უეფას სუპერთასის მატჩისთვის, რომელიც თბილისში 11 აგვისტოს უნდა გაიმართოს, ბილეთები ონლაინ აღარ გაიყიდება. biletebi.ge-მ, რამდენიმე მცდელობის მიუხედავად, პროცესის უზრუნველყოფა ვერ შეძლო და, საბოლოოდ, ფეხბურთის ფედერაციის გადაწყვეტილებით, ბილეთების გაყიდვა სალაროებში გაგრძელდება. რა გვასწავლა "ბილეთების კრიზისმა"? რა გაკვეთილები მიიღო biletebi.ge-მ, ფეხბურთის ფედერაციამ და ინტერნეტბიზნესმა საქართველოში?
ტექნიკური ხარვეზების შესახებ საუბრისას, biletebi.ge-ს ტექნიკური დირექტორი გიორგი ჩხიკვიშვილი იხსენებს, თუ საიდან დაიწყო პრობლემები და რა შეიძლებოდა გამხდარიყო ამის მიზეზი. ჩხიკვიშვილი ამბობს, რომ კომპანია 6 თვის განმავლობაში მუშაობდა უეფასთან ერთად, რომ ისინი სწავლობდნენ წარსულ გამოცდილებებს. თუმცა პირველი შეცდომა სწორედ მაშინ დაუშვეს, როდესაც წარსული გამოცდილებით იხელმძღვანელეს და არ გაითვალისწინეს რამდენიმე ფაქტორი, რამაც მომხმარებლის განსაკუთრებული აქტიურობა გამოიწვია:
"წინა წლებში არ იყო დიდი რაოდენობით დამსწრე. მაგალითად, 13-17 ათასი კაცი ესწრებოდა ზოგიერთ შემთხვევებში. ჩვენ გავთვალეთ, რომ იქნებოდა 15-ჯერ, 20-ჯერ მეტი დატვირთვა საიტზე, მაგრამ არანაირად არ ველოდებოდი, რომ ორი დღის განმავლობაში დაახლოებით 100 მილიონი მომართვა იქნებოდა ჩვენს სერვერებზე. ამან გამოიწვია ის, რომ სერვერებმა ელემენტარულად ვერ გაუძლო და დაეცა. ცუდი სამსახური გაგვიწია ასევე იმანაც, რომ დავწერეთ, რომ მომხმარებელთა ამორჩევა ხდება ლატარეის პრინციპით. ბევრმა ჩათვალა, რომ ცდა ბედის მონახევრეა და რაც უფრო მეტჯერ შეეცდებოდნენ, რომ მიმართონ საიტს, მით უფრო მეტი შანსი იქნებოდა, რომ მოხვედრილიყვნენ იმ კვოტაში, რომელსაც ჰქონდა საშუალება ეყიდა ბილეთები".
თბილისში შექმნილი სიტუაციის სპეციფიკაზე ლაპარაკობს ფეხბურთის ფედერაციის მედიაოფიცერი ეკა ელოშვილიც, რომელიც ასევე იხსენებს უეფას რეაქციას პრობლემაზე:
"აქ არის ერთი ყველაზე მნიშვნელოვანი დეტალი - სპეციფიკა ქვეყნებს შორის. იყო მსგავსი პრობლემები პრაღაშიც. ჩვენთან როცა შეიქმნა პრობლემები და ჩვენ ამის შესახებ ვაცნობეთ უეფას, იქეთ გვამშვიდებდნენ, რომ წინ არის 40 დღეზე მეტი და ეს არანაირი პრობლემა არ არის. უბრალოდ, სპეციფიკაზე როცა ვსაუბრობ, ხაზი მინდა გავუსვა იმას, რომ მათ ვერ გაითვალისწინეს ჩვენი ქვეყნის სპეციფიკა, ქართველი გულშემატკივრების სპეციფიკური ხასიათი: მათ ბილეთები უნდათ არა ზეგ და ერთი კვირის შემდეგ, არამედ ბილეთები უნდათ დღეს. მათ ცოტა გაუჭირდათ მთელი ამ სიმძაფრის, აქ შექმნილი სიტუაციის აღქმა".
