტუმრო „თრუსოს“ - მხოლოდ მათ დააკმაყოფილეს პრეზიდენტის გემოვნება.
განაჩენი საბოლოო იყო და გასაჩივრებას თითქოს აღარ ექვემდებარებოდა. ბულდოზერები დაიძრნენ და დაიწყეს კიდეც ერთ-ერთი სასტუმროს ნგრევა. არავითარი დოკუმენტი, არავითარი დასაბუთება, არავითარი წერილობითი ან ზეპირი განმარტება, რაიმე ტიპის კომპენსაციაზე ლაპარაკი სასაცილოც კია. იმ დღეს ამ პროცესის შეჩერება გუბერნატორმა ვასილ მაღლაფერიძემ შეძლო. თუ როგორ, ეს ცალკე ისტორიაა - მთელი ნოველა - და აქ ამაზე აღარ დავკარგავ დროს. ფაქტი ისაა, რომ ნგრევა, რომელიც სულ რაღაც რამდენიმე დღით გადაიდო, შემდეგში აღარ განხორციელდა, რადგან წინა პლანზე ახალი ამოცანები წამოვიდა ციკლიდან „მსოფლიოში საუკეთესო“.
5. კანადელ ბიზნესმენებს ჰუსეინ ალის და მის პარტნიორებს სრულიად უკანონოდ წაართვეს ბიზნესი - სიგარეტის ქარხანა თბილისში. ეს იყო მრავალმილიონიანი ინვესტიცია. მიზანი არ ყოფილა პოლიტიკური დევნა - უბრალოდ, ვიღაცამ (ავთო წერეთელმა) მოინდომა ამ ბიზნესის დაპატრონება. ამაში ავთო წერეთელს დაეხმარა ფინანსური პოლიცია, პროკურატურა, სასამართლო. სამართალი? - უკაცრავად!
6. რა ხდება, როცა რომელიმე გავლენიან პირს სურს რომელიმე ბიზნესში მონოპოლისტობა? სახელმწიფო უწყებები იწყებენ რეკეტს კონკურენტების წინააღმდეგ - მაგალითად „შირნჰოფერის“ საქმე (სხვა მაგალითების დასახელებაც მრავლად შემიძლია). ავსტრიელმა მეწარმემ, რომელსაც ხორცის ნაწარმის ბიზნესი აქვს, გადაწყვიტა არა მხოლოდ გაეყიდა პროდუქცია ჩვენს ქვეყანაში, არამედ ეწარმოებინა კიდეც. ქარხანა, რომელშიც 600 კაცი დასაქმდებოდა, მცხეთის რაიონში უნდა აშენებულიყო და კიდევ, დამატებით, ამავე რეგიონში 3000 ფერმერს კომპანია ჩამოუყვანდა მისივე ჯიშის საქონელს და ასწავლიდა მოვლის წესებს. ინვესტიცია, ზოგადად, კარგია, მაგრამ არანაკლებ ფასეულია, როცა სერიოზულ კომპანიას არა მხოლოდ ფული შემოაქვს, არამედ ცოდნა-გამოცდილებაც. ფინანსურმა პოლიციამ (ისევ კეზერაშვილი) ფოთის პორტში დააპატიმრა შირნჰოფერის ნაწარმი - სტანდარტს არ აკმაყოფილებსო. ავტრიელი ბიზნესმენი ყველაზე მეტად სწორედ ამან გაამწარა - საქართველოში არ არის ლაბორატორია, რომელიც ჩემი ნაწარმის ხარისხს შეამოწმებსო. საბოლოოდ, მას შემდეგ, რაც ავსტრიის პრემიერ-მინისტრმა ჯერ პრემიერ-მინისტრ ნოღაიდელს ახდევინა ბოდიშები, შემდეგ პრეზიდენტ სააკაშვილს, შირნჰოფერს წარმოების დაფუძნების უფლება მისცეს, მაგრამ მან ამჯობინა, საწარმო ცენტრალურ აზიაში (თუ არ ვცდები, ყაზახეთში) გაეხსნა.
ამ ამბის გამო დავით კეზერაშვილს თავდაცვის მინისტრად გადაყვანით „აგებინეს“ პასუხი, ისევე, როგორც სოფლის მეურნეობის მინისტრს, პეტრე ცისკარიშვილს, კომპანია ბადაგონის კუთვნილი 100 ტონა საფერავის უკანონო განადგურებისთვის საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერობა „მიუსაჯეს“.
7. 2004-2005 წლებში ბიზნესმენებს ქონებას იმიტომ ართმევდნენ, რომ ისინი „ძველი, კორუმპირებული კლასის“ წარმომადგენლები იყვნენ. სხვათა შორის, საქართველოს ხელისუფალნი პირად საუბრებში უკრაინის პრეზიდენტს, ვიქტორ იუშჩენკოს სწორედ იმას უთვლიდნენ მთავარ ნაკლად და სისუსტედ, რომ ის „ვარდების რევოლუციის“ გზით არ წავიდა, არ გაანადგურა ძველი ბიზნესმენები და ამით არ მოსპო „კონტრრევოლუციის“ საფრთხე.
8. რაც შეეხება კონტროლსა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვას. კარგად მესმის, რომ „ნებისმიერი კონტროლი, შემოწმება და სხვა ბიუროკრატიული ჩარევა ისედაც ართულებს არც თუ დალხენილ ცხოვრებას და კორუფციისა და ათასი სიმახინჯის მიზეზი ხდება“. რა თქმა უნდა, მოხერხებულია, როცა ავტომანქანებს არ უტარებენ ტექდათვალიერებას, მაგრამ როგორ ხასიათზე დგებით, როცა თქვენს წინ მიმავალი ავტომანქანა ისე ბოლავს, რომ ქუჩა საერთოდ არ ჩანს? (ბლოგერები, რომლებიც დიდი ხანია ევროპაში ცხოვრობენ, ამ სურათს, ალბათ, ვერც გაიხსენებენ და ვერც წარმოიდგენენ); და, მით უფრო, როცა ამ დროს ქუჩაში მცირეწლოვან შვილთან ერთად სეირნობთ?
ან კიდევ: საქართველოს კანონმდებლობა მკაცრად ავალებს მონაშენეებს, რომ ყოველი ახალი ნაგებობა ადაპტირებული იყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის - მაგალითად, შენობას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს პანდუსი ინვალიდის ეტლისთვის. თითქმის არც ერთი ახალი შენობა ამ მოთხოვნას არ აკმაყოფილებს. ამის გამო კანონი ითვალისწინებს სანქციებს, მაგრამ სანქციებს არავინ აწესებს. რატომ? - ამ კითხვაზე შრომის, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრო ხუთი წლის განმავლობაში, წელიწადში ორჯერ (ყოველი მოხსენების მომზადების დროს), ერთსა და იმავე ტრაფარეტულ პასუხს გვაძლევდა - მიუხედავად კანონის მოთხოვნისა, ვერავის დავსჯით, რადგან სამინისტროში ჯერ არ შექმნილა სამსახური, რომელიც ამას გააკონტროლებს. კარგია თუ ცუდი, როცა სახელმწიფო არ ასრულებს თავის მოვალეობას - დააწესოს კონტროლი მშენებლობებზე და ვზარალდებით თუ არა ამით ჩვენ? - თავად განსაჯეთ!
სახელმწიფოს ისიც ევალება, გააკონტროლოს მშენებლობის ხარისხი - შეესაბამება თუ არა იგი სტანდარტს. იგი ამას არ აკეთებს, მომხმარებელი კი ვერ აკონტროლებს და იხდის ფულს ბინაში, რომელიც შეიძლება რამდენიმე წელიწადში დაინგრეს. კარგია ეს თუ ცუდი? - ისევ თავად განსაჯეთ. ცხადია, ხარისხის კონტროლმა და მშენებლობის დროს მეტი ცემენტის გამოყენებამ შეიძლება ოდნავ გააძვიროს ბინა, მაგრამ უკონტროლობის შედეგი განა უფრო მძიმე არ არის?
ერთადერთი შემთხვევა, როცა სახელმწიფომ უხარისხობის მომიზეზებით დაანგრია შენობა, თაბუკაშვილის ქუჩაზე მდგარი ცამეტსართულიანი სახლი იყო. ოღონდ, ამ შემთხვევაში შენობა ხარისხის ყველა სტანდარტს აკმაყოფილებდა. უბრალოდ, იგი თვალში არ მოუვიდა ვიღაცას (როგორც წესი, ჩვენს ქვეყანაში მსგავს გადაწყვეტილებებს პრეზიდენტის გარდა ვერავინ იღებს).
რაც შეეხება ფარმაცევტულ ბიზნესს. პრობლემა სხვაგან იმალება და არა იქ, სადაც ბატონი კახა ეძებს. კერძოდ: ცხადია, პირადად მე გაცილებით მეტად ვენდობი ევროპაში ლიცენზირებულ წამალს, ვიდრე ჩვენს ლაბორატორიებში შემოწმებულს, მაგრამ არასდროს ვიცი, წამალი, რომელშიც ფულს ვიხდი, არის თუ არა ის, რაზეც ევროპაში (ან ამერიკაში) გასცეს ლიცენზია - ანუ რამდენად აკმაყოფილებს იგი სტანდარტს, განსაკუთრებით, როცა საქართველოშია გამოშვებული.
რაც შეეხება წამლების ფასს, იგი გაცილებით აღემატება რეალურ ღირებულებას, იმიტომ, რომ ამ ბიზნესში (განსაკუთრებით წამლების შემოტანა-დამზადებაში) რამდენიმე კომპანიამ რეალური მონოპოლია დააწესა, ანტიმონოპოლიური სამსახური კი აღარ არსებობს. ზოგადად არა ვარ მომხრე კერძო ბიზნესში სახელმწიფოს ჩარევის, მაგრამ ფარმაცევტიკა ის სფეროა, სადაც შეიძლება ფიქრი გარკვეული ტიპის სახელმწიფო რეგულირებაზე (როგორც, მაგალითად, სახელმწიფო ერევა წყლის, გაზისა და ელექტროენერგიის ფასის რეგულირებაში).
რა თქმა უნდა, ფარმაცევტული ბიზნესი არ არის ბუნებრივი მონოპოლიის სფერო, მაგრამ სამაგიეროდ აქ საქმე ეხება ათასობით და მილიონობით ჩვენი მოქალაქის ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის უფლების დაცვას. ჩემს „ლიბერტალიანელობას“ კი იქ შეერყა საფუძველი, როცა ათასობით სოციალურად დაუცველი ადამიანის პრობლემის მოსმენა მომიხდა. საზოგადოება არ შეიძლება ცხოვრობდეს დარვინისეული ბუნებრივი გადარჩევის პრინციპით - ძლიერი გადარჩება, ხოლო სუსტი დაე დაიღუპოსო. ამიტომ, ბოლო დროს ჩემი ხედვები ლიბერტიანელობიდან საკმაოდ გადაიხარა სოციალური სახელმწიფოსკენ, თუმცა ამაზე სხვა დროს.
9. აღარ გავიხსენებ საზოგადოებისთვის ცნობილ ისეთ თემებს, როგორიცაა ხელისუფლების მიერ ბადრი პატარკაციშვილის და ქიბარ ხალვაშის ბიზნესების დევნა, ასევე თბილისში „სონიცენტრის“ გამოძევება მისი კუთვნილი ფართიდან, რესტორან „ნიკალაში“ ფინანსური პოლიციის შეჭრა, საგადასახადო სამსახურისა და ფინანსური პოლიციის მიერ მცხეთასა და თბილისში რესტორნების დალუქვა (ზოგიერთი მათგანის თვეობით) 2006 წელს, „ელიტ-ელექტრონიქსის“ ყოვლად დაუსაბუთებელი დაჯარიმება, ყოველი არჩევნების წინ ბიზნესმენების დაწიოკება და მათი რიგები ნაციონალური მოძრაობის შტაბებთან და, ბოლოს, სულ ახლახან მომხდარი ამბავი - ჯერ „სიტი-პარკისთვის“ მთელი თბილისის ავტოსადგომების გადაცემა, შემდეგ კი, არჩევნების მოახლოებასთან ერთად, თბილისის მერიის მიერ პირის შლა და მისივე ინიციატივით გაფორმებული კონტრაქტის ყოვლად ცინიკური დარღვევა.
