თბილისის ქუჩების ქვეშ მდებარეობს გვირაბების, ბომბსაფრებისა და საბჭოთა პერიოდის საკნების ქსელი, რომელთა შესახებ ადგილობრივმა მოსახლეობამ არაფერი იცის. ბოლო რამდენიმე თვის განმავლობაში ფოტოგრაფი დავით თაბაგარი გაეცნო ამ მდუმარე მიწისქვეშეთს და ამას გასაოცარი შედეგები მოჰყვა.

2021 წლის გაზაფხულიდან პროფესიონალი ფოტოგრაფი დაინტერესდა შესასვლელებით, რომლებსაც გამვლელთა უმრავლესობა ვერც ამჩნევს. ამ ერთი შეხედვით უინტერესო შესასვლელებიდან ბევრს შევყავართ საიდუმლოებით მოცული და ბნელი წარსულის სამყაროში.

თაბაგარის თქმით, ის თბილისის მერიაში მუშაობს და ეს მას დაეხმარა იმის თაობაზე ინფორმაციის მოპოვებაში, თუ სად არის განლაგებული თბილისის ქვეშ საბჭოთა პერიოდის ობიექტები.

მაგრამ თაბაგარი ამბობს, რომ მისი ძიების უდიდესი ნაწილი ემყარება ქუჩის დონეზე მდებარე სპეციფიკური სავენტილაციო ცხაურების აღმოჩენას და მიწისქვეშეთით დაინტერესებული ადამიანების, ე.წ. „მთხრელების“ სხვადასხვა ქსელებიდან შეგროვებულ ინფორმაციას.

თბილისელი „მთხრელები“ არიან თავგადასავლების მოყვარულები, რომლებიც ხშირად ჩადიან მიწისქვეშ მდებარე ამ საიდუმლო ადგილებში და თავიანთი აღმოჩენების შესახებ ზოგჯერ სოციალური მედიის ჯგუფებში უზიარებენ ხოლმე ერთმანეთს ინფორმაციას.

თბილისის მიწისქვეშეთის მშენებლობის შესახებ ინფორმაცია მწირია. ჟურნალისტისა და მკვლევრის, ემილ ავდალიანის თანახმად, მიწისქვეშა ქსელის უდიდესი ნაწილი საბჭოთა უშიშროების სამსახურის ხელმძღვანელმა, ავადსახსენებელმა ლავრენტი ბერიამ გაიყვანა.

სტალინთან ერთად ბერია პასუხისმგებელი იყო საბჭოთა პერიოდის ყველაზე სასტიკი რეპრესიებისთვის.

როგორც ამბობენ, მიწისქვეშა გზები უშიშროების სამსახურის შტაბ-ბინას აკავშირებდა ქალაქის რკინიგზის სადგურთან, რაც აჩენს ეჭვს, რომ გვირაბები პატიმრების ან დახოცილთა გვამების ტრანსპორტირებისთვის გამოიყენებოდა სტალინისა და ბერიას ხელმძღვანელობით განხორციელებული „წმენდის“ დროს.

2021 წლის ზაფხულში თაბაგარმა ონლაინ ფორუმებში წაიკითხა, რომ თბილისის ცენტრის ქვეშ მიწისქვეშა ციხე არსებობდა. დიდი ხნის ძებნის შემდეგ საბოლოოდ უშიშროების სამსახურის შენობის ქვეშ აღმოაჩინა საპატიმრო საკნები.

ეს ადგილი იმდენად უცნობია, რომ როცა ეზოში მოთამაშე ბიჭებს ჰკითხა, მათ გაგონილიც არ ჰქონდათ მათ ფეხქვეშ მდებარე საკნების შესახებ.

თაბაგარი იხსენებს, რომ „იმ ადგილას არ სინათლე იყო. ძალიან გამიჭირდა იქ დგომა, სადაც ადამიანებს აწამებდნენ და კლავდნენ.“

„ზოგი ადამიანი ლითონს ხმარობდა საკანში საკუთარი სახელის ამოსაკაწრად,“ ამბობს ფოტოგრაფი. „ვინ იცის, მაგრამ ზოგიერთ ადგილობრივ ისტორიკოსს ჩემთვის ნათქვამი აქვს, რომ შესაძლოა, ზოგი სახელი დახვრეტილებს ეკუთვნოდა. ამ საკნებში საბჭოთა კავშირის ჭეშმარიტი სახე შეგიძლიათ დაინახოთ.“

სხვა მიწისქვეშა სივრცეები ბირთვული ომისთვის მზადებისას აიგო.

„საქართველოში ყველა დიდ ქალაქს მოეპოვებოდა მიწისქვეშა ბომბსაფრები,“ ამბობს თაბაგარი. „დიდ ქარხნებს, საავადმყოფოებსა და სამთავრობო შენობებსაც კი საკუთარი ბომბსაფრები ჰქონდა.“

ფოტოგრაფის თქმით, მიწისქვეშა ბომბსაფარი შთამბეჭდავი შეხსენებაა „ცივი ომის“ პერიოდისა, როცა მსოფლიო ახლოს იყო ბირთვულ კონფლიქტთან. „აქ გრძნობ, რამდენად სახიფათო იყო ეს,“ დასძენს თაბაგარი.

თაბაგარი ესაუბრა ზოგ „მთხრელს“, ვინც 1991 წელს საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ მალე ჩავიდა თბილისის მიწისქვეშეთში. „მთხრელებმა“ მას უთხრეს: „ქვევით ყველაფერი აწყობილი იყო. იყო წყალი, საკვები, გენერატორები და ჰაერის ტუმბოები. მიწისქვეშ თვეობით შეიძლებოდა დარჩენა.“

ერთ-ერთ ბომბსაფარში, რომელიც თაბაგარმა მოინახულა თბილისის ქვეშ, 150-მდე ოთახია. ფოტოგრაფის თქმით, ბომბსაფარი „ჰგავდა მინიატურულ ქალაქს ქალაქის ქვეშ“, რომელიც აფეთქებისგან დამცავი მასიური ფოლადის კარებით იკეტებოდა. „მსგავსი არაფერი მინახავს,“ ამბობს ფოტოგრაფი.

თაბაგარის თქმით, მიწისქვეშეთით დაინტერესებულთა შორის მოქმედებს დაუწერელი კანონი, რომ არაფერს მოჰკიდონ ხელი.

მართალია, თაბაგარმა თბილისის მიწისქვეშეთის მიმართ ინტერესი გააჩინა, მაგრამ ის იმედოვნებს, რომ დაფარული ობიექტების ზუსტი ადგილსამყოფელი კვლავაც მხოლოდ ვიწრო წრისთვის დარჩება ცნობილი.

„ეს ადგილები თუ საქვეყნოდ ცნობილი გახდება, ისინი დაინგრევა,“ უთხრა თაბაგარმა რადიო თავისუფლებას. „იმედი მაქვს, მათ საიდუმლოდ შევინახავთ.“