და რა სპეციფიკა ჰქონდა თბილისის სუპერთასს? აქ რამდენიმე ფაქტორია, რომლის გაუთვალისწინებლობამაც საბოლოოდ ხელი შეუშალა იმის გაცნობიერებას, თუ როგორი იქნება მოთხოვნა ბილეთებზე და, შესაბამისად, დატვირთვა საიტზე. უეფას სუპერთასი 2013 წლის შემდეგ მოგზაურობს ევროპის სხვადასხვა ქალაქში. მანამდე, 1973-დან 2012 წლამდე, მატჩს მონაკოს ლუი მეორის სტადიონი მასპინძლობდა, რომელიც 18,523 ადამიანს იტევს. 2013 წელს მატჩს პრაღამ, 2014 წელს კი კარდიფმა უმასპინძლა. პრაღაში სტადიონის ტევადობა 20,800-ია, მატჩს კი 17,686 ადამიანი დაესწრო. კარდიფში სტადიონი 33,280 ადამიანს იტევს, მატჩზე კი 30,854 ადამიანი მივიდა. თბილისის ბორის პაიჭაძის სახელობის სტადიონი ყველაზე დიდი არენაა, სადაც კი ოდესმე ჩატარებულა სუპერთასის მატჩი, 54 000-ზე მეტი სკამით ტრიბუნაზე. biletebi.ge-ს მიერ გავრცელებული ინფორმაციით, 30 ივნისს ონლაინრიგში 143 000 ადამიანი იდგა.
გულშემატკივრის აქტივობისა და სპეციფიკის შეფასებისას მნიშვნელოვანი იყო კიდევ ერთი ფაქტორის გათვალისწინება. მაგალითად, პრაღის სუპერთასის მესამე კატეგორიის, ანუ ყველაზე იაფფასიანი, ბილეთი 50 ევრო ღირდა. თუ ამ თანხას სულ ერთ ევროს დაამატებთ, შეძლებთ შეიძინოთ თბილისის სუპერთასის სამივე კატეგორიის ბილეთი, რომლის ფასიც 7,14 ან 30 ევროა. რაც შეეხება კარდიფის სუპერთასს, ბილეთები 110, 70 და 40 ფუნტი ღირდა.
თუმცა ეს არ იყო ერთადერთი ფაქტორი, რამაც საბოლოოდ ონლაინ ბილეთების გაყიდვის ჩავარდნა გამოიწვია. საკითხზე საუბრისას სპეციალისტები აღნიშნავენ რამდენიმე შეცდომას, რამაც სიტუაცია კიდევ უფრო დაამძიმა და შედაგად მივიღეთ ის, რომ თბილისმა ვერ შეძლო სუპერთასის მატჩისთვის ონლაინ ბილეთების რეალიზაცია. გამოავლინა თუ არა ამ ამბავმა ზოგადად ინტერნეტბიზნესის პრობლემები საქართველოში? ინტერნეტტექნოლოგიების სპეციალისტი ნოდარ დავითური თვლის, რომ პრობლემამ გვაჩვენა, თუ რამდენად ცუდია, როდესაც ბაზარზე მხოლოდ ერთი აქტორია:
"ერთ-ერთი ყველაზე მთავარი, ჩემი აზრით, არის ის, რომ ყოველთვის ცუდია უკონკურენტო გარემო. ნუ, რა თქმა უნდა, ნებისმიერ სფეროში, მაგრამ ამაშიც, განსაკუთრებით, იმიტომ რომ რეალურად biletebi.ge იყო ერთადერთი ალტერნატივა, ერთადერთი საშუალება, რომ უეფას გაეყიდა ბილეთები. ანუ მათი მიდგომა თუ იყო ის, რომ თავად არ მოეხდინათ ამის უზრუნველყოფა, თავად არ შეექმნათ ამ მოვლენისთვის საიტი, სერვისი გაყიდვების და უკვე არსებული მოთამაშისთვის მიეცათ ამის საშუალება, რეალურად biletebi.ge ერთადერთი იყო, რომელსაც ეს სერვისი ჰქონდა ქვეყანაში. იმას რომ თავი დავანებოთ, რომ ნორმალური შეფასება ვერ მოხდება ან არჩევანის გაკეთება სხვადასხვა კანდიდატებს შორის, აი ასეთ სიტუაციაშიც კი გეგმა B არ არსებობდა გარდა იმისა, რომ სალაროში გაყიდულიყო ბილეთები".
ფეხბურთის ფედერაციის მედიაოფიცერი აღნიშნავს, რომ საქართველოში biletebi.ge ერთადერთი კომპანია იყო, რომელსაც ონლაინ ბილეთების გაყიდვის გამოცდილება ჰქონდა. თუმცა ფეხბურთის ფედერაციას აქვს სერვისი, რომლის დახმარებითაც 12 000-ზე მეტი ონლაინ ბილეთი გაყიდა საქართველოსა და გერმანიის ნაკრებებს შორის მატჩზე. ეკა ელოშვილი ამბობს, რომ ფეხბურთის ფედერაციამ სათადარიგო გეგმის ძიება მას შემდეგ დაიწყო, რაც პირველი ხარვეზები გამოვლინდა, თუმცა აღნიშნავს, რომ უეფას სურდა ბოლომდე ეთანამშრომლა საკუთარ კონტრაქტორთან.