კომენტარების პირველი გაცვლა-გამოცვლის შემდეგ გაჩნდა იდეა, რომ ბლოგზე თავად სოზარ სუბარი მოეწვიათ და მას პირადად ეპასუხა შეკითხვებზე. იდეის ავტორია კომენტატორი, სახელად „კავკასიოლოგი“. ყოფილი სახალხო დამცველი და ახლბედა პოლიტიკოსი სოზარ სუბარი ამ შეთავაზებას სიამოვნებით დასთანხმდა. დაიწყო შეკითხვების თავმოყრა ბლოგოსფეროში. თავდაპირველად, მათი რაოდენობა შეზღუდული არ ყოფილა. ზოგიერთი კომენტატორი ერთ ან ორ შეკითხვას გზავნიდა, ზოგი – მეტს. კომენტატორმა, სახელად „სოლომონი“ 13 „მძიმეწონიანი“ შეკითხვა შემოგვთავაზა. სულ კომენტატორებმა დათქმულ ვადაში 44 შეკითხვა მოამზადეს. შემდეგ დღეებში გამოგზავნილი კითხვები კი საბოლოო ნუსხაში არ შევიდა. იმავე ღამეს, შეკითხვების მიღებისთვის დათქმული ვადის ამოწურვისთანავე, დაიწყო კითხვების თემატურად დალაგება, რაც მეორე დღესაც გაგრძელდა. თემატურ დახარისხებაში სამი კომენტატორი მონაწილეობდა („კავკასიოლოგი“, „ალექსანდრე“, „კაპიტანი“). კომენტატორი, სახელად „მანგუსტი“, პირველი იყო, რომელმაც შემოიტანა წინადადება, რომ 18 თემის ირგვლივ დასმული კითხვების რაოდენობა 44-დან შემცირებულიყო, მაგალითად, 15-მდე. საბოლოო ნუსხის შერჩევა გადაწყდა თითოეული კითხვის რეიტინგის მიხედვით. კომენტატორებმა გამოგზავნეს მათთვის პრიორიტეტული 15 შეკითხვა და ერთიანი რეიგინგის მიხედვით ჩამოყალიბდა საბოლოო სია, რომელიც სოზარ სუბარს გადაეგზავნა.
ბლოგოსფეროს სპეციფიკიდან გამომდინარე, პასუხები უნდა გაცემულიყო წერილობით. ამ გარემოებამ სოზარ სუბარს უკარნახა, რომ მას წინასწარ მოემზადებინა პასუხები და დათქმულ დროს გამოეგზავნა ბლოგზე. ასეც მოხდა. დათქმულ დროს, 29 სექტემბრის 21.00–ზე, ბლოგის მკითხველებმა და კომენტატორებმა თავი მოიყარეს ვირტუალურ სივრცეში, სადაც გამოქვეყნდა ყველა კითხვა და პასუხი, დანართებითურთ. შემდეგ რესპონდენტმა ბლოგი დატოვა. დაიწყო განხილვა, რომელმაც დილამდე გასტანა და მეორე დღის ნაწილიც მოიცვა.
პირველ სტუმართან ვირტუალური შეხვედრის პროცესში ბლოგზე დაიბადა იდეა, რომ შეიქმნას ამგვარი დისკუსიის ტრადიცია. ბლოგერებმა შეარჩიონ სასურველი რესპონდენტი, დასვან შეკითხვები და განიხილონ პასუხები. ამჟამად შემუშავების პროცესშია დისკუსიის ფორმატის რამდენიმე ვერსია.
მიგვაჩნია, რომ რადიო თავისუფლების ვებგვერდი ის სივრცეა, რომელიც თითოეულ მსურველს, საზოგადოების თითოეულ წევრს საშუალებას აძლევს, ჩაერთოს დისკუსიაში, გამოხატოს საკუთარი აზრი, დასვას კონკურენტუნარიანი შეკითხვა და მიიღოს გააზრებული პასუხი. საჯარო პირებისთვისაც ეს სივრცე არის შანსი, დაუახლოვდნენ საზოგადოებას და მოიპოვონ ადამიანების ნდობა. ბლოგერები და კომენტატორები შევეცდებით, ეს შესაძლებლობები რაც შეიძლება ეფექტიანად გამოვიყენოთ.
ბლოგების მკითხველებისა და კომენტატორების სახელით,
ია ანთაძე
სოზარ სუბარი: "სინამდვილეში კი ეს არის გზა არსაით..."
- როგორ უნდა განისაზღვროს "ბიზნესის დაწყების სიადვილე" იმ ქვეყანაში, სადაც ბიზნესმენებისადმი დამოკიდებულება მათი მთავრობისადმი ლოიალურობის მკაცრად პირდაპირპროპორციულია? უნდა ხდებოდეს თუ არა ამ კოეფიციენტის პარალელურად ბიზნესზე ზეწოლის ფაქტების გამოძიება, რათა ადვილად დაწყებული ბიზნესი უფრო ადვილად არ იხურებოდეს?
- პასუხი ორ ნაწილად უნდა დავყოთ: თავისთავად ის ფაქტი, რომ ბიზნესის დაწყება ადვილია (ნაკლები ბიუროკრატია, ნაკლები ქაღალდი, ნაკლები დროისა და ფულის ხარჯვა), არ ნიშნავს, რომ ქვეყანაში ბიზნესის წარმოებაა ადვილი. საქართველოში პრობლემა ისაა, რომ ბიზნესი პოლიტიზებული და მონოპოლიზებულია და გადანაწილებულია ხელისუფლების წარმომადგენლებს (კლანებს) შორის. ბიზნესს, რომელიც არ არის ხელისუფლების ან, მინიმუმ, არ არის ხელისუფლების მიმართ ლოიალური, არსებობის შანსი პრაქტიკულად არა აქვს.
თუმცა, ეს საკითხის მხოლოდ ერთი მხარეა. თავისთავად, როცა ბიზნესის დაწყება ძალიან ადვილია, ყოველთვის არსებობს საფრთხე, რომ მომხმარებელთა უფლებები არ იქნება დაცული. მაგალითად, საქართველოში არ არსებობს ანტიმონოპოლიური სამსახური, ძალიან სუსტია (უმრავლეს სფეროში კი საერთოდ არ არსებობს) სახელმწიფოს კონტროლი ისეთი მნიშვნელოვანი პროდუქციის წარმოებაზე, როგორიცაა ფარმაცევტული სფერო, კვების მრეწველობა, მშენებლობის ხარისხი და უამრავი სხვა. ეს კი სერიოზულად არღვევს მომხმარებელთა უფლებებს.
შესაბამისად, საქართველოში ბიზნესი მთლიანად კონტროლდება ხელისუფლების მიერ, მომხმარებელი კი სრულიად დაუცველია ფალსიფიცირებული და მავნე პროდუქციისგან.
რაც შეეხება ბიზნესზე ზეწოლის ფაქტების გამოძიებას, ეს ვერ მოხდება მანამ, სანამ ის, ვინც უნდა გამოძიოს და ის, ვინც ზეწოლას ახორციელებს, ერთი და იგივე ხალხია. ამის არაერთი ფაქტი მაქვს შესწავლილი და ეს ფაქტები შესულია სახალხო დამცველის მოხსენებებში (მაგ. „შირნჰოფერის“ საქმე, „ბადაგონის“ საქმე, ბადრი პატარკაციშვილის, ქიბარ ხალვაშის, შალვა ობგაიძისა და სხვა ბიზნესმენების დევნის ფაქტები).
- რა საერთაშორისო მექანიზმი და ბერკეტები არსებობს მთავრობის მხრიდან მოქალაქეთა უკანონო მოსმენების წინააღმდეგ საბრძოლველად?
- მთავრობის მხრიდან მოქალაქეთა უკანონო მოსმენების წინააღმდეგ ერთადერთი მექანიზმი არსებობს - ეს არის ხელისუფლების შტოებს შორის რეალური ბალანსის დამყარება: თუ არ იქნება სრულფასოვანი პარლამენტი, რომელიც გააკონტროლებს აღმასრულებელ ხელისუფლებას და პერიოდულად, საჭიროების შემთხვევაში, მოაწყობს საპარლამენტო მოსმენებს და შექმნის პარლამენტის საგამოძიებო კომისიებს ქვეყნისთვის მტკივნეულ საკითხებზე; თუ არ იქნება დამოუკიდებელი სასამართლო, რომელიც ითამაშებს რეალური არბიტრის როლს; თუ არ იქნება ძლიერი და ხელისუფლებისგან დამოუკიდებელი მედია; თუ ინფორმაცია არ იქნება თავისუფალი, მაშინ ვერანაირი საერთაშორისო ბერკეტი ვერ დაგვიცავს უკანონო მოსმენებისგან.
რატომ გახდა უოტერგეიტის საქმის გამოძიება შესაძლებელი აშშ-ში? იმიტომ, რომ იქ არის დემოკრატია. ჟურნალისტურმა გამოძიებამ გამოაჩინა, რომ კანონი სერიოზულად ირღვეოდა, დემოკრატიულმა სისტემამ კი შესაძლებელი გახადა შესაბამისი შედეგის დადგომა. რომ არ ყოფილიყო თუნდაც ერთი კომპონენტი - არ ყოფილიყო თავისუფალი მედია, ან არ ყოფილიყო ბალანსი ხელისუფლების შტოებს შორის, უოტერგეიტიც არ იქნებოდა, ხოლო ამ თემაზე გაჟონილ ინფორმაციას იგივე შედეგი მოჰყვებოდა, რაც საქართველოში მომხდარ უკანონო მოსმენებს. 2007 წლის ნოემბერში პრეზიდენტმა სააკაშვილმა ფაქტობრივად აღიარა ჟურნალ „ნიუსვიკისთვის“ მიცემულ ინტერვიუში, რომ ხელისუფლება უკანონოდ უსმენდა პოლიტიკური პარტიების ლიდერებს, მათ შორის, პარლამენტის წევრებსა და მინისტრებს, მაგრამ ამ აღიარებას არ მოჰყვა არანაირი შედეგი მარტივი მიზეზით - არ არსებობს დემოკრატიული სისტემა, რომელიც ამას დაუპირისპირდება.
- რატომ არ შეიტანა სოზარ სუბარმა საჩივარი 7 ნოემბერს მის მიმართ განხორციელებულ ძალადობაზე? ამით ხელი ხომ არ შეუწყო იმ აზრის გავრცელებას, რომ, როგორც ლომაიამ განაცხადა - სუბარი არავის უცემია?
- ამ ფაქტზე დაწყებულია გამოძიება, ჩვენება მივეცი მეც და მისცა ამ ფაქტის თვითმხილველმაც, სასამართლო-სამედიცინო ექსპერტიზაც ჩავიტარე - შესაბამისად, საჩივრის შეტანის აუცილებლობაც არ არსებობდა. გარდა ამისა, ამ ფაქტს 7 ნოემბრიდან რამდენიმე დღეში მკაცრი შეფასება მისცა და მისი გამოძიება მოითხოვა ევროპარლამენტმა. თანაც, იმ ფონზე, როდესაც სპეცრაზმელებმა სცემეს ათასობით ადამიანი, მათ შორის 700-მდე საავადმყოფოში მოხვდა, ხოლო არაერთმა მოქალაქემ სხეულის სერიოზული დაზიანებები მიიღო, არ მიმაჩნდა სწორად, ზედმეტი ხმაური ამეტეხა ჩემს ცემაზე. კარგად მესმის, რას ნიშნავს, როცა სპეცრაზმი ომბუდსმენს სცემს, მაგრამ რადგან ეს ომბუდსმენი მე ვიყავი, ამ ფაქტს ვერ დავაყენებდი სხვების ცემაზე მაღლა. თუმცა, გამოძიების დამთავრებას დღემდე ვითხოვ, მაგრამ უშედეგოდ.
- თბილისი არის ერთ-ერთი ყველაზე არამწვანე დედაქალაქი ევროპაში. რას ფიქრობს სუბარი თბილისის ცენტრში ერთი მოზრდილი პარკის შექმნის შესახებ? რას ფიქრობს მდინარე ვერეს ხეობის პრობლემასთან დაკავშირებით?
- თბილისში რომ მართლაც კატასტროფული ვითარებაა ამ მხრივ, ამაზე ალბათ აღარავინ დავობს. ეს ულამაზესი განლაგების და ლანდშაფტის ქალაქი რკინა-ბეტონის მოედნად ვაქციეთ, რომელსაც "ამკობს" გამონაბოლქვის სურნელი. ამას მტერი არ უზამდა თავის ქალაქს. ვაკის პარკიდან რაღა დაგვრჩა? ისე ვექცევით, როგორც ღორმუცელა ბავშვი ნამცხვარს, ხან იქიდან ვკბეჩთ, ხან აქედან. გახედავ - შენობებია ამოჩრილი. ვერეს ხეობას რაც შეეხება, თავისთავად უნიკალური ადგილია, ალბათ ბევრი საინტერესო პროექტის განხორციელება შეიძლებოდა, ქალაქს სუფთა ჰაერის და განიავების მნიშვნელოვანი წყარო ექნებოდა. ამის ნაცვლად დავაბეტონებთ მდინარეს. მერე, ფიცი-მტკიცის მიუხედავად, გვერდებზე სამშენებლო ფართებად გაიყიდება ტერიტორია და გაშენდება კორპუსები. ცივილიზებულ ქვეყნებში ასეთი მასშტაბური პროექტები, რომელიც ქალაქს უცვლის იერს და გარემოს, დიდი განხილვის საგანია და მთელ საზოგადოებასთან თანხმდება. ამგვარი მშენებლობა დიდი კონსენსუსის შედეგი უნდა იყოს. რამდენიმე წლით აგირჩიეს ქალაქის ხელმძღვანელად და მთელი ხეობა გინდა გააქრო – ეს რა დამოკიდებულებაა?! მე მგონია, ვერეს ხეობაზე, სანამ დროა, სპეციალისტებმა უნდა შეიმუშავონ დასკვნები - რასთან გვაქვს საქმე?