"როცა თავდაპირველად 22 ივნისს ეს პრობლემა შეიქმნა, ჩვენ დავიწყეთ ალტერნატიული გზების ძიება, თუ როგორ შეიძლებოდა, ვთქვათ, რამდენიმე კომპანიის დახმარებით ან მათი გაერთიანებით მიგვეღო ისეთი სიმძლავრე, რომელიც არათუ 100 000 და 150 000 კაცს, უფრო მეტსაც გაუძლებდა. ამის რესურსები რეალურად ქვეყანაში არის. თუცმა აქ იყო ერთი მნიშვნელოვანი მომენტი, რომ უეფა თავის კონტრაქტორთან ხელშეკრულების ასე მარტივად დარღვევას არ დაუშვებდა და ასეც მოხდა. მან რამდენიმე შანსი მისცა ამ კომპანიას, თუმცა მაინც დავინახეთ, რომ ამ ყველაფერმა მაინც არ გაამართლა და ისევ დავუბრუნდით, ასე ვთქვათ, მამაპაპურ მეთოდს და იგეგმება დარჩენილი ბილეთების რეალიზაცია სალაროებში".
სპეციალისტები ასევე აღნიშნავენ კრიზისის მართვის დროს დაშვებულ შეცდომებს და მომხმარებელთან კომუნიკაციის არასწორ გზებს, რომლებიც საბოლოოდ ასევე უფრო და უფრო მეტად ამწვავებდნენ სიტუაციას. marketer.ge-ს დამფუძნებელი აკო ახალაია თვლის, რომ ინდუსტრიამ ამ კუთხით კარგი გაკვეთილი მიიღო და ონლაინბიზნესში მოღვაწე სხვა კომპანიებმა შეიძლება ამ ყველაფრისგან სასარგებლო დასკვნები გამოიტანონ. ის ამბობს, რომ კრიზისის დროს უმნიშვნელოვანესია მომხმარებელთან კომუნიკაციის შენარჩუნება:
"ყველაზე მთავარი პრობლემა იყო, ალბათ, ის, რომ ისინი ქმნიდნენ ინფორმაციულ ვაკუუმს და არასწორად და არადროულად აწვდიდნენ საზოგადოებას ინფორმაციას იმის შესახებ, რაც ხდებოდა. ეს კიდევ უფრო გაღიზიანებას იწვევდა ხალხის. და, ალბათ, ისიც გვასწავლა, რომ ინტერნეტმომხმარებელი, თუ შენ არ მიაწვდი ინფორმაციას, თვითონ გააკეთებს დასკვნებს. ამიტომ ყოველთვის კარგია, რომ არ მისცე ინტერნეტსაზოგადოებას თავისი დასკვნების გამოტანის საშუალება და, თუ გაქვს ინფორმაცია, სწორად თავად მიაწოდო".
ინფორმაციის გავრცელების დროს დაშვებულ შეცდომაზე საუბრობს biletebi.ge-ს ტექნიკური დირექტორიც. გიორგი ჩხიკვიშვილი იხსენებს სისტემის მიერ გამოვლენილ პირველ ხარვეზებს და ამბობს, რომ სიტუაციაში გასარკვევად თვითონ კომპანიას დასჭირდა გარკვეული დრო:
"ინფორმაცია რომ მიგვეწოდებინა, ბუნებრივია, ადამიანი შემოდის საიტზე და ინფორმაცია უნდა მიიღოს საიტიდან. მაგრამ თვითონ საიტიც ვერ ფუნქციონირებდა, გამომდინარე იმ არანორმალური დატვირთვიდან. ცოტა გვიჭირდა ამ მხრივ ინფორმაციის გავრცელება. ნუ, ვცდილობდით მიგვეწოდებინა ფეისბუკით, მაგრამ დასაწყისში ჩვენ თვითონაც ვერ ვიყავით ბოლომდე გარკვეულები, ეს შეტევა იყო თუ ჩვეულებრივი დატვირთვა, ანუ რამდენად ლეგიტიმური იყო მომართვები ჩვენს სერვერზე. დაახლოებით ნახევარი დღე დაგვჭირდა ამისთვის. მერე მივხვდით, რომ ვერანაირად ვერ გავუძელით ამ დატვირთვას".