რაც შეეხება პარკს ქალაქის ცენტრში. ერთადერთი ასეთი ადგილი იპოდრომია. უბრალოდ, სასიცოცხლო აუცილებლობა მოითხოვს, რომ აქ გაშენდეს თანამედროვე პარკი, პატარა ტბებით, ხეებით, იმის მსგავსი, ევროპის ქალაქებში რომ გვინახავს. მართალია, ფართობი არც იმხელაა, მაგრამ რაც არის, ეგ არის. ერთი ადგილი ხომ უნდა იყოს ქალაქში, სადაც ადამიანი სულს მოიბრუნებს და ბავშვი ბალახს შეეხება. მე ზუსტად არ ვიცი, მაგრამ თუ ეს ფართობი კერძო მფლობელობაშია, სახელმწიფომ უნდა გამოისყიდოს ყველა წესის დაცვით. ამ ადგილზე კორპუსების მშენებლობა ქალაქის საბოლოო გაწირვა იქნება.
- როგორია ხედვა დემოკრატიული სისტემის ფორმირებასთან დაკავშირებით? როგორ გესახებათ ამ პროცესის წარმართვა კონკრეტულად - ზევიდან ქვევით, პირიქით, თუ ორივე მიმართულებით? ანუ, არის თუ არა ქართული საზოგადოება მზად, ხელი შეუწყოს ან განაპირობოს დემკრატიზაციის პროცესი? თუ არის, რატომ ვერ ახერხებს და თუ არ არის, როგორ ესახება ამ პროცესების განვითარება?
- აბსოლუტურად დარწმუნებული ვარ, რომ ჩვენ, ქართული საზოგადოება, მზად ვართ დემოკრატიისა და თავისუფლებისთვის. ეს არ ნიშნავს, თითქოს დღესვე ვაკმაყოფილებთ დემოკრატიის ყველაზე მაღალ სტანდარტს, მაგრამ არაერთხელ დავამტკიცეთ, რომ არ გვინდა შიშში ცხოვრება, არ გვინდა, გვიყალბებდნენ არჩევანს, ვერ ვიტანთ ღირსების შელახვას, გვსურს, იყოს სამართლიანობა და კანონის წინაშე ყველანი ვიყოთ თანასწორი. თუ თვალს გადავავლებთ ბოლო წლებს, ნათლად დავინახავთ, რას ვითხოვდით ხელისუფლებისგან: შევარდნაძის წინააღმდეგ უკმაყოფილება ტოტალურმა კორუფციამ გამოიწვია, ხოლო არჩევნების გაყალბებამ უკმაყოფილო ხალხი ქუჩაში გამოიყვანა; სამი წლის შემდეგ, იგივე ხალხი უკვე უსამართლობისა და კანონის წინაშე უთანასწორობის განცდამ გამოგვიყვანა ქუჩაში. ძალიან სიმპტომატური იყო ლოზუნგი, რომელიც აერთიანებდა 2007 წლის ოქტომბერ-ნოემბრის საპროტესტო მოძრაობის მონაწილეებს - „არ მეშინია“! ამ მოკლე ფრაზაში ჩაეტია ჩვენი საზოგადოების მთელი გულისტკივილიც და მოთხოვნაც - ჩვენ გვინდა თავისუფლება და არ გვინდა დაბრუნება საბჭოთა კავშირში.
ვარდების რევოლუციამდეც არ ყოფილა საიდუმლო, რომ მიხეილ სააკაშვილი, მიუხედავად მისი რიტორიკისა, არ იქნებოდა დემოკრატიის მამა, მაგრამ მაშინ ჩვენ, საზოგადოების უდიდესმა ნაწილმა, აქცენტი სხვა რამეზე გავაკეთეთ: შევარდნაძის პერიოდში კორუფციამ ისეთ მასშტაბს მიაღწია, რომ ქვეყნის განვითარების მთავარ შემაფერხებელ ფაქტორად იქცა, მისგან ხსნის ყველაზე სწრაფ გზად კი სააკაშვილის - როგორც ყველაზე რადიკალურად ოპოზიციური და თან პროდასავლელი ლიდერის - გამარჯვება ჩანდა. მოგვიანებით ცხადი გახდა, რომ სააკაშვილის და მისი გუნდის "პროდასავლელობა" და "დემოკრატობა" კარგად დასწავლილ რიტორიკას არ სცდებოდა. ჩვენი საზოგადოების რეაქციამაც არ დააყოვნა და მალევე მოინდომა საკუთარი შეცდომის გამოსწორება. ცხადია, ეს არ აღმოჩნდა ისეთი სწრაფი და ადვილი პროცესი, როგორც ეს ბევრს - როგორც ოპოზიციურ ლიდერს, ისე მოქალაქეს - წარმოედგინა, მაგრამ პროცესი დაწყებულია და მისი გაჩერება შეუძლებელია. არჩევნები სწორედ ამ პროცესის გამარჯვებით დაგვირგვინებისკენ მიმავალი ყველაზე ეფექტიანი, ლეგიტიმური და ხანმოკლე გზაა.
გზა დემოკრატიისკენ ორმხრივია - საზოგადოება აკეთებს არჩევანს, ხოლო ხელისუფლება არჩევნებით მიღებულ მანდატს არ იყენებს ავტოკრატიის დამყარებისთვის. ამის საფუძველი კი პოლიტიკური პლურალიზმია - მრავალპარტიული პარლამენტი და საკრებულოები. პოლიტიკური მოძრაობის - „ალიანსი საქართველოსთვის“ - გამარჯვება იქნება გარანტი, რომელიც მოიტანს რეალურ ბალანსს ხელისუფლების შტოებს შორის: საკრებულოები (თბილისშიც და რეგიონებშიც) გააკონტროლებენ აღმასრულებელ ხელისუფლებას (მერებს, გამგებლებს), თვითმმართველობა იქნება დამოუკიდებელი და არ იქცევა ცენტრალური ხელისუფლების ყურმოჭრილ მონად, პარლამენტი გააკონტროლებს პრეზიდენტს და მთავრობას, ხოლო სასამართლოს საქმეებში არავინ ჩაერევა. ამის გარანტი არის ძლიერი დემოკრატიული სისტემის შექმნა და შესაბამისი ტრადიციის ჩამოყალიბება, თუმცა სისტემის შექმნას და ტრადიციის ჩამოყალიბებას სჭირდება სწორი არჩევანის გაკეთება - ისეთი ხელისუფლების არჩევა, რომელიც არ დაარღვევს საზოგადოებასთან დადებულ ხელშეკრულებას და მოპოვებულ ძალაუფლებას ბოროტად არ გამოიყენებს. აქ კი უკვე არჩევანი საზოგადოებაზეა. შესაბამისად, ნათელია, რომ დემოკრატიული პროცესი ორმხრივია, ოღონდ საფუძველი საზოგადოების მზადყოფნაა. ჩვენი საზოგადოება კი ამისთვის მზად არის.
- თქვენი ომბუდსმენობის პირველ წლებში ოპოზიცია გსაყვედურობდათ, ხელისუფლებას უჭერს მხარსო, ბოლო წლებში კი, პირიქით, ხელისუფლება გსაყვედურობდათ, ოპოზიციურ განცხადებებს აკეთებს და ოპოზიციაში გადასასვლელად ქულებს იწერსო. თვითონ თქვენ როგორ შეაფასებდით თქვენი ომბუდსმენობის ამ ორ პერიოდს?
- არ არსებობს ერთმანეთისგან თვისებრივად განსხვავებული ორი პერიოდი. განსხვავება იყო, ოღონდ უფრო გარეგნული. სახალხო დამცველობის პირველივე დღიდან მოყოლებული, არ ყოფილა კონკრეტული საქმე, რომელზეც კომპრომისი დაგვეშვა ან ადეკვატური შეფასება არ გაგვეკეთებინა. ამისი ნათელი მაგალითია, თუნდაც, ჩემი პირველი მოხსენება და პირველი გამოსვლა პარლამენტში (იხ. დანართი №1).
თუმცა, ისიც უნდა ითქვას, რომ მაშინ ვფიქრობდი (და არა მარტო მე), რომ უფლებების დარღვევის ტალღა დროებითი, რევოლუციის თანამდევი მოვლენა იყო, რომელიც აუცილებლად გადაივლიდა. სამწუხაროდ, ძალიან მალე ცხადი გახდა, რომ უფლებების დარღვევამ და ანტიდემოკრატიულმა პროცესმა შეუქცევადი პოლიტიკის ხასიათი მიიღო და მას შემდეგ შეიცვალა ჩემი განცხადებების ხასიათიც - ისინი სულ უფრო მეტად შეფასებითი ხდებოდა, რადგან ფაქტები ამას მოითხოვდა. თუმცა, შეიცვალა მხოლოდ განზოგადების ხარისხი და არა განცხადებების სიმძაფრე, რადგან პირველივე განცხადებები უაღრესად მძაფრი იყო.
ცხადია, ძალიან მნიშვნელოვანი იყო შემენარჩუნებინა ურთიერთობები ე.წ. „გადაწყვეტილების მიმღებ პირებთან“, რადგან ხშირად ეს არის საშუალება, დაეხმარო კონკრეტულ ადამიანებს და გარკვეულ სფეროებში ვითარების შეცვლას მიაღწიო. მართალია, მკაცრ განცხადებებს პერიოდულად სერიოზული კონფლიქტები მოჰყვებოდა ხოლმე ქვეყნის მმართველებთან, მაგრამ პირველ ეტაპზე ვახერხებდით ურთიერთობის აღდგენას, ოღონდ თანდათან ეს შეუძლებელი გახდა.
იყო ცალკეული შემთხვევები, როცა საზოგადოებისა თუ ოპოზიციის რაღაც ნაწილი ჩემგან ითხოვდა შეფასებებს ისეთ საკითხებზე, რომლებიც სცილდებოდა სახალხო დამცველის კომპეტენციას და რასაც, ბუნებრივია, არც მაშინ ვაკეთებდი და არც შემდგომ. მაგალითად, მიმეცა შეფასება თბილისის მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლის გაუქმებისთვის. მაშინაც მიმაჩნდა და დღესაც ვფიქრობ, რომ ეს უფრო პოლიტიკის საკითხი იყო და არა უფლებების დაცვის: საზოგადოებას შეეძლო დაეცვა მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლე და დაიცვა კიდეც, მაგრამ ეს სცილდებოდა სახალხო დამცველის კომპეტენციას. თუმცა, ჩვენი წვლილი ამ საქმეშიც შევიტანეთ, რადგან დოკუმენტები, რომლითაც ცხადი გახდა, რომ თბილისის მერიას არაფერი ესაქმებოდა მოსწავლე-ახალგაზრდობის სასახლესთან, სწორედ ჩვენ მოვიპოვეთ და გადავეცით სასახლის ადმინისტრაციას.
ისიც უნდა ითქვას, რომ ცალკეული საქმეების შესწავლა-გამოძიებას და შესაბამისი დასკვნების გაკეთებას დრო სჭირდება. 2006 წლის 2 მაისს თბილისის ცენტრში პოლიციამ სპეცოპერაციის დროს ავტომანქანაში ჩაცხრილა ზურაბ ვაზაგაშვილი და ალექსანდრე ხუბულოვი. სამნახევარი წლის ბრძოლის შემდეგ მივაღწიეთ, რომ ამ საქმეზე ალტერნატიული ექსპერტიზა ჩაგვეტარებინა და უფრო დაბეჯითებით გვეთქვა ის, რასაც მანამდეც ვამბობდით: ამ ორი ახალგაზრდის მკვლელობა წინასწარ იყო დაგეგმილი, ხოლო საქმის გამოძიება, ისევე როგორც სახელმწიფო ექსპერტიზა, შეგნებულად გაყალბდა. მე კარგად ვიცნობ ევროპის ომბუდსმენების საქმიანობას და კარგად ვიცი - რომელიმე მათგანს ამის მსგავსი თუნდაც ერთი გამოძიება რომ ჩაეტარებინა, ამაზე ათწლეულობით ილაპარაკებდნენ და ქრესტომათიებში შეიტანდნენ, ჩვენ კი ამ ხუთი წლის განმავლობაში არაერთი ასეთი მნიშვნელობის საქმე გვაქვს შესწავლილი და გახმაურებული.
- როდის ისაუბრებს სოზარ სუბარი საჯაროდ 7 ნოემბრის დარბევაზე გადაწყვეტილების მიმღებთა შესახებ? ამის თაობაზე უკვე რამდენჯერმე "დაიმუქრა".
- ქვეყნის უმაღლესი ტრიბუნიდან - საქართველოს პარლამენტში, სახალხო დამცველის საპარლამენტო მოხსენების დროს, დავასახელე 4 ნოემბრის თათბირის ორგანიზატორების ვინაობა. ესენი იყვნენ უმაღლესი თანამდებობის პირები: შინაგან საქმეთა მინისტრი ვანო მერაბიშვილი (თათბირი მის კაბინეტში, მისი ხელმძღვანელობით შედგა), საქართველოს გენერალური პროკურორი ზურაბ ადეიშვილი, საქართველოს თავდაცვის მინისტრი დავით კეზერაშვილი და შსს კონსტიტუციური უსაფრთხოების დეპარტამენტის ყოფილი უფროსი დათა ახალაია. პარლამენტშივე განვაცხადე, რომ თათბირზე შს მინისტრმა გასცა დავალება, მომხდარიყო მიტინგებში მონაწილე ყველა პირის იდენტიფიცირება და მათ მიმართ ინდივიდუალური ტერორის განხორციელება: ზოგიერთი უნდა ეცემათ (ძირითადად თირკმელებში - ვანო მერაბიშვილის დავალება, ზოგიერთი სახეშიც - დათა ახალაიას თვითშემოქმედება), ზოგიერთი უნდა დაეშინებინათ (დავალება დათა ახალაიას), ვიღაცები ნარკოტიკის შენახვის ბრალდებით უნდა დაეპატიმრებინათ, ხოლო ბიზნესმენებს დავით კეზერაშვილი (როგორც ფინანსური პოლიციის ყოფილი ხელმძღვანელი) „მიხედავდა“.
მე, როგორც კონსტიტუციური თანამდებობის პირმა, გამოვიყენე ორგანული კანონით მონიჭებული უფლება და მოვითხოვე პარლამენტის საგამოძიებო კომისიის შექმნა. განვაცხადე, რომ სწორედ ამ კომისიას წარვუდგენდი ჩემს ხელთ არსებულ მტკიცებულებებს და დავუსახელებდი იმ მოწმეებს, რომლებიც მისცემდნენ დეტალურ ჩვენებას ამ თათბირთან დაკავშირებით. პარლამენტმა უარი თქვა კომისიის შექმნაზე, რითაც განაცხადა, რომ მას არ აინტერესებს საქმის გამოძიება და მასზე ჭეშმარიტების დადგენა.
თანაც, 4 ნოემბრის თათბირს მოჰყვა 7 ნოემბერი - მშვიდობიანი მანიფესტაციის სრულიად უკანონო დარბევა, ტელეკომპანია „იმედში“ სპეცრაზმებისა და არაფორმალური შეიარაღებული რაზმების შეჭრა, ჟურნალისტების ცემა, კომპანიის ქონების განადგურება და რამდენიმე ტელე- და რადიოკომპანიის უკანონო დახურვა. როცა ამ აშკარა დანაშაულებს არ მოჰყვა არავითარი სამართლებრივი რეაგირება, რას მოგვცემს 4 ნოემბრის თათბირის სხვა მონაწილეთა დასახელება? ცხადია, საზოგადოება უნდა იცნობდეს, ვინ ვინ არის, უნდა იცნობდეს თავის გმირებსაც და ანტიგმირებსაც, საზოგადოებას აქვს უფლება, დაიკმაყოფილოს ინტერესი, მაგრამ რამდენად არის ეს საკმარისი საფუძველი იმისთვის, რომ დროზე ადრე გავშიფროთ მოწმეები და გავამჟღავნოთ მტკიცებულებები? თანაც, ამ თათბირის შესახებ დეტალური ინფორმაცია მაშინვე, 7 ნოემბრის შემდგომ დღეებში, მივაწოდე რამდენიმე ევროპელ დიპლომატს. შესაბამისად, იმის თქმა, თუ სახალხო დამცველმა ასეთი მნიშვნელოვანი ამბავი იცოდა, რატომ არავის უთხრაო, საფუძველს მოკლებულია.
დაბოლოს, არსებობს მოწმე, რომელიც მზადაა, მისცეს ჩვენება გამოძიებას, პარლამენტის საგამოძიებო კომისიას, ან უბრალოდ, საჯაროდაც განაცხადოს ამ შეხვედრის დეტალებზე, მაგრამ უნდა დარწმუნდეს, რომ ამას რაიმე შედეგი მოჰყვება.
P.S.: 7 ნოემბრის დარბევა 4 ნოემბრის თათბირზე არ დაგეგმილა, ეს მე არასდროს მითქვამს. 7 ნოემბერის დარბევა, ეტყობა, მოგვიანებით, სპონტანურად მიღებული გადაწყვეტილება იყო. 4 ნოემბერს რაზეც საუბრობდნენ, ეს იყო პოლიტიკური ოპოზიციის დევნის ის სცენარი, რომელიც წელიწადნახევრის შემდეგ, 2009 წლის აპრილ-აგვისტოს პერიოდში განახორციელა ხელისუფლებამ.
- როგორ აპირებთ იმ რეალობის შეცვლას, რომ თვითმმართველობის ორგანოებში გადაწყვეტილებების მიღება ფაქტობრივად არ ხდება? შესაბამისად არც პროცესია გამჭვირვალე.
- ავტოკრატიის პირობებში შეუძლებელია, თვითმმართველობამ რაიმე გადაწყვეტილება მიიღოს. თვით ჟურნალისტებიც კი ვერ ახერხებენ, თბილისის საკრებულოს სამ წევრზე მეტი გაიხსენონ, არადა, რამდენიმე წლის წინ ყველა წევრის გვარ-სახელი იცოდნენ, რადგან მაშინ თვითმმართველობაში რეალური პოლიტიკური ცხოვრება ჩქეფდა. პროცესი როგორ შეიძლება გამჭვირვალე იყოს, როცა პროცესი არ მიმდინარეობს? იმისთვის, რომ საკრებულოებში პოლიტიკური პროცესი დაიწყოს, საჭიროა მრავალპარტიული საკრებულოების არჩევა, რომლებიც, თავის მხრივ, უზრუნველყოფენ აღმასრულებელ რგოლში (მერია, გემგეობები) საბიუჯეტო და სხვა პროცესის გამჭვირვალობას.
- თქვენი პარტიის აზრით, რა ფუნქცია აქვს საზოგადოებრივ მაუწყებელს? შეეცადეთ დეტალურად აგვიხსნათ, როგორ უნდა დაინიშნოს მენეჯმენტი, რისი უფლება უნდა ჰქონდეს სამეურვეო საბჭოს? ვინ ან რა ინსტიტუტი გადაწყვეტს - გადაუხვია თუ არა მაუწყებელმა სახელმწიფო ინტერესებიდან და რა იქნება ამის პრევენციის მექანიზმი?
- დარწმუნებული ვარ, ამ დარგის ექსპერტები, მათ შორის თავად ქალბატონი ია, ბევრად უკეთესად გესაუბრებათ ამ საკითხზე, მაგრამ რადგან კითხვა დაისვა, მოკლედ გიპასუხებთ. საზოგადოებრივი მაუწყებელი ფინანსდება საზოგადოების მიერ, ქვეყნების მიხედვით სხვადასხვა წესით. ტელევიზია არ უნდა იყოს დამოკიდებული რეკლამაზე. იგულისხმება, რომ ის არის სრულად დამოუკიდებელი. სხვადასხვა ქვეყანაში სამეთვალყურეო საბჭოს სხვადასხვა წესით ირჩევენ, იდეა გახლავთ ის, რომ საბჭო გამოხატავდეს საზოგადოების განწყობას.
ჩვენთან პრობლემა გახლავთ არა ის, რომ პარლამენტი ამტკიცებს სამეთვალყურეო საბჭოს, არამედ ის, რომ პარლამენტის ორი მესამედი ერთ პარტიას წარმოადგენს. ანუ გამოდის, რომ მოსახლეობის ორი მესამედი ერთნაირად ფიქრობს, ან, უკიდურეს შემთხვევაში, ფიქრობდა არჩევნების დღეს. რაც, რბილად რომ ვთქვათ, ძალიან საეჭვოა და ამის მტკიცება რომ ვინმემ დაიწყოს, განსაკუთრებული სქელი შუბლით უნდა იყოს შეჯავშნული. აქედან გამომდინარე, სამეურვეო საბჭოს ფორმალურად ვითომ პარლამენტი ნიშნავს, რეალურად კი - მმართველი პარტია და ამიტომ საზოგადოებრივი მაუწყებელი სინამდვილეში ერთი პარტიის მაუწყებელი გამოდის.
ეს ყველაფერი რატომ ვთქვი? შეკითხვაში ნათქვამია, ვინ გადაწყვეტს, გადაუხვია თუ არა მაუწყებელმა სახელმწიფოს ინტერესებსო? აქ არის ძაღლის თავი დამარხული. სამართლებრივ სახელმწიფოში სახელმწიფო ინტერესებია კონსტიტუციის და კანონების დაცვა, ავტორიტარულში კი, როგორც წესი, სახელმწიფო ინტერესებად ცხადდება მაღალი თანამდებობის პირების ხუშტურები. მაგალითად, კანონით განსაზღვრულია ინფორმაციის მიღების თავისუფლება, მაგრამ მავანი ჩინოვნიკი გადაწყვეტს, რომ ესა თუ ის ინფორმაცია მოსახლეობას ავნებს და ამიტომ, "სახელმწიფო ინტერესიდან გამომდინარე", დაუმალავს. როგორც წესი, როცა ჩინოვნიკები სახელმწიფო ინტერესებზე საუბრობენ, რაღაც უკანონობა აქვთ ჩადენილი და იმის დაფარვა სურთ.
- ფაქტია, რომ ქვეყანაში ყოველთვიურად ათეულობით ახალი საწარმოს გახსნის მიუხედავად, რომლებშიც ათასობით ადამიანი საქმდება (და მათი ხელფასები ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია პოსტსაბჭოთა სივრცეში), ჯერ კიდევ საკმაოდ მძიმე ეკონომიკური მდგომარეობაა. ამ ფონზე გაუმართლებელია სამინისტროებისა და სხვა უწყებების მაღალჩინოსანთა 50 000 დოლარიანი და უფრო დიდი ღირებულების სამსახურებრივი ავტომობილების კოლექციების შეძენა-შენახვა, მათი მომსახურებისა და საწვავის ხარჯები, სამივლინებო ხარჯები, მაშინ, როდესაც ევროპელ პრემიერ-მინისტრთა დიდი ნაწილი ხშირად ველოსიპედებით დადის. როგორია ბატონი სოზარის პოზიცია აღნიშნულთან და, საერთოდ, ადმინისტრაციული ხარჯების შემცირებასთან დაკავშირებით, თუ დაინტერესებულა ამ ხარჯების მოცულობით, მუხლებით, კონკრეტულად, რისი შემცირება და რამდენით მიაჩნია რეალურად?
- ვერ დავეთანხმები აზრს, თითქოს, ყოველთვიურად ათეულობით საწარმო იხსნება, სამაგიეროდ ხშირია შემთხვევები, როდესაც თავად პრეზიდენტი სააკაშვილი რამდენჯერმე საზეიმოდ ხსნის ერთსა და იმავე საწარმოს... ზოგიერთ საწარმოს დაბედებული აქვს, რომ რამდენიმე წლის განმავლობაში ყოველწლიურად საზეიმოდ გაიხსნას (ზოგიერთს - წელიწადში ორჯერაც). ისიც ფაქტია, რომ ბოლო წელიწადნახევრის განმავლობაში საქართველოში სამუშაო ადგილები რამდენიმე ათეული ათასით შემცირდა.
ასევე ვერ დავეთანხმები აზრს, თითქოს საქართველოში დასაქმებულთა ხელფასები ერთ-ერთი ყველაზე მაღალია პოსტსაბჭოთა სივრცეში. არის რამდენიმე პოსტსაბჭოთა ქვეყანა, სადაც ხელფასები საქართველოზე დაბალია (მაგ. ტაჯიკეთი), მაგრამ უმრავლეს ქვეყნებში საშუალო ხელფასიც და პენსიაც საქართველოზე მნიშვნელოვნად მაღალია.