აკო ახალაია ამბობს, რომ შემთხვევამ რამდენიმე რამ შეცვალა ონლაინბიზნესში. საუბარში marketer.ge-ს დამფუძნებელი ამბობს, რომ კრიზისულ პერიოდში გამოჩნდნენ ადამიანები, რომლებიც ფიქრობენ მსგავსი სერვისის შექმნის შესახებ, რაც მნიშვნელოვნად შეცვლის გარემოს ამ ბიზნესში:
"ეს, ჩემი აზრით, იქნება კარგი გაკვეთილი, მაგრამ, სამწუხაროდ, ხშირად ჩვენ ასეთი მაგალითები გვაქვს, მაგრამ აქედან არაფერს არ ვსწავლობთ. მე ხშირად ვცდილობ მოვიძიო საქართველოში ინტერნეტბიზენესები, რომლებიც გლობალურ დონეზე ფიქრობენ, ანუ არა მარტო საქართველო აკმაყოფილებთ, არამედ გლობალური ბაზრები და ძალიან იშვიათად, რომ ვინმე ამაზე ფიქრობდეს. biletebi.ge-ს შემთხვევაც იყო ის, რომ დიდი ხანია ამას აკეთებენ, ქართულ ბაზარს ყოფნიდნენ და შეიძლება უცებ ჩათვალეს. მე არ ვიცი სხვა რას იზამდა მათ ადგილას, იმიტომ რომ ეს მათ კარგად რომ გამოსვლოდათ, იქნებოდა ძალიან დიდი ნაბიჯი წინ, მაგრამ, ნუ, არ გამოუვიდათ. დარწმუნებული ვარ, თვითონაც გამოიტანენ დასკვნებს და როცა ისინი დაუბრუნდებიან თავიანთ პოზიციებს, რომ ისევ ბილეთები უნდა გაყიდონ, ის რეალობა აღარ დახვდებათ, რაც აქამდე ჰქონდათ, იმიტომ რომ უკვე მომხმარებელი შეიცვალა, დამოკიდებულება შეიცვალა, კონკურენტები ჩნდებიან და მათ უკვე მოუწევთ ბაზრისთვის მოსმენა".
მესამედ გაყიდვების დაწყების შემდეგ biletebi.ge-მ მოახერხა 4 300 ბილეთის ერთ დღეში, პრობლემების გარეშე, გაყიდვა. გიორგი ჩხიკვიშვილი ამბობს, რომ ამ პერიოდის განმავლობაში კომპანიამ აქტიურად იმუშავა უეფას წარმომადგენლებსა და ტექნიკოსებთან ერთად, რამაც მნიშვნელოვანი გამოცდილება შესძინა biletebi.ge-ს. ჩხიკვიშივილი ამბობს, რომ ამ ყველაფრის შემდეგ კომპანია უფრო მომზადებული იქნება.
"შეიძლება იმის თქმა, რომ ჩვენ არ ვიყავით მზად, პრინციპში. ჩვეულებრივ რეჟიმში როცა ვმუშაობთ, ჩვენი სერვერების დატვირთვა არ სცდება 5-10 პროცენტს. აქედან გამომდინარე, ჩვენ ვიყავით მზად, რომ 6-7ჯერ გაგვეზარდა ეს, მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეს არ არის საკმარისი. 100-ჯერ და შეიძლება 1000-ჯერ იზრდება დატვირთვა ამ დროს. ბუნებრივია, ეს იყო ძალიან დიდი გამოცდილება. ახლა, პრინციპში, მზად ვართ, უკვე გვაქვს იმის შესაძლებლობა, რომ გავუმკლავდეთ ამხელა დატვირთვას".
გაკვეთილი მიიღო ფეხბურთის ფედერაციამაც. ეკა ელოშვილი აცხადებს, რომ ამ მოვლენების შემდეგ ფედერაცია აქტიურად განიხილავს საკუთარი სისტემის დახვეწის საკითხს:
"ამ ეტაპზე შემიძლია გითხრათ, რომ სანაკრებო თამაშებზე ჩვენ დავეყრდნობით ჩვენს სისტემას, რომლის უფრო გაუმჯობესებასაც ვგეგმავთ. არის რამდენიმე ინტერნეტკომპანია საქართველოში, რომელთან თანამშრომლობასაც ჩვენ სერიოზულად განვიხილავთ და სუპერთასის დასრულების შემდეგ ჩვენ ძალიან სერიოზულად მოვამზადებთ ჩვენს პლატფორმას იმისთვის, რომ სექტემბრიდან, ჯერჯერობით მინიმუმ ყველა სანაკრებო თამაშზე, სალაროში გაყიდვის პარალელურად, ჩვენს პლატფორმაზეც გაიყიდოს ბილეთები ონლაინ".
"ბილეთების კრიზისმა" გამოავლინა რამდენიმე მნიშვნელოვანი პრობლემა, რომელიც ონლაინბიზნესში მოღვაწე ქართულ კომპანიებს შეიძლება ჰქონდეთ: 1) პრობლემები კრიზისის მართვაში; 2) პრობლემები მომხმარებელთან კომუნიკაციაში; 3) ტექნიკური ხასიათის პრობლემები; 4) არაკონკურენტუნარიანი გარემო ბაზარზე. სპეციალისტები და ამ მოვლენების მონაწილეები კი თანხმდებიან, რომ ეს კარგი გაკვეთილებია მათთვის, ვისაც გაუმჯობესება სურს.