სამაგიეროდ, აბსოლუტურად ვიზიარებ აზრს, რომ გაუმართლებელია, როცა არა მხოლოდ მაღალი თანამდებობის პირებს, არამედ საშუალო რგოლის საჯარო მოხელეებსაც კი (მაგალითად პრეზიდენტის მრჩევლებს) ძალიან ძვირიანი სამსახურებრივი ავტომანქანები ემსახურებათ. ასევე გაუმართლებელია, როცა სახელმწიფო დაცვა ემსახურებათ არა მხოლოდ მინისტრებს (რაც ასევე გაუგებარია), არამედ მათ მოადგილეებს, დეპარტამენტების უფროსებსა და ზოგჯერ პარლამენტის საშუალო რგოლის თანამდებობის პირებსაც კი.
ასევე დაუშვებელია პრაქტიკა, როდესაც საჯარო დაწესებულებათა უმრავლესობა მკაცრად ასაიდუმლოებს თანამდებობის პირებზე და საჯარო მოხელეებზე გაცემული პრემიების ოდენობას, რაც ხშირად რამდენჯერმე აღემატება ხელფასების ოდენობას.
რაც შეეხება ადმინისტრაციულ ხარჯს – რა მოცულობით და რომელ სფეროებში უნდა შემცირდეს, ამის ზუსტი დაგეგმვა მხოლოდ მაშინ იქნება შესაძლებელი, როცა ამ ინფორმაციასთან სრული მიწვდომის საშუალება გვექნება. დღეს, როდესაც კონტროლის პალატა (საპარლამენტო კონტროლის ორგანო) თვით პარლამენტსაც კი უსაიდუმლოებს თბილისის მერიის შემოწმების მასალებს, არ არის ადვილი ამ კითხვაზე დეტალური პასუხის გაცემა.
- როგორ უნდა მოხდეს საარჩევნო პროცესზე გამჭვირვალე დაკვირვება არსებული რეჟიმის პირობებში?
- მიუხედავად რეჟიმის მცდელობისა, მიუხედავად ადმინისტრაციული რესურსის მაქსიმალური გამოყენებისა, მიუხედავად სერიოზული გაყალბებისა, მიხეილ სააკაშვილმა 2008 წლის 5 იანვრის არჩევნები წააგო არა მხოლოდ თბილისში, არამედ საქართველოს ბევრ სხვა რაიონშიც. მათ შორის, რამდენიმე რაიონში არა მარტო წააგო არჩევნები, არამედ მეორე ადგილზეც კი ვერ გავიდა. თუმცა, ეს არ იძლევა დამშვიდების საფუძველს. იმისთვის, რომ მივაღწიოთ არჩევნების სამართლიანად და გამჭვირვალედ ჩატარებას, „ალიანსი საქართველოსთვის“ მჭიდროდ თანამშრომლობს სხვა ოპოზიციურ პარტიებთან და საერთაშორისო ორგანიზაციებთან. ოპოზიციურ პარტიებს შორის შეთანხმების სამუშაო ვარიანტი შეგიძლიათ იხილოთ დანართ №2-ში.
ამასთან, ალიანსი აწარმოებს მოლაპარაკებებს საერთაშორისო ორგანიზაციებთან და საქართველოს მეგობარ ქვეყნებთან (აშშ, ევროკავშირი და ევროპის წამყვანი დემოკრატიული სახელმწიფოები), რათა არჩევნებამდე რამდენიმე თვით ადრე შეიქმნას მძლავრი და მრავალრიცხოვანი სადამკვირვებლო მისია, რომელიც მკაცრად გააკონტროლებს მთელ პროცესს როგორც წინასაარჩევნო, ისე არჩევნების პერიოდში.
ამასთან, უკვე დაწყებული გვაქვს მობილიზება იმ ადამიანებისა, რომლებიც დააკვირდებიან არჩევნებს ყველა უბანზე და არ დაუშვებენ გაყალბების მცდელობებს. მოტივირებული, კომპეტენტური და პრინციპული კომისიის წევრების და დამკვირვებლების საკმარის რაოდენობას შეუძლია გაყალბება მინიმუმამდე დაიყვანოს - ამაში მე დამარწმუნა სადამკვირვებლო აქტივობამ, რაც სახალხო დამცველის ოფისმა განვახორციელეთ 2008 წლის საპრეზიდენტო და საპარლამენტო არჩევნების დროს.
- მერი მხოლოდ თბილისში უნდა აირჩეს პირდაპირ თუ სხვა ქალაქებშიც? როდიდან?
- ალიანსის პოზიციაა, რომ მერის პირდაპირ არჩევნები უნდა ჩატარდეს ხუთ თვითმმართველ ქალაქში. ესენია: თბილისი, ქუთაისი, რუსთავი, ბათუმი, ფოთი. ამასთან, პრეზიდენტ სააკაშვილისგან და პარლამენტისგან კატეგორიულად მოვითხოვთ, შეასრულონ დაპირება და არჩევნები დაინიშნოს არაუგვიანეს 2010 წლის 30 მაისისა.
- მერის არჩევნების რომელ ფორმას უჭერს მხარს და რატომ? არჩევნების გაყალბების შემთხვევაში ხმების დაცვის რა მექანიზმებზე ფიქრობთ?
- თვითმმართველი ქალაქების მერების არჩევა უნდა მოხდეს პირდაპირი კენჭისყრის გზით. გამარჯვებულად უნდა ჩაითვალოს კანდიდატი, რომელიც დააგროვებს 50%+1 ხმას. უფრო დაბალი ბარიერის არსებობის შემთხვევაში არსებობს საფრთხე, რომ არჩეულ მერს მოსახლეობის მეტად მცირე რაოდენობის ნდობის მანდატი ექნება, რაც პოლიტიკურ სტაბილურობას ხელს არ შეუწყობს.
არჩევნების გაყალბებისგან დაცვის ზოგიერთ მექანიზმზე ზემოთ უკვე ვილაპარაკე, ხოლო ხმების დაცვისთვის არ გამოვრიცხავთ ყველაზე რადიკალურ აქციებსაც.
-რამდენად მზად იქნება თქვენი გაერთიანება ადგილობრივი თვითმმართველობის არჩევნებისათვის, თუკი ის მართლაც გვიან შემოდგომაზე გაიმართება?
- არჩევნების თარიღებით მანიპულირება საქართველოს ხელისუფლების საყვარელი საქმიანობაა. ჩვენ მოვითხოვთ, არჩევნების თარიღის დანიშვნამდე მოხდეს საარჩევნო კოდექსის გაუმჯობესება და კონკურენტუნარიანი, თანასწორი საარჩევნო გარემოს შექმნა. თუმცა, მიუხედავად ყველაფრისა, ჩვენ მზად ვართ, მივიღოთ ნებისმიერი გამოწვევა და მოვიგოთ არჩევნები ნებისმიერ ვადაში. კიდევ ერთხელ გავიმეორებ - ეს რომ შესაძლებელია, შარშან ჩატარებულმა საპრეზიდენტო არჩევნებმა აჩვენა, რომელში მონაწილეობაც ოპოზიციას სერიოზული ცაიტნოტის პირობებში მოუხდა.
-როგორ ესახება მოძრაობას რუსეთთან ურთიერთობის მოგვარების გზები?
- რუსეთთან ურთიერთობის ნორმალიზება საქართველოს ინტერესების შეულახავად, საგარეო ურთიერთობების ერთ-ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი პრიორიტეტია. პლანეტის ყველაზე დიდი სახელმწიფოს მეზობლობა არ გახლავთ იოლი ხვედრი და ჩვენგან მოითხოვს მხოლოდ უკიდურესად გონივრული ნაბიჯების გადადგმას. რუსეთთან კუნთების დემონსტრირებასა და ხელის გადაწევის პოლიტიკას ერიდებიან დიდი და ძლიერი სახელმწიფოები და ჩვენთვის ასეთი რამ დამღუპველია.
დღეს, როდესაც რუსეთმა საქართველოს ჩამოაჭრა და დამოუკიდებლად ცნო ტერიტორიის საკმაოდ დიდი ნაწილი და შემდგომი ოკუპაციის მუქარებიც გაისმის, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია სწორი ნაბიჯების გადადგმა. მხოლოდ იმის ყვირილი, რომ რუსეთი ოკუპანტია და შეჯიბრი რუსეთის ლაძღვაში, შეიძლება ვიღაცას გულს ფხანს, მაგრამ სრულიად უშედეგოა. მჩხავანა კატა, როგორც წესი, ორიენტირებულია მხოლოდ პიარზე და არა თაგვის დაჭერაზე. ოკუპაციის პასუხად იმის მოწოდება, რომ არ წავიკითხოთ რუსი მწერლები და დავანგრიოთ პუშკინის ძეგლი, არა მხოლოდ უგუნურებაა, არამედ რეალობისგან სრული მოწყვეტაც.
დღეს რუსეთის ხელისუფლება აცხადებს, რომ არ დაელაპარაკება საქართველოს ხელისუფლებას, რომელიც დამნაშავედ მიაჩნია; საქართველოს ხელისუფლება კი პასუხობს, რომ არ დაელაპარაკება რუსეთის ხელისუფლებას, სანამ ჩვენი ტერიტორია ოკუპირებულია. რუსეთს ერთმნიშვნელოვნად აწყობს, რაც უფრო დიდხანს გაგრძელდება ამგვარი ვითარება, ხან მამისონთან ჩამოჩოჩდება, ხან თრუსოში და კიდევ ვინ იცის, სად, მაგრამ ჩვენ გვაწყობს?
რასაკვირველია, ოკუპანტთან დიალოგი ადამიანურადაც და პოლიტიკურად ძალიან მძიმეა და რთული, მაგრამ თუ რუსეთთან რაგინდარა მიზეზის გამო ვერ ახერხებს საუბარს, გვარგია ასეთი ხელისუფლება? სწორედ იმიტომ, რომ ტერიტორიები ოკუპირებულია, ათიათასობით დევნილი გვყავს და რუსეთში უამრავი ჩვენი თანამემამულეა ორცეცხლსშუა მოქცეული, დღეს, როგორც არასდროს, გვჭირდება დიალოგი და ურთიერთობები რუსეთთან.
ტერიტორიული მთლიანობის აღდგენა ურთულესი და დროში გაწელილი პროცესია, თუმცა, სავსებით რეალურია სწორი ნაბიჯების გადადგმის შემთხვევაში. ქვეყნის გამთლიანებას წინ უნდა უძღოდეს სახელმწიფოში დემოკრატიის უმაღლესი სტანდარტების დამკვიდრება, ეკონომიკური აღმავლობა, ანუ აფხაზებისთვის და ოსებისთვის მიმზიდველი, საინტერესო გარემოს შექმნა და ამავე დროს ინტენსიური მუშაობა რუსეთთან და დანარჩენ მსოფლიოსთან, მსოფლიო გეოპოლიტიკური პროცესების გათვალისწინებით. პროცესებს არ უნდა ჩამოვრჩეთ, მაგრამ არც უნდა გავუსწროთ და იმ კოზაკის როლში არ აღმოვჩნდეთ, აქლემების ჩხუბში რომ იჭყლიტება.
მუშტების ჰაერში ქნევა, პიარკონცერტები და ფსევდოპატრიოტული კლიპები მხოლოდ ვირტუალურ ილუზიებს ქმნიან, რომ თითქოს სადღაც მივდივართ, სინამდვილეში კი ეს არის გზა არსაით.
როგორ ჰგონია ჩვენს ხელისუფლებას, გერმანელებმა, ფინელებმა ან იაპონელებმა სიმღერა არ იციან, კლიპების ფული არა აქვთ, თუ დავიწყებული აქვთ კენიგსბერგი, კარელია ან კურილის კუნძულები?! დავაკვირდეთ, როგორ წონიან თოთოეულ სიტყვას, ზომავენ ნაბიჯს და დინჯად, თანმიმდევრულად, მინიმალური რისკებით მიიწევენ მიზნისკენ. იაპონიას დღემდე არა აქვს საზავო ხეშეკრულებაზე ხელი მოწერილი რუსეთთან, მუდმივად დღის წესრიგში აქვს თავისი კუნძულების საკითხი, მაგრამ ეს ხელს არ უშლის სავაჭრო და სხვა სახის ურთიერთობებს. ცხადია, ეს არ არის ვაჭრობა მხოლოდ ვაჭრობისთვის, საჭიროა მუდმივი ურთიერთობები, რათა გრძნობდე მაჯისცემას.
მსოფლიო პოლიტიკური პროცესები არ არის გაყინული, მუდმივ დინამიკას და ცვალებადობას განიცდის. რუსეთ-საქართველოს ომის შემდეგ, რაღაც შეიცვალა მთელ მსოფლიოში, ახალი ბალანსი შედგა და ჩინეთმა რუსეთისგან დაიბრუნა რამდენიმე კუნძული, რომელსაც ათწლეულების განმავლობაში ითხოვდა. ამ ომის შედეგი იყო თუ არა, ფაქტია, რომ დაიბრუნა. აუცილებლად დადგება ისეთი ვითარება, როდესაც საქართველოსაც მიეცემა შანსი, ოღონდ ამას მომზადებულები უნდა შევხვდეთ.
მე ვფიქრობ, რომ ჩვენთვის ძალიან საგულისხმოა ფინეთის მაგალითი, რომელსაც რუსეთმა ტერიტორიის დიდი ნაწილი ჩამოაჭრა და მისი არსებობაც მთლიანად საფრთხის წინაშე იდგა. ამ პატარა ქვეყანამ, რომელსაც ორი მძიმე ომი ჰქონდა რუსეთთან მე-20 საუკუნეში და რომელიც, პრაგმატიზმიდან გამომდინარე, მაინც პოლიტიკურად გამორჩეულად ლოიალური რჩება რუსეთის მიმართ, საკუთარი თვითმყოფადობა და სუვერენიტეტი შეინარჩუნა დემოკრატიის უმაღლესი სტანდარტების დამკვიდრებით. აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ რაციონალურად გამოიყენა და კეთილდღეობის წყაროდ იქცია გასაღების ვეებერთელა ბაზარი.
იმედი იმისა, რომ საერთაშორისო თანამეგობრობის ზეწოლის ან სინდისის ქენჯნის გამო, ერთ მშვენიერ დღეს გავიღვიძებთ და რუსეთი დაკარგულ ტერიტორიებს დაგვიბრუნებს, არ უნდა გვქონდეს, ან უფრო შელამაზებულად თუ ვიტყვი, ნაკლებად მოსალოდნელია, რომ ეს მოხდეს, მაგრამ თანმიმდევრული და მიზანმიმართული ნაბიჯებით, რუსეთთან დიალოგით და ურთიერთობით, გეოპოლიტიკური დინამიკის გათვალისწინებით, აუცილებლად დადგება ამ პრობლემების გადაწყვეტის დრო.
- რას ფიქრობთ საქართველოსა და ნატოს პერსპექტივებზე?
- ნატოში, ისევე როგორც ნებისმიერ სხვა ორგანიზაციაში, შესვლა ვერ იქნება და არც უნდა იყოს ქვეყნის თვითმიზანი. მიზანი უნდა იყოს უსაფრთხოება და კეთილდღეობა. თუმცა, სამწუხაროდ, იმასაც ვერ ვიტყვი, რომ ჩვენი ხელისუფლება რეალურ ნაბიჯებს დგამდა და საქმით მიისწრაფოდა ნატოსკენ, ვინაიდან, ჯიუტად არ ასრულებდა ამ ორგანიზაციის მთავარ მოთხოვნებს - ქვეყანაში დემოკრატიის დამკვიდრებას და სამართლიანი გარემოს შექმნას.
ამ მიმართულებით წარმოებული ქმედებები მხოლოდ ამ ავადსახსენებელ პიარს ემსახურებოდა. გაიხსენეთ MAP-ის ეგზალტირებული მოლოდინი; MAP-ის არმიღების შემდეგ პიარისტერიკის გაჩაღება იმის შესახებ, რომ MAP-ზე უარის თქმა უფრო მაგარი რამეა, ვიდრე MAP-ის მიღება და შემდეგ საყვედურები მეგობარი სახელმწიფოების მიმართ, MAP-ი რომ მიგვეღო, ეს ამბავი (ომი და ოკუპაცია) არ დაგვემართებოდაო.
სინამდვილეში ნატო სულაც არ არის საყვირალი, მუშტების საქნევი და პიარტრიუკებისთვის გამოსაყენებელი რამ და იგი გლობალურ კონტექსტშია განსახილველი. ჩვენი მეგობარი ის ქვეყნები, რომლებიც თავს იკავებდნენ ნატოსთან საქართველოს უფრო მჭიდრო ინტეგრაციაზე, ამას ჩვენდამი ცუდი განზრახვით კი არ აკეთებდნენ, არამედ ეს იყო იმ რეალობისთვის თვალის გასწორება, რომ ამ ეტაპზე ნატოს არ შეუძლია საქართველოს სამხედრო ძალით დაცვა და ამ თვალსაზრისით ჩვენ ილუზიები არ უნდა შევიქმნათ. დღეს სერიოზული პოლიტიკოსები და ექსპერტები შეთანხმებულნი არიან იმაზე, რომ საქართველო ნატოს წევრი რომც ყოფილიყო, ნატო მაინც არავითარ შემთხვევაში არ აამოქმედებდა წესდების იმ მუხლს, რომელიც თავისი წევრის სამხედრო ძალით დახმარებას ავალდებულებს და არ დაიწყებდა მესამე მსოფლიო ომს. და მადლობა ღმერთს, რომ ასეა, დიდი მიხვედრა არ უნდა, რა ხეირს დააყრიდა ჩვენს ქვეყანას ამგვარი "დახმარება", ანუ მის ტერიტორიაზე დაწყებული კონფლიქტი ორ სამხედრო გიგანტს შორის.
ნატოსკენ საქართველოს გასავლელი აქვს ორი გზა, ერთი - ქვეყნის შიგნით, მეორე - მის გარეთ. შიდა გზა გულისხმობს დემოკრატიის დამყარებას, ეს გზა უნდა გავიაროთ მაქსიმალურად სწრაფად და მაღალი სტანდარტებით, რაც შეეხება გარე გზას, იქ, როგორც ჩანს, არ უნდა ვიჩქაროთ ბოლოში გასვლა, ვიდრე ნატო არ იქნება ამისთვის მზად, ვინაიდან ზედმეტი სიჩქარე რისკებთან და საფრთხეებთან არის დაკავშირებული. ჩვენმა ქვეყანამ საკმარისად იწვნია პოლიტიკური სულსწრაფობის დრამატული შედეგები.
- როგორ აპირებთ საკუთარი ახლობლების, მეგობრების და ნათესავების მავნე ზეგავლენისაგან თავის დაღწევას, მერე უცბად ყველაზე ნიჭიერ ბიზნესმენებად და "სუპერმენებად" რომ არ მოგვევლინონ?
- შეკითხვა ოდნავ არაკორექტულია და რედაქტირებას საჭიროებს, თუმცა, მე არ მქონდა მისი გასწორების უფლება. შეკითხვის ავტორი მავნე ზეგავლენას, ალბათ, მომავალში გულისხმობდა. სამართლიანობისთვის უნდა ვთქვა, რომ ჩემი ახლობლები, მეგობრები და ნათესავები ძალიან მეძვირფასებიან და მათგან მხოლოდ დადებითი იმპულსები მომდის. რაც შეეხება მაღალი თანამდებობის პირების ნათესავთა უეცარ ქონებრივ აღზევებას, ეს ხდება მხოლოდ ისეთ სახელმწიფოებში, სადაც სუფევს ”ბესპრედელი” ანუ განუკითხაობა და უსამართლობა; სადაც კანონი პრეზიდენტის ნებაა; სადაც არ არის თავისუფალი მედია, რომელიც ამხელს, თავისუფალი გამოძიება, რომელიც შეისწავლის და თავისუფალი სასამართლო, რომელიც პირუთვნელად განსჯის.
ისევ ნიქსონის მაგალითი გავიხსენოთ. მსოფლიოს უძლიერესი ქვეყნის პრეზიდენტმა, უზარმაზარი ძალაუფლების მქონემ, კანონს გადაუხვია და დაამთავრა კარიერა. როგორ წარმოგიდგენიათ, რა მოხდებოდა, ნიქსონის ბიძაშვილი რომ მიდგომოდა "ფორდის" ქარხანას, დღეიდან 50%-ში თუ არ ჩამსვამ, ფინანსურს შემოგისევო? მოკვდებოდნენ სიცილით! ასე რომ, მეგობარ-ნათესავთა უეცარი და, რაც მთავარია, უსამართლო (!) გამდიდრების თემა უსამართლო სახელმწიფოს ერთ-ერთი გამოვლინებაა და მას არ უშველის რომელიმე პრეზიდენტის თუ თანამდებობის პირის პიარპრესკონფერენციები, რომ არ დაუშვებს ნეპოტიზმს და ახლობლების აღზევებას. კანონის უზენაესობაზე დაფუძნებულ სახელმწიფოში ასეთი ტიპის პრობლემები არ არსებობს. თავისთავად კარგია და იმედის მომცემი, რომ ასეთი უსამართლობები გვაბრაზებს და ნერვებს გვიშლის, ეს ნიშნავს, რომ სხვა გზა არ გვაქვს, უნდა ავაშენოთ დემოკრატიული და სამართლიანი სახელმწიფო! ნუღარ გადავდებთ, დავიწყოთ...
სოზარ სუბარის პასუხი მკითხველთა კომენტარებზე
პირველ რიგში, ყველას დიდი მადლობა ინტერესისთვის. ძალიან საინტერესო კითხვები იყო, მაგრამ, სწორედ ამის გამო, შეუძლებელია არა მხოლოდ ყველა კითხვაზე პასუხის გაცემა, არამედ ერთი კითხვის სრულად ამოწურვაც კი. ამის საშუალებას, უბრალოდ, ბლოგის ფორმატიც არ იძლევა და ამგვარი პასუხების წაკითხვაც შეუძლებელი იქნებოდა.
თუმცა, მაინც ვეცდები ერთ-ერთი ავტორის (კახა თბილისიდან, 03.10.2009, 16:20)
კომენტარს ვუპასუხო, რათა არ იფიქროთ, რომ პასუხები ზოგჯერ დეკლარაციულია - ყოველი მათგანი მრავალ კონკრეტულ ფაქტს და ხანგრძლივ ანალიზს ეფუძნება. გავიმეორებ ბატონი კახას კითხვას:
ავტორი: კახა საიდან გვწერთ: თბილისი
03.10.2009 16:20
აქვე სოზარმა ახსენა კონტროლისა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვის საკითხები. მე არამგონია სახელმწიფო მოხელემ, ბიუროკრატმა, რომელიც არაფრით აგებს პასუხს რიგითი მოქალაქის წინაშე მასზე იმაზე უკეთ იზრუნოს, ვიდრე თავად მოქალაქეს შეუძლია. ნებისმიერ კონტროლი, შემოწმება და სხვა ბიუროკრატიული ჩარევა ისედაც ართულებს არც თუ დალხენილ ცხოვრებას და კორუფციისა და ათასი სიმახინჯის მიზეზი ხდება. წამლის რეგულირებაზე ერთ მაგალითს მოვიყვან. ჩვენთან ნებადართულია ყველა ის პრეპარატი, რომელსაც ევროკავშირის ან ამერიკის, არის კიდევ რამდენიმე ქვეყანა, რომელთა ლიცენზია გააჩნია. არამგონია საქართველოში ამ ქვეყნებზე უკეთ შეძლონ წამლის ხარისხის დადგენა, მითუმეტეს რომ სათანადო ლაბორატორიის მოწყობა სერიოზულ ხარჯებს მოითხოვს. დამატებითი ხარჯები კი გადასახადის გადამხდელთა ჯიბიდან ამოღებული უფრო მეტი ფულია. და არამგონია უბრალო მოქალაქეები იმით კმაყოფილი დარჩნენ, რომ მათ უფრო მეტ გადასახადს წართმევენ, რათა ევროკავშირში შემოწმებული წამლების საქართველოში გადამოწმება მოისურვეს. ასეა სხვა სფეროშიც... სინამდვილეში არის უამრავი პრობლემები ისევ დაკავშირებული მაკონტროლებლებთან, საგადასახადო ჯარიმებთან, საბაჟო ადმინისტრირებასთან და ასე შემდეგ. ვისურვებდი, რომ მათ გამარტივებაზე და მოწესრიგებეაზე გვეზრუნა და არა ახალი მაკონტროლებელი სტრუქტურების ჩამოყალიბებაზე.
ვეთანხმები ბატონ კახას, რომ მრავალ სფეროში ბიუროკრატიული სისტემის გამარტივებამ სერიოზული შვება მისცა არა მხოლოდ მეწარმეებს, არამედ ნებისმიერ მოქალაქეს. მაგალითად, პირადობის მოწმობისა და პასპორტის აღება, რაც მარტივად, ყოველგვარი კორუფციისა და დაყოვნების გარეშე გახდა შესაძლებელი, წინგადადგმული ნაბიჯია. რაც შეეხება გარკვეული დოკუმენტების ინტერნეტით გაკეთებას, ეს ეპოქამ მოიტანა - 15 წლის წინ, დამეთანხმებით, ეს საქართველოში ვერ გაკეთდებოდა, რადგან არც არსად კეთდებოდა.
რაც შეეხება განცხადებას, რომ „რამდენიმე ცნობილი ბიზნესმენის მიმართ ადგილი ჰქონდა პოლიტიზირებულ ზეწოლას, დევნას...“ სინამდვილეში, დევნას და შევიწროვებას ადგილი ჰქონდა არა მხოლოდ რამდენიმე ბიზნესმენის მიმართ, არამედ მასობრივად. და ეს არ იყო მხოლოდ პოლიტიკური ხასიათის დევნა. თანაც, როცა მარტივდებოდა ფორმალური მხარე (რაც მსოფლიო ბანკის რეიტინგებში წინ გვწევდა), მაშინვე იწყებოდა სრულიად განსხვავებული პრაქტიკის დანერგვა (რაც იმავე რეიტინგებში არ აისახებოდა).
მაგალითები:
1. 2005 წლის აგვისტოში გამკაცრდა წესები აღმოსავლეთის საბაჟოზე, რაც კანონმდებლობაში, ცხადია, არ ასახულა (კანონში ვერ ჩაწერდნენ, რომ აღმოსავლეთისთვის სხვა წესებია). ფორმალური მიზეზი - კონტრაბანდასთან ბრძოლა და აღრიცხვიანობის გაუმჯობესება; რეალური შედეგი - რამდენიმე გავლენიანმა პირმა დაიწყო აღმოსავლეთის მხრიდან მთელი ექსპორტის მონოპოლიზება. აღმოსავლელი იმპორტიორებისთვის დაწესებული განბაჟების არაფორმალური წესი მარტივი იყო - გადასახადს ტვირთის მოცულობის მიხედვით ახდევინებდნენ. მახსოვს ერთი იმპორტიორი, რომელსაც ცელები შემოჰქონდა - როგორ წარმოგიდგენიათ ცელების პარტიის განბაჟება მოცულობით? ვისაც ცელი უნახავს, მიხვდება, რასაც ვგულისხმობ. (იხ. საქართველოს სახალხო დამცველის მოხსენება, 2005 წლის პირველი ნახევარი)
იყვნენ ადამიანები, რომელთაც ერთი ჩანთა შემოჰქონდათ და კანონი მის განბაჟებას არ ითვალისწინებდა. მათ ეუბნებოდნენ, ჩანთა უნდა შევამოწმოთ, ოღონდ შემოწმება აქ, საზღვარზე კი არა, საბაჟო ტერმინალზე მოხდებაო. ეს ადამიანები იძულებულნი იყვნენ, წასულიყვნენ ტერმინალზე (მფლობელები - კობა ბექაური და სხვანი, კვლავ ხელისუფლების წარმომადგენლები) და იქ დაეტოვებინათ ჩანთა. იბარებდნენ სამი დღის შემდეგ, მაგრამ მაშინაც ტყუილად აცდევინებდნენ, რიგმა არ მოგიწიაო და ბოლოს, ორიოდე კვირის შემდეგ, რამდენჯერმე მისულ ადამიანს ატანდნენ ჩანთას. ცხადია, განბაჟების ფულს მას არავინ ახდევინებდა, რადგან საბაჟო წესები გამარტივდა და ეს ტვირთი (ჩანთა) განბაჟებას არ ექვემდებარებოდა, მაგრამ ჩანთის შენახვის ფულს ახდევინებდნენ. სახელმწიფო, ცხადია, აქ არაფერ შუაშია - ტერმინალი ხომ კერძოა? და რა ვალდებულება აქვს კობა ბექაურს, უფასოდ მოემსახუროს გნებავთ სახელმწიფოს და გნებავთ მოქალაქეს?
კიდევ ერთი „დეტალი“: საბაჟო სამსახურის თანამშრომლები პირდაპირ გვეუბნებოდნენ, რომ ისინი არაფერ შუაში იყვნენ - ყოველ მებაჟეს თავზე ფინანსური პოლიციის თანამშრომელი ადგა, რომელიც მას აკონტროლებდა და მის ნაცვლად იღებდა გადაწყვეტილებებს. რატომ? რა უფლებით? - იმიტომ!.. და მორჩა. როცა მე ამის შესახებ ვუთხარი გენერალურ პროკურორს ზურაბ ადეიშვილს და ფინანსური პოლიციის შეფის, დავით კეზერაშვილის „კაიკაცობის“ შესახებ მოვახსენე, მან მთხოვა, - შეეშვი, ეს კაცი ჩვენი „ცუდი სახეაო“. ანუ, ცუდ საქმეებს ამ კაცის ხელით ვაკეთებთო. ცხადია, არ შევეშვი, მოხსენებაშიც შევიტანე, პარლამენტშიც ვილაპარაკე ამ თემაზე და მაშინ, იმ ეტაპზე მივაღწიე ვითარების შეცვლას, მაგრამ რაც ბოლო თვეების განმავლობაში ხდება სარფის საბაჟოზე, განა იგივე არ არის? ახლა, როცა არჩევნების სავარაუდო თარიღი - 30 მაისი - დასახელდა, ხელისუფლება თითქოს აპირებს, სარფის საბაჟოზე მოქმედი წესები ისევ კანონის ჩარჩოში მოაქციოს, მაგრამ რა მოხდება, როცა არჩევნები გადაივლის?
და ბოლოს, საინგილოში მიყვებოდნენ იქაური ქართველები, რომ სტუდენტებს, რომლებიც თბილისში სწავლობენ, მებაჟეები ერთი ჩანთის გადმოტანას ჯოჯოხეთად უქცევდნენ ხოლმე. იყო შემთხვევები, როცა სტუდენტებს ჩანთა გადასაგდები გაუხდათ, რადგან მასში ჩალაგებული საჭმელი აყროლდა ტერმინალში ერთკვირიანი დაყოვნების შემდეგ. ესეც ზემოთ აღწერილი წესების გამო ხდებოდა.
2. დღეს საქართველოში იმპორტზე გადასახადები არ არის მაღალი, მაგრამ არსებობს ბევრი უცნაური წესი, რასაც ცივილიზებულ სამყაროში ვერ შეხვდებით. მაგალითად, განსაბაჟებელი საქონლის დოკუმენტაციაში უნდა ეწეროს არა მხოლოდ საქონლის ფასი, არამედ უამრავი სხვა დეტალიც - მაგ. საქონლის წონა - ნეტო, ბრუტო... სერიოზული მომწოდებლები უბრალოდ იბნევიან, როცა მათი ქართველი პარტნიორები დოკუმენტებში წონის ასახვასაც სთხოვენ, მაგრამ ზოგჯერ ეს სერიოზულ პრობლემად იქცევა. დავუშვათ, შემოდის ისეთი საქონელი, რომელიც ადვილად იმსხვრევა - ვთქვათ, ჭურჭელი, ფაიფურის ნაწარმი. როცა მსგავსი საქონელი იტვირთება, მას დამატებით ფუთავენ იმის მიხედვით, რასაც კონკრეტულ შემთხვევაში მოითხოვს დატვირთვის სპეციფიკა, რათა ტვირთი კარგად „გაიჭედოს“, არ იმოძრაოს ტრანსპორტში და არ დაიმსხვრეს.
როგორ ფიქრობთ, რა ხდება, როცა ქართველი დამკვეთი მომწოდებლისგან, მაგ. კომპანია „ვილეროი და ბოშისგან“ მოითხოვს, ჭურჭელი, რომელიც დატვირთვის დროს უსაფრთხოებისთვის დამატებით შეფუთეს, კიდევ ერთხელ აწონოს და ეს წონაც ასახოს დოკუმენტებში? - ალბათ მიხვდებით, მომწოდებელი ჯერ გაოცდება და შემდეგ კარგად დაფიქრდება, უღირს კი საქართველოსხელა ბაზარი ამდენ წვალებად? პრაქტიკაში თავიდან ამ ტვირთს არავინ წონის და წონასაც მიახლოებით წერენ. საკმარისია, მიახლოებით მითითებული წონა ერთხელ მაინც არ დაემთხვეს რეალურს, რომ მეწარმეს ჯერ ჯარიმის გადახდა მოუწევს, ხოლო ერთხელ დაჯარიმებული მეწარმე უკვე სპეციალურ სიაში ხვდება და მისი ყოველი მოძრაობა განსაკუთრებულ კონტროლს ექვემდებარება - მეორე ჯერზე საქონლის განბაჟებას ბევრად მეტი დრო, ენერგია და, შესაბამისად, მეტი ფული სჭირდება. მებაჟეები თითოეულ შეფუთულ ჭიქას, თეფშს, ქვებს და ა.შ. ცალ-ცალკე გახსნიან და ისე შეამოწმებენ. ვინ ჩადგება ასეთ დროს მომგებიან პირობებში? - ცხადია ის, ვისაც მსგავსი პრობლემები არა აქვს - სახელისუფლებო ბიზნესი!
3. 2006 წელს, როდესაც რუსეთმა საზღვარი ჩაკეტა, მიხეილ სააკაშვილმა „რთველის გენერლობა“ გენერალურ პროკურორს და თავდაცვის მინისტრს ჩააბარა. მათ საკითხი მარტივად გადაწყვიტეს - საქართველოში ძალიან ცოტა დარჩა მეწარმე (განსაკუთრებით რაიონებში), ვისაც არ „შეაწერეს“გარკვეული რაოდენობის ყურძნის ყიდვა. ვინც უარს იტყოდა, მას სერიოზული პრობლემებს უქმნიდნენ. ზოგიერთი მცირე მეწარმისთვის ის 10 თუ 20 ტონა ყურძენი, რომლის ყიდვაც მათ დაავალეს, პრაქტიკულად მათი ბიზნესის დახურვის ტოლფასი იყო, რადგან საბრუნავი თანხა აღარ დარჩათ. არის თუ არა ეს სახელმწიფო (ან სახელისუფლებო) რეკეტი ბიზნესზე?
4. საქართველოს იმ ქალაქებში (თბილისი, სიღნაღი, ბათუმი...), რომლებიც, პრეზიდენტ სააკაშვილის აზრით, მსოფლიო ტურიზმის მექად უნდა იქცეს - საკუთრებაში მყოფ შენობებს (რესტორნებს, მაღაზიებს, კერძო სახლებს, ჯიხურებს, გარაჟებს...) ყოველგვარი კომპენსაციის გარეშე ანგრევდნენ მხოლოდ იმიტომ, რომ მათი დიზაინი არ ჯდებოდა „მსოფლიოს ყველაზე ლამაზი ქალაქის“ პრეზიდენტისეულ წარმოდგენებში. რა თქმა უნდა, ამ შენობათაგან ზოგიერთს ჰქონდა ლეგალიზაციის პრობლემა, მაგრამ მათი უმრავლესობა აბსოლუტურად კანონიერად იყო აგებული. ცხადია, ეს ნაგებობები შორს იდგა პიზის კოშკობისგან და არ წარმოადგენდა ტურისტულ ღირსშესანიშნაობას, მაგრამ ასეულობით და ათასობით ჩვენს მოქალაქეს მათ აშენებაში მათი ბოლო თეთრი ჰქონდა ჩადებული.
ხოლო როცა კერძო საკუთრების ნგრევა და ხელყოფა რაიმე საბაბით დასაშვები ხდება, მაშინ ხელ-ფეხი ეხსნება ყველანაირ კერძო ინტერესს. მაგალითად, შს მინისტრმა ვანო მერაბიშვილმა დაანგრევინა შენობა, რომელიც „ზედმეტად ახლოს“ იდგა ე.წ. „მოდულის“ შენობასთან (იხ. საქ. სახალხო დამცველის 2006 წლის პირველი ნახევრის მოხსენება, ზურაბ ტალახაძის საქმე), ხოლო სასჯელაღსრულების დეპარტამენტის თავმჯდომარემ ბაჩო ახალაიამ დაანგრევინა დეპარტამენტის შენობის წინ მყოფი რესტორნისა და მაღაზიის შენობა (იხ. საქ. სახალხო დამცველის 2006 წლის მეორე ნახევრის მოხსენება, მარინა ბოჭორიშვილის საქმე), რადგან მისი „იერსახე არ შეესაბამებოდა ქალაქის განაშენიანების მოთხოვნებს“ (ციტატა თბილისის მერიის ოფიციალური პასუხიდან).
კიდევ ერთ „მსოფლიოში საუკეთესო“ პროექტად მიხეილ სააკაშვილისთვის იქცა კურორტ გუდაურის განვითარება. გეგმის შესრულება ისევ გენერალურ პროკურატურას დაევალა. განვითარების რაიმე გეგმა (არც გენერალური, არც „არაგენერალური“) არ შექმნილა და დღემდე არ არსებობს (არადა, ამის გაკეთებას სულ რაღაც 300 000 ლარი სჭირდება), ისე დაიწყო სააკაშვილის პროექტის განხორციელება - უნდა დანგრეულიყო გუდაურში მდგარი ყველა შენობა - სასტუმრო, კერძო ვილა, საცხოვრებელი კორპუსები... მხოლოდ ორ შენობას ტოვებდნენ - სასტუმრო „მარკო პოლოს“ და სასტუმრო „თრუსოს“ - მხოლოდ მათ დააკმაყოფილეს პრეზიდენტის გემოვნება.
განაჩენი საბოლოო იყო და გასაჩივრებას თითქოს აღარ ექვემდებარებოდა. ბულდოზერები დაიძრნენ და დაიწყეს კიდეც ერთ-ერთი სასტუმროს ნგრევა. არავითარი დოკუმენტი, არავითარი დასაბუთება, არავითარი წერილობითი ან ზეპირი განმარტება, რაიმე ტიპის კომპენსაციაზე ლაპარაკი სასაცილოც კია. იმ დღეს ამ პროცესის შეჩერება გუბერნატორმა ვასილ მაღლაფერიძემ შეძლო. თუ როგორ, ეს ცალკე ისტორიაა - მთელი ნოველა - და აქ ამაზე აღარ დავკარგავ დროს. ფაქტი ისაა, რომ ნგრევა, რომელიც სულ რაღაც რამდენიმე დღით გადაიდო, შემდეგში აღარ განხორციელდა, რადგან წინა პლანზე ახალი ამოცანები წამოვიდა ციკლიდან „მსოფლიოში საუკეთესო“.
5. კანადელ ბიზნესმენებს ჰუსეინ ალის და მის პარტნიორებს სრულიად უკანონოდ წაართვეს ბიზნესი - სიგარეტის ქარხანა თბილისში. ეს იყო მრავალმილიონიანი ინვესტიცია. მიზანი არ ყოფილა პოლიტიკური დევნა - უბრალოდ, ვიღაცამ (ავთო წერეთელმა) მოინდომა ამ ბიზნესის დაპატრონება. ამაში ავთო წერეთელს დაეხმარა ფინანსური პოლიცია, პროკურატურა, სასამართლო. სამართალი? - უკაცრავად!
6. რა ხდება, როცა რომელიმე გავლენიან პირს სურს რომელიმე ბიზნესში მონოპოლისტობა? სახელმწიფო უწყებები იწყებენ რეკეტს კონკურენტების წინააღმდეგ - მაგალითად „შირნჰოფერის“ საქმე (სხვა მაგალითების დასახელებაც მრავლად შემიძლია). ავსტრიელმა მეწარმემ, რომელსაც ხორცის ნაწარმის ბიზნესი აქვს, გადაწყვიტა არა მხოლოდ გაეყიდა პროდუქცია ჩვენს ქვეყანაში, არამედ ეწარმოებინა კიდეც. ქარხანა, რომელშიც 600 კაცი დასაქმდებოდა, მცხეთის რაიონში უნდა აშენებულიყო და კიდევ, დამატებით, ამავე რეგიონში 3000 ფერმერს კომპანია ჩამოუყვანდა მისივე ჯიშის საქონელს და ასწავლიდა მოვლის წესებს. ინვესტიცია, ზოგადად, კარგია, მაგრამ არანაკლებ ფასეულია, როცა სერიოზულ კომპანიას არა მხოლოდ ფული შემოაქვს, არამედ ცოდნა-გამოცდილებაც. ფინანსურმა პოლიციამ (ისევ კეზერაშვილი) ფოთის პორტში დააპატიმრა შირნჰოფერის ნაწარმი - სტანდარტს არ აკმაყოფილებსო. ავტრიელი ბიზნესმენი ყველაზე მეტად სწორედ ამან გაამწარა - საქართველოში არ არის ლაბორატორია, რომელიც ჩემი ნაწარმის ხარისხს შეამოწმებსო. საბოლოოდ, მას შემდეგ, რაც ავსტრიის პრემიერ-მინისტრმა ჯერ პრემიერ-მინისტრ ნოღაიდელს ახდევინა ბოდიშები, შემდეგ პრეზიდენტ სააკაშვილს, შირნჰოფერს წარმოების დაფუძნების უფლება მისცეს, მაგრამ მან ამჯობინა, საწარმო ცენტრალურ აზიაში (თუ არ ვცდები, ყაზახეთში) გაეხსნა.
ამ ამბის გამო დავით კეზერაშვილს თავდაცვის მინისტრად გადაყვანით „აგებინეს“ პასუხი, ისევე, როგორც სოფლის მეურნეობის მინისტრს, პეტრე ცისკარიშვილს, კომპანია ბადაგონის კუთვნილი 100 ტონა საფერავის უკანონო განადგურებისთვის საპარლამენტო უმრავლესობის ლიდერობა „მიუსაჯეს“.
7. 2004-2005 წლებში ბიზნესმენებს ქონებას იმიტომ ართმევდნენ, რომ ისინი „ძველი, კორუმპირებული კლასის“ წარმომადგენლები იყვნენ. სხვათა შორის, საქართველოს ხელისუფალნი პირად საუბრებში უკრაინის პრეზიდენტს, ვიქტორ იუშჩენკოს სწორედ იმას უთვლიდნენ მთავარ ნაკლად და სისუსტედ, რომ ის „ვარდების რევოლუციის“ გზით არ წავიდა, არ გაანადგურა ძველი ბიზნესმენები და ამით არ მოსპო „კონტრრევოლუციის“ საფრთხე.
8. რაც შეეხება კონტროლსა და მომხმარებელთა უფლებების დაცვას. კარგად მესმის, რომ „ნებისმიერი კონტროლი, შემოწმება და სხვა ბიუროკრატიული ჩარევა ისედაც ართულებს არც თუ დალხენილ ცხოვრებას და კორუფციისა და ათასი სიმახინჯის მიზეზი ხდება“. რა თქმა უნდა, მოხერხებულია, როცა ავტომანქანებს არ უტარებენ ტექდათვალიერებას, მაგრამ როგორ ხასიათზე დგებით, როცა თქვენს წინ მიმავალი ავტომანქანა ისე ბოლავს, რომ ქუჩა საერთოდ არ ჩანს? (ბლოგერები, რომლებიც დიდი ხანია ევროპაში ცხოვრობენ, ამ სურათს, ალბათ, ვერც გაიხსენებენ და ვერც წარმოიდგენენ); და, მით უფრო, როცა ამ დროს ქუჩაში მცირეწლოვან შვილთან ერთად სეირნობთ?
ან კიდევ: საქართველოს კანონმდებლობა მკაცრად ავალებს მონაშენეებს, რომ ყოველი ახალი ნაგებობა ადაპტირებული იყოს შეზღუდული შესაძლებლობის მქონე პირებისთვის - მაგალითად, შენობას აუცილებლად უნდა ჰქონდეს პანდუსი ინვალიდის ეტლისთვის. თითქმის არც ერთი ახალი შენობა ამ მოთხოვნას არ აკმაყოფილებს. ამის გამო კანონი ითვალისწინებს სანქციებს, მაგრამ სანქციებს არავინ აწესებს. რატომ? - ამ კითხვაზე შრომის, ჯანმრთელობის დაცვისა და სოციალური უზრუნველყოფის სამინისტრო ხუთი წლის განმავლობაში, წელიწადში ორჯერ (ყოველი მოხსენების მომზადების დროს), ერთსა და იმავე ტრაფარეტულ პასუხს გვაძლევდა - მიუხედავად კანონის მოთხოვნისა, ვერავის დავსჯით, რადგან სამინისტროში ჯერ არ შექმნილა სამსახური, რომელიც ამას გააკონტროლებს. კარგია თუ ცუდი, როცა სახელმწიფო არ ასრულებს თავის მოვალეობას - დააწესოს კონტროლი მშენებლობებზე და ვზარალდებით თუ არა ამით ჩვენ? - თავად განსაჯეთ!
სახელმწიფოს ისიც ევალება, გააკონტროლოს მშენებლობის ხარისხი - შეესაბამება თუ არა იგი სტანდარტს. იგი ამას არ აკეთებს, მომხმარებელი კი ვერ აკონტროლებს და იხდის ფულს ბინაში, რომელიც შეიძლება რამდენიმე წელიწადში დაინგრეს. კარგია ეს თუ ცუდი? - ისევ თავად განსაჯეთ. ცხადია, ხარისხის კონტროლმა და მშენებლობის დროს მეტი ცემენტის გამოყენებამ შეიძლება ოდნავ გააძვიროს ბინა, მაგრამ უკონტროლობის შედეგი განა უფრო მძიმე არ არის?
ერთადერთი შემთხვევა, როცა სახელმწიფომ უხარისხობის მომიზეზებით დაანგრია შენობა, თაბუკაშვილის ქუჩაზე მდგარი ცამეტსართულიანი სახლი იყო. ოღონდ, ამ შემთხვევაში შენობა ხარისხის ყველა სტანდარტს აკმაყოფილებდა. უბრალოდ, იგი თვალში არ მოუვიდა ვიღაცას (როგორც წესი, ჩვენს ქვეყანაში მსგავს გადაწყვეტილებებს პრეზიდენტის გარდა ვერავინ იღებს).
რაც შეეხება ფარმაცევტულ ბიზნესს. პრობლემა სხვაგან იმალება და არა იქ, სადაც ბატონი კახა ეძებს. კერძოდ: ცხადია, პირადად მე გაცილებით მეტად ვენდობი ევროპაში ლიცენზირებულ წამალს, ვიდრე ჩვენს ლაბორატორიებში შემოწმებულს, მაგრამ არასდროს ვიცი, წამალი, რომელშიც ფულს ვიხდი, არის თუ არა ის, რაზეც ევროპაში (ან ამერიკაში) გასცეს ლიცენზია - ანუ რამდენად აკმაყოფილებს იგი სტანდარტს, განსაკუთრებით, როცა საქართველოშია გამოშვებული.
რაც შეეხება წამლების ფასს, იგი გაცილებით აღემატება რეალურ ღირებულებას, იმიტომ, რომ ამ ბიზნესში (განსაკუთრებით წამლების შემოტანა-დამზადებაში) რამდენიმე კომპანიამ რეალური მონოპოლია დააწესა, ანტიმონოპოლიური სამსახური კი აღარ არსებობს. ზოგადად არა ვარ მომხრე კერძო ბიზნესში სახელმწიფოს ჩარევის, მაგრამ ფარმაცევტიკა ის სფეროა, სადაც შეიძლება ფიქრი გარკვეული ტიპის სახელმწიფო რეგულირებაზე (როგორც, მაგალითად, სახელმწიფო ერევა წყლის, გაზისა და ელექტროენერგიის ფასის რეგულირებაში).
რა თქმა უნდა, ფარმაცევტული ბიზნესი არ არის ბუნებრივი მონოპოლიის სფერო, მაგრამ სამაგიეროდ აქ საქმე ეხება ათასობით და მილიონობით ჩვენი მოქალაქის ჯანმრთელობისა და სიცოცხლის უფლების დაცვას. ჩემს „ლიბერტალიანელობას“ კი იქ შეერყა საფუძველი, როცა ათასობით სოციალურად დაუცველი ადამიანის პრობლემის მოსმენა მომიხდა. საზოგადოება არ შეიძლება ცხოვრობდეს დარვინისეული ბუნებრივი გადარჩევის პრინციპით - ძლიერი გადარჩება, ხოლო სუსტი დაე დაიღუპოსო. ამიტომ, ბოლო დროს ჩემი ხედვები ლიბერტიანელობიდან საკმაოდ გადაიხარა სოციალური სახელმწიფოსკენ, თუმცა ამაზე სხვა დროს.
9. აღარ გავიხსენებ საზოგადოებისთვის ცნობილ ისეთ თემებს, როგორიცაა ხელისუფლების მიერ ბადრი პატარკაციშვილის და ქიბარ ხალვაშის ბიზნესების დევნა, ასევე თბილისში „სონიცენტრის“ გამოძევება მისი კუთვნილი ფართიდან, რესტორან „ნიკალაში“ ფინანსური პოლიციის შეჭრა, საგადასახადო სამსახურისა და ფინანსური პოლიციის მიერ მცხეთასა და თბილისში რესტორნების დალუქვა (ზოგიერთი მათგანის თვეობით) 2006 წელს, „ელიტ-ელექტრონიქსის“ ყოვლად დაუსაბუთებელი დაჯარიმება, ყოველი არჩევნების წინ ბიზნესმენების დაწიოკება და მათი რიგები ნაციონალური მოძრაობის შტაბებთან და, ბოლოს, სულ ახლახან მომხდარი ამბავი - ჯერ „სიტი-პარკისთვის“ მთელი თბილისის ავტოსადგომების გადაცემა, შემდეგ კი, არჩევნების მოახლოებასთან ერთად, თბილისის მერიის მიერ პირის შლა და მისივე ინიციატივით გაფორმებული კონტრაქტის ყოვლად ცინიკური დარღვევა